InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Ylǵal súıgish jáne sý ósimdikteri.
Qurǵaqshylyqqa tózimdi ósimdikter.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Ylǵal súıgish, sý jáne qurǵaqshylyqqa tózimdi ósimdikterdiń ónip – ósý ortasy jaıly túsinik berý. Oqýshyǵa beriletin taqyrypty tereńdete, jan – jaqty ári jeńil túrde ıgertý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń ózdiginshe izdenýin damyta otyryp, pánge jáne jalpy bilim alýǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Tárbıelik: Tabıǵatty súıýge, oǵan qamqorlyq jasaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Sýretter, úlestirmeli materıaldar, plakattar.
Sabaqtyń ótý ádisi: Túsindirý, suraq – jaýap, áńgimeleý, taldaý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Pánaralyq baılanys: Ózin - ózi taný, ana tili, beıneleý óneri.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý.
Psıhologıalyq daıyndyq.
Sálemetsizder me qonaqtar?
Qaıyrly kún, oqýshylar!
Beısenbiniń sáti
Sáttilikke tolsyn.
Búgingi alǵan baǵań
Kileń bestik bolsyn.

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
- Biz qazir qandaı tiri tabıǵat ıesimen tanysýdamyz?
- Ósimdik álemimen
Oqýshylardyń aýyzsha bergen jaýaptaryn tyńdaý. Eń negizgi oqýshylardyń ósimdikterdiń ósýi úshin qandaı jaǵdaı kerektigin jáne tirshilik etý ortasyn túsinýi.

2 – 3 oqýshynyń jaýabyn tyńdaý.
- Ósimdikter neshe topqa bólinedi?
- 3 topqa
- Aǵash, buta, shóp

Jumbaqtar sheshý.
Jumbaqtardyń jaýabyn ósimdikter tobyna ornalastyrý.
1) Kúnniń kózin súıemin,
Kúnge basymdy ıemin.
Kúnniń kózi bolmasa,
Buǵyp qana ósermin.
(Kúnbaǵys – shóp)
2) Ósirer tyń dala,
Kóshirer qambaǵa.
Aınalar uńǵa da,
Aınalar nanǵa da. (Bıdaı - shóp)

3) İshi tolǵan sherbet,
Dámi qandaı áıbát.
Úzesiń birden júzin,
Onyń aty - (Júzim - butaq)

4) Syrty qandaı qatty,
Dáni sondaı tátti.
Shaǵyp qara tańdap,
Onyń aty - (Jańǵaq - aǵash)

5) ) Japyraqty tasalap,
ósetin jeri – baqsha - baq.
Kúreń qyzyl, shirkin - aı,
Onyń aty - (Tańqýraı - buta)

6) 6) Pisetin kezi dál kúzde,
Mezgilsiz ony úzbe.
Aýzyńnan ketpes bal dámi
Onyń aty - (Shabdaly - aǵash)

Tirek, bilim, biliktilik jáne daǵdynyń ózektiligi
Ár túrli tamyrdyń sýretin salý.
Suraq. Qalaı oılaısyńdar, myna ósimdikter qandaı ortada ósedi? Olardyń tamyryna qaraı otyryp anyqtaýǵa bolady?

İİİ. Jańa sabaq.
Oqýlyqpen jumys jasaý.
Mátindi oqý. Oqyǵandy talqylaý.

Kóp ósimdikter topyraqtyń ylǵaldy bolýyn qajet etedi. Sýrettegi shalǵyndyq bede, baqbaq, qońyrbas ylǵaly jetkilikti jerde ósedi.
Sýrettegi ósimdikterdiń japyraqtaryna, sabaǵyna kóńil ból. Topyraqtyń quramynda ylǵal bolatyndyqtan tamyrlary onsha uzyn emes, shashaqty. Japyraqtary jalpaq, ylǵaldy býlandyrýǵa jaqsy beıimdelgen: japyraqtarynda qaqpaqty sańylaýlary ashylady. Artyq sý býlanǵan soń jabylady. Osylaı ósimdik býlanýdy retteıdi.
Mundaı ósimdikterdi ylǵal súıgish ósimdikter dep ataıdy.

Al toǵandardyń jáne kólderdiń betinde qalyqtap ósip turatyn sarǵaldaqty, tuńǵıyqty talaı kórgen bolarsyńdar. Olardy sý ósimdikteri dep ataıdy.
Tuńǵıyq — bul sý ósimdigi. Bir qasıeti bul ósimdiktiń tez óskishtigi, úsh kún saıyn jańa japyraq shyǵarady. Mynadaı bir qyzyqty oqıǵa bolypty. Anglıanyń Kú qalasynyń botanıka baǵynda tuńǵıyq gúldeıdi degen habar tek baq qyzmetkerlerin ǵana emes, sýretshiler men saqqulaq reporterlerdiń de qulaǵyna jetedi. Gúl ashylady degende jylyhana adamǵa lyq tolady. Osy oqıǵanyń kýási bolǵan ataqty botanık N. F. Zolotnıskıı 1887 jyly bylaı dep jazypty: «Gúldiń iriligi men ádemiligi kóz almaıtyndaı. Gúl ashylysymen jylyhanany aralap ketken jaǵymdy hosh ıis adamdy rahatqa bóledi», - degen eken. Onyń gúli aq, alqyzyl, kúlgin kók, qanqyzyl bolady. Qazaqstanda az mólsherde Jaıyq ózeni mańaıynda kezdesedi.

Jantaq pen súttigen topyraǵynda ylǵal óte az, aptapty ystyq jerde ósedi. Ondaı jerlerde sý topyraqtyń óte tereń qabatynda ǵana bolady. Sondyqtan tereńdikten alǵan ylǵaldy únemi paıdalanýy qajet. Sondyqtan jantaqtyń japyraqtary usaq ári sırek, butaqshalary tikendi keledi. Jantaq osyndaı beıimdilikteriniń arqasynda qurǵaqshylyq jaǵdaılarda ósip, tirshilik ete beredi.
Jantaq, súttigen, júzgen, sekseýil – qurǵaqshylyqqa tózimdi ósimdikter.

Sergitý sáti.
Kúz jeli yzǵarly,
Gúlderi soldyrdy.
Japyraǵyn túsirip,
Aǵashtardy tońdyrdy.

«Bilgenge marjan»
Kúnbaǵys - qurǵaqshylyqqa tózimdi ósimdik. Qazaqstannyń barlyq jerlerinde tirshilik etedi. Úı turmysynda ol dánin shaǵyp jeıtin shekildeýik bolyp qalyp otyr. Biraq kúnbaǵystyń beretin basty nársesi – onyń jaqsy maıy. Kúnbaǵys dáninen maı syǵyp alǵannan keıin odan kúnjara qalady. Kúnjarany jylqy, sıyr, qoılar jeıdi. Sabaǵyn týrap, býlap shoshqaǵa beredi. Sebetin keptiredi de untaqtaıdy, ol da – jaqsy mal azyǵy.

Burysh — jylý jáne ylǵal súıgish ósimdik. Buryshtyń 200 gramy eresek adamnyń S dárýmenine degen kúndizgi qajettiligin qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, ol qaterli isikterdiń, sheldiń jáne shorbýynnyń túzilýiniń aldyn alady. Buryshty kóptegen taǵamdardyń quramyna, atap aıtqanda, «Lecho», farshtalǵan burysh daıyndaýǵa, sorpalardy qoıýlandyrǵyshtarǵa, tuzdyqtarǵa, salattarǵa qosady.

Aq sekseýil – sekseýil týysyna jatatyn kóp jyldyq ósimdik. Qazaqstanda shól jáne shóleıtti aımaqtarda ósedi. Bıiktigi 5 metrdeı, kindik tamyry topyraqta ylǵal az bolsa, jer astyna tereńdep (11 metrge deıin) kete beredi. Shólge tózimdi, jas órkenderin qysta qoı, túıe jaqsy jeıdi. Aq sekseýil Mańǵystaý oblysynyń Qyzyl kitabyna engizilgen.

Kesteni toltyrý
Ósimdiktiń aty Ósý ortasy Tamyrynyń pishini

Gúl ósirem aýlada
Shelektep sý tasımyn
Gúl kútkendi biledi,
Boıyn sylap kúledi,
Jupar ısin shashady.
Balalarǵa juldyrmaı,
Qoı, eshkige jegizbeı,
Kúnde qarap turamyn.
Anashym úıge kelgende,
Gúl syılaımyn kúnde men

Suraqtar.
1. Gúl ósirý úshin bala ne istedi?
2. Eger ol gúldi qorǵamasa ne bolar edi?

Toptyq jumys.
Ár topqa berilgen suraqtardy topta talqylap, sahnalaý..
1 – top. Tabıǵat – Ana bizge ne úshin jasyl jelek ósimdikterin syıǵa tartady?
2 - top. Eger ósimdiktermen tildese alsań, ne aıtar ediń?
3 - top. Ósimdik saǵan ne aıtady dep oılaısyń?

Maqaldyń mazmunyn túsindirý.
Shólge qudyq qazǵan saýap, ózenge kópir salǵan saýap, jolǵa aǵash ekken saýap.

Sabaqty qorytý
Beınetaspamen jumys
Úıge tapsyrma berý.
Mátinniń mazmunyn aıtý.
Baǵalaý.