InfoHub Logo

Par at jekken páýeskedegi jolaýshylardyń Semeıden shyqqanyna búgin ekinshi kún. Páýeskede úsh adam. Bir erkek, bir áıel jáne bes-alty jas shamasyndaǵy ul bala. Qara eltiri tymaqty bala áıelge tyǵylyp, uıyqtap otyr. Basyna aq bórtpe sháli oraǵan, qara kók kamzol kıgen bıdaı óńdi, tyǵyrshyqtaı jas áıel balany baýyryna tartyp, sol qolymen qaýsyryp alǵan. Únsiz júzine qarap, betinen jaılap sıpap qoıady. Aqyryn, jeńil kúrsingen. Osymdy sezip qalmady ma degen sekemmen qasyndaǵy erkekke kóz qıyǵymen qaraǵan. Qala saltymen kóne tozdaý palto kıgen erkek eki kózin tars jumyp, múlgip keledi eken. Jaqtaryna pyshaq janyǵandaı. Aryq. Taramys. Qar sur óńinde qan joq. Melshıip otyr. Kúzdiń jelemik kúninde aýa raıy da tez qubylyp arty jańbyrǵa ulasatyn túri bar. Meńireý dalada aınala tegis qulaqqa urǵan tanadaı. Tóńirekte kóz toqtatar ne bel-belegir, ne taý-shoqy kórinbeıdi. Keń kósilip jatqan sary dalanyń ushy-qıyry joqtaı. Jasyl búrinen aıyrylǵan ósimdikter de kóńilge qonymsyz, kózge qorash. Áredik kóterilgen jyndy quıynmen birge bılegen býaldyr sary saǵym da kózdi talyqtyrady. Páýeskeniń aldynan ańqyldap sýyq jel turǵany sol edi, dońǵalaqtardyń asynan kóterilgen borpyldaq shań da aınalany tutyp aldy. Muryndy keýlep, ókpeni qabady. Áıel áýeli balanyń, sonan soń óziniń bet-aýyzyn qymtady. Paltosynyń jaǵasyn kóterip alǵan erkek sol qalpy tas músindeı qatyp qalǵan. Ańyzǵaq qurǵaq jelden, álde myna bir qalypty júristen mezi boldy ma kim bilsin kóshir jigit,- Tópelep bir jaýyn quıysa ǵoı shirkin! — dep edi, oǵan eshkim jaýap qatqan joq. Áıel de jaýsa eken degen tilekpen otyrǵan. Qudaı bulardyń tilegin bergendeı bolyp, batys jaqta toptasqan qara qoshqyl bult nóserletip kele jatqan bolatyn. Jaýyn shaqyrǵan jeldiń de ekpini údep, kúsheıe túsken. Kóshir de attarǵa qamshyny basyp-basyp qalǵan. Sary jelispen kele jatqan qos at ta ala jónelgen. Kóp uzamaı-aq, jel basylyp, salqyn jańbyr nóserleı bastaǵan. Jańbyrdyń tamshylar iri eken. Tópelep quıyp bergen. Túgel aspandy tumshalap alǵan jaýyn bulty jer baýyrlaı tómendep, aınalany qymtaı túsken. Páýeskeniń arqalyǵynan asyra ornatqan brezent qalqanshany mise tutpady. Áp-sátte ústeri malmandaı sý bolǵan. Sonda ǵan tilsiz erkek kúńk etip, — Myqtybaı, jol-jónekeı aýyl kezdesse toqtarsyń, jan shaqyryp alaıyq! — degen.

Betine tıgen sýyq jańbyrdan oıanǵan bala yńyrsyp, áıelge shóldedim degen syńaı tanytqan. Nósermen birge shıryǵyp alǵan qara sur erkek te, — Táıt ári! Jetisip kele jatqan eshkim joq, — dep ajyraıa qarǵan. Sýyq kózqaras pen qatty zekı sóılegen daýystan yǵyp qalǵan bala qaıtip ún qatpady.

— Balam, sál shyda, kóp keshikpeı aýylǵa da jetermiz — degen áıeldiń jumsaq únin erkek estimegendeı teris qarap otyrdy.

Qatty jańbyr tópelep ótip, aýyr bulttarmen shyǵysqa qaraı aýyp barady. Aldarynan aspan shaıdaı ashylǵan. Aýada taza jupar ıis qalypty. Jaýynnyń ıisi. Keńsirigińdi jaryp, saraıyńdy ashady. Uıqysy shaıdaı ashylyp, aınalasyna tańyrqaı qarap otyrǵan bala bir mezette, — Apa, Apa! Anany qarańyzshy, dáý kempirqosaq! Qandaı ádemi! — dep shattana aıqaı salǵan. Rasynda soltústikte doǵadaı ıilgen alyp kempirqosaq qyzyldy-jasyldy lentadaı bolyp, kózdiń jaýyn alyp tur eken. Surǵylt perdeniń betine ádemilep, ádiptep salǵan ǵajaıyp boıaýly sýret. Kókjıekti kómkergen osy bir tabıǵattyń tańǵajaıyp sýretine kim eltimes?! Áıel de, qóshir jigit te at tizginin tarta turyp qyzyǵa qaraǵan. — Óı, bar bolǵyrlar, kempirqosaq kórmep pe edińder?! — dep erkek taǵy da kúńk etken. — Aǵasy-aý, shyn aıtamyn, dál osyndaı kempirqosaqty kórmegeli qansha jyl?! — Kóshir Myqtybaı sańqyldaı jaýap berip jatyr. Kóshir jigittiń myna sózi áıeldiń de kóńiline qona ketti. Ras-aý, munyń da dál mundaı úlken kempirqosaq kórmegenine qansha jyl?! Iá, anaý jyly Balýanmen birge seıil quryp, Arshaly jaqqa barǵanda dál osyndaı kempirqosty kórgeni bar. Oıhoı, dáýren-aı degen! Ol kezde bul ýyzdaı jap-jas edi-aý. Shyryn ýaqyttyń shyrqy buzylmaı turǵan kezi bolatyn. Aptalap kelip, ystyq mahabbatyna kúıdirip-jandyryp ketetin kezi edi. Qos atpen ekeýlep shyqqan bular dál osylaı jazǵy jańbyrdyń astynda qalǵan. Dál osylaı aspan shaıdaı ashylyp sala bergen. Dál osylaı aýany jumsaq, jupar ıis keýlegen. Attyń ústinen jas balasha eki qoltyǵynan op-ońaı kóterip alǵan Balýan muny balasha erkeletip, oıyn qylǵan. Bul máz bolyp shattanyp, balasha syqylyqtap kulgen. — Bul kempirqosaq meniki ǵoı, maǵan beresiz be? — dep moıyldaı kózderin tóńkere erkelegen. — Aınam-aý, al, bárin al! Men saǵan Aıdy da, Kúndi de syıladym! — Balýan da rıasyz kúlip turyp osylaı degen. Qaıran sol shaqtar! - Aq bórtpe shálisin sál keıin ysyryp, óńirin ashyp, taza, juparly aýadan qumyǵa jutqan áıeldiń kózindegi jarq etken ómirdiń qaıta janǵan sáýlesi men yntyqtyqtyń qaıta qozdaı qalǵan otyn kórgen erkek ishinen, — Iı, shaıtan! — degen. Bul qara sur erkek — aq bórtpe shálili áıeldiń kúıeýi Berjan bolatyn.

Kóp keshikpeı alystan aýyldyń qarasy kóringen. Bular kelgen aýylda kishigirim toı-tomalaq bolyp jatyr eken. Alystan at sýyta kelgen qudaıy qonaqtardy jatyrqaǵan eshkim joq. Tórden oryn saılaǵan. Jaıǵasyp otyryp bolǵan soń, myna dúrmektiń mánisin bilgen. Sóıtse, osy úıdiń kenje kelini bosanyp, sonyń shildehanasy bolyp jatyr eken. — Oıbý, jol alys.. Semeı qaıda, biz qaıda.. ystyq shaı iship, tamaq jeńder! — dep, tórde otyrǵan bir qarıa saqalyn saýmalaı otyryp úzip-úzip til qatqan. Jón surasyp bolǵan soń, — Ee, Qaraótkeldenbiz deńder?- dep bir qoıǵan. Baǵanadan beri dombyrasyn aldyna óńgerip, qos ishegin bezildetip otyrǵan ánshi jigitke ár jaqtan án aıt degen qolqa salýshylar kóbeıgen. Qymyzǵa qyzara bórtip, aq jeıdesiniń túımesin aǵytyp, qara barqyt beshpetiniń óńirin bos salǵan ánshi jigit te dombyrasynyń qulaq kúıin tez keltirip alyp áýelete án bastaǵan. Dombyranyń betin qaǵyp-qaǵyp jiberip, ortańǵy pernelerden ilip alǵan qýatty daýys á degen de sharyqtap kókke shyǵandap biraq shyqqan. Jurt siltideı tyna qalǵan.

Aıym da sen, Ǵalıa, Kúnim de sen,

Oń qabaǵyń tartady kúlimdeseń...

Ár sózi anyq, nyǵarly, esti estilgen áıgili ánniń qaıyrmasyna kelgende quıqyljyta, qulpyrta kelistirip, yrǵaq ıirimin dóp basa úzildire aıtty. Óziniń de kóńil qusy quıqyljyp, eki jaǵyna yrǵala shaıqalyp otyryp aıtty. Asyq jannyń, ǵashyq jardyń kirshiksiz ińkár iltıpaty men móldiregen sezim káýsary kómekeıden án bolyp tógilip, aǵyl-tegil saǵynyshtyń nóseri bolyp quıyldy. Án bitkende baryp, bir tynystap alǵan ánshi jigit, — Balýan Sholaqtyń áni ǵoı bul! — dep nasattana sańq etken.

— Paı-paı, án dep osyny aıt!

— Qaıran Balýanym-aı!

— Osyndaı án arnaǵan sol Ǵalıańyzda arman bar ma eken shirkin! — Ánniń áserimen dúrlikken jurt osylaısha qolpashpen gýildep ketken edi..

Ánniń aqyryna deıin ázer otyrǵan beıtanys jolaýshy Berjannyń shyqshyt súıegi búlkildep, kertesh muryny sáńireıip ketken bolatyn. Qara sur óńi qoshqyldanyp, tula-boıyn bılegen órtten qutylýdyń jalǵyz joly osy úıden tez attanyp ketý dep sheshken. Kesh qarańǵylyǵyna qaramaı, úı ıesiniń qolqasyna da qulaq aspaı attanyp bara jatqan jolaýshylardyń ishindegi bórtpe shálili áıel sharshy toptyń aldynda, «Sol Ǵalıa — men edim!» aıta almaǵanyna ishteı qorynyp bara jatty. Álgi áıel osy ǵumyrynda bala kóterý baqyty buıyrmaı, kúıeýi Berjannan jegen ashshy taıaǵy men azapty ómirin jeńildetý úshin Semeıge baryp, qaıyn jurtynan bir jetimekti baýyryna salyp ákele jatqan Ǵalıa ekenin, ataqty Balýan Sholaqtyń Ǵalıasy ekenin rasynda olar bilgen joq edi. Aýyr muń men aıanyshty taǵdyrdy arqalaǵan qara páýeske qara túnniń qoıynyna sińip bara jatty.

---