InfoHub Logo

Ekibas zaýytynan Orynborǵa Qazaqstannyń komýnıs partıasynyń aımaqtyq 3-jalpy jıylysyna qazaq jumyskerlerinen elshiler keldi.

Bulardyń aıtýyna qaraǵanda, Ekibas zaýytynyń óz hali de ám sol zaýyttaǵy jumysshy halderi de óte nashar.

Ekibas zaýyty Kereký (Pavlodar) ýezinde (Semeı gýbernesi) qaladan júzden asa shaqyrym, Aqmola jaǵynda, Kereký qalasynan Ertis ózenimen joǵary órlegende 25 shaqyrymdaı jerdegi «Ermak» degen parohod toqtaıtyn jerden Ekibasqa temir jol barady.

Bul zaýyt 1888 jyly júre bastaǵan. Qazir jer astynan tas kómir hám basqa túrli kender shyǵaratyn 5 shahtysy bar. Jáne shoıyn quıatyn zaýyt, koks zaýyty, kirpish fabrıgi, teri zaýyty, maıqaıyń zaýyty, kóktas zaýyty, ýtas zaýyty, ızvestzaýyty, aq topyraq zaýyty, sabyn zaýyty, taqtaı tiletin, ot dıirmender, sheber ustalyq dúkeni ám basqa sharýalar bar.

Mine, osy aıtylǵan zaýyt, fabrıkterdi iske júrgizip turǵan kúnde 15 myńǵa jaqyn jumysker kerek bolady.

1913 jylda, 14, 15, 16, 17-jyldarda bul aıtylǵan Ekibas zaýyttarynda 8—10 myńǵa deıin jumyskerler qyzmet qyldy.

Sońǵy jyldardaǵy syrtqy ám ishki taptar soǵysynyń zardabynan, Rossıanyń jalpy sharýashylyǵynyń búlingendiginen Ekibas zaýyttarynyń isi nasharǵa aınalyp, aqyrynda toqtalyp qala jazdap, qazirgi ýaqytta 6-aq júz jumysker ıe bolyp qalyp otyr.

Ekibas zaýytynyń óz haliniń nasharlyǵyn ázir qoıa turyp, sondaǵy jumyskerlerdiń nashar halderi týraly bir-eki sóz aıtalyq.

Kelgen jumyskerlerdiń aıtýyna qaraǵanda, Ekibastaǵy bıleýshilerdiń kóbi buzyq adamdar kórinedi. Bulardyń jumyskerlerge isteıtin isteri naǵyz «Nekenniń» zamanyndaǵy myrzalardyń isindeı bolsa kerek. Jumyskerlerdiń jatatyn jerleri bylǵanysh, qarańǵy, sýyq, tamaq az, kıim nashar, qazaq jumyskerlerine monsha joq, shkola, mektep joq. Oqý ám ań-bilik beretin mekemeler joq. Saıasat, áleýmet isterinen qazaq jumyskerleriniń esh maǵlumattary joq. Oqýshy, úıretýshi, bastyq, jón silteýshi joq. Jumystary bul sharttaryna qaraǵanda óte aýyr.

Bul jumyskerlerdiń joǵarǵy gýbernıalyq ıakı aımaqtyq mekemelerden baryp halderin bilip, sony jóndeýge oılaǵan eshkim bolmaǵan. Kúzdigúni Ekibasqa Qazaqstannyń kásip-sharýa dúkenderiniń bas mekemesiniń (kırprombúronyń) tóraǵasy baryp, jumyskerlerdiń halin kórmeı ketken. Áýeli jumyskerlerdiń kóbi bilmeı qalǵan.

Qystygúni ádeıi Ekibasqa jibergen Qazaqstannyń Komýnıs partıasynyń aımaqtyq komıtetiniń Ámze Naqymjanov degen kisisi onda barmapty.

Ózderiniń barlyq mán-jaılaryn aıtyp ám zaýyttyń óz halin aıtyp Orynborǵa kelgen jumyskerler tolyq qylyp jazyp baıandama berdi.

Bul baıandamasyn qorytyp jazyp kelesi nómirlerde basarmyz ám tıisti mekemelerge ol baıandama sózderin kóldeneń tartamyz. Al qazir mynany ǵana aıtamyz. Ekibastaǵy esalań jyndy bılerdi tekserýge senimdi kisiler jiberý kerek. Tıisti mekemeler Ekibas zaýytyndaǵy jumyskerdiń halderin jóndetýge tez kirisýleri kerek. Ekibas zaýytyndaǵy jumyskerlerge ań-bilik úıretip, daýam qyzmet qylyp turatyn senimdi, pysyq kisiler jiberý kerek.

Bul istelinbese Ekibastaǵylardyń halderi ońalmaıdy. Ras, jaqyn arada Qazaqstannyń kásip uıymdarynyń bas mekemesine, sol Ekibas zaýytyna ám basqa mundaı kásip jerlerine tekserýshi kisiler jiber dep Qazaqstannyń Sovnarkomy 40000 som aqsha berdi. Jáne Sovnarkom kelesi jylǵa Ekibas zaýytyna hám basqa sondaı kásip jerlerine shkola, komýna hám basqa ań-bilik mekemelerin ash dep oqý komısarıatyna qarajat berip, buıryq qyldy.

Ekibastaǵy qazaq jumyskerleriniń tezirek tánin de, janyn da tárbıeleýge kirisý kerek.

1923 jyl

---