InfoHub Logo

Eginshilik — 1) aýyl sharýashylyq daqyldarynan turaqty, sapaly, mol ónim alý úshin jerdi óńdep baptaý tásilderiniń júıesi. Ejelgi arıılerdiń (bizdiń zamanymyzdan burynǵy 2-1 myńjyldyqtar), saqtardyń (bizdiń zamanymyzdan burynǵy 9-2 ǵasyrlar), úısin, qańly memleketteri turǵyndarynyń, ǵundardyń, túrkilerdiń mal sharýashylyǵymen birge ózen ańǵarlarynda, taý bókterlerinde sýarmaly eginshilik — dıqanshylyqpen de aınalysqany belgili. 20 ǵasyrdyń basynda Qazaqstandaǵy egis kólemi kúrt kóbeıip, 4,1 mıllıon gektarǵa jetti. Egistiktiń basym kópshiligi (96%) dándi daqyl bolatyn. Onyń jartysynan kóbi Aqmola, Torǵaı aımaqtarynda, qalǵany Qostanaı, Aqtóbe, Jaıyq, Pavlodar, Semeı ónirinde egildi. Syrdarıa ózeniniń tómengi jaǵynda kúrish, Jetisýda maqta egildi. Qazaqstanda egin sharýashylyǵyn odan ári damytý jolynda, ásirese, soǵys jyldary, odan keıin de kóptegen jumystar atqaryldy. Mashına-traktor stansalary qurylyp, egistikti kútip-baptaý jumystaryn barynsha mehanıkalandyrýǵa múmkinshilik týdy. Egistiktiń 96,5%-y tuqym sepkishpen sebilip, 97%-y kombaınmen jınaldy. Úsh daqyl boıynsha Qazaqstanda ónimdiliktiń dúnıejúzilik rekordy tirkeldi. Shyǵanaq Bersıev basqarǵan zveno tarynyń ár gektarynan (tájirıbelik telimde) 125 s ónim aldy. Ybyraı Jaqaevtyń zvenosynda kúrish ónimdiligi bir gektarynan 174 s-ge jetti. Olga Gonajenko zvenosy qyzylshanyń bir gektarynan 1515 s-den ónim aldy. 1954 jyly tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi jappaı ıgerý bastaldy. Alǵashqy bes-alty jyl ishinde-aq respýblıka boıynsha 25 mln. gektar tyń jer ıgerildi. Onyń 17 mln. gektary elimizdiń soltústiginde (Qostanaı, Kókshetaý, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar) ornalasqan.

Eginshiliktiń ekstensıvti jáne ıntensıvti túrleri bar.

Ekstensıvti túrinde eginshilikten ónim alý úshin qosymsha qarajat kóp jumsalmaıdy. Jalpy túsimniń artýy, kóbinese, topyraq qunarlylyǵyna jáne egin egetin jer kóleminiń jańadan keńeıtilýine baılanysty. Óndiristik kúshterdiń jáne ǵylymnyń damýyna baılanysty eginshilik ekstensıvti túrden ıntensıvti túrge aýysty.

Eginshiliktiń ıntensıvti túrinde paıdalanylyp júrgen jerge qosymsha eńbek, qarjy (mehanıkalandyrý, sýlandyrý, tyńaıtý, agrotehnıkalyq sharalar júıesin kóterý, t.b.) jumsap, aýyl sharýashshyǵy daqyldarynyn ónimin arttyrady.

Qazaqstanda eginshiliktiń qurǵaq, sýarmaly, tálimi jáne taýdaǵy túrleri qalyptasqan. Qurǵaq eginshilik jaýyny az, jeldi, qurǵaq dalaly aımaqtarda ornalasqan. Bul jerlerde qurǵaqshylyqqa tózimdi daqyldar ósirilip, topyraqta ylǵal saqtaýdyń agrotehnıkalyq sharalar júıesi (kar toqtatý, topyraqty aýdarmaı jyrtý, egisti qysqa merzimde sebý, t.b.) qoldanylady. Sýarmaly eginshilikte, kóbinese, maqta, qant qyzylshasy, dándi daqyldar, kóp jyldyq jemshópter, kúrish ósiriledi. Tálimi eginshilikte astyq, jemdik daqyldar ósirilip, qurǵaq eginshilikke tán agrotehnıkalyq sharalar qoldanylady. Taýdaǵy eginshilik taý baýraıyn, taý aralyǵyndaǵy oıpań jerlerdi qamtıdy. Mundaǵy agrotehnıkalyq sharalar topyraqty sý erozıasynan qorǵaý maqsatynda júrgiziledi;

2) aýyl sharýashylyq daqyldaryn egin ósirýdiń jáne topyraq qunarlylyǵyn joǵarylatýdyń jalpy tásilderin zertteıtin agronomıa ǵshymynyń salasy. Eginshilik ǵylym retinde topyraq qunarlyǵyn arttyrý, ony erozıadan qorǵaý, topyraq pen ósimdiktiń ózara áserin, topyraqqa mehanıkalyq, bıologıalyq jáne hımıalyq ádistermen áser ete otyryp joǵary ári turaqty ónim alý, egistikti zıankester men aramshópterden, qolaısyz jaǵdaılardan (qurǵaqshylyq, ańyzaq, úsik) qorǵaý máselelerin zertteıdi. Eginshilik agronomıanyń basqa salalarymen (agrohımıa, agrofızıka, seleksıa, t.b.) tyǵyz baılanysty.