InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej
Oryndaǵan: T-54 top stýdenti Ahmedıova Sáfııe Narımanqyzy
Jetekshisi: Aıtenova Nurgýl Ydyrysqyzy

Germanıı ár túrli kompleksti qosylystar túzedi. Olardyń arasynda kompleksti galogenıdter Me₂[GeGal₆]. Rýbıdıı men sezııdiń geksahlorıdteri aýada turaqty, 90-100C temperatýrada GeCl₄, bólip ydyraıdy:

                      Rb₂[GeCl₆]   → GeCl₄+2RbCl

Germanıı oksıdi GeO₂ ftor qyshqylymen áreketteskende kompleksti qyshqyldar túziledi: H₂(GeOF)₄·2H₂O jáne H₂(GeF₆)·2H₂O. Geksaftorgermanattyń eki túrli qosylystary sıntezdelen: MeGeF₆·2H₂O (Me – Mg, Zn, Cd, Mn, Fe, Co, Ni ) jáne MeGeF₆·2H₂O (Me-Sr, Ca). Bul tuzdar sýda jaqsy erıdi.

Germanıı tetrahlorıdiniń organıkalyq katıondarmen árekettesýin paıdalanyp tetrametıammonııdiń geksahlorgermanaty sıntezdelen –

[N(CH₃)] ₂GeCL₆

Ermanıı galogenıdteri keıbir amındermen organıkalyq erigishterde (efır nemese CCL₄) árekettesip, kompleksti qosylystar túzedi, olardyń quramy kestede kórsetilen.

Keıbir germanıı galogenıdteriniń kompleksti qosylystarynyń kompleksti qosylystarynyń quramy

Galoenıd	Azotty addend	Kompleksti qosylystyń quramy	Syrtqy túsi
GeF4	Etılendıamın Pırıdın oksıhınolın	GeCL4·4C2H8N2 GeCL4·2C2H5N GeCL4·4C9H7NO	Aq untaq -//- Sary tústi
GeBr4	Oksıhınolın	GeBr2(C9H7NO)2	Sary qyzǵylt untaq
GeI4	Oksıhınolın	GeI2(C9H7NO)2	Qaralaý sary qyzǵylt untaq

Bul kompleksti qosylystar sýda erimeıdi, biraq aýada birtindep gıdrolızdenip erı bastaıdy.

Germanıı kóp atomdy spırttermen jáne karbon qyshyqyldarymen kompleksti qosylystar túzedi. Qymyzdyq qyshqylyn qosqanda , germanıı oksıdiniń sýda erigishtigi joǵarylaıdy, sebebi kompleksti ıon túziledi, al qymyzdyq qyshqylynyń mólsheri kóp bolǵanda, germanoqymyzdyq qyshyqylynyń krıstaldary bólinedi.

Kúkirtpen qosylystary

Germanııdiń eki sýlfıdi belgili: qyzyl –qońyr GeS jáne aq GeS₂. GeS₂ qyshqyldy eritindiden kúkirtsýtekpen bólýge bolady. GeS 600-700 C temperatýrada elementterdi qyzdyryp týra ádispen alýǵa bolady:

                                  Ge+  S  → GeS                                                                                                                                           

Kúkirtpen qosylystar germanııge erekshe. Tabıǵatta sýlfıdti mıneral túrinde kezdesedi, sonymen qatar shashyrańqy túrinde basqa sýlfıdti mıneraldarda kezdesedi – pırıtte, galenıdte, sfolerıdte.

Germanıı dısýlfıdi amonı sýlfıdinde jaqsy erip sýlfogermanatty túzedi:

GeS₂+ (NH₄)₂S → (NH₄)₂GeS₃

Sýlfotuzdar sýda jaqsy erıdi , qyshqyl qosqanda ydyrap aq tústi dısýlfıd tunbaǵa túsedi.

Osy qasıetti paıdalanyp germanııdi eritindiden bólýge bolady.

Germanıı dısýlfıdin aýada 280-300 S temperatýrada qyzdyrǵanda, totyǵyp oksıd túziledi, 600-700 C temperatýrada qalǵan sýlfıd ushyp ketedi.

Azotpen jáne fosformen qosylystary

Germanııdi azottyń atmosferasynda 800-950S temperatýrada qyzdyrǵanda gemanıı nıtrııdi túziledi. 900-950 C temperatýrada germanıı fosformen árekettesip germanıı fosforıdi GeF túziledi.

Elektrohımıalyq qasıetteri

 Germanııdiń ár juptaryna kelesi totyǵý- totyqsyzdaný potensıaldary keltirilgen

Qyshqyl eritindilerinde                                E,V

GeO₂/Ge⁺²                                                                    - 0,3

GeO₂/Ge                                                       - 0,15

Ge⁺²/Ge                                                                            0,0

H₂GeO₃/Ge                                                             - 0,13

Siltili eritindilerde

HgeO₃/Ge                                                    - 1,0

Germanııdiń potensıaldaryna rN-tyń áseri zor.

Totyǵý-totyqsyzdaný potensıaldarynyń máni teris bolǵandyqtan germanııdi eritindiden elektrolızben bólý qıyn, sebebi germaıı qatysynda sýtek ońaı totyqsyzdanady, sondyqtan bul jaǵdaıda gemanıımen qatar germanıı gıdrıdi bólinedi.

Germanııdi elektrolızben vofram sıaqty tek qana quımalar túrinde bólýge bolady,  sondaı aq myspen nemese qalaıymen.

Tabıǵatta kezdesýi

Germanıı – shashyrańqy element, tabıǵatta jıi kezdesedi, biraq óte az mólsherde.

Germanııdiń óz mıneraldary az: argırodıd, germanıt, renıerıt, últrabazıt, shtottıt.

Germanıı sonymen qatar, slanstarda , magnıttarda kezdesedi. Keıbir kómirlerde germanııdiń mólsheri 1٪- jetedi.

Germanııdi alý

Germanııdi alý úshin onyń tetrahloıdi paıdalanylady, sebebi ol ońaı túziledi jáne tómen temperatýrada ushady.

Germanııdi óńdegende hlor gazyn 300-350C temperatýrada qosady, túzilgen GeCl₄ ushady sosyn sary muıyqtyq túrinde kondensasıalanady.

Germanıtti soymen qatar 50٪-ti silti eritindisimenóńdeýge bolady, bul jaǵdaıda erıtinpolısýlfıdter túziledi, olardy basqa erimeen sýlfıdterden bóledi. Polısýlfıdten qyshqyldy ortada germanıı qyshqylyna deıin totyǵady, osy eritindiden amıak qosyp, germanıı gıdroksıdin tunbaǵa túsiredi.

Germanııdiń ár túrli shıkizattary bar: tústi metalýrgıa zaýytynyń shańdary, myryshtyń qaldyqtary, kekter zaýyttarynyń qaldyqtary, kómirdiń kúli t.b. Olardy óńdeý úshin ár túrli ádister paıdalanylady. Barlyq óndiristerde eń sońǵy ónim germanıı oksıdi GeO_{2 ,} ol GeCL₄-ten gıdrolız arqyly alynady.

Taza germanıı metaly taza oksdten GeO₂  alynady. Ony 600C temperatýrada  sýtekpen totyqsyzdandyrý arqyly alady. Taza germanıı metalyn germanııdiń sýbhlorıdinen (GeCL)_x 520C temperatýrada dısproporsıalaný prosesi arqyly alýǵa bolady:

4(GeCL)_x  → 3xGe + GeCL₄

Osy ádispen óte taza germanıı alynady.

Germanıı alý tehnologıasy týraly kelesi monorafıalardan qarastyrýǵa bolady:

Analıtıkalyq sıpattamasy

Germanıı tabıǵattaǵy materıaldarda az mólsherde kezdesetin bolǵandyqtan ony anyqtaý úshin spektraldy analız paıdalanylady.

Germanııe tán sapalyq reaksıa hınalızarınmen (tetraoksıantrahınon) nemese gıdroksınaftalınhınonsýlfon qyshqylymen. Birinshi reaksıada germanııdiń qatysynda eritindi kók túske boıalady,ekinshi reaksıada-qyzǵylt túske boıalady.

Germanııdiń sandyq mólsherin anyqtaý úshin gravımetrlik, tıtrımetrlik jáne  fotometrlik ádister qoldanady. Onyń mólsheri az bolsa, birinshiden ony GeCl₄ túrinde bólip konsentrleıdi. Sosyn germanııdi sýlfıd GeS₂ túrinde kómir sýtekpen bóledi. Aq tústi germanıı sýlfıdin kúıdirip,ony oksıd GeO₂ túrinde bólip, massasyn ólsheıdi.

Germanııdi tunbaǵa túsirý úshin sonymen qatar tannın nemese tannınmen oksıhınolınniń qospasy paıdalanylady. Bul ádispen germanııdi mysháktan tolyq bólýge bolady.

Tıtrımetrlik ádispen anyqtaǵanda germanııdiń mannıtpen kompeksti qosylys túzý reaksıasyn paıdalanady. Mannıtogerman qyshqyly kúshti   qyshqyl bolǵandyqtan natrıı gıdroksıdi eritindisimen bromkrezolpýrpýr ındıkator qatysynda jaqsy tıtrlenedi.

Germanııdi ıodometrlik ádispen anyqtaýǵa bolady,reaksıa arqyly bólinetin ıodty tıosýlfatpen  tıtrleıdi

Fotometrlik ádispen anyqtaǵanda sary tústi germanomolıbden qyshqylyn paıdalanady, totyqsyzdandyrǵyshtyń qatysynda “molıbden kógi” paıda bolady. Bul ádistiń sezgishtigi joǵary. Totyqsyzdandyrǵysh retinde Mor tuzy, (Fe^2÷ súlfaty),gıdrohınon, gıdroksılamın, askorbın qyshqyly, súlfıt, stannıt t.b. paıdalanylady. Germanııdi anyqtaýǵa myshák, fosfor, kremnıı kedergi jasamaıdy.

Kenderde germanııdiń az mólsherin anyqtaýǵa bolady, ony tunbaǵa gematoksımenmen (pH 3,2) bólip, túzilgen qara qoshqyl tústi tunbany tolqyn uzyndyǵy 500nm teń bolǵanda svetofıltrdi paıdalanyp, optıkalyq tyǵyzdyǵyn ólsheıdi.

Germanııdiń fenılflýoronmen fotometrlik ádispen anyqtaýǵa bolady. Fenılfızaron germanıımen qyzǵylt tústi kompleksti qosylys beredi. Osy ádispen germanııdiń 0,01mkg/ml mólsherin anyqtaýǵa bolady.

Germanııdiń analıtıkalyq hımıasy týraly málimetterdi kelesi monografıalardan  qarastyrýǵa bolady.

Germanııdi qoldaný

Germanııdi paıdalanatyn eń mańyzdy sala - jartylaı ótkizgish quraldar. Bul quraldar elektronıkada jáne radıotehnıkada qoldanylady. Germanıı metaly monokrıstal túrinde optıkada paıdalanylady (lınzalar). Kóp metaldarmen germanıı quımalar túzedi.Olar jartylaı ótkizgishtik qasıetter kórsetedi.

Germanıı oksıdin kremnıı oksıdi sıaqty shyny óndirisinde paıdalanylady. Germanıı oksıdi metaly katalızator retinde qoldanylady.

Ádebıetter tizimi:

1. Fersman A.E. Redkıe metaly. 1932, № 4-5.
2. Sajın N.P., Meerson G.A. Redkıe elementy v novoı tehnıke // Hım. naýka ı prom., 1956. T.İ, № 5.
3. Meerson G.A. ı Zelıkman A.N. Metalýrgıa redkıh metalov. Metıallýrgızdat, 1954.
4. Zelıkman A.N., Samsonov G.V., Kreın O.E. Metalýrgıa redkıh metalov. Metalýrgızdat, 1954.
5. Tronov V.G. Kklad rýsskıh ýchenyh v hımıý redkıh elementov. Izd. Znanıe, 1952.
6. Vınogradov A.P. Geohımıa redkıh ı rasseıannyh hımıcheskıh elementov v pochvah. Izd. AN SSSR, 1950.

---