Ekonomıkalyq bilim berý - básekege qabiletti tulǵa tárbıeleý kepili
Taqyryby: Ekonomıkalyq bilim berý - básekege qabiletti tulǵa tárbıeleý kepili
«Bilim berý júıesi – Qazaqstannyń básekege naqtylyǵy qabilettiligin qamtamasyz etýge múmkindik beretin asa mańyzdy quraldardyń biri» (N. Á. Nazarbaev)
Elbasy Nursultan Nazarbaev bıylǵy joldaýynda jáne jýyrda baspasózde jarıalanǵan «Qazaqstannyń áleýmettik jańǵyrtylýy: Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam» atty baǵdarlamalyq maqalasynda adamı kapıtaldy jańa sapaǵa kóterýdiń basty tetigi retinde bilim sapasyn damytýǵa jańa serpin beredi. Prezıdent bilim berý júıesin jańartý baǵytynda aldymyzǵa ulan-ǵaıyr mindetter qoıdy. Oqytý úrdisine qazirgi zamanǵy ádistemeler men tehnologıalardy engizý ýaqyt talaby ekenin uǵynatyn mezgil jetti.
Qazirgi naryq zamanynda mektep qabyrǵasynda, oqý oryndarynda oqyp júrgen óskeleń urpaqqa kóptegen jańa pánder kelip qosylýda. Sonyń biri ekonomıka sabaǵy. Kóptegen shet memleketterge ekonomıka sabaǵy balabaqshadan bastalsa, al elimizde bastaýysh synyptardan bastaý alyp keledi.
Qazaqstannyń bilim berý júıesinde ekonomıkalyq oılaýdy qalyptastyrýdyń mańyzdy faktory retinde, memlekettik saıası bilim men tárbıe isi erekshe baǵyt alyp otyr. Tárbıe jumysy tájirıbesimen sharýashylyq salasynda ekonomıkalyq bilim, ekonomıkalyq tárbıe, ekonomıkalyq mádenıet – degen uǵym jıi kezdesedi. Adam bolashaǵyn sheshetin tárbıe ekeni belgili. Ekonomıkalyq tárbıe adam boıynda tártiptilik, ujymshyldyq, uqyptylyq, iskerlik, eńbektegi shyǵarmashylyq t. b. qasıetter darytýǵa baǵyttalǵan. Tárbıeniń eń ózekti máselesi – bilim negizinde jeke adamnyń ǵylymı kózqarastaryn qalyptastyrý arqaly qoǵamdyq turmystaǵy adamdardyń óndiristegi qarym – qatynasyn qalyptastyrý. Ekonomıkalyq tárbıeniń negizi bolyp eńbek tárbıesine sanalady. Jastardyń eńbekti qajetsinýin, eńbek súıgishtigi, sanaly eńbek tártibin qalyptastyrý ekonomıkalyq tárbıeniń alǵy sharty bolyp tabylady. Ekonomıkalyq tárbıe berý - stýdentterdi ekonomıkalyq bilim negizderimen qarýlandyrý, qoǵamymyzdyń ekonomıkalyq zańdary týraly durys túsinik berý, elimizdiń ekonomıkalyq saıasatyn uǵyndyrý, negizi ekonomıkalyq qatynastardy (óndiris, aıyrbas, bólý, jáne tutyný) tájirıbede meńgertý.
Ekonomıka alǵashqy uǵymynda «úı sharýashylyǵyn» bildirgen. Keıinnen bul uǵym keń kólemde, qoǵamdyq óndiristiń júıesi dep atalýda. Óndiris - qoǵamnyń damýyna jáne ómir súrýine qajetti. Kóp qyrly ekonomıkalyq qatynas arqyly árbir adam basqalarmen baılanysta bolady. Adamdar jalaqy alady, ónim shyǵarady satýshy jáne satyp alýshy retinde qyzmet atqarady. Qaı zamanda bolmasyn adam óz ómirinen ekonomıka belgilerin tabady, ıaǵnı kún saıyn ushyrasady. Mysaly, ústimizdegi kıim, tańerteńgilik as, úı janyndaǵy dúken jáne t. b.
Elimizdegi ekonomıka pániniń maqsaty - jastardy bolashaqta laıyqty ómir deńgeıine kóterilý úshin bıznespen ekonomıkaǵa úıretý, naryqty zertteý men jeke kásipkerlikti baǵalaýǵa yntalandyrý.
Ekonomıkalyq bilim men tárbıeniń mindetteri:
- oqýshylardy qoǵamnyń damý zańdylyqtarymen, óndiris ekonomıkasymen tanystyrý.
- basqarýǵa tán - uqyptylyq, iskerlik, yqylastyq, tártiptilik, t. b qasıetterdi daǵdylandyrý.
- ekonomıkalyq esep, taldaý jasap daǵdylaryna úıretý, eńbekti ǵylym negizderimen baılanystyra bilý.
Ekonomıkalyq bilim otbasynan bastalady, onyń ómir salty balaǵa aqsha, eńbekaqy týraly uǵymdy bildiredi. Bul sabaqta árbir stýdent aqsha taýyp, ony jumsaıtyn adam retinde qoǵam múshesi bolǵandyqtan ekonomıkalyq bilimsiz ómir súre almaıtynymyzǵa kózimiz jetti.
Ekonomıkalyq bilim berýdiń maqsaty - jastardy naryq zamanynda ómir súrip eńbek etýge beıimdele alatyn básekege qabiletti adamdy tárbıeleý.
Básekege qabiletti bolý úshin, birinshiden, bilim sapasyn joǵary deńgeıge kóterý qajet. Ekinshiden, oqýshylardyń biliktiligimen sapalylyq quramy talapqa sáıkes bolýy tıis. Úshinshide, oqý úrdisi ınovasıaǵa negizdelýi jáne tórtinshiden, oqý ornynyń materıaldyq – tehnıkalyq bazasy myqty bolýy kerek.
Básekege qabilettiliktiń basty kórsetkishi – stýdent jastardyń bilim deńgeıiniń joǵary jáne olardyń parasatty, asa tárbıeli tulǵalar bolyp qalyptasýy. Óıtkeni búgingi kúngi stýdentter – erteńgi zıalylar. Kúni erteń - aq, olar óndiristik jáne áleýmettik basqarý júıesin óz qoldaryna alady. Qazirgi kezde qoǵamdaǵy keń etek alyp kele jatqan oı – pikirlerdiń kóbisi búgingi urpaqtyń tárbıesine kelip tireledi. «Tárbıe – uly is, onymen adam taǵdyry sheshiledi» - dep, V. Belınskıı dál aıtqan.
Búgingi tańda qazaq eli 2030 jylǵa deıingi strategıalyq damý baǵdarlamasyn negizge ala otyryp, óziniń aldyna básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qatarynan kóriný maqsattaryn qoıyp otyr. Bul oraıda prezıdent N. Á. Nazarbaev «Jas kásibı mamandar el ómirinde bolyp jatqan úderisterde óz ornyn taýyp, bolashaqty ornatýǵa belsendi qatysýy kerek» - dep atap kórsetken-di.
Jalpy alǵanda ekonomıka sabaǵy tarıh, quqyq negizderi, matematıka, geografıa, beıneleý óneri, eńbek pánderimen tyǵyz baılanysty.
Mysalǵa alatyn bolsaq, hımıa sabaǵynda stýdentterge zerthana jabdyqtaryn, túrli materıaldardy, jylý energıasyn, sýdy únemdep úırenýdi, eksperıment jáne t. b jasaýdy úırenedi, al ekonomıka sabaǵynan ulttyq kiris, memlekettik qarjy, eńbekaqy, paıda, ózindik qun, aksıa, bıznes, naryq, aqsha jáne t. b uǵymdardy meńgeredi.
Ekonomıkalyq bilim negizderimen qarýlandyrý úshin belgili bir sıklder boıynsha áńgime nemese is - sharalar ótkizýge bolady. «Turmystaǵy ekonomıka», «Bizdiń aınaladaǵy ekonomıka», «Dúnıeniń kilti - ekonomıkada» taqyrybynda plakattar saıysy, naryq salasynda jazylǵan esse, óleńder jáne ekonomıka suraqtary boıynsha kóshbasshy saıysyn uıymdastyrý, bank qyzmetkerlerimen kezdesýler, jyl saıynǵy elbasynyń halyqqa arnalǵan joldaýyn (ekonomıka boıynsha) nasıhattaý men tanystyrý. Sonymen qatar, «sybaılas jemqorlyq» taqyrybynda pikirtalas júrgizip, óz oılaryn ashyq túrde aıta alady. Osyndaı máseleni kóterý arqyly elimizde keleshekte jastardy úlken ómir jolynda ádil de shynshyl, ımandy da qarapaıym, ar - uıaty taza, durys ómir súrý deńgeıine kóteredi. Ekonomıkasy damyǵan, básekege qabiletti damýshy elderde munaı kóleńkeli máseleni erterekte qolǵa alyp, qazir de az paıyzdyq mólsherde ǵana kórsetkish beredi.
Ekonomıkalyq tárbıe men bilimniń ózine tán ádisteri bar. Bilimdi bekitý, iskerlikti qalyptastyrý úshin qoldanylatyn ádister:
• Jattyqtyrý. Ár túrli is - áreketterin isteı bilýge mashyqtandyrý, jumys ornyn tıimdi uıymdastyrý, ýaqyt jáne óndirý normalaryn anyqtaý, materıaldardy, elektr qýatyn, sýdy, gazdy únemdi paıdalaný, t. b.
• Tájirıbelik jumystar jáne eksperıment. Bul ádisterdi oqýshylardyń óndiristik brıgadasynda, oqý óndiristik kooperatıvte, úıelmendik merdigerlikte nemese úıelmendik shyǵarmashylyq qojalyqtarynda, mektepterde shaǵyn mal, qus fermalarynda qoldanýǵa bolady. Tájirıbelik jáne eksperıment jumystarynyń maqsaty - oqýshylardy ónimdi baǵalaı bilýge, bıznes, aqsha men paıda sıaqty uǵymdardy ómirde qoldana bilýge daǵdylandyrý.
• Ekonomıkaǵa baılanysty esepter shyǵarý - eńbek aqyny, ýaqyt jáne óndirý normalaryn esepteı bilý, rentabeldik, paıda, ózindik qun jáne basqa da ekonomıkalyq uǵymdar jaıly esepter shyǵarýǵa oqýshylardy úıretý, jattyqtyrý.
• Sandyq materıaldardy taldaý ádisi - saıahat kezderinde jınalǵan málimetterdiń negizinde kesteler, dıagramlar jasaý, qandaı bolsa da ekonomıkalyq sharýalardyń tıimdiligin anyqtaý.
• Ǵylymı - tehnıkalyq, ekonomıkalyq ádebıettermen jumys.
• Ekonomıkalyq sózdik jasaý, naryqtyq ekonomıka termınderin qazaq tiline aýdarý. Sózdikti paıdalana bilýge oqýshylardy úıretý, olardyń sózdik qoryn molaıtý.
Qazirgi kezde bolyp jatqan jańa áleýmettik - ekonomıkalyq, qoǵamdyq saıası ózgerister jaǵdaıynda elimizdiń árbir azamaty, ásirese jas túlekter ómirdiń damýynan qalyspaı óziniń Otandyq paryzyn esh ýaqytta esten shyǵarmaýy kerek. Sondyqtan naryqtyń ekonomıkaǵa baılanysty tárbıe jáne bilim berý isin basqarý, ony jetildirýdiń joldaryn izdestirý jáne de búginde árbir jastardyń jan - jaqty damýyna qolaıly jaǵdaı jasap, jeke qabiletin shyńdaýǵa múmkindik berý kerek.
«Bilim berý júıesi – Qazaqstannyń básekege naqtylyǵy qabilettiligin qamtamasyz etýge múmkindik beretin asa mańyzdy quraldardyń biri» (N. Á. Nazarbaev)
Elbasy Nursultan Nazarbaev bıylǵy joldaýynda jáne jýyrda baspasózde jarıalanǵan «Qazaqstannyń áleýmettik jańǵyrtylýy: Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam» atty baǵdarlamalyq maqalasynda adamı kapıtaldy jańa sapaǵa kóterýdiń basty tetigi retinde bilim sapasyn damytýǵa jańa serpin beredi. Prezıdent bilim berý júıesin jańartý baǵytynda aldymyzǵa ulan-ǵaıyr mindetter qoıdy. Oqytý úrdisine qazirgi zamanǵy ádistemeler men tehnologıalardy engizý ýaqyt talaby ekenin uǵynatyn mezgil jetti.
Qazirgi naryq zamanynda mektep qabyrǵasynda, oqý oryndarynda oqyp júrgen óskeleń urpaqqa kóptegen jańa pánder kelip qosylýda. Sonyń biri ekonomıka sabaǵy. Kóptegen shet memleketterge ekonomıka sabaǵy balabaqshadan bastalsa, al elimizde bastaýysh synyptardan bastaý alyp keledi.
Qazaqstannyń bilim berý júıesinde ekonomıkalyq oılaýdy qalyptastyrýdyń mańyzdy faktory retinde, memlekettik saıası bilim men tárbıe isi erekshe baǵyt alyp otyr. Tárbıe jumysy tájirıbesimen sharýashylyq salasynda ekonomıkalyq bilim, ekonomıkalyq tárbıe, ekonomıkalyq mádenıet – degen uǵym jıi kezdesedi. Adam bolashaǵyn sheshetin tárbıe ekeni belgili. Ekonomıkalyq tárbıe adam boıynda tártiptilik, ujymshyldyq, uqyptylyq, iskerlik, eńbektegi shyǵarmashylyq t. b. qasıetter darytýǵa baǵyttalǵan. Tárbıeniń eń ózekti máselesi – bilim negizinde jeke adamnyń ǵylymı kózqarastaryn qalyptastyrý arqaly qoǵamdyq turmystaǵy adamdardyń óndiristegi qarym – qatynasyn qalyptastyrý. Ekonomıkalyq tárbıeniń negizi bolyp eńbek tárbıesine sanalady. Jastardyń eńbekti qajetsinýin, eńbek súıgishtigi, sanaly eńbek tártibin qalyptastyrý ekonomıkalyq tárbıeniń alǵy sharty bolyp tabylady. Ekonomıkalyq tárbıe berý - stýdentterdi ekonomıkalyq bilim negizderimen qarýlandyrý, qoǵamymyzdyń ekonomıkalyq zańdary týraly durys túsinik berý, elimizdiń ekonomıkalyq saıasatyn uǵyndyrý, negizi ekonomıkalyq qatynastardy (óndiris, aıyrbas, bólý, jáne tutyný) tájirıbede meńgertý.
Ekonomıka alǵashqy uǵymynda «úı sharýashylyǵyn» bildirgen. Keıinnen bul uǵym keń kólemde, qoǵamdyq óndiristiń júıesi dep atalýda. Óndiris - qoǵamnyń damýyna jáne ómir súrýine qajetti. Kóp qyrly ekonomıkalyq qatynas arqyly árbir adam basqalarmen baılanysta bolady. Adamdar jalaqy alady, ónim shyǵarady satýshy jáne satyp alýshy retinde qyzmet atqarady. Qaı zamanda bolmasyn adam óz ómirinen ekonomıka belgilerin tabady, ıaǵnı kún saıyn ushyrasady. Mysaly, ústimizdegi kıim, tańerteńgilik as, úı janyndaǵy dúken jáne t. b.
Elimizdegi ekonomıka pániniń maqsaty - jastardy bolashaqta laıyqty ómir deńgeıine kóterilý úshin bıznespen ekonomıkaǵa úıretý, naryqty zertteý men jeke kásipkerlikti baǵalaýǵa yntalandyrý.
Ekonomıkalyq bilim men tárbıeniń mindetteri:
- oqýshylardy qoǵamnyń damý zańdylyqtarymen, óndiris ekonomıkasymen tanystyrý.
- basqarýǵa tán - uqyptylyq, iskerlik, yqylastyq, tártiptilik, t. b qasıetterdi daǵdylandyrý.
- ekonomıkalyq esep, taldaý jasap daǵdylaryna úıretý, eńbekti ǵylym negizderimen baılanystyra bilý.
Ekonomıkalyq bilim otbasynan bastalady, onyń ómir salty balaǵa aqsha, eńbekaqy týraly uǵymdy bildiredi. Bul sabaqta árbir stýdent aqsha taýyp, ony jumsaıtyn adam retinde qoǵam múshesi bolǵandyqtan ekonomıkalyq bilimsiz ómir súre almaıtynymyzǵa kózimiz jetti.
Ekonomıkalyq bilim berýdiń maqsaty - jastardy naryq zamanynda ómir súrip eńbek etýge beıimdele alatyn básekege qabiletti adamdy tárbıeleý.
Básekege qabiletti bolý úshin, birinshiden, bilim sapasyn joǵary deńgeıge kóterý qajet. Ekinshiden, oqýshylardyń biliktiligimen sapalylyq quramy talapqa sáıkes bolýy tıis. Úshinshide, oqý úrdisi ınovasıaǵa negizdelýi jáne tórtinshiden, oqý ornynyń materıaldyq – tehnıkalyq bazasy myqty bolýy kerek.
Básekege qabilettiliktiń basty kórsetkishi – stýdent jastardyń bilim deńgeıiniń joǵary jáne olardyń parasatty, asa tárbıeli tulǵalar bolyp qalyptasýy. Óıtkeni búgingi kúngi stýdentter – erteńgi zıalylar. Kúni erteń - aq, olar óndiristik jáne áleýmettik basqarý júıesin óz qoldaryna alady. Qazirgi kezde qoǵamdaǵy keń etek alyp kele jatqan oı – pikirlerdiń kóbisi búgingi urpaqtyń tárbıesine kelip tireledi. «Tárbıe – uly is, onymen adam taǵdyry sheshiledi» - dep, V. Belınskıı dál aıtqan.
Búgingi tańda qazaq eli 2030 jylǵa deıingi strategıalyq damý baǵdarlamasyn negizge ala otyryp, óziniń aldyna básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qatarynan kóriný maqsattaryn qoıyp otyr. Bul oraıda prezıdent N. Á. Nazarbaev «Jas kásibı mamandar el ómirinde bolyp jatqan úderisterde óz ornyn taýyp, bolashaqty ornatýǵa belsendi qatysýy kerek» - dep atap kórsetken-di.
Jalpy alǵanda ekonomıka sabaǵy tarıh, quqyq negizderi, matematıka, geografıa, beıneleý óneri, eńbek pánderimen tyǵyz baılanysty.
Mysalǵa alatyn bolsaq, hımıa sabaǵynda stýdentterge zerthana jabdyqtaryn, túrli materıaldardy, jylý energıasyn, sýdy únemdep úırenýdi, eksperıment jáne t. b jasaýdy úırenedi, al ekonomıka sabaǵynan ulttyq kiris, memlekettik qarjy, eńbekaqy, paıda, ózindik qun, aksıa, bıznes, naryq, aqsha jáne t. b uǵymdardy meńgeredi.
Ekonomıkalyq bilim negizderimen qarýlandyrý úshin belgili bir sıklder boıynsha áńgime nemese is - sharalar ótkizýge bolady. «Turmystaǵy ekonomıka», «Bizdiń aınaladaǵy ekonomıka», «Dúnıeniń kilti - ekonomıkada» taqyrybynda plakattar saıysy, naryq salasynda jazylǵan esse, óleńder jáne ekonomıka suraqtary boıynsha kóshbasshy saıysyn uıymdastyrý, bank qyzmetkerlerimen kezdesýler, jyl saıynǵy elbasynyń halyqqa arnalǵan joldaýyn (ekonomıka boıynsha) nasıhattaý men tanystyrý. Sonymen qatar, «sybaılas jemqorlyq» taqyrybynda pikirtalas júrgizip, óz oılaryn ashyq túrde aıta alady. Osyndaı máseleni kóterý arqyly elimizde keleshekte jastardy úlken ómir jolynda ádil de shynshyl, ımandy da qarapaıym, ar - uıaty taza, durys ómir súrý deńgeıine kóteredi. Ekonomıkasy damyǵan, básekege qabiletti damýshy elderde munaı kóleńkeli máseleni erterekte qolǵa alyp, qazir de az paıyzdyq mólsherde ǵana kórsetkish beredi.
Ekonomıkalyq tárbıe men bilimniń ózine tán ádisteri bar. Bilimdi bekitý, iskerlikti qalyptastyrý úshin qoldanylatyn ádister:
• Jattyqtyrý. Ár túrli is - áreketterin isteı bilýge mashyqtandyrý, jumys ornyn tıimdi uıymdastyrý, ýaqyt jáne óndirý normalaryn anyqtaý, materıaldardy, elektr qýatyn, sýdy, gazdy únemdi paıdalaný, t. b.
• Tájirıbelik jumystar jáne eksperıment. Bul ádisterdi oqýshylardyń óndiristik brıgadasynda, oqý óndiristik kooperatıvte, úıelmendik merdigerlikte nemese úıelmendik shyǵarmashylyq qojalyqtarynda, mektepterde shaǵyn mal, qus fermalarynda qoldanýǵa bolady. Tájirıbelik jáne eksperıment jumystarynyń maqsaty - oqýshylardy ónimdi baǵalaı bilýge, bıznes, aqsha men paıda sıaqty uǵymdardy ómirde qoldana bilýge daǵdylandyrý.
• Ekonomıkaǵa baılanysty esepter shyǵarý - eńbek aqyny, ýaqyt jáne óndirý normalaryn esepteı bilý, rentabeldik, paıda, ózindik qun jáne basqa da ekonomıkalyq uǵymdar jaıly esepter shyǵarýǵa oqýshylardy úıretý, jattyqtyrý.
• Sandyq materıaldardy taldaý ádisi - saıahat kezderinde jınalǵan málimetterdiń negizinde kesteler, dıagramlar jasaý, qandaı bolsa da ekonomıkalyq sharýalardyń tıimdiligin anyqtaý.
• Ǵylymı - tehnıkalyq, ekonomıkalyq ádebıettermen jumys.
• Ekonomıkalyq sózdik jasaý, naryqtyq ekonomıka termınderin qazaq tiline aýdarý. Sózdikti paıdalana bilýge oqýshylardy úıretý, olardyń sózdik qoryn molaıtý.
Qazirgi kezde bolyp jatqan jańa áleýmettik - ekonomıkalyq, qoǵamdyq saıası ózgerister jaǵdaıynda elimizdiń árbir azamaty, ásirese jas túlekter ómirdiń damýynan qalyspaı óziniń Otandyq paryzyn esh ýaqytta esten shyǵarmaýy kerek. Sondyqtan naryqtyń ekonomıkaǵa baılanysty tárbıe jáne bilim berý isin basqarý, ony jetildirýdiń joldaryn izdestirý jáne de búginde árbir jastardyń jan - jaqty damýyna qolaıly jaǵdaı jasap, jeke qabiletin shyńdaýǵa múmkindik berý kerek.
You Might Also Like
