InfoHub Logo

 Uly dalanyń ulyq tulǵasy, danalyq dińgegi Ábý Nasyr ál-Farabı zamanynyń áleýmettik - saıası kózqarastaryn, til mádenıetin, fılosofıalyq-gýmanıtarlyq (fılosofıa, logıka, etıka, estetıka, saıasat, sosıologıa, lıngvısıka, poezıa, sheshendik óner, mýzyka) jáne jaratylystaný (astronomıa, astrologıa, fızıka, hımıa, geografıa, kosmologıa, matematıka, medısına) ǵylymdary salalaryn tereń meńgerip, osy baǵyttarda qundy ǵylymı jańalyqtar ashty. Ál-Farabı babamyz antıkanyń mol murasyn, ásirese, kóne grektiń Platon men Arıstotel sekildi klasık oıshyldarynyń fılosofıalyq kózqarastaryn arab-musylman mádenıetine engizýmen qatar, ıslam men antıkanyń ıdeıalaryna sıntez jasaýdy da iske asyrǵan ǵulama ǵalym. Tarıhqa úńilip, sholý jasap «álemniń ekinshi ustazy» týraly aıta ketsem deımin. Farabı óz dáýiriniń rýhanı shamshyraǵy bolǵan. Shyn esimi – Ábý Nasyr Ál-Farabı Ábý Nasyr Muhammad ıbn Tarhan ıbn Ýzlaǵ-Farabı. Qazaq halqynyń uly Otyrar topyraǵynan shyqqany biz úshin maqtanysh. Ábý Nasyr ál-Farabı Aroıstoteldiń, ál-Kındıdiń izin qýyp, fılosofıa men ǵylymnyń barlyq salalary boıynsha úlken jetistikterge jetedi. Ál-Farabı fılosofıa salasy boıynsha grek oıshyly Arıstoteldiń birshama eńbekterine túsiniktemeler jazdy. Ol eńbekteri kúni búginge deıin mán-mańyzyn joǵaltqan emes. Sóıtip, Farabı shyǵys pen batystyń ǵylymy men ejelgi mádenıetin tanystyrýda roli zor. Sondyqtan da, Hİ ǵasyrda ómir súrgen Farabıdiń izin qýýshy ataqty  Ibn-Sına tek Ábý Nasyr túsindirmeleri arqyly ǵana Arıstotel eńbekteriniń oıyn uǵyp, qýanǵanynan qaıyrshylarǵa sadaqa úlestirgeni jaıly jazǵan eken. Anyǵyraq aıtsam, Arıstotel shyǵarmalary sol kezdiń ózinde-aq arab tiline aýdarylyp úlgergendi. Biraq, keıbir qundy oılary burmalanyp kórsetildi. Al, kóptegen eńbekteri arab tiline aýdarylmaǵandyqtan, uly grek fılosofynyń oıyn túsiný qıyn boldy. Sol sebepti de, kóp tildi jetik meńgergen uly ǵalym jerlesimiz Arıstotel shyǵarmalaryna arab tilinde túsindirme jazýdy uıǵardy. Osylaısha, ol uly fılosoftyń muralaryn jańsaq pikirlerden tazartyp, óz qalpynda durys túsindire bilip, óziniń birinshi ustazǵa degen ǵylym salasynda úlken adamgershilik, azamattyq is-áreketin tanyta bilgen.
Qazaqtyń bas aqyny – Abaı Qunanbaıuly Farabı traktattaryn kóp oqyǵan. Ál-Farabıdiń eńbekterin óte joǵary qurmettegen. Abaı Qunanbaıulynyń óleńderinde fılosofıalyq maǵynadaǵy oılarynyń bastaý alar kózi Farabı eńbekterinde jatyr. Uly aqyn Farabıdiń túsindirgenindeı jan qumary, jan qýaty degen qasıetter tek adamǵa ǵana tán nárseler dep tanyǵan. Qazaqtyń kóptegen ǵalymdary, aqıyq aqyndary, zertteýshileri de máshhúr Farabıdi oqyǵan. Endigi kezek jastarymyzda. 
Ǵalymnyń ǵumyryndaǵy ǵajaıyp ózgerister men týyndylar jaıly jáne onyń keıingi urpaqqa amanat etken uly shyǵarmalary, tereń zerttep-zerdelengen qundy dúnıeleri barshylyq. Alaıda, aýyz toltyryp aıtarlyqtaı mol muralaryn urpaqtan urpaqqa jetkizip otyrý lázim. Sebebi, bolashaq jastarymyzdyń túısiginde qaıtalanbas naǵyz ustazdyń sheberligi qalyptasqan abzal. Qazirgi tańda, ashynatynym, jastardyń kóbi bile bermeıdi. Tek qana ómirbaıanymen, shyǵarmalarymen ǵana shekteledi. 
Babalarymyzdyń ulaǵaty ulyqtalsyn degen maqsatpen, qazirgi jastarymyzǵa shyǵystyń kórnekti oıshyly, aǵartýshy týrasynda jáne onyń qundy derekteri boıynsha tanystyrylym ustazdar tarapynan túsindiriledi.
Ardaqty ustazdarymyz barlyq pánderinde pánaralyq baılanysta salystyra otyryp, sabaqtastyryp uly oıshyldyń dáıek sózderin kóp paıdalanyp, tereń taldaı bilse deımin.
 
Bımyrzaeva Ásel Mahanbetqyzy
Túrkistan qalasy
№17 Atatúrik atyndaǵy 
mektep-gımnazıasynyń muǵalimi

---