İshekqýystylar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri
Sabaqtyń taqyryby. §41. İshekqýystylar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa ishekqýystylar tıpin túsindirip, bilimderin tereńdetý, túrlerimen tanystyrý.
á) damytýshylyq: Oqýshylarǵa ishekqýystylardyń túrlerimen tanystyryp, bilimderin keńeıtip, oılaý qabiletterin damytý, oı órisin, izdenimpazdyǵyn damytý.
b) tárbıelik: oqýshylardyń ıgergen bilimderin ortaǵa salýǵa, oıyn erkin jetkizýge, sóz mánerin saqtaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri. Aralas
Sabaqtyń ótý ádisi: STO, aýyzsha, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, keste, sýretter,
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
Sálemdesý, túgeldeý, oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý, synypty qalypqa keltirý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
Ǵajaıyp ondyq
1. Infýzorıa degen ne?
2. Bodo nelikten janýar tekti qarapaıymǵa jatqyzylady?
3. Bodo qalaı qozǵalady?
4. Qantyshqaq amebasynan qandaı zıan keledi?
5. Uıqy aýrýynyń qozdyrǵyshy?
6. Hromatofor grekshe qandaı maǵyna beredi?
7. Lámblıanyń dene turqy qansha?
8. Bezgekpen aýyrǵan adamnyń dene qyzýy qansha gradýs bolady?
9. Kirpiksheli jándikterde ıadro qandaı qyzmet atqarady?
10. Sporalylar tıpine qandaı jándikter jatady?
Keste toltyrý
III. Ótken sabaqty pysyqtaý.
Birjasýshaly jándikter:
Sporaly ----- Kirpiksheli --- Talshyqty
IV. Jańa sabaqty baıandaý.
İshekqýystylar tıpi
Gıdroıdtar klasy, sıfoıdtar klasy, marjan polıpter klasy. Jalpy sıpattamasy
İshekqýystylardyń basty belgileriniń biri ontogenezdik damýy barysynda tek eki uryq japyraqshalary qalyptasyp jáne olar eresek osobtarynda aıqyn saqtalyp, bir - birinen mezogleıa qabatymen bólingen ektoderma jáne entoderma qabattaryn quraıdy.
Osy belgisine baılanysty ishekqýystylar eki qabatty janýarlar tobyna jatady.
Ekinshiden - entoderma kabatyndaǵy kletkalary qýys ishine askorytý sólin shyǵaryp, asty qýystyń ishinde qorytady. Osyǵan baılanysty ishekqýystylardyń dene qýysy gastraldy qýys nemese ishek qýysy dep atalady. Tıptiń aty da osyǵan sáıkes berilgen.
Belgileriniń taǵy biri - sáýleli sımmetrıasynyń bolýy.
Morfologıalyq qurylysy jaǵynan jáne tirshilik etýine qaraı ishekqýystylar tirkelmeli - polıpter jáne erkin júzip júretin - medýzalar bolyp toptasady.
Polıpterdiń denesi kóbinese sılındr tárizdi. Tabanshasymen sýbstratqa bekinedi, al oǵan qarama - qarsy jaǵynda gastral qýysyna ashylatyn qarmalaýyshtarmen qorshalǵan aýyz tesigi bolady.
Polıpter tobynda jeke tirshilik etetin osobtary óte az kezdesedi, negizinde olar kolonıaldy formalar. Kolonıadaǵy osobtary qurylysy jáne qyzmeti jaǵynan ár túrli bolsa, ol - polımorfty, al birdeı bolsa - monomorfty kolonıa bolady.
Medýzalar - jeke, sharyqtap júzip tirshilik etetin organızmder. Denesi shatyr, tabaqsha, qońyraý tárizdi. Kolonıa qurmaıdy.
İshekqýystylardyń taǵy da bir ereksheligi - atkysh (kúıdirgish) jáne nerv kletkalarynyń bolýy.
İshekkýystylardyń basym kópshiligi teńizderde, az ǵana ókilderi tushshy sýlarda mekendeıdi. Olardyń 9000 - ǵa jýyq túrleri belgili. Dene pishini sılındr, shatyr, tabaqsha, końyraý tárizdi, uzyndyǵy 1 mm - den birneshe sm - ge deıin. İri túrleri de kezdesedi. Mysaly, alyp medýzanyń kóldeneńi 2 m, al qarmalaýyshtarynyń uzyndyǵy 30 m - ge deıin jetedi.
İshekqýystylar jynyssyz, jynysty jáne urpak almasýy - metagenez arqyly damıdy.
İshekkýystylar tıpi úsh klaska bólinedi: gıdroıdtar klasy - sıfoıdtar - jáne marjan polıpteri. (sýretteri)
V. sabaqty bekitý.
№ 14 Tushshy sý gıdrosynyń syrtqy qurylysy jáne tirshiligimen tanysý
Qural - jabdyqtar: 1) 2 - 3 oqýshyǵa birden keletindeı etip ulǵaıtqysh áınek ázirleý;
2) sapty ıneler 3) 2 - 3 oqýshyǵa birden keletindeı, ishinde gıdrasy bar synaýyq.
1 Gıdrany kez kelgen sýy taza toqtaý sýdan taýyp alyp, zerthanalyq jumysqa ázirleý. Qajetti gıdrany úlken shyny ydysta ustaýǵa bolady.
2. Synaýyqtaǵy sý ósimdigine jabysyp turǵan gıdrany ulǵaıtqysh áınekpen qaraý. Gıdranyń syrtqy qurylysymen tanysý. Gıdranyń qalaı bekingenin anyqtap qaraý. Dápterlerge sýretin salý. Gıdranyń qarmalaýyshtaryn jazyp, sozylýy da, búrisip domalana jıyrylýy da múmkin. Eki jaǵdaıdy anyqtap kórip, dápterge beınesin syzyp alyńdar.
3. Shyny ydystaǵy sý ósimdiginde jabysyp turǵan gıdrany titirkendirip, nátıjesin anyqtaý. Gıdranyń sabaqshasymen qarmalaýyshtaryn sozý kezeńinde denesine ıne shanshý. Gıdranyń oǵan qalaı jaýap qaıtarǵanyn baqylaý.(Oqýshylar ulǵaıtqysh áınek pen gıdranyń denesine ıne shanyshqanda qalaı titirkenetinin naqtyly kóre alady. )
4. Sabaqtan tys ýaqytta gıdramen mynadaı tájirıbeler jasaýǵa bolady.
1) gıdranyń qoregin qalaı aýlaıtynyn baqylaý; 2) gıdranyń adymdap júrýin qadaǵalaý (bular dy baqylaý úshin gıdrany 1 - 2 kún qorektendirmeı, ashyqtyrý kerek. Sonda qorekke tez umtylady jáne júretin bolady).
Maǵynany taný.
Lotoreıa oıyny
«Altyn taǵa»
● Obelıanyń sýretin qurastyrý.
● Mynaý qandaı ishekqýysty?
● Qyzyl marjandy sıpattaý?
● Gıdra sáıkestendirý ishki jáne syrtqy qurylysy?
● İshekqýystylardyń attaryn jazý?
● Artyq sózdi tabyńyz?.
«Bilgenge marjan»
● Marjan degen ne?
● Rıf degen ne, onyń qandaı túrleri bar?
● Aktınıanyń gıdradan aıyrmashylyǵy nede?
● Gıdra qandaı jolmen kóbeıedi?
● Qulaqty medýzanyń dıametri neshe santımetrge jetedi.?
VI. Qorytyndy
Denesi óte kópjasýshalardan turatyn jándiktermen janýarlar kópjasýshalylar dep atalady. júıke jasýshalary júıke toryn túzedi. İshekqýystylardyń barlyǵynda atpa jasýshalary bolady. Olar sýda jyrtqysh, sýda, kóbinese teńizde ómir súredi.
VII. Oqýshy bilimin baǵalaý
VIII. Úıge tapsyrma §41 oqyp kelý.
Kesteni toltyrý
Belgileri --------------------------------------- Aktınıa --------------------- Tamyraýyz medýza
1. Meken ortasy
2. Jemi jáne ustaý ádisi
3. Astyń qorytylatyn orny
4. Qozǵalýy
5. Dene pishini
6. Denesiniń reńi
7. Dene sımmetrıasy
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa ishekqýystylar tıpin túsindirip, bilimderin tereńdetý, túrlerimen tanystyrý.
á) damytýshylyq: Oqýshylarǵa ishekqýystylardyń túrlerimen tanystyryp, bilimderin keńeıtip, oılaý qabiletterin damytý, oı órisin, izdenimpazdyǵyn damytý.
b) tárbıelik: oqýshylardyń ıgergen bilimderin ortaǵa salýǵa, oıyn erkin jetkizýge, sóz mánerin saqtaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri. Aralas
Sabaqtyń ótý ádisi: STO, aýyzsha, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, keste, sýretter,
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
Sálemdesý, túgeldeý, oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý, synypty qalypqa keltirý.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
Ǵajaıyp ondyq
1. Infýzorıa degen ne?
2. Bodo nelikten janýar tekti qarapaıymǵa jatqyzylady?
3. Bodo qalaı qozǵalady?
4. Qantyshqaq amebasynan qandaı zıan keledi?
5. Uıqy aýrýynyń qozdyrǵyshy?
6. Hromatofor grekshe qandaı maǵyna beredi?
7. Lámblıanyń dene turqy qansha?
8. Bezgekpen aýyrǵan adamnyń dene qyzýy qansha gradýs bolady?
9. Kirpiksheli jándikterde ıadro qandaı qyzmet atqarady?
10. Sporalylar tıpine qandaı jándikter jatady?
Keste toltyrý
III. Ótken sabaqty pysyqtaý.
Birjasýshaly jándikter:
Sporaly ----- Kirpiksheli --- Talshyqty
IV. Jańa sabaqty baıandaý.
İshekqýystylar tıpi
Gıdroıdtar klasy, sıfoıdtar klasy, marjan polıpter klasy. Jalpy sıpattamasy
İshekqýystylardyń basty belgileriniń biri ontogenezdik damýy barysynda tek eki uryq japyraqshalary qalyptasyp jáne olar eresek osobtarynda aıqyn saqtalyp, bir - birinen mezogleıa qabatymen bólingen ektoderma jáne entoderma qabattaryn quraıdy.
Osy belgisine baılanysty ishekqýystylar eki qabatty janýarlar tobyna jatady.
Ekinshiden - entoderma kabatyndaǵy kletkalary qýys ishine askorytý sólin shyǵaryp, asty qýystyń ishinde qorytady. Osyǵan baılanysty ishekqýystylardyń dene qýysy gastraldy qýys nemese ishek qýysy dep atalady. Tıptiń aty da osyǵan sáıkes berilgen.
Belgileriniń taǵy biri - sáýleli sımmetrıasynyń bolýy.
Morfologıalyq qurylysy jaǵynan jáne tirshilik etýine qaraı ishekqýystylar tirkelmeli - polıpter jáne erkin júzip júretin - medýzalar bolyp toptasady.
Polıpterdiń denesi kóbinese sılındr tárizdi. Tabanshasymen sýbstratqa bekinedi, al oǵan qarama - qarsy jaǵynda gastral qýysyna ashylatyn qarmalaýyshtarmen qorshalǵan aýyz tesigi bolady.
Polıpter tobynda jeke tirshilik etetin osobtary óte az kezdesedi, negizinde olar kolonıaldy formalar. Kolonıadaǵy osobtary qurylysy jáne qyzmeti jaǵynan ár túrli bolsa, ol - polımorfty, al birdeı bolsa - monomorfty kolonıa bolady.
Medýzalar - jeke, sharyqtap júzip tirshilik etetin organızmder. Denesi shatyr, tabaqsha, qońyraý tárizdi. Kolonıa qurmaıdy.
İshekqýystylardyń taǵy da bir ereksheligi - atkysh (kúıdirgish) jáne nerv kletkalarynyń bolýy.
İshekkýystylardyń basym kópshiligi teńizderde, az ǵana ókilderi tushshy sýlarda mekendeıdi. Olardyń 9000 - ǵa jýyq túrleri belgili. Dene pishini sılındr, shatyr, tabaqsha, końyraý tárizdi, uzyndyǵy 1 mm - den birneshe sm - ge deıin. İri túrleri de kezdesedi. Mysaly, alyp medýzanyń kóldeneńi 2 m, al qarmalaýyshtarynyń uzyndyǵy 30 m - ge deıin jetedi.
İshekqýystylar jynyssyz, jynysty jáne urpak almasýy - metagenez arqyly damıdy.
İshekkýystylar tıpi úsh klaska bólinedi: gıdroıdtar klasy - sıfoıdtar - jáne marjan polıpteri. (sýretteri)
V. sabaqty bekitý.
№ 14 Tushshy sý gıdrosynyń syrtqy qurylysy jáne tirshiligimen tanysý
Qural - jabdyqtar: 1) 2 - 3 oqýshyǵa birden keletindeı etip ulǵaıtqysh áınek ázirleý;
2) sapty ıneler 3) 2 - 3 oqýshyǵa birden keletindeı, ishinde gıdrasy bar synaýyq.
1 Gıdrany kez kelgen sýy taza toqtaý sýdan taýyp alyp, zerthanalyq jumysqa ázirleý. Qajetti gıdrany úlken shyny ydysta ustaýǵa bolady.
2. Synaýyqtaǵy sý ósimdigine jabysyp turǵan gıdrany ulǵaıtqysh áınekpen qaraý. Gıdranyń syrtqy qurylysymen tanysý. Gıdranyń qalaı bekingenin anyqtap qaraý. Dápterlerge sýretin salý. Gıdranyń qarmalaýyshtaryn jazyp, sozylýy da, búrisip domalana jıyrylýy da múmkin. Eki jaǵdaıdy anyqtap kórip, dápterge beınesin syzyp alyńdar.
3. Shyny ydystaǵy sý ósimdiginde jabysyp turǵan gıdrany titirkendirip, nátıjesin anyqtaý. Gıdranyń sabaqshasymen qarmalaýyshtaryn sozý kezeńinde denesine ıne shanshý. Gıdranyń oǵan qalaı jaýap qaıtarǵanyn baqylaý.(Oqýshylar ulǵaıtqysh áınek pen gıdranyń denesine ıne shanyshqanda qalaı titirkenetinin naqtyly kóre alady. )
4. Sabaqtan tys ýaqytta gıdramen mynadaı tájirıbeler jasaýǵa bolady.
1) gıdranyń qoregin qalaı aýlaıtynyn baqylaý; 2) gıdranyń adymdap júrýin qadaǵalaý (bular dy baqylaý úshin gıdrany 1 - 2 kún qorektendirmeı, ashyqtyrý kerek. Sonda qorekke tez umtylady jáne júretin bolady).
Maǵynany taný.
Lotoreıa oıyny
«Altyn taǵa»
● Obelıanyń sýretin qurastyrý.
● Mynaý qandaı ishekqýysty?
● Qyzyl marjandy sıpattaý?
● Gıdra sáıkestendirý ishki jáne syrtqy qurylysy?
● İshekqýystylardyń attaryn jazý?
● Artyq sózdi tabyńyz?.
«Bilgenge marjan»
● Marjan degen ne?
● Rıf degen ne, onyń qandaı túrleri bar?
● Aktınıanyń gıdradan aıyrmashylyǵy nede?
● Gıdra qandaı jolmen kóbeıedi?
● Qulaqty medýzanyń dıametri neshe santımetrge jetedi.?
VI. Qorytyndy
Denesi óte kópjasýshalardan turatyn jándiktermen janýarlar kópjasýshalylar dep atalady. júıke jasýshalary júıke toryn túzedi. İshekqýystylardyń barlyǵynda atpa jasýshalary bolady. Olar sýda jyrtqysh, sýda, kóbinese teńizde ómir súredi.
VII. Oqýshy bilimin baǵalaý
VIII. Úıge tapsyrma §41 oqyp kelý.
Kesteni toltyrý
Belgileri --------------------------------------- Aktınıa --------------------- Tamyraýyz medýza
1. Meken ortasy
2. Jemi jáne ustaý ádisi
3. Astyń qorytylatyn orny
4. Qozǵalýy
5. Dene pishini
6. Denesiniń reńi
7. Dene sımmetrıasy
You Might Also Like
