InfoHub Logo

Aqtóbe qalasynyń №14 "QONJYQ" bala - baqshasy
tárbıeshisi Aıtjanova Jaıly Qulbaıqyzy

Dıdaktıkalyq oıyndar

Álem bala ómirine birtindep kiredi. Bala eń aldymen ony úıde, balabaqshada ne qorshap turǵanyn uǵynady. Birtindep ómirden alǵan tájirıbesi kóbeıedi. Mektep jasyna deıingi balalar óziniń aınalasyndaǵy qorshaǵan ortamen tanysýǵa óte qushtar. Bul balanyń birneshe suraqtar qoıýyna ákelip soǵady. Iaǵnı, balaǵa álem azdap ǵana syryn ashsa, onda balanyń bilýge degen qushtarlyǵy arta túsedi. Oıyn – balanyń birinshi áreketi, sondyqtan da onyń mán – maǵynasy erekshe. Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaev: «Oıyn oınap, án salmaı, óser bala bola ma?», - dep aıtqandaı, balanyń ómirinde oıyn erekshe oryn alady. Mektep jasyna deıingi balalardyń zeıini turaqsyz bolady. Olardy birkelki jumys tez jalyqtyrady. Sondyqtan olardyń zeıinin únemi qajetti baǵytqa aýdarý úshin oıyn túrinde júrgizý qajet. Óıtkeni uıymdastyrylǵan oqý is - áreketinde alǵan bilimdi oıynmen tıanaqtaý bilimniń beriktigine negiz qalaıdy.

Oıyn barysynda balanyń jeke basynyń qasıetteri qalyptasady. Balanyń qýanyshy men renishi oıynda aıqyn kórinedi. Oıyn kezindegi balanyń psıhologıalyq ereksheligi mynada: olar oılanady, emosıalyq áseri ushqyndalady, belsendiligi artady, erik qasıeti, qıal elesteri damıdy, munyń bári balanyń shyǵarmashylyq qabileti men darynyn ushtaıdy. Mektep jasyna deıingi balalar kórgenderin, baıqaǵandaryn, aınalasynan estigenderin oıyn kezinde qoldanatyn baıqaýǵa bolady. Oıyn aınaladaǵy bolmysty beıneleıdi. Oıyn barysynda balalar dúnıeni tanı bastaıdy, óziniń kúsh jigerin jumsap, sezimin bildirýge múmkindik alady, adamdarmen aralasýǵa úırenedi.

Sondyqtan da oıshyl uly adamdar balalardy oıyn arqyly oqytý kerek degen oıǵa keldi. Oıyn arqyly oqytý, bul oı kóptegen oqytýshylar men tárbıeshilerdi qyzyqtyrdy. Grýzın pedagogy Sh. A. Amonashvılı oıyn arqyly balalarǵa óte qıyn álemdik tanymdy túsindire bildi. Sh. A. Amonashvılı óz oqýshylarymen oıyn oınaǵanda ózin balalarmen birdeı qoıa otyryp, olardyń kóńiline, oıyna, sanasyna paıdaly uǵymdy berip, óz isine senimdi bolyp, qıyndyqtardy jeńe bilýge úıretti – balanyń kózderinde bilimge degen qushtarlyqty baıqady. Oıyn arqyly oqytýdyń arqasynda dıdaktıkalyq oıyn paıda boldy. Berilgen oıyndardy qoldaný is - árekettiń áserligin arttyryp, balalardyń logıkalyq oılaýyn, matematıkalyq qabiletterin damytady. Bul oıyndardy tárbıeshiniń shyǵarmashylyqpen túrlendire otyryp, balalardyń psıhofızıologıalyq erekshelikterin eskerip, jańa taqyrypty ótkende, ótilgen materıaldy qaıtalaǵanda, bilimdi tıanaqtaý kezinde is - árekettiń mazmunyna saı paıdalanýǵa bolady. Sondyqtan, bundaı oıyndar oınaý balalardyń oılaý, qabyldaý, elikteý qabileti jáne zattardyń túrin, túsin, kólemin ajyrata bilýin damyta túsý úshin óte qajet.

Dıdaktıkalyq oıyndarda mindetti túrde eki bala qatysatyn oıyndar túrin paıdalanǵan tıimdi. Oıyn arqyly oqytý úshin dıdaktıkalyq oıyndar qurylǵan. Balalarǵa tapsyrmalar oıyn túrinde beriledi, bul dıdaktıkalyq oıyndardyń negizgi erekshelikteri. Balalar oınaý arqyly belgili bir bilim, bilik, daǵdylardy jáne oıyn áreketterin meńgeredi. Ár dıdaktıkalyq oıynnyń tanymdylyq jáne tárbıelik mazmuny bolady.

Usynylyp otyrǵan quralda balalardyń matematıka pánine qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda dıdaktıkalyq oıyndar; qazaq aqyn – jazýshylarynyń sanǵa baılanysty sanamaqtar, jańyltpashtar; sergitý sátteri; is - árekettiń konspektisi berilgen, ne úshin oıyndy uıymdastyrý kerek jáne tárbıeshiniń alǵa qoıǵan maqsatyna qalaı jetý degen suraqtardyń negizinde qurastyrylǵan. Oıyndardyń tıimdiligi kóp jaǵdaıda tárbıeshiniń kóńil – kúıine de baılanysty bolady. Ár oıyndy ótkizgen kezde tárbıeshige shyǵarmashylyq qajet.

Mektep jasyna deıingi balalar mekemelerinde balalarmen ótkiziletin matematıkanyń alǵashqy uǵymdaryn qalyptastyrý is - árekette oıynnyń mynadaı túrlerin paıdalanýǵa bolady:
1) dıdaktıkalyq oıyndar – logıkalyq oılaýyn, matematıkalyq qabiletterin damytý.
2) sanǵa baılanysty sanamaq, jańyltpashtar, jumbaqtar – balalardyń sandardy tanyp bilýin, tilderin jattyqtyrý, este saqtaýyn, oılaý qabiletterin damytý.

3) matematıkalyq sergitý sátteri – keńistikti baǵdarlaý, qımyl qozǵalysty damytý. Quralda dıdaktıkalyq oıyndar mazmuny, oıyndy uıymdastyrýdyń ádis – tásilderi kórsetilgen. Olar balalardyń zeıinin, este saqtaýyn, baıqaǵyshtyǵyn, kózben mólsherleýin, tapqyrlyǵyn damytýǵa, matematıkalyq bilimderin, ıkemdilikteri men daǵdylaryn, zattardy túsi, ólshemi, pishini boıynsha toptastyrýǵa, salystyrýǵa, ajyratýǵa, keńistik pen ýaqytty baǵdarlaýǵa úıretý. Balalardyń logıkalyq oılaý, qabyldaý, este saqtaý qabiletterin, zeıinin, qoldyń usaq motorıkasyn damytýǵa arnalǵan. Joǵaryda aıtylǵan maqsattardy sheshýde nátıjesi utymdy bolý úshin balalardyń qarapaıym matematıkalyq túsinikterin qalyptastyrýda dıdaktıkalyq oıyndardyń jınaǵyn usynamyn.

İ. Dıdaktıkalyq oıyndar
Geometrıalyq pishinderge arnalǵan dıdaktıkalyq oıyndar
Maqsaty: Balalarǵa bireýi artyq nemese kem sandy taýyp, ataýdy úıretý.
Kórnekilik: Oıý - órnekter, geometrıalyq pishinder salynǵan kartochkalar jıyntyǵy, geometrıalyq pishinder.
Barysy: Balalar geometrıalyq /ushburysh, sharshy, dóńgelek jáne s. s./ paıdalanyp, muǵalimniń tapsyrmasyna úndemesten jaýap berýi tıis.
Tárbıeshi tapsyrma beredi, balalar ony oryndaıdy.:
a/dóńgelekterden bireýin artyq etip, ushburyshtardy qoıyńdar /úsh dóńgelek salynǵan sandyq kartochkany kórsetedi/;
b/mundaǵy dóńgelekterden bireýin kem etip, sharshylardy qoıyńdar /bes dóńgelek salynǵan sandyq kartochkany kórsetedi/;
v/dál osyndaı pishindi kórsetińder /dóńgelekti kórsetedi/jáne osylarǵa sáıkes tapsyrmalardy kórsetińder.
Oıyn sońynda qorytyndy shyǵarylady. Qateni az jibergen qatar utyp shyǵady. Oıynnyń barysynda balalardyń zeıini, qol qımylynyń jyldamdyǵy, dáldigi qalyptasa bastaıdy jáne sanaýdy, bireýi artyq nemese kem sandy taýyp, ony ataýdy úırenedi.