InfoHub Logo

Bir kezdegi kýrstas dosy Adaıdyń amandyq-saýlyǵyn bir bilsem-aý dep ishteı ylǵı oılap júretin. Sáti tússe, sony izdep, taýyp alýǵa uıǵardy. Baıaǵy Túlkibaıda az ýaqyt birge bolǵannan keıin, ony ekinshi qaıtyp kórmegen edi. Tek osydan biraz jyl buryn, kóz tanys bireýlerden, Almaty jaǵynda júrgen sıaqty degen bolmashy sybysyn ǵana estigeni bar-tyn. Úılengen-úılenbegenin de, basynda óz panasy bar-joǵyn da bilmeıtin. Stýdent shaǵynda ortashalaý oqyǵandyqtan jataqhanadan oryn tımeı, kóbine qalanyń shet jaǵyndaǵy taý bókterinde oqshaýlaý turatyn, qazaqylanyp ketken uıǵyr otbasynyń jertólesin jaldaýshy edi. Bir bilse, sondaǵylar bilip qalar, qalaı da ózi týraly bir iz qaldyrǵan shyǵar degen úmitpen Tólen máni joq berekesiz shýdy artqa tastap, jol-jónekeı Arbat kóshesin bir súzip ótip, birden solaı qaraı tartyp ketken-di.

Eski qabyrǵa, buryshynda 27 degen nómir. Baıaǵy jas kezinde kórgenindeı emes, qabyrǵanyń úsh jerinen tireý qoıylǵan. Qoranyń shirip ketken aǵash sharbaqtarynyń syrtynan oraı tikenekti sym júrgizilgen. Buryn jemisteri tógilip, jaıqalyp turatyn baq qaraýsyz qalǵan-aý, ishin jabaıy qalyń qýraı basyp ketipti. Túrtkilenip júrip, tutasa jalbyraǵan qalyń shyrmaýyqtyń arasynan shalqaıyp jatqan qaqpa aýzyn áreń dep taýyp, ishke ótken.

Esikti terisi súıegine jabysqan, tyrylı aryq qara áıel ashty. Ózi nasybaı atady eken.

— Bul úıde adam túgil, atjalmannyń ózi de turǵysy kele qoımas. Alma bul úıdi, — dedi ol ezýindegi nasybaıyn túsirip almas úshin sóılegende astyńǵy ernin jymqyryna túsip.

— Nege?

— Maqpalǵa kezinde osy úıdi arzanǵa taýyp bergen men bolatynmyn. Bar tarıhyn bilgesin aıtamyn da.

— Múmkin onda Adaıdy da biletin bolarsyz? Bir kezde ol da osy úıde bólme jaldap turǵan edi.

— Muqatov pa? Qulpytasynda solaı dep jazylǵan. Iá, tap solaı. Muqatov.

— Qulpytas... Ol...

— Maqpalmen birge janazysyna men de qatysqam. Jatqan jeri ońdy-aq, sý barmaıtyn bıik. Tek janazasynda qabyr qazǵandar men bizden basqa eshkim bolmady. Siz ne, meni shynymen tanymaı tursyz ba? Ekeýiń birge oqyǵan jaqsy dos edińder ǵoı.

— Tanydym, nege tanymaıyn. Siz...

— Iá, men sol úıdiń baı almaı qoıǵan baıaǵy kári qyzymyn ǵoı. Senderge qarap, aýzymnyń sýy quryp qatty qyzyǵýshy em. Jaqsylap mánti pisirip beretinmin. Sonda da maǵan qaramaı qoıǵansyńdar, kárisinip. Eń bolmasa anda-sanda qoınyma bir-bir kirip-shyǵyp júrseńder neleriń ketetin edi. Óı...

— İm, ıá, sol jyldary sizdiń qolyńyzdan jegen mántiniń dámi aýzymnan áli ketken joq.

— Rahmet. — Kedergi keltirmesin dedi me, ernindegi nasybaıdy oń qolynyń suq saýsaǵymen sylyp alyp, sharbaq irgesine qaraı sylq etkizip tastaı saldy.

— Ol qalaı óldi, bilseńiz...

— Bilgende, bilemin ǵoı. Qara bazar janyndaǵy kúresinnen óli denesin bireýler taýyp alsa kerek. Tym salynyp qatty iship ketken edi, baıǵus, jumyssyz sendelip. Bir qulaǵyn kesip áketken deı me... Álde, egeýquıryq jep qoıǵan ba... Jaraıdy, men kettim, sútim taýsylyp qalypty, sút alýym kerek. Sútsiz qurǵaqtaı nan jeý qıyn. — Buryla berip: — Sizdi aýzynan tastamaı ylǵı esine alyp otyrýshy edi, baıǵus, — degendi ústep jiberdi.

Ol ketti, bul til-aýzy baılanyp, turǵan jerinde qybyr etpesten melshıdi de qaldy. Kempir búksheń-búksheń etip birtindep uzap barady.. «Apyraı, dedi ishteı, qas-qaǵym arasynda, birer aýyz sózben-aq, adam basyna taýdaı qaıǵy úıip tastaýǵa bolady eken-aý».

Dúnıege qalaı kelse, solaı óz jolymen baqılyq bop ketken eken ǵoı, Adaı dos...

Átirkúl úshin ekeýiniń zyr júgirip aqsha izdegen kúnderi kóz aldyna kele qaldy. Jerde aqsha jata ma, ekeýlep júrip kóshe-kósheden bótelke jınap alyp ótkizgen. Máz etkendeı sonshalyq jarytpady. Sosyn et kombınatyna baryp, kúni boıy sasyp ketken terilerdi, bir orynnan ekinshi orynǵa súırelep, destelep úıip bergen. Súıtip aqysyna bir qydyrýǵa jararlyq tıyn-teben qaratqan edi ekeýlep. Shirindiniń ıisinen tunshyǵyp ólip qala jazdasa da, qýanyshtarynda shek bolǵan joq. Sol qýanyshtyń qyzýymen keshkisin Medeý ańǵarynda alaý jaǵyp, ortalarynda bolashaq ártis Átirkúl, toı toılaýǵa kirisken.

Qaı jerde, qalaı úlgergenin, Adaı iship ala qoıypty. İshkeni jaryqshaq daýsy men oınaqshyǵan kózinen anyq bilinip turdy. Ol azdaı, bári ot aınalasyndaǵy dıirmen tastardyń birine qatarlasyp otyra bergende, Adaı kúrtesiniń ish qaltasynan qaǵazǵa shıyrshyqtalǵan úsh marıhýana alyp shyǵyp, birinen soń birin ernine tiziltip qystyryp qoıdy. Qasyndaǵylarǵa — Átirkúl men Tótemge qaraǵan da joq.

— Men búgin súıiktim úshin biraz aqsha taptym. Tólen de kómektesti. — Marıhýananyń bireýin erninen alyp Átirkúlge usyndy. — Bilesiń ǵoı, bul temeki emes, jıi-jıi tartqyshtap burqyldatýdyń qajeti joq.

— Bilemin. Úıretkensiń, — dedi Átirkúl.

— Solaı ma, úıretken ekem ǵoı. Sen she, kórseıshi sende bir, — dep, Adaı burylyp Tólenge qarady. — Jaman bolmaısyń.

— Shahta astynda prohodchık bop istegenimde ýly gazdy kóp jutqanmyn. Dúnıede tútin ıisinen jek kóretin nársem joq, — dedi Tólen at tonyn ala qashyp.

— Negizinde shoshıtyndaı túgi joq munyń, — dep, sózge Átirkúl aralasty. — Asyqpaı ishińe aqyryn tartyp sorasyń, tútinin ókpeń men qarnyńda neǵurlym uzaq ustasań, soǵurlym jaqsy, sonda súıegińe sheıin sińip, teńdesi joq keremet káıip alasyń.

Áseri ǵajap. Arada eki mınótteı ýaqyt óte me, ótpeı me, boıyndy shattyq bılep, kóńiliń jadyraıdy. Aınalańa quddy bir sonaý bıik taýdyń basynan, — Alataýdyń qarly shyńdaryna qaraı qolyn bir sermep tastady. — qarap turǵandaı bolasyń. Kez kelgen qubylys, mysaly, myna ottyń janynan yzyldap buzaýbas ushyp ótse de, shóp arasynan shegirtke shyryldasa da, betińdi dyz etkizip masa shaǵyp ketse de qyzyq, ishek-sileń qatqansha óz-ózińnen qarqyldap-shıqyldap kúle bergiń keledi. Kúle beresiń.

Birde, Adaıdan jasyryp, jalǵyzdan-jalǵyz ózim ońasha qalǵanda da tartyp kórgenmin. Biraq ol joly onsha unaǵan joq. Marıhýana da alqagólge uqsaıdy eken, kópshilikke qosylyp tartsań ǵana jarasama deımin. Kópshilikpen otyryp tartqanda tynys alýdyń qajeti joqtaı kórinedi, óıtkeni demiń toqtap qalǵandaı kúıde otyrasyń. Ózińdi jep-jeńil qus qaýyrsyny shyǵarmyn dep oılaısyń. Degenmen, sol alǵashqy tájirıbeden keıin-aq basyńda «bul shópti osylaı jalǵastyryp tarta berseń, túbi jaqsylyqqa aparmas» degen bir sýyq oı da kenet sýmań ete túsedi eken. Men ózim súıtip birtúrli kúdiktenip qaldym. Soǵan qaraǵanda, men muny qoıǵym kelgen kúni qoıyp kete alatyn shyǵarmyn dep oılaımyn...

Alaýlaǵan ot báseńsip qyzyl shoqqa aınala bastaǵan kezde, astaryna úıden ala shyqqan kórpeshelerin tósep, ústine qatar-qatar aýnaı-aýnaı ketisken edi. Átirkúl basyn Adaıdyń beline súıeı qulady da, ıýbkasynyń jyryǵyn aldyna qaraı keltirip, yshqyrlyǵyn kóterińkirep qoıdy. Adaı jaýyrynyn úlken qoı tasqa tirep, ernindegi marıhýana túbirshegin aýyq-aýyq qorsyldata sorǵyshtap, oń qolynyń alaqanymen Átirkúldiń birese tolqyndanǵan qalyń qolań shashynan sıpasa, birese saýsaq ushymen jarylardaı bop tyrsıyp ketken erinderinen túrtkileıdi. Endi birazdasyn sol qolyn qyzdyń jarqyrap jartylaı ashyq jatqan ýyz sany arasyna suǵyp jiberedi de, qara atlas lypasynyń eki eli asha tusyn aqyryn jaılap, joǵary-tómen súıkeleýge kirisedi. Jigittiń bóbek saýsaǵy qyz ernine tıgende, anaý erinderin ashyńqyraı qaba óbip, borpyldata soryp-soryp alady.

Tólen olardan kózin taıdyryp, qarsy aldarynan kólbeı bıiktep, tas tóbelerinen munarta tóngen taý shyńdaryna qaraıdy. Oıynda Átirkúl. Myna anturǵan shaıtan qyz tósekte qandaı eken ózi degenshe, Adaı onyń qolyna jańa tutatylǵan marıhýana shylymyn ustata qoıady.

— Bul sońǵysy, kezektesip shegeıik.

— Men bir aıtqan sózimnen aınymaımyn. Áýre bolma.

— Óı, óziń de bir. Rahatymmen bóliseıinshi desem...

— Rahmet... Adaı, senen birdeńe surasam.

— Sura. Báribir qazir qolymda sońǵy marıhýanadan basqa túgim joq.

— Átirkúl ekeýińniń qylyǵyń.

— Onda turǵan ne bar eken?

— Osyndaı oıyndardyń saldarynan dúnıege bala degen báleket keletinin oılaǵasyn suraǵanym ǵoı.

— Óı, sen de.

— Keltirsek keledi, keltirmesek kelmeıdi, — dedi Átirkúl.

— Meniń aıtpaǵym ol da emes edi, — dedi Tólen.

— Endi ne? —dep surady Adaı.

— Shesheń seni týarynda qalaı tolǵatqanyn bilesiń be?

— Joq.

— Nege?

— Suraǵam joq, ol aıtqan joq. Nege suradyń?

— Jáı.

Kózin badyraıtyp asha qoıǵan Átirkúl eki sany arasynda jatqan Adaıdyń qolyn kóterip aýzyna ákeldi de, saýsaqtary ushynan shópildetip súıip-súıip aldy:

— Aıtyp berseıshi biletinińdi, dosyń ǵoı.

Adaı qolyn odan dereý bosatyp aldy da, ezýine qystyrǵan marıhýana qaldyǵyn qaıta tutatyp, qatty bir soryp, sosyn ornynan ún-túnsiz turyp ketti.

— Renjiteıinshi degen nıetim joq edi, — dedi Tólen aǵattyǵy úshin aqtalǵandaı bolyp.

— Renjitken joqsyń. Bar bolǵany umytsam degenin suradyń, — dedi Átirkúl. — Men bilsem de biletinimdi sezdirmeı júremin. Al sen esten tandyra dúńk etkizip tóbeden urǵandaı ettiń. Qobaljyma, birazdasyn ózi-aq qaıtyp keledi. Ol qazir týalette marıhýanasyn sorǵyshtap, sondaı birdeńemen ózin kúsheıtip jatqan bolar.

Keshke qaraı tym uzaryp ketetin taýdan túsken kóleńkelerge qarap, olar únsiz otyryp qalǵan. Kenet, dál jandarynan sorańdap Adaı paıda bola ketti. Qolynda — sharap. Tyǵynyn aǵytyp, aýzynan birer qylǵyta jutyp alǵany kórinip tur.

— Kúshtisi durys bolatyn edi, kúshtisi joq. Osyǵan qanaǵat.

— Al, Tólen dos, suradyń, endi tyńda, — dedi sosyn Átirkúl ekeýmizdiń aramyzdaǵy óz ornyna jaıǵasa berip. — Qazaqıanyń bir qyzyq ıntım tarıhyn aıtyp bereıin men saǵan.

Meniń ákemniń ákesi óziniki ózine jeterlikteı ortasha sharýa eken. Jalǵyz uly, ıaǵnı meniń ákem jarymesteý bop ósedi. Jasy qyryqqa kelgenshe láýhılanyp júre bergen bolsa kerek. Baıaǵy tóńkeris, birin biri qýǵan, birin biri qyrǵan ıý-qıý zaman ǵoı. Sol dúrbeleńnen aman qalǵanyna qýanyp, qoı, urpaǵym úzilip qalmasyn dep láýhı ulyn, ıaǵnı meniń ákemdi týa bir kózi qylı, bir aıaǵynan bir aıaǵy qysqa qorash qyzǵa úılendiredi. Úı ishi qansha kútse de, ol bala kótermeı qoıady. Bul kezde, óıtip-búıtip júrip saýat ashqany arqasynda, meniń ákemniń nany júrip, aýdanda jún-jurqa jınaıtyn mekemege bastyq bolyp ósedi.

— Átirkúl, — dedi Adaı osy jerde sózin bólip, — dúńgirshekke baryp kelshi, kóremisiń, sharabym taýsyldy. Bul áńgimeniń saǵan qyzyǵy joq, estigensiń.

Átirkúl jigitine muńaıa bir qarady da, qobyrap ketken shashyn jol-jónekeı jóndeı sap, aıtqan jaǵyna qaraı ún-túnsiz kete bardy.

Týǵan anasy týraly áńgime aıtý Adaıǵa ońaı bolyp otyrmaǵan sekildi. Kómeıine óksik qadalǵandaı, demin jıi-jıi alyp, tynysyn rettep, úzilgen sózin qaıta jalǵady:

— Aldymyzda júrgen úlkenderdiń ómirine qarasaq ta, óz ómirimizge qarasaq ta, tipti burynǵylardyń qalaı ómir súrgeni týraly estisek te, bul eldiń basyna baq qusy qonbaǵaly kóp zaman ótken sıaqty...

Osy kezde anadaıdan jylt etip, Átirkúldiń tóbesi kórindi de, Adaı jańa bastaı bergen sóziniń aıaǵyn juta qoıdy. Átirkúl bolsa taıap kelip, bılep, qazir sıqyr kórsetem dep, kenet dorbasy ishinen «Moskovskaıa» araǵyn sýyryp ala qoıǵan edi, araqtyń kógildir shynysy keshki kúnniń jalqyn sáýlesine jalt-jult etip shaǵylysa ketti. Adaıdyń tańǵalǵany sondaı:

— Báli, baqalshy sum mynany saǵan qoryqpaı qalaı satqan? — degende, baqyraıǵan kózi uıasynan shyǵa jazdady. — Sonshalyq táýekelge baratyndaı sen oǵan qapelimde ne jaqsylyq jasaı qoıyp eń?

— Satqan joq, bylaı-aq bere saldy. Biraq, jaman sóz shyǵyp ketpes úshin, eshteńe aıtpaımyn. Anań týraly jaman sózdi onsyz da óziń kóp aıtyp júrsiń ǵoı, sol da jeter.

— Anam jaıynda jaman aıtyp úlgergem joq. Al araq syılaǵan baqalshyǵa kelsek, kezinde seniń shesheńe qysta otyn túsirip berip júrgen sýmaqaı pysyq bireý boldy ǵoı, — dep, Adaı da qarap qalmady, aıamaı Átirkúlge tiliniń bizin suǵyp aldy. Sosyn bótelkeden bir quıyp iship, qalǵanyn janyna qoıdy da, álginde úzilip qalǵan áńgimesine qaıyra oraldy.

Adamnyń qyzmette ósýi degen de bir qyzyq nárse, bireý qyzyl dıplomy bola tura, ústelden bas kótermeı myqshıyp qaǵaz jazýdan ári aspaıdy. Bireý áldebir kýrs bitirip-aq laýazymdy jyly jerge ornalasyp, maıly jilik mújip, oıyna ne kelse, sony isteıdi. Ol da eski-qusqy jınaıtyn mekemeden aýdanaralyq bazǵa bastyq bolyp aýysyp, aıaq astynan dúrkireıdi de ketedi. Jora-joldas kóbeıedi. Jaqsy ydys-aıaq, kıim-keshek, úı múlikterine qoldary jetpeı júrgen, ásirese áıelder jaǵy tóńiregine qatty úıiriledi. Solardyń ishindegi yshqyry bostarmen aýyzdanady. Ákkilenedi. Basynda ózinen úlken ári kemis qyzǵa úılenip, aýǵa jarymaı ashqaraqtanyp qalǵandyqtan ba, uzyn etektiniń yńǵaıǵa kelgenin qur jibermeýge tyrysady. Birte-birte boıyn nápsiqumarlyq jeńedi. Ústinen qaraıtyn tikeleı bastyǵynyń jańada ǵana úılengen úshinshi qatynyna kóńili aýady. Ony qaıtip ózime qaratsam eken dep qıaldaı bastaıdy. Sondaı kezde, órekpigen entigin basý úshin, shkap ishine jasyryp qoıǵan araǵynan bir staqanyn toltyra quıyp iship alatyn ádet tabady. Sosynǵysy tipti qyzyq. Terezeniń bir jaq qaptalyn ashyp qoıyp, shalbaryn, sidik tıgennen sarala-sarala bolǵan dambalyn tómen túsirip jiberip, sheltıgen kishkentaı saımanyn jalańashtaıtyndy shyǵarady. Búkil álem onyń sol bir bolmashy sheltegine esteri kete qyzyǵa qarap qalǵandaı, má, kórseńder kórińder degendeı shalqaıyp, shirene túsedi. Úshinshi ret úılenip aldy ıt, jáne keıingisi aldyńǵysynan kemi on jasqa kishi bop keletinin qaıtersiń dep, ishteı bastyǵyna kek jınaıdy. Ózi bolsa, ózinen bes jas úlken, múgedek ári bala tappaıtyn kári qatynmen qansha ýaqyttan beri birge turyp jatyr. Qıaly ketedi sharyqtap, áýelep. Bastyǵynyń jas áıeli munyń osylaı jalańash turǵanyn kórgen eken. Kórgen eken de esi kete qyzyǵyp, tizerleı jorǵalap kep... Al munyń kári qatyny ondaı qylyq kórsetpek túgil, ondaıdyń ne ekenin bilmeıdi de, topas neme. Birde osylaı da osylaı, qazir muny búkil álem qumarlyq oıyny — óner dep biledi, sondyqtan dep emeýrin tanytqany sol edi, sezimsiz semiz tas nadan, tap bir jylan jutatyndaı baqyryp...

Osylaısha bastyǵyna syrttaı kektenip, ári onyń úshinshi alǵan jas qatynyna qyzyǵyp ǵashyq bop júrgen kúnderdiń birinde, áldebir qaǵazy úshin keshtetip kabınetine asyǵys kirip kelmeı me. Alashadaǵy kir daqtaryn júresinen otyra qap órshelene súrtip jatqan eden sypyrýshynyń ústinen túsedi. Ýyzdaı jas, jumysqa jańada ǵana turǵan edi. Buǵan deıin de ony osyndaı jumys ústinde birer márte kórgeni bar. Oınaqshyǵan otty janary, qabaǵy astynan kisige urlana qaraıtyn jymysqy qylyǵy kórgen saıyn esinde qalyp qoıa berýshi edi. Basyna sheshim birden kele qalady. Tórt buryshty shaǵyn qaǵazǵa «aqsha bolady» degen sóz jazady da, eden sypyrýshynyń aldyna tastaı salady. Sosyn esikti bekitip, jaryqty sóndirip, tereze aldyna baryp, arqasyn jaqtaýǵa súıeıdi de, shalbary men dambalyn tizesinen tómen qaraı túsiredi de jiberedi. Sosyn búkil álem munyń shaǵyn kabıneti ishinde qazir bolar keremetke saryla kóz tikkendeı qaıtalanbas bir ǵajaıyp kúıdi bastan keship turady marqaıyp.

Jas áıel kabınet ıesine ne keregin aıtpaı-aq túsinedi. Bul ómirde teńdik joq qoı, myqtylar bar, álsizder bar. Myqtylar álsizderge óz degenin istetpeı qoımaıdy. Onyń ústine sen eger áıel bolsań. Áıel bolǵandyqtan ol osyndaı shaıtan oıynnan bir ret ońbaı utylǵan da edi. Aýylda qatar ósken jigiti alamyn dep júrip-júrip, aqyrynda almaı tastap ketken bolatyn. Bir jamannyń bir jaqsylyǵy degendeı, sonyń arqasynda mundaıdan tájirıbesiz emes-tin. Tek bul joly qalaı da utylmaýy kerek. Shelektegi sabyndy sýmen aýzyn jaqsylap súrtip jiberdi de, ana páleniń jaman dámin bildirmesin degeni ǵoı, tizerlegen kúıi jorǵalap kep... Kóz jumýly. Aýzyna shala jýylyp, shala pisken jylqynyń qyl-qybyrly qartasy túsip ketkendeı me. Qudaı ońdaǵanda bir mınótke de jetpeı tyz etip tez bitkeni. Ushyp turyp, týaletke qaraı júgire jóneledi. Baryp, qaıta-qaıta loqsyp, qusyp ta alady, uzaq túkirinedi. Bolashaq úshin sonshalyq qymbat baǵa emes, eshteńe etpeıdi, eshteńe etpeıdi dep, ózine-ózi basý aıtyp, jubatady da.

Adamnyń aıyn ońynan týǵyzaıyn dese, Jaratqanǵa ne deriń bar, úlken bastyqtyń moınyna kóp aqsha minip, sotqa tartylyp ketedi. Qyzmet orny ǵana emes, qoınyndaǵy jas toqaly da bosap qalady. Birge iship-jep júrgen sybaılas dostarymnyń arqasynda ol jerge endi men qonjımaǵanda, kim qonjıady, ol jerge qonjısam, baısyramasa otyra almaıtyn jas toqalyn men ıelenbegende kim ıelenedi dep, qıaly qıaǵa órlep, keýdesine nan pise bastaǵan ol, ıaǵnı meniń ákem, kabınetine kirip kelgende, Maqpal, ıaǵnı meniń sheshem úırenshikti jumysy, kirlep ketken alasha daǵyn súrtkilep jatady ǵoı. Ol burynǵy qalyptasqan daǵdysyn ózgertip, bu joly ony kórgen boıda araq quıyp ishpeıdi, ádettegisindeı tereze aldyna baryp shalbary men dambalyn sheshpeıdi. Sirá, basyna kishkentaı sheltegimmen álemdi tańǵaldyraıynshy degennen góri tosyndaý basqa oı kelgen bolý kerek. Maqpal qatelespegen eken. Ol Maqpaldy qolynan tartyp turǵyzyp alady da, betin ary qaratyp ústelge ekpetinen jatqyza salady. Pysyldaı júrip kóıleginiń etegin túredi, lypasyn sypyryp sıraǵyna deıin túsirip jiberedi, sosyn birden enedi de ketedi. Súıtip ol úlken bastyq bolsam degen armanym oryndalatyn boldy degen senimmen, sonyń qurmetine dep túńǵysh ret tolyq kúshine engen saımanynyń bar qudyretin qushyrlana kórsetip, ony óstip jaqsylap bir synap alady.

Osy saǵattan bastap eseptegende, arada týra eki júz jetpis úsh kún ótkende ińgálap, bir áýletti bolashaqqa jalǵastyrýshy jańa tamyr bop dúnıege Adaı, ıaǵnı myna men kelippin.

Anam bosana salysymen jas sábıin, ıaǵnı meni qushaqtap alys aýyldaǵy týystaryna ketedi...

Ákemdi ómiri kórgem joq.

— Atyń Adaı dep qalaı qoıylǵan?

— Meniń atymnyń anaý Adaı jurtyna esh qatysy joq. Aınalasynda janashyr eshkimi joq, jaqyn-týystan ada eken dep, saıqymazaq bireý Ada deı salyńdar degen bolý kerek. Aıtylý yńǵaıyna qaraı, keıin Adaı atanyp ketippin.

— Ákeń qazir bar ma?

— Joq. Burynǵy bastyǵynyń toqaly meni zorlady dep aryzdansa kerek. Uzaq merzimge sottalyp, túrmede ólipti, áńgúdik neme.

Átirkúldi ymdap shaqyryp-ap qasyna otyrǵyzǵan. Onyń kózi qyzaryp, jasaýrap tur eken. Sol qalpynda Adaı onyń qoly men betinen alma-kezek shópildetip uzaq súıdi. Sosyn, kenet, bir shette shoqıyp otyrǵan Tólenge burylyp:

— Solaı, meniń dúnıege qalaı kelgenim týraly bar biletinim osy, — dedi. — Al, endi áńgimemniń tuzdyǵy bolsyn, mynany da jadyńa alyp, kókeıińe túıip qoı, ár nársege qyzyǵyp, bilsem dep izdenip júretin dosymsyń ǵoı. Batystyq zertteýshi ǵalymdardyń deregine sensek, otyz jastan asqan dinshil áıelderdiń teń jartysy mastýrbasıamen aınalysady-mys, árbir úshinshi áıel neke ústinen oınas jasaýdy armandasa, árbir tórtinshi áıel quryp ketkende ómirinde eń bolmasa bir ret bir mezgilde eki nemese odan da kóp erkekten lázzat alsam-aý dep qıaldaıtyn kórinedi-mis... Mine solaı. Sondyqtan ómiri kórmegen, atyn da bilmeıtin meniń ákeme, meni qalaı týyp, qalaı tolǵatqany jaıynda, ómiriniń basqa da shýaqty sátteri týraly qyzyqty derek qaldyrmaǵan meniń shesheme men sıaqty, sen de olarǵa túsinistikpen qararsyń, sókpessiń dep oılaımyn...

«Bul qalaı, bul ne ómir, dedi Tótem ishteı jany yshqyna shamyrqanyp, keıbireýler anasynyń qursaǵynan shyqpaı jatyp baqytsyz...»

Ol Adaımen oqýǵa túsken kúnderden jaqyn tartyp, dostasyp ketken bolatyn. Ásirese, Almatynyń temir jol beketiniń basynda buzyqtar jabylyp pyshaqtap ketkende, Tólen otadan keıin bir jetideı qala ortalyǵyndaǵy áskerı gospıtalda jatqan edi. Sonda Adaı artynan izdep kelip bir shyny aıran, eki bálish ákep bergeni bar. Qyzyǵy sonda, álgilerdi kósheden bótelke terip ótkizip, sonyń aqshasyna alypty. Sol dosynyń júrisi de qyzyq, oıy da qyzyq, temeki, marıhýana, araq-sharapqa qumarlyǵy da basqalardan ózgesheleý bolatyn. Bul ómirde ózińniń qolyńnan kelmeıtindi basqanyń isinen kórip, ondaıǵa kýá bolýdyń da ózindik ulaǵaty joq emes qoı. Iá, Adaıdyń óziniń dos qyzy Átirkúlmen qarym-qatynasy da óte ashyq ári tym erkin; ózi quralyptas zamandastary arasynda kópshilikke mundaı qylyqpen kóriný degeniń ol kezde, Adaı sıaqty ileýde bireý bolmasa, basqalardyń qıalyna da kelmeıtin is edi. Al Adaı men Átirkúl quddy bir basqa planetadan ǵaıyptan túse qalǵan adamdarǵa uqsaıtyn.

Osy kezdesýden keıin Tólenniń oǵan degen dostyq kóńili sýymasa da, onyń istegenin isteı almaıtynyna kózi jetken edi, sosyn da budan bylaı alystan syılassaq ta jeter dep, boıyn odan birtindep aýlaq sala bastaǵan bolatyn...

Oqý bitirgesin joldamamen baryp, bir ýaqyt Túlkibaıda ekeýiniń basy qaıta toǵysqan. Átteń, Adaı bul kezde marıhýanasyn qoısa da, araqqa salynyńqyrap ketken edi. Aıaǵy jaqsy bolmady. Júrgen izinen shý shyǵa berdi. Araqqa úıir adamǵa mektep qol emes, bir jylǵa jetpeı jumysynan taıǵan. Sodan qaıtyp ony kórmegen de, ol jaıynda eshteńe estimegen de bolatyn...

Jyǵylǵaly jarbıyp turǵan eski úıge Tólen sońǵy ret músirkeı bir kóz tastap qoıyp, ishteı «ımandy bol» dedi de, aqyryn aıańdap óz jónine kete bardy...

---