InfoHub Logo

Búgindikke sátsizdikterdiń shyrmaýynan shyǵa almadym. Kúnuzaq jumysym ónbeı, keri ketýmen boldy. Júıkem syr bergendeı, bolmashy nársege aınalamdaǵylarmen aıqaılasyp, jurttyń mazasyn alýmen júrdim. Qalanyń tirliginde kimniń minezin kim kótersin, olar da shap beredi. Qurysyn bári, ilbip júrip keshti de batyrdym-aý...

Ádettegideı jumystan shyqqasyn úıge qaıtpaq nıetpen avtobýsqa otyratyn aıaldamaǵa qaraı aıańdadym. Oǵan jetýim úshin úsh aıaldama jaıaý júrýim qajet. Bir syzyqtyń boıyndaǵydaı úırenshikti tirlik. Aıańdap kelemin. Moıyndaý kerek, qala ómirinde qara bastyń qamynan basqa eshnársege mán bermeısiń. Kózimiz de, kóńilimiz de, sanamyz da úırengen. Bir qalypty qozǵalys. Tań qarańǵysynan turasyń, kóılegińniń jaǵasy men jeńi kir emes pe, sony qaraısyń; shaı nemese kofe ishesiń; avtobýspen yrǵalyp-jyrǵalyp áreń degen de jumysqa kelesiń; odan janyǵyp júrip jumysqa kirisesiń; tús kezinde shýyldaǵan adamdardyń ortasynda kezekke turyp túski asyńdy ishesiń; taǵy da jumys; sodan yrǵalyp-jyrǵalyp qaıtadan úıge qaıtasyń; gazet pen kitap oqyǵan bolasyn, sodan soń teledıdar kóresiń; arasynda dostaryńmen kezdesip syra ishesiń nemese bılárd oınaısyń, keıde fýtbolǵa barasyń, mine, qala ómiriniń bir úzigi osyndaı. Aýyr júk kótergen esek sekildisiń, basyńdy tómen shulǵyp júresiń de qoıasyń, bitti. Mańaıyńda ne bolyp jatyr, olar ne oılaıdy, oǵan bas qatyrmaısyń. Osynyń bári sana qatparlaryndaǵy boıkúıezdikti odan saıyn qalyńdatyp, etiń ólip ketedi eken. Kóshe boıymen kele jatyp kúndelikti kúıbeń tirlikten qajyǵandyǵymdy, byljyraǵan kórinisterden qatty sharshaǵanymdy sezindim. Aınalama adamǵa tán, biraq basqasha kózqaraspen úńilgim keldi...

Mássaǵan, myna qyzyqty qarańyz, men júrip kele jatqan kóshe — basqa kóshe. Jo-joq, dál ózi, men kúndelikti júretin kósheniń ózi. Biraq basqasha, meniń kóshem emes, tas joldan ógeıliktiń ıisi ańqıdy. Ári-beri oılanyp, múmkin búgin kúni boıǵy sátsizdikterden keıin sanam sansyrap, bógde kóshege túsip ketken shyǵarmyn degen toqtamǵa keldim. Jo-joq, naq sol kóshe, alaıda basqa kóshe. Terekter de kózge túrpideı tıedi. Buryn men kórgen kórinis mundaı bolmaıtyn. Qysqasy, bári-bári meniki emes. Myna ǵımarattar da basqa. Tipti kóshedegi adamdar da ózge qaladan kelgen sıaqty. Bulaı bolýy múmkin emes qoı, kishkentaıymnan ósken qalam, kópten beri jumysqa kelip-ketip júrgen kóshem áp-sátte qalaısha ózgerip shyǵa kelýi múmkin?! Negizinde ózgergen eshteńe joq, bári óz oryndarynda tur, biraq bir nárseniń bolǵanyn, kúndegiden ózgeshe ekendigin ishteı sezýdemin. Anany qarańyz, jol shetindegi baq ishinde oınap júrgen balalar da men kúndelikti kórip júrgen balalarǵa uqsamaıdy. Olardyń kúlkisi de búgin bólekteý. Mańaıymnyń barlyǵy túgeldeı kúndelikti men qabyldap júrgendeı emes, bárinen jurdaı, ada bolǵan. Muny buryn qalaı baıqamaǵanmyn, qalaısha barlyǵynyń ózgerip ketkendiginen habarsyzbyn, bálkim men de kúndelikti ózim emes shyǵarmyn? Kóshemen aıańdap kele jatqan meniń ózim emes, klonym shyǵar, bireýler ádeıilep qastandyq jasap, meni qurtyp jibergen shyǵar dep oıladym. Eger solaı bolǵan jaǵdaıda, men dál osylaı oılaı almaımyn ǵoı degen toqtam jasadym. Qorqynyshtysy, oılarym da meniki emes, sonda men kim bolýym múmkin?! Meni qorshaǵan álem ne úshin ózgeriske ushyraǵan? Tóńirektiń qas-qaǵym sátte tóńkerilip shyǵa kelgendigin nege jorýǵa bolady? Bári meni mazaqtap, saq-saq etip kúletindeı. Áne, taǵy qarańyz, anaý jol jıeginde otyrǵan qaıyrshy da ózgerip ketken. «Iapyrmaý, bularǵa ne bolǵan? Adamdy jyndandyratyn shyǵar. Bári óz oryndarynda, biraq bógdelikti anyq ańǵarasyń» dep, ishimnen kúbirleımin. Osy oılardyń jetegimen eki aıaldama jerdi eńserip, endi joldyń arǵy shetine ótý úshin baǵdarshamnyń jasyl túsi janǵanyn kútip turǵanmyn, bir dáý qara mashına qarsy aldymnan bar jyldamdyǵymen zýlaı ótip, qaq jarylǵan aýanyń epkininen shashym qobyrap, jelbirep ketti. Qalalyq sypaıylyqpen uıpa-tuıpasy shyqqan shashymdy oń qolymmen retke keltirdim. Sosyn tómen túsirgen qolyma qarasam saýsaqtarymnyń arasyna bir tal shashym ilinip qalypty. Qýdaı appaq. Shoshyp kettim. «Mynaý meniń shashym emes qoı» dedim óz-ózime. Dál solaı, ústi-basyma qaraı bastap edim, tipten kúdigim kóbeıe tústi. Qolym da meniki emes, aıaǵym da... bári-bári meniki emes. Betimdi, murnymdy, aýyzymdy ustap kórdim, bári-bári meniki emes. Ózge bireýdiki sekildi. Árıne, taǵy da qaıtalap aıtamyn, dene múshelerimniń barlyǵy ornynda, mysaly qolym uzaryp nemese qysqaryp ketpegen. Tek meniki emes. Oılap qalmańyz, Kafkanyń keıipkerindeı qubyjyqqa da aınalǵan joqpyn, sol qalpymdamyn, biraq meniki emes. Qorqaıyn dedim. Ǵumyrymda alǵash ret óz-ózimdi qatty saǵyńdym...

Salym sýǵa ketip úıge keldim. Esiktiń qońyraýyn basaıyn dep turdym da uzaq oılandym, bul bizdiń úıdiń esigine uqsamaıtyn tárizdi. Júreksinip, qońyraýdy eki-úsh márte basyp qaldym. Meni basqa bir áıel qarsy aldy. Jo-joq, kádimgi on jyl otasqan óz áıelim. Oń jaq betindegi kishkentaı meńi de anyq kórinip tur. Biraq, óz áıelimdi tanymaı qaldym. Tanymasań da eshteńe emes qoı, ol meniń áıelim emes. Beıtanys áıel(men ony osylaı dep ataǵandy jón kórdim) yldym-jyldym qımyldap sháı demdedi, ústelge tamaq ákeldi, áıteýir báıek bolyp júr. Menen búgingi jumysymnyń qalaı ótkendigin, nendeı jańalyqtar bolǵandyǵyn surap jatyr. Beıtanys jannyń meniń jeke isterime aralasyp nesi bar, jyndy ma ózi dep oılap qoıamyn. Arasynda ol búgin úlken ulymyzdyń mektepten bes alyp kelgendigin, qazir kenje qyzym ekeýi kórshi bólmede erteńgi sabaqtaryna daıyndalyp jatqandyǵyn jetkizdi. Súlesoq otyryp tamaq ishtim. Ol menen: «Bir jeriń aýyryp otyrǵan joq pa, kóńilsizsiń ǵoı» dep surady. «Osy mende ne sharýań bar» dep aıqaılaǵym kelgen, raıymnan tez qaıtyp, as qaıyrdym da jumys bólmeme qaraı óttim. Jolaı balalarymdy kórgim kelip kórshi bólmege bas suqsam ba dep oıladym, biraq olar da meniń balalarym bolmaı shyqsa qaıtemin, onda jyndanyp ketermin, ári kimniń balasy bolsa da meıli, qorqytyp alarmyn dedim ishteı. Jumys bólmeme kire salysymen qabyrǵadaǵy kitaptarǵa qaradym. Búgingi sátsizdik pen qyrsyq taǵy da aldymnan kese kóldeneń shyqty, barlyǵy da meniń kitaptarym emes. Aıqaılap áıelimdi shaqyryp edim, baǵanaǵy beıtanys áıel kirip keldi.

— Ne bolyp qaldy ózi?

— Sen ózi kimsiń, meniń kitaptarym qaıda?

— Esińnen aýysqanbysyń, ne tantyp tursyń?.. Kitaptaryń ornynda tur ǵoı.

— Joq, sen meniń áıelim emessiń, myna sóredegi kitaptar da basqa bireýdiki...

Rasynda basqa bireýdiń úıine kirip ketkendeı kúı keshtim. Eger dál qazir úı ıesi kirip kelse, meniń kúnim ne bolmaq dep oıladym. Meniń búgingi qylyqtarymdy kórip shoshynǵan beıtanys áıel, «men qazir dáriger shaqyraıyn» dep báıek bolyp júr. Oǵan denimniń sap-saý ekendigin, biraq aıtqan sózderimniń barlyǵy rastyǵyn qansha aıtsam da uǵatyn emes. Janary jasqa tolǵan ol:

— Mine, keshe túnde oqyǵan kitabyń da beti jabylmaǵan kúıi ústelińniń ústinde tur ǵoı. Saǵan ne bolǵan, qoı... odan da jatyp tynyq. Qazir tósegińdi salyp bereıin, — dep jatyn bólmege qaraı asyǵys-úsigis ketip qaldy. Qozǵalmastan bir ornymda (sileıip) tura berdim, alǵashqy oılarymnan túk te aınyǵan joqpyn. Bir kezde ol qaıtyp kelip, qolymnan ustaǵan qalpy jatyn bólmege qaraı súıreleı jóneldi. Máńgirgen qalpymmen sońynan ere berdim. Meni tezdetip tósegime jatqyzdy da, tynyshtandyrǵysh dári berdi. Áldenelerdi aıtyp, ushyqtap jatyr-aý shamasy, «tfá-tfá» dep qoıady. Mıyma eshteńe kirip-shyǵar emes, búk túsken qalpy kórpeniń astynda jatyrmyn. Beıtanys áıel áldenelerdi kúbirlep, sosyn jaryqty sóndirip bólmeden shyǵyp ketti.

Kópke deıin uıyqtaı almadym. Óz-ózime degen saǵynysh barǵan saıyn údeı tústi. Nege ekenin bilmeımin, kóz aldyma kishkentaı kezimdegi eski úı elesteı beredi. Marqum ákem men sheshem qol bulǵap shaqyra beretindeı. İshimnen, «aldaǵy juma kúni meshitke baryp, (sadaqa tastap), quran oqytaıynshy osy, kóp boldy-aý barmaǵaly» deımin. Eles beıneler qaıtadan joq bolyp ketedi, qaıtadan shyǵady. Biraq alystan arbaǵan eski úıdiń sulbasy ottaı ystyq kórinedi. Bári kókiregimde saırap tur.

Biz qala shetindegi aýyldan kóship kelgeli birtalaı ýaqyt ótken. Umytpasam jeti jasta bolatynmyn. Alǵashynda qala tirligine úırenise almasam da, keıin kele sol aýyldy, eski úıdi umytyp ketkenmin. Qalada óstik, oqý bitirdik, áskerge baryp keldik, jumysqa turdyq, úılendik, al áke-sheshem osydan jeti jyl buryn qaıtys bolǵan. Biraq aqtyq demderi taýsylar sátterinde de aýyl jaıynda, sol bir eski úı jaıynda tis jarǵan emes. Birde ákemnen suraǵanda: «E-e, ol úıdi bireýler satyp alǵan» dep, ári qaraı mardymdy eshteńe aıtpaǵan. Odan beri qansha ýaqyt syrǵydy deseńshi... Endi sol bir eski úıdi saǵyna bastadym, saǵynyp jatyp uıyqtap ketippin. Ertesine oıansam tań endi ǵana bozaryp atyp keledi eken. Burynǵy men kórip júrgen tańǵa (áste) uqsamaıdy. Ásilinde erte turatyn men tańnyń dál osylaı atqandyǵyn kórgen emespin. Bul da meniń tańym emes...

Apyl-ǵupyl kıindim de, eshkimge moıyn burmastan dalaǵa shyqtym. Tań bozynda keshe túndegi, eski úı jaıyndaǵy saǵynyshqa qaıtadan jolyqtym. Qalanyń tirligi erte bastalady, nemese eshqashan toqtamaıdy emes pe, kóshe zýlaǵan kólikter men aǵylǵan adamdarǵa toly. Týra avtobeketke qaraı tarttym. Bılet aldym da, qala shetindegi aýylǵa barý úshin, kezinde alǵashqy balalyq shaǵym ótken eski úıdi kórý úshin avtobýsqa otyrdym. Tas kóshemen zýlaǵan avtobýs bir jarym saǵattyń ishinde sol aýylǵa jetkizip tastady. Bul kezde tań da atqan. Shyǵystan qulaǵy qyltıǵan kún adamdardy tezirek kórý úshin kók aspanǵa, bıikke asyǵa túsedi.

Aýyl ózgermepti. Men balalyq túısikpen aýyl shetindegi eski úıdi betke alyp kelemin. Tez taýyp aldym. Eski úıdiń aldynda turmyn. Alqa-salqasy shyqqan. Sharbaqtary yrsıyp, yrbıyp qulap qalǵan. Aýlany shóp basyp ketken, bıiktigi adamnyń belinen keledi. Áne, bala kezimizde silekeıimiz shubyra júrip, jemisterin terip jegen jemis-jıdek aǵashtary da qaraýsyz qalǵandyqtan, shirip, qulaǵaly tur. Qýraǵan. Eski úıde eshkimniń turmaıtyndyǵyna kózim jetti, sonda bizden satyp alǵan adamdar qaıda ketken, olar da qalaǵa kóship ketken be dep oıladym. Shópti tabanymmen japyra artyma iz tastap, esik aldyna keldim. Toz-tozy shyqqan esik-terezelerge taqtaıshalar qaǵylyp tastalypty. Bir túrli suryqsyz úı, eski úı... Eski úı bolǵanda da baıaǵy men dúnıege kelgen úıge múlde uqsamaıdy. Iá, bul da meniń úıim emes...

Suryqsyz kórinisten júregim aınyp, qoı, qalaǵa qaıtaıyn, jumystan izdep qalar dep oıladym. Artyma burylyp, shópteri japyrylyp jatqan izime, kelgen jolyma qaradym. Bul da men kelgen iz emes, meniń jolym emes eken...

Al qalada bári basqasha...

Raýshan gúliniń qaýyzyndaǵy saǵynysh

Kúz. Qarasha aıy. Kósheni kóńilsizdik bılep alǵan. Japyraǵynan tonalyp, sıdıyp qalǵan tal-terekterge de torǵaılar sırek qonaqtaıdy.

* * *

Keshki mezgil. Ol jumystan shyqqasyn, aıaldamaǵa keldi. Úıge qaıtýǵa asyqqan halyqtyń qarasy jeterlik. Avtobýs kelip toqtady. Esigin ashqanda aqtarylyp túsetindeı, ishi adamǵa lyq toly. Kelesi kólikti kútseń de osy kórinis qaıtalanady. Amalsyzdan syǵylysyp ishine endi. Bári kúndizgi yrdý-dyrdý tirlikten sharshaǵan. Qıt etseń shap ete qalyp, betińnen ala túsedi. Júıkeleri tozǵan dersiń. Eger baıqaýsyzda bireýiniń aıaǵyn basyp ketseń, bálege qaldym deı ber. Onsyz da qysylyp-qymtyrylyp áreń turǵan jerde tóbelesýge deıin bar. Bir qyzyǵy san túrli minez ben taǵdyrdy baıqaısyń. Onyń mejeli jerge jetkenge deıingi ermegi osy. Árkimniń júzine barlaı qarap, ózinshe baılam jasaıdy. Búgin de sol ádetine salyp, jan-jaǵyna qarap qoıady. Birte-birte jyljyp, syǵylysqan adamdardyń ıterýimen avtobýstyń orta tusynan bir aq shyqty. Qolqasyn qolańsa ıis qaýyp ketti. Júregi aınydy. Qarsy aldynda etjeńdileý kelgen sary kisi tur. Sirá jaǵymsyz ıis osy sabazyńnan shyǵyp turǵan bolýy kerek dep túıdi. Bir orynnan qozǵalý muń, eriksiz basyn avtobýstyń artqy jaǵyna buryp áketti. Moıynyn burǵany sol, kóziniń aldy nurlanyp, elikteı sulý qyzǵa qadala qarap qaldy. Appaq júzi, tostaǵandaı ári moıyldaı qara kózi, úlbiregen erini jan-júregińdi eriksiz baýraıdy. Qyz bolsa esh qapersiz sol qolymen tutqadan myǵym ustaǵan qalpy, terezeden keshki qalanyń kórinisinen kóz almaıdy. Oń qolynda aq tústi úsh tal raýshan gúli bar eken. Erekshe qorǵashtap qoıady. Zýlap kele jatqan avtobýs kenetten kilt toqtady. Tejegishti basyp úlgergen júrgizýshi terezeden basyp shyǵaryp, qolyn siltep áldekimdi balaǵattap, aıqaılap jatyr. Kóliktiń ishindegi barlyq adam japyryla alǵa qaraı qulady. Sulý beıneden kóz jazyp qalǵan ol, jalma jan qyzdy izdeı bastady. Tapty. Qolyndaǵy gúlin bir eńgezerdeı jigit myjyp ketipti. Jylamsyraǵan qyz:

— Abaılamaısyz ba, — dedi.

Jigit yǵar emes, kerisinshe «adam ózi áreń turǵanda úsh tal gúldiń qunyn daýlaǵany nesi» dep, ózine dúrse qoıa berdi. Yzaǵa býlyqqan qyz shydaı almaı:

— Mádenıetsiz, — dep aıqaılap jiberdi de, adamdardy kımelep avtobýstyń esigine qaraı umtyldy. Bul kórinisti qadaǵalap turǵan ol ana jigittiń bálendeı kinási joqtyǵyn, ádeıilep gúldi myjyp ketpegendigin túsinse de, azamat basymen keshirim suramaǵanyna ishteı qynjyldy.

Jany ashyǵan ol kelesi aıaldaman qyzben birge ere tústi. Qaýyzy shashylyp qalǵan gúl sabaǵyn anadaı jerdegi qoqys jáshigine tastaı saldy. Ol qyzdyń sońynan júgirip, «Qaryndas, keshirersiz, sál aıaldaı tursańyz bola ma» dep ótindi. Buǵan jalt qaraǵan qyz, ne aıtaıyn dep edińiz, tyńdap turmyn degendeı syńaı tanytty.

— Keshirińiz, avtobýstyń ishindegi kórinisti tolyq baqylap turǵan edim.

Qyz sózin bólip jiberdi.

— Aıaýshylyq sezimmen qaraǵan adamdardy jek kóremin.

— Durys túsinbedińiz aý deımin. Túkte ondaı oıym joq. Tek sol bir jigit úshin sizden keshirim suraıyn degen edim.

— O, djentelmenmin deńiz.

Jigit ne aıtaryn bilmedi. Osy áreketim beker boldy aý, nem bar edi tynysh júre bermeı dep oılady. Biraq namysy jibermedi.

— Siz qalaı túsinseńiz de erkińiz bilsin. Kerek deseńiz barlyq jigitter

úshin sizden keshirim suraýǵa daıynmyn.

Qyz oılanyp turyp qaldy. Júzinde tańdanys bar. Munysyn jasyrmady da.

— Sizdeı romantık jandy birinshi kórip turmyn.

— Sońǵy ret kórip turýyńyz da múmkin.

Jigittiń bul jaýabyna qyz kúlip jiberdi.

— Ia, aıta berińiz, — dedi.

— Eger qarsy bolmasańyz, men sizge gúl satyp alyp bersem.

— Ne úshin?

— Sizdeı sulý jannyń muńaıǵanyn qalamaımyn.

— Qajeti joq.

Qyzdyń bul jaýabyn ol tákiparlyǵy dep uqty. Aqyry boı bermeı jaqyn mańdaǵy gúl satatyn dúkenge ertip aparyp, úsh tal aq raýshan gúlin satyp aldy da, qyzǵa usyndy.

— Rahmet!

— Oqasy joq.

Qyzben qoshtasty da, jónine ketti. Aıańdap bara jatyp onyń esimin jáne telefon nómirin suramaǵynyna ókindi. Sońynan júgirip, qaıtyp barýǵa arlandy.

Kóshede áli adam aıaǵy saıabyrsymaǵan. Beıtanys qyzdy oılap keledi. Júreginiń túpkirinde oǵan degen qımas sezim oıanǵandaı. Qarashanyń qara sýyǵy denesin qaltyratyp, jaýrasa da, jan dúnıesi órtenip barady. Elegizigen kóńiline basý tappady. Ár túrli oıdyń jetegimen úıine qalaı jetkenin ańǵarmady. Saǵatyna qarap edip, keshki segiz jarym eken. Bir saǵattaı jaıaý júripti úıine deıin. Jyly úıge engen bette qatty tońǵanyn sezdi. Gazǵa shaı qoıyp, dıvanǵa qısaıdy da, teledıdardy qosty. Qaı arnaǵa aýystyrsa da serıaldar bolyp jatyr eken, ózi unatpaıtyndyqtan óshirip tastady. Shalqasynan jatyp baǵanaǵy qyzdy qaıtadan esine túsirdi. Mynadaı úlken qalada ony ekinshi ret kezdestirýdiń qıyn ekendigin ishteı sezedi. Kózini ilinip ketken, tarsyldaǵan daýystan oıandy. Tura sala as úıge qaraı júgirdi. Burq-sarq qaınap jatqan sháınektiń astyndaǵy jalyndy sóndirdi. Tońazytqyshty ashty da, tábeti bolmaǵandyqtan qaıtadan japty. Ornyna baryp jata bergeni sol, uıaly telefony bezektep qoıa berdi. Dosy eken.

— Qal qalaı?

— Jaqsy. Birqalypty ómir ǵoı.

— Daýysyń birtúrli ǵoı, amanshylyq pa?

— Iá, kóńil qoshymnyń bolmaı turǵany.

— Ne bolyp qaldy?

— Jáı, ánsheıin. Onsha alańdaıtyn dúnıe emes.

Qaıdasyn?

— Úıde

— Onda tez kıin. «Aq jaıyq» kafesine kel.

— Jaıshylyq pa?

— Jumystaǵy bir áriptes qyzdyń týǵan kúni edi. Erkek ataýlydan jalǵyz men ǵanamyn. Tez kel.

— Men olardy tanymaımyn ǵoı. Ondaı ortaǵa qalaı baramyn.

— Eshteńe etpeıdi, týǵan kún ıesiniń ózi dostaryń bolsa shaqyrshy degen.

— Báribir yńǵaısyz bolar...

— Sózdi qysqart, seni kútemin. Jarty saǵattyń ishinde jet, — dedi de, telefondy qoıa saldy.

Onyń dosy qaladaǵy bir mektepte muǵalimdik qyzmet atqaratyn. Arpa ishinde jalǵyz bıdaı. Osynysyn keıde qyljaq qylatyn. Dosynyń erkek kindiktiden jalǵyz ózim deýi sondyqtan. Barmasyna shara joq ári kóńilin qımady. Syrtqa shyǵyp, taksı toqtatty. Tanymasada týǵan ıesine ne syılaryn bilmeı basy qatqan, aqyrynda eń yńǵaılysy gúl dep sheshti. Jolaı bir qushaq gúl satyp aldy.

Kafe ishinde kóńil kóterýshi jastardyń qatary kóp eken. Shetkeriktegi ústelge bir top qyzdar jaıǵasypty. Búgingi qýanyshqa jınalǵan osylar bolar degen oımen solar jaqqa júrdi. Qatelespepti, aralarynan dosy sýyrylyp shyǵyp, muny qarsy aldy. Áýeli týǵan ıesimen tanystyryp, ózi shaqyrǵan dosy osy jigit ekendigin aıtyp jatyr. Ádemishe kelgen qara tory qyz. Minezi ashyq. Qolyndaǵy gúlin oǵan usynyp, týǵan kúnimen quttyqtady. Qalǵandarymen bas ızep amandasty da, bos orynnyń birine otyrdy. Ala kóleńkeden otyrǵandardyń túrleri aıqyn kórinbeıdi. Dosy osy jınalǵandardyń jartysy birge isteıtin áriptesteri ekendigin, qalǵandary týǵan kún ıesiniń qurbylary ekendigin aıtyp shetinen tanystyrýda. Bir kezde myna qyzdyń esimi Raýshan, búgingi kesh ıesiniń jan qurbysy dep aıtqany sol, ózine kúlimsirep qarap otyrǵan júzi tanys arýdy kórdi. Qyz ornynan turyp qolyn usyndy. Tanydy. Keshkilik avtobýsta kórgen, odan keıin ózi gúl satyp alyp bergen qyz . Óz kózine ózi sener emes. Raýshan buǵan kafe ishine kirgennen beri qarap otyrypty. Sonshalyqty izdegen, sezimin selt etkizip ketken arýdy qalaısha baıqamaǵan? Ol da qolyn sozyp, esimin aıtyp ótti. Týǵan kún keshi óte kóńildi ótip jatyr. Bireýleri bılep, ekinshileri tost kóterip, máre-sáre. Ánshi jigit bir mezette baıaý yrǵaqty án qoıdy. Raýshan ornynan turyp onyń qasyna keldi de, válske shaqyrdy. Ekeýi biraz ýaqyt únsiz bılep júrdi.

— Sizdi endi keziktirmeıtin shyǵarmyn dep oılaǵanmyn.

— Men de...

Raýshan janaryn tómen salyp tur. Onyń kútkeni de osy jaýap edi. Aqyryn qapsyra qushaqtap, ózine qaraı tarta tústi.

— Asqan mádenıettilik tanytyp, jaqsylyq jasaǵan adamǵa esimimdi aıtpaı ketip qalǵanyma qatty uıaldym.

— Al siz ketip bara jatqanda jan álemim qańyrap bos qalǵandaı kúı keshkenmin. Bas-aıaǵy úsh-tórt saǵattyń ishinde Májnúnge aınalyp shyǵa keldim.

— Siz keremet adamsyz!

Án aıaqtaldy. Ekeýi oryndaryna qaıta otyrdy. Ózgeler dýyldasyp, taǵy da tost kóterip jatyr eken. Dosy ortanyń belsendisi. Ázil-qaljyńy jarasqan jastyqtyń jarqyn kúlkisi kafe ishin kernep tur.

Sol túni ol Raýshandy úıine deıin shyǵaryp saldy. Aldaǵy ýaqytta kezdesip turýǵa sóz baılasty.

* * *

Qys. Tóńirek appaq qarǵa oranǵan. Kirshiksiz álem. Múlgigen baqta qar jamylǵan butaqtar dirildeıdi.

Ekeýi bir-birine qar laqtyryp oınap júr. Qyzdyń syqylyqtaǵan názik kúlkisi ózine sondaı jarasymdy. Ol ara-arasynda qyzdyń qos alaqanyn ustap, aýyzymen úrlep jylytyp qoıady.

— Sizdiń eń alǵash maǵan syılaǵan gúlińiz osy qar sekildi appaq raýshan gúli bolatyn.

— Joq a, men sizge qyzyl tústi gúl ákelgenmin. Áli esimde.

— Qatelestińiz.

— Qalaısha?

— Men sizge avtobýs ishindegi oqıǵadan keıingi jaǵdaıdy aıtyp otyrmyn.

— Sizdiń ýájińiz durys. Jeńdińiz.

— Alaqaı, alaqaı, — dep balasha qýanǵan qyz qasha jónelgende ol artynan qýa berdi. Jetken sátte belinen qushaqtap, umyr-jumyr qarǵa qulady.

— Men siz ákelgen árbir gúldiń qaýyzyn keptirip, kúndeligimniń ár betine jabystyryp júrmin.

— Ras pa?

— Iá, senimen kezikken ár sátimniń jalǵyz kýási solar ǵana.

Jigit úndemedi. Qyz janaryn basqa jaqqa buryp áketti.

* * *

Kóktem. Jer Ana qulpyryp, erekshe keıipke engen. Jasyl jelek jamylǵan qalany qustar áni terbetedi. Qosylyp birge shyrqaǵyń keledi.

Ol búgin Raýshanmen kezdesýge daıyndaldy. Jumystan shyqqasyn ádettegishe gúl satatyn dúkenge soqty. Satýshy jigit beıne bir jaqyn tanysyn kórgendeı qarsy aldy. Turaqty kelýshi bolǵandyqtan oǵan erekshe qurmetpen qarap, ózi gúldiń eń jaqsysyn tańdap beredi.

— Qyzyl tústi bir tal raýshan gúli ǵoı...

— Iá.

Gúldi ádemilep orap jatqan satýshy jigit muny sózge tartyp, áldeneler aıtyp júr.

— Sizdeı jigitti janyna serik etken arý qyzdyń armany joq shyǵar. Qashanda ár kezdesýińizge úlken daıyndyqpen barasyz. Gúl satyp alýdy áste umytpaısyz. Soǵan qaraǵanda shynymen ǵashyqsyz aý...

— Munyń barlyǵy kózsiz súıý emes, onyń da, ózińniń de ǵashyqtyq sezimińdi baǵalaý bolyp tabylady.

— Bárekeldi... Ǵashyq bolamyn dep júrip qalaı ǵana fılosofqa aınalyp shyǵa kelgenińizdi baıqamaı qalypsyz, — dedi satýshy jigit buǵan uqypty oralǵan gúldi berip jatyp. Ol aqshasyn tóledi de, shyǵyp ketti.

Ortalyq baqtaǵy sýburqaqtyń janyna kelgende Raýshan muny kútip otyr eken. Keshigip qaldym ba degen oımen saǵatyna qaraǵan, kezdesýdi belgilegen ýaqytqa ál on bes mınýt bar.

— Erterek kelip alǵanyma keshirim suraımyn, saǵynyp kettim..., — dedi qyz kúlip. Ol Raýshandy qushaǵyna qysty da, qolyndaǵy gúlin oǵan ustatty.

Ekeýi baq ishinde uzaq qydyrdy. Aralary jıi ornatylǵan shamdar aınalasyn samaladaı etip, kúndizgideı jap-jaryq qylyp tur. Qol ustasyp qydyrǵan jastarǵa toly. Raýshan onyń ıyǵyna basyn qoıyp alǵan, arasynda tamaǵynan ıiskep qoıady.

— Tanysqanymyzǵa qansha ýaqyt ótip edi.

— Alta aıdyń júzi boldy.

— Al men seni alty jyldyn beri biletin sıaqtymyn.

— Men de...

— Eger qarsy bolmasań...

Jigit ári qaraı tosylyp qaldy. Qyz ne aıtar eken degendeı onyń júzine uzaq qarady.

— Eger qarsy bolmasań...

— Aıtsańshy endi, — dep qyz buǵan nazdana burtıdy.

— Sen maǵan turmysqa shyǵasyń ba? Ómir boıy alaqanymda aıalap ótemin. Biz baqytty bolamyz. Alla jazsa aldaǵy jaz aıynda toı jasaımyz.

Qyz onyń moıynynan qushaqtap aldy da, aqyryn ǵana qulaǵyna «ıa» dep sybyrlady.

— Biraq bir ótinishim bar. Oryndaı alasyń ba, — surady.

— Aıt ber.

— Tek toıymyzdyń ýaqytyn kúz aıyna belgileıikshi.

— Nege?

— Ata-anama ýáde bergenmin, kúzge deıin sol ýádeden attap kete almaımyn.

— Qandaı ýáde? Aıtýǵa bolatyn shyǵar.

— Árıne... Bıyl eki birdeı inim oqýǵa túspekshi edi. Solardy daıyndap, oqýǵa túsýlerine kómektesýim qajet.

Ol qyzdyń aıtqandarymen kelisti. Bir-birine sert berdi.

* * *

Jadyratyp jaz keldi. Jazben birgen tabıǵattyń bar sulýlyǵy qaıta jandanǵandaı.

Ol bıylǵy kezekti eńbek demalysyn alyp, kópten beri joly túspeı júrgen naǵashylarynyń aýylyna tartyp otyrdy. Keterinde Raýshanmen qoshtasyp, eki aptanyń ishinde qaıtyp keletindigin aıtqan. Naǵashy jurty birazdan beri at izin salmaı ketken jıenderin asty-ústine túsip,m báıek bolyp kútýde. Naǵashy ájesi barlyq jyly-jumsaǵyn osynyń aýzyna ákelip tosady. Eki-úsh kún sergigen ol qur jata bermeı qolǵabys eteıin degen oımen taýǵa shóp shabýǵa barmaqqa bel býdy. Ájesi: «Qaıtesiń sony, sensiz de shabylady osy úıdiń shóbi. Qaladan kóziń shúńireıip jetken betiń osy, tasta, odan da aq iship, jatyp demel» degen. Tyńdamady.

Aýyr jumystan qoly shyǵyp qalypty. Basynda qary talyp, alaqany aýyrǵanymen, artynan úırenisip ketti. Taýdyń saf taza aýasymen kere tynystap demalǵanda kókirek saraıyń ashyla túsedi. Shópti shaýyp, shómelep, odaı keıin taý ishinde ornalasqan qysqy mal qoraǵa tasyp bitkenshe on kún ótipti. Bárin bitirgesin, aýylǵa qaıtty. Júzi totyǵyp, denesi shyńdalyp qalǵandaı. Ýıge kelgesin shýynyp-shaıynyp, saqal-murtyn qyryp, qaıtadan qalpyna keldi. Shaı ústinde ájesi:

— Sen tanıtyn shyǵarsyń, kishkentaı kezińde aýylǵa kelgende sol kórshiniń balasymen birge oınaýshy ediń ǵoı. Aty Erkinbek. Qalada qyzmet isteıtin. Sol qaladan qyz alyp qashyp kelip, kelin túsirip jatyr shańyraǵyna. Sirá ózara kelisimderi joq aý deımin, baıǵus qyz eki kún týlap, jylap, aqyry qalýǵa kóndi. Biraq jastar ǵoı, bir-birin túsinisip keter, — dedi.

Ol ishteı onsha mán bermedi, alaıda bir-birin súımegen jandar qalaı baqytty bolady dep oılady. Sháı iship, as qaıyryp ornynynan turyp bara jatqanda naǵashy ájesi oǵan:

— Kirip qutty bolsyn aıtyp shyq. Erteń toılary ótpek. Shesheleri sen kelgende, «jıenderiń kelip qojaıyn bolyp jatyrsyńdar ma» dep jany qalmaıdy únemi, — dedi.

Ol kórshiniń úıine kelgende, Erkinbek esiktiń aldynda tur eken. Qol alysyp amandasty da, «Qusyń qutty bolsyn» dedi. «O, jıen kelip qalypty ǵoı» degen Erkinbek rahmetin aıtyp, «Júr úıge kir, tórlet. Men qazir kiremin» dedi. Aýlaǵa kirgen bette, bir orynda qalshıyp turǵan qalpy qozǵalmady. Qarsy aldynan oramal taǵyp alǵan Raýshandy kórdi. Tili baılanyp, ne derin bilmedi. Muny kórgen Raýshannyń júregi dir etti. Qolyndaǵy tabaǵy túsip ketti. Janarynan ystyq jas yrshyp tústi. Ekeýi únsiz tur. Raýshannyń júzinde «Meni izdep keldiń be, meni ózińmen ertip ketesiń ǵoı. Alyp ketshi birge» degen jalynyshty ótinish bar. Ol meń-zeń qalpy syrtqa atyp shyqty. «Joq, múmkin emes» degen oıdan arylar emes. Naǵashysynyń úıine keldi apyl-ǵupyl kıimderin jınastyrdy. Eshteńeni túsinbegen ájesi: «Qulynym aý, ne boldy saǵan. Bir nárse kórindi me kózińe. Tifá, tifá deshi» dep báıek bolady. Ol eshteńege qaramastan qalaǵa júrip bara jatqan kóliktiń birine otyrdy. Ketýge asyqty.

Sol kúngi oqıǵa ony biraz eseńgiretip tastady. Ǵumyrlyq jaryń retinde sóz baılasqan, jan-tánińmen súıgen adamyńnan tirileı aıyrylýdyń qanshalyqty azap ekendigin túısindi. Ómirinde túk mán qalmaǵandaı. Búgin taǵy da keshki qalany jaıaý aralap keledi. Jalǵyz. Raýshan joq qasynda. Gúl satatyn dúkenniń janynan ótip bara jatqanda syrtta júrgen satýshy jigitti tanydy.

— O, dostym, qalyńyz qalaı? Kópten beri kórinbeı kettińiz ǵoı. Gúl alýǵa keldińiz be, qazir daıyn bolady, — deıdi. Shoqtaı qyzyl raýshan gúlin tańdap úlgeripti.

Satýshy jigittiń kóńilin qımady.

— Jaraıdy, bere ǵoıyńyz, — dedi.

— Kóńil-kúıińiz joq qoı. Álde ǵashyǵyńyzben sózge kelmeı qaldyńyz ba, — dep surady.

— Eshteńe emes. Bálkim osymen sizdiń gúlińizdi sońǵy ret satyp alyp turǵan shyǵarmyn.

— Basqa qalaǵa aýysyp bara jatyrsyz ba?

— Ómirde bári de múmkin.

Ekiushtylaý oıdyń shetin ańǵartqan ol qolyndaǵy raýshan gúlin qusharlana ıiskep aldy da, jumbaq kúıinde kete bardy.

* * *

Arada eki-úsh aı ótken. Júrektegi jara áli jazylmaǵan. Ǵashyqtyq jarasyn uly ýaqyttyń ózi emdeı almaıtyndyǵyn jaqsy biletin. Birde Raýshannyń bir qurbysy oraýly zat ákelip berdi. Syrtynan qarasań qalyń kitapqa uqsaıdy. Raýshan berip jiberipti. Oraýyn ashqanda kórdi, qalyń kúndelik eken. Alǵashqy betine: «Taǵdyr bizge bul ómirde birge bolýdy jazbapty. Sen meni jek kórip kettiń, opasyzdyǵym úshin. Al men taǵdyrǵa laǵnet aıtyp, biraq soǵan amalsyz moıynsunǵan álsiz janmyn» dep jazypty. Kúndeliktiń ár betine kezinde ózi syılaǵan raýshan gúlderiniń qaýyzyn keptirip, jabystyryp qoıypty. Raýshan gúliniń hosh ıisimen birge Raýshan qyzdyń jupary keletindeı. Kúndelikti keýdesine basyp, uzaq ıiskedi. Sol qalpy Kóktóbeden bir aq shyqty. Túngi qalanyń kórinisine uzaq telmirdi. Osy jerde Raýshan ekeýi tańǵa deıin syrlasatyn. Ótken kúnderdiń enshisine buıyrǵan sol sátterdi saǵyndy. Qolyndaǵy kúndelikti paraqtap otyrdy da, ár betine jabystyrylǵan gúl qaýyzdarnyń barlyǵyn alqanyna jınap aldy. Sosyn qalaǵa qaraı shashyp jiberdi. Qaýdyraǵan gúl qaýyzdary jelmen birge jarysym, alystaı bastady. Raýshan gúliniń qaýyzyndaǵy saǵynysh qap-qara túnge sińip bara jatty.

---