InfoHub Logo

«Erte, erte, ertede...»

«Baǵzy bir zamanda...»

Onyń ár aıtqan áńgimesi osylaı bastalatyn. Ózi de bir qyzyq jan, ón boıynan adamdarǵa tán qandaıda bir is-qımyldy, minez— qulyqty baıqaǵan emespin. Eshqashan kúlmeıtin, adamdarǵa tán bolmyspen qaıǵyrmaıtyn, júris-turysy da múlde bólek. Ústindegi appaq kóıleginiń keń etegi jelmen baıaý terbelip, bir qaraǵanda aıaqsyz qozǵalyp kele jatqandaı nemese ushyp júrgendeı áser qaldyratyn.

Onyń aıtqan árbir áńgimesi jer betinde oryn alyp jatqan oqıǵalarmen qabysa bermeıtin. Biraq onyń aıtary taýsylmaıtyn. Tańnan tańǵa jalǵasatyn. Qulaq túrseń «myń bir túnniń» elesine shyrmalatynsyń. «Erte, erte, ertede...» nemese «Baǵzy bir zamanda...» dep baıaý únmen bastalatyn áńgime, kele-kele nebir shytyrman oqıǵalardan quralatyn qıal-ǵajaıyp dúnıelerge ulasatyn. Maǵan Ertekshi qyzdyń áńgimesin tyńdaǵan qatty unaıtyn. Birte-birte onyń sıqyrly álemine boılap, Ertekshi qyzdyń janyna tym jaqyndaı túskenimdi ańǵarǵandaımyn. Sebebi, muny onyń bar aıtqandaryn uıyp tyńdap kelgen adamdar ýaqyt óte kele Ertekshi qyzdan qashyqtaı túskeni kórsetip berdi. Onyń qaıdan kelgenin, áke-sheshesi kim ekendigin, mekeni qaı jer ekendigin bilmeıtin kópshilik keıin Ertekshi qyzǵa kúdikpen qarap, tipten «periniń qyzyna» balap, onyń janyna jolamaıtyn boldy. Maǵan bul onsha áser ete qoımady.

Ol ertegi aıtýyn doǵarǵan joq. Kúnde keshkisin aýyl shetindegi jalǵyz kári emenniń túbinde otyryp alyp, ertegisin bastaıtyn. Tezek terip ot jaǵatyn. Keıinnen bul jumys meniń quziretime endi. Kesh batysymen jalǵyz emenniń basyna baryp, ot jaǵamyn. Kún batys jaqtan Ertekshi qyz keledi. Appaq kóılegi keshki qyzyl jalynǵa oranǵan mezette, ózi ot bolyp janyp kele jatqandaı elesteıdi. Júzi bal-bul janyp, erekshe qyzyl-jalqyn sáýle janyńdy sharpıtyn. Ol emenniń túbine arnaıy ornatqan sekildi kórinetin, qara keshke deıin kúnniń qyzýy daryǵan qoıtastyń ústine otyryp alyp, ertegige kezek beretin.

Keıingi kezde maǵan bir suraq qoımaıynsha ertegisin bastamaıtyndy shyǵardy.

— Sen nege kele beresiń? Ózgeler menen áldeqashan qashyp ketken joq pa?

Menen esh qysylmaı, buıyra sóıleı beretin.

— Meniń ertegi tyńdaǵym keledi.

— Ertegilerim taýsylyp qalsa she?

— Qorqytpańyz. Men endi ertegisiz ómir súre almaıtyn sıaqtymyn.

— Beker bul áreketińiz. Odan da qalypty adamdar sekildi qyzmet jasap, ómir zańdylyqtaryna baǵynyp tirishilik jasamaısyz ba?

— Siz nemenesine suraq jaýdyra beresiz? Kerisinshe bireý bolsa da tyńdaıtyn adam bar ekendigine qýanbaısyz ba?

— Maǵan báribir. Meni barlyǵy tyńdaı beredi. Myna kári emen de, ýildegen jel de, túngi aspan da, onyń tórinde jaınap turǵan juldyzdar da — bári-bári meni tyńdaı beredi. Tyńdaýshym joq dep alańdaǵan sátim bolǵan emes.

— Túsinikti. Odan da ertegińizdi bastańyzshy? Jáne maǵan eshqandaı suraq qoımaımyn dep ýáde berińizshi.

— Jaraıdy.

«Erte, erte, ertede...»

Kóz aldymda sıqyrly álemniń kórinisi ornady. Oń qolymen kózin kólegeılegen bireý alysqa úńilip, boz kilemmen bulttardyń arasynda ushyp keledi. Janarynan áldebir baqyt izdegen jannyń ómirge degen qushtarlyǵy, soǵan degen senimi anyq baıqalady. Ertegidegi keıipkerdiń uzaq kúnder ushyp bir taýdyń basyna qonǵanyn kórdim. Nege ekenin bilmedim, ol keıipker taýdyń basynda uzaq aıaldaǵan joq, boz kilemge minip qaıtadan saparǵa shyqty. Aspan astynda ushyp júrip kúnniń kúrkirin estidi, naızaǵaıdyń jarqylyn kórdi, tópelegen jańbyrǵa da malmandaı sý boldy, biraq beli qaıysqan boz kilem áli de ony kóterip ákeledi. Qansha kúnder ótti, qanshama sýyq túnder jaryqtyń qurbany boldy, ol áli ushyp keledi. Taǵy da bir taýdyń basyna toqtady. Kóp bógelmeı taǵy da ushyp ketti. Osy kórinis qaıtalana berdi. Óz mekenin tappaı júrgen miskin sekildi. Ertekshi qyz keıpikerdiń jol boıy kórgen san qıly qıynshylyqtaryn jipke tizgendeı etip aıta túskende oǵan degen keýdeńde aıanysh sezimi oıanady eken. Eger onyń ornynda ózim bolsam qaıter edim degen oı sanamnan jylt etti. Biraq, ertegidegi keıipkerdiń bastan ótkergenderi aıtýshynyń erkindegi is qoı, bálkim maǵan da kóp qıynshylyqtardy jeńgizip, baqytty ómirge jeteleıtin shyǵar dep dámelendim. Osy oımen Ertekshi qyzǵa qarap edim, kózin jumyp alǵan ol, oımaqtaı erni sál jymqyryla túsip, taǵy da aıta túskisi kelgendeı qalyp tanytady. Men shydaı almaı suraq qoıdym.

— Ol ózi izdegen baqytyn tabatyn shyǵar.

— Bilmeımin. Men áli erteginiń sońyn kórip otyrǵan joqpyn.

— Qyzyq eken ári sizdiń búgingi ertegińizden meniń Asan Qaıǵy dep atalatyn babamnyń júris-turysyna uqsaıtyn bir nárseni ańǵaryp otyrǵandaımyn.

— Asan Qaıǵy deısiz be,— ol sál oılanyp qaldy, az kidiristen keıin,— ol dúnıege eń alǵash osylaı kelgen bolatyn.

— Qalaısha? Sizdiń baǵanadan aıtyp otyrǵandaryńyz naǵyz ertegi emes pe?..

— Biraq sen soǵan senip otyrsyń ǵoı.

— Ony siz aıta almaısyz ǵoı.

— Anyq baıqalady, ony seniń janaryń aıtyp tur. Saǵan bir qyzyq nárse aıtaıyn, ómir — ertegiden jaralady, ertegimen aıaqtalady.

Óte kúlkili edi. Osyny birden uqqandaı:

— Beker olaı oılaısyń. Tipten adamdardyń ana qursaǵynda jaralýy da ertegi emes pe?..

— Siz sonda adam emessiz be?

— Dál taptyń.

Meni qorqady degen bolýy kerek, osy sózdi aıtqanyna ókinip turǵandaı sezildi.

— Maǵan báribir, tek qana ertegi tyńdaǵym keledi. Sonymen jańaǵy siz bastaǵan erteginiń sońy nemen aıaqtalady. Qarsy bolmasańyz tyńdaıyn.

— Onyń sońy joq. Álgi keıipker boz kilemmen ushyp júredi de qoıady.

— Mynaýyńyz shynynda da qyzyq eken. Buǵan deıingi ertegilerińizdiń barlyǵy baqytty ómirmen aıaqtalýysh edi. Mynanyń eń bolmaǵanda sońy da joq.

— Sebebi bul — meniń ómirim.

— Ertekshi qyzdyń ertegi ómiri deńiz.

— Bálkim olaı emes.

Ertekshi qyz ornynan turdy. Maǵan aqyryndap jaqyndady. Qolyn sozdy. Sosyn lezde tartyp aldy.

— Seniń ne aıtqaly turǵanyńdy sezip turmyn.

— Iá, men de sezýdemin, siz ketkeli tursyz. Men birge ketemin.

— Ol jaqta sizge oryn joq.

— Nege? Siz aıtqan ertegidegi keıipker toqtaǵan sandaǵan taýlardyń bir qýysyna baryp panalarmyn.

— Azaptan qoryqpaısyz ba?

— Qandaı azapty aıtyp tursyz?

— Boz kilem mingen jannyń kúıin keshesiń ǵoı.

Men bir sheńberdiń ishinde aınalyp júre beretin, toqtamaıtyn, sodan shyǵa almaıtyn dóńgelek dúnıeden shyn qoryqtym. Ne dep jaýap bererimdi belmedim.

— Sen ertegiden qorqasyń, al muny jasyrǵyń keledi. Báribir bilip qoıdym.

— Ras, — lajsyz moıyndadym, — sebebi, sizdi tyńdaǵanǵa deıingi ertegilerdiń bári meni aldap kelgen.

— Joq, sen oǵan deıin ózińdi, sosyn meni aldap kelgenińdi uǵatyn shyǵarsyń.

— ...

— Jer beti ertegiden jalyǵa bastaǵan syńaıly.

— Sonda siz qaıda ketpeksiz?

— Eshqaıda, osy jer betinde qalamyn. Biraq endi ertegi aıtýdy doǵaramyn.

— Bul sizdiń bar ómirińizdiń ajyramas bóligi edi ǵoı. Úırene alar ma ekensiz.

— Úsh kúnnen keıin kórge de úırenedi.

Ertekshi qyz tunjyraǵan qalpy júrip ketti. Men de úıge qaıttym. Tań bozaryp keledi. Úıge asyǵys kirdim de, kishkene ǵana dorbaǵa qolyma ilikken kıim-keshekterim men dúnıelerimdi jınap saldym da, eshkimge kórinbesten úıden shyǵyp kettim. Júre berdim. Temir taıaqtan tebendeı, temir ultannan teńgedeı qalǵanda bir taýǵa jettim. Bıik taý eken. Jeti kún, jeti tún degende basyna áreń shyqtym. Aq bulttar menen áldeqaıda tómende qoılar sekildi jaıylyp júr. Sharshaǵandyqtan ba, álde bıiktikten be, basym aınalyp qulap tústim. Esimdi jısam qoıý qara tún tumshalapty. Tizerlegen qalpy, ertegi aıtyp otyr ekenmin.

«Erte, erte, ertede...»

---