InfoHub Logo

Eset Kókiuly (1667-1749) — qazaq halqynyń jońǵar basqynshylaryna qarsy kúreste esimi elge tanylǵan áıgili batyrlarynyń biri. Shyqqan tegi Kishi júzdiń Jetirýynyń ishindegi tama rýynan. Ábilqaıyr han Rossıaǵa qosylý máselesin kótergende sonyń qasynda bolyp, Kishi júz ben Orta júzdiń orys patshasynyń qolastyna ótýine belsendi atsalysqan ataqty Kishi júz Bókenbaı batyrdyń kúıeý balasy.

Esettiń ákesi Bazarqululy Kóki de zamanynda aty shyqqan batyr bolǵan. Jaýǵa únemi taısalmaı týra shabatyndyqtan «Taımas batyr» degen at alǵan. Tarıhshylar Salqam Jáńgir han jońǵardyń Batyry qońtaıshysynyń 50 myńdyq áskerine 600 jaýyngermen qarsy turyp, shaıqasyp jatqanda 20 myń áskermen kómekke keletin Jalańtós bahadúrdiń áskeriniń ishinde osy Kóki batyrdyń da bolǵandyǵyn, sonda onyń shep buzyp, úlken erlik kórsetkenin jazady.

Jaýyngerlik zamanda týyp, kúrespen eseıip, er jetken turǵylastary sıaqty Eset te el qorǵaý joryǵyna erte aralasady. Jeke erligimen kózge túsip, batyr atanady. Táýke hannyń tusyndaǵy jeńisti shaıqastarda Eset batyr Kishi júz qolyn bastaıdy. Osyndaı shaıqastardyń birinde naızagerligimen kózge túsip, eren erlik kórsetken Esetke rıza bolǵan Táýke han keıin shaqyryp alyp: «Aıbatyń asa tússin, naızań muqalmasyn, el namysy tuzdyǵyń bolsyn» dep bata beripti degen áńgime de bar.

Eset batyr áıgili «Aqtaban shubyryndydan» keıin el bolyp birigip, jońǵarlarǵa alǵashqy alapat soqqy bergen Bulanty shaıqasyna qatysyp, ezilgen eldiń eńsesin kótertken Uly jeńiske óz úlesin qosady. Al tarıhı betburys jasaǵan Ańyraqaı soǵysynda ol Kishi júz quramynyń týyn kótergen atoıshy bolady.

Eset batyrdyń keıingi ómiri Ábilqaıyr hannyń saıasatymen tyǵyz baılanysyp jatady. Hannyń qasynda bolyp, aqyl keńesin beredi, han men halyq arasyna túsken jaryqshaqty dánekerlep bitirýshisi bolady. Ásirese, orys patshasynyń qol astyna óter kezdegi han basyna úıirilgen qaýip bultyn seıiltýde ol sol kezdiń tarıhı iri tulǵalary Bógenbaı, Jánibek batyrlarmen birlese otyryp, oǵan úlken kómek kórsetedi. Rossıamen qarym qatynasty jaqsartýdaǵy sińirgen eńbegi úshin patsha úkimeti oǵan 1743 jyly «tarhan» ataǵyn berdi.

Eset batyr seksen eki jasynda óziniń atamekeninde, óz ajalynan qaıtys bolady.

---