Ystyq ótkizbeý úshin ydystyń astyna qoıatyn aǵashtan jasalǵan buıym jasaý
Saramandyq jumys
6 – synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Ystyq ótkizbeý úshin ydystyń astyna qoıatyn aǵashtan jasalǵan buıym jasaý»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Aǵash jáne aǵashtan jasalǵan buıymdar týraly teorıalyq bilimderin tájirıbe júzinde kórsetý.
Damytýshylyq: Oılaý tanymdylyq qasıetterin damytý.
Tárbıelik: Jeke jáne topta jumys isteı bilýge, ádemilikti sezinýge tárbıeleý jáne ıkemdilik daǵdylaryn qalyptastyrý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Sabaqtyń túri: Saramandyq jumys
Kórnekiligi: Reıka, ara, zimpara qaǵazy, syzǵysh, qaryndash, jelim, lak
Sabaqtyń jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Jańa sabaq
İİİ. Saramandyq jumys
İÚ. Jańa materıaldy bekitý
Ú. Qorytyndy
Úİ. Úıge tapsyrma
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy túgendeý
İİ. Jańa sabaq: Jumysqa kirispes buryn oqýshylarǵa aǵash týraly, aǵashqa baılanysty ańyz - ósıetter týraly mátin berip, oı qozǵaý. Oqýshylarǵa qaýipsizdik erejesin eskertip saramandyq jumysty bastaý.
İİİ. Saramandyq jumys
İÚ. Buıymnyń jasalý tehnologıasy
Atqaratyn jumystar
1. Óńdegen reıkany 20 - 25sm - den ólshep kesý. 3 - 4 bólik
2. Qıylǵan bólshektiń eki shetine 2sm ólshep, qıǵashtap nemese tórtburyshtap ornalastyrý
3. Eki reıkanyń bettesin jerin syzyp, aramen jartysyna deıin kesý.
Qashaýmen oıyp túsirý.
4. Daıyn buıymdy jelimdeý, laktaý
Qajetti qural - saımandar
Ara, syzǵysh, qaryndash, jumys ústeli
Syzǵysh, qaryndash
Ara, qashaý, balǵa, pyshaq, syzǵysh, qaryndash
Jelim, lak, gýbka nemese qylqalam
Ú. Qorytyndy
VENN dıagramsy
Mine, balalar «Sheberdiń qoly kópke ortaq» degen halqymyz ónerdi qazyna, baılyq retinde baǵalaǵan. Sol ónerdiń bir bólshegi qolónerinen jańa sabaqta habardar bolyp, saramandyq jumys ústinde ózimiz qolymyzdan kelgen óner týyndysyn jasap shyǵardyq.
Ustazdan úlgi alǵan usta bolar,
Ustaz sózi – shákirtke nusqa bolar.
Asyl sózin uǵynyp alǵyr shákirt,
Eki aıtqyzbaı esine ustap alar. – dep búgingi sabaǵymdy aıaqtaımyn.
Jumys ornyn jınaqtap, úıge tapsyrma berý.
Aǵashtyń qadir - qasıetteri týraly derekter jınaý.
Aǵashtyń qasıeti týraly ata - babalarymyzdan kele jatqan ańyz - ósıet.
Aǵash jemisimen, japyraqtarymen, kóleńkesimen jáne otynymen bizge paıdaly. Búkil kitaptar, qaǵazdar, úıimizdiń esigi, terezesi, ústelder jáne taqtalar, mektep partalary t. b. kóptegen zattar aǵashtan jasalady.
Jańadan ómirge kelgen sábıdiń besigi de, ómirimiz bitkennen keıin qabirge aparatyn tabyt ta sol aǵashtan jasalady. Aǵashtardyń arqasynda tabıǵat kóz tartarlyq jap - jasyl. Sol tamasha tabıǵattyń aıasynda, aǵashtardyń kóleńkesinde demalamyz. Aǵashtar aýany tazartyp, sýyqta úıdi jylytady.
Osy aǵashtardy qalaı paıdalansaq, ony solaı qorǵaýǵa tıispiz.
Ertede bir patsha nókerlerimen ańǵa bara jatyp, bir aqsaqaldyń aǵash egip jatqanyn kóredi. Patsha aqsaqalǵa jaqyndap kelip suraıdy:
- Nege sonsha qınalyp jatyrsyz? Bul aǵash birneshe jyldan keıin jemisin beredi. Oǵan sizdiń ǵumyryńyz jetpeıdi ǵoı,- degende aqsaqal:
- Taqsyr, men ómirimniń jetpeıtinin bilemin. Biraq, men atalarymnyń ekken aǵashtarynyń jemisin jegen edim. Erteńgi urpaq ta meniń ekken aǵashtarymnyń jemisin jesin, - dep jaýap beripti. Patsha qarıanyń aıtqan jaýabyna asa rıza bolyp, bir qalta altyn beredi.
Sonda aqsaqal: - Kórdińiz be? Meniń ekken aǵashym kazirden jemisin bere bastady, - depti. Patsha bul sózge de rıza bolyp, taǵy da altyn beredi.
- Basqa aǵashtar jylyna bir ret jemis berse, meniń ekken aǵashym jylyna eki ret jemis beredi, - degen eken aqsaqal.
... Ertede Qazan degen batyrdyń Oraz degen ulyn kápirler qolǵa túsiredi. Onyń qol - aıaǵyn baılap, dar túbine ákeledi. Sonda Oraz: «O, kápirler, Táńirden basqa senerim joq, qasyqtaı qanymdy qıyńdar. Mynaý dar aǵashymen tildesýge ruqsat berińder», - dedi. Sóıtip ol qý aǵashqa qarap, daýystap sóıleı bastady.
- Mádınanyń esigi bolǵan, aǵash!
Qudaımen tildeskende, Musanyń asasy bolǵan, aǵash!
Úlken darıalarǵa kópir bolǵan, aǵash!
Qara teńizde qaıyq bolǵan, aǵash!
Hazireti Álıdiń dúldúline er bolǵan, aǵash!
Zulpyqarǵa sap bolǵan, aǵash!
Hasan men Hýseınge besik bolǵan, aǵash!
Erge de, áıelge de qater bolǵan, aǵash!
Basyń qarasam tóbeń kórinbes, aǵash!
Meni saǵan asar bolsa, qulap tús, aǵash!
Qulap túspeseń, men úshin jazańdy tartasyń, aǵash!»
Budan soń bala:
- Artymda úıirli jylqylarym qaldy,
Qany bir joldas - joram qaldy,
Qolǵa ustaǵan suńqarym qaldy,
Júırik aıaqtarymnan, myqty qoldarymnan aırylǵaly turmyn,
Bektikke jetpegen amanat basymnan aırylǵaly turmyn,
Jastyq shárbátinen ishpegen janymdy qıa almaı turmyn, - dedi de, eńirep jylap, janyn jegideı jegen qaıǵysyn aqtardy...
... Dál osy kezde qutqarýshylar da shaýyp kelip jetken eken.
Olaı bolsa aınalamyzdyń kórki bolǵan aǵashty qorǵaý bizdiń paryzymyz!
Aǵash
Aǵash – sabaqtary men tamyrlary súrektenip bitken, óte jaqsy jetilgen dińi bar, bıiktigi 2 metrden kem bolmaıtyn kóp jyldyq ósimdikter. Qazaqstanda ósetin aǵashtardyń eń bıigi 50 metrden aspaıdy (qaraǵaı, shyrsha, emen, jókeaǵashy, t. b
Aǵash - adamnyń kúnkóris qareketi men rýhanı ómirde erekshe oryn alatyn tabıǵat nysany.
Qazaq dástúrinde jańa shyqqan kókti julmaıdy, aǵash búrlerin úzbeıdi. Kók shybyqty, kók órkendi syndyrmaıdy. Óıtkeni jas órkenniń bári baqyttyń bastamasy, barlyq tirliktiń qaınar kózi dep biledi. Kók julsaq kókteı solasyń dep yrymdalady. Sondaı - aq qazaq dástúrinde qosarlanyp ósken, qatar bitken aǵashty kespeıdi. Sebebi qosaǵyńnan aıyrylasyń, qanatyńnan qyrqylasyń dep tyıym etken. Iaǵnı, dúnıe túgel egizden jaralǵan, al egizdiń syńaryn qulatqan ońbaıdy, kóńili qapalanyp, zaryǵyp ótedi dep qatty yrymdaıdy.
Ertede dástúrli ortada aǵashtyń turmys pen sharýashylyqqa jaramdylyǵyna qaraı otyndyq aǵash jáne kádelik aǵash dep eki topqa bólgen. Al, Aǵashtardyń ósý, damý satysyna baılanysty da eki túrge bóledi: jas aǵash jáne tirshilik sıkli aıaqtalýy jaqyn kári aǵash. Balǵyn jas aǵashty kesýge qazaqtar «kókteı solasyń» dep tyıym salady. Sondyqtan jas, tolyq ósip jetilmegen aǵashty qajetine qaraı ǵana kesedi. Ósip jetilgen aǵashty shirimeı, qurt jemeı turyp qajetke jaratady. Kári qýarǵan aǵashty jyǵyp, shaýyp otynǵa paıdalanǵan.
6 – synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Ystyq ótkizbeý úshin ydystyń astyna qoıatyn aǵashtan jasalǵan buıym jasaý»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Aǵash jáne aǵashtan jasalǵan buıymdar týraly teorıalyq bilimderin tájirıbe júzinde kórsetý.
Damytýshylyq: Oılaý tanymdylyq qasıetterin damytý.
Tárbıelik: Jeke jáne topta jumys isteı bilýge, ádemilikti sezinýge tárbıeleý jáne ıkemdilik daǵdylaryn qalyptastyrý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Sabaqtyń túri: Saramandyq jumys
Kórnekiligi: Reıka, ara, zimpara qaǵazy, syzǵysh, qaryndash, jelim, lak
Sabaqtyń jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Jańa sabaq
İİİ. Saramandyq jumys
İÚ. Jańa materıaldy bekitý
Ú. Qorytyndy
Úİ. Úıge tapsyrma
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy túgendeý
İİ. Jańa sabaq: Jumysqa kirispes buryn oqýshylarǵa aǵash týraly, aǵashqa baılanysty ańyz - ósıetter týraly mátin berip, oı qozǵaý. Oqýshylarǵa qaýipsizdik erejesin eskertip saramandyq jumysty bastaý.
İİİ. Saramandyq jumys
İÚ. Buıymnyń jasalý tehnologıasy
Atqaratyn jumystar
1. Óńdegen reıkany 20 - 25sm - den ólshep kesý. 3 - 4 bólik
2. Qıylǵan bólshektiń eki shetine 2sm ólshep, qıǵashtap nemese tórtburyshtap ornalastyrý
3. Eki reıkanyń bettesin jerin syzyp, aramen jartysyna deıin kesý.
Qashaýmen oıyp túsirý.
4. Daıyn buıymdy jelimdeý, laktaý
Qajetti qural - saımandar
Ara, syzǵysh, qaryndash, jumys ústeli
Syzǵysh, qaryndash
Ara, qashaý, balǵa, pyshaq, syzǵysh, qaryndash
Jelim, lak, gýbka nemese qylqalam
Ú. Qorytyndy
VENN dıagramsy
Mine, balalar «Sheberdiń qoly kópke ortaq» degen halqymyz ónerdi qazyna, baılyq retinde baǵalaǵan. Sol ónerdiń bir bólshegi qolónerinen jańa sabaqta habardar bolyp, saramandyq jumys ústinde ózimiz qolymyzdan kelgen óner týyndysyn jasap shyǵardyq.
Ustazdan úlgi alǵan usta bolar,
Ustaz sózi – shákirtke nusqa bolar.
Asyl sózin uǵynyp alǵyr shákirt,
Eki aıtqyzbaı esine ustap alar. – dep búgingi sabaǵymdy aıaqtaımyn.
Jumys ornyn jınaqtap, úıge tapsyrma berý.
Aǵashtyń qadir - qasıetteri týraly derekter jınaý.
Aǵashtyń qasıeti týraly ata - babalarymyzdan kele jatqan ańyz - ósıet.
Aǵash jemisimen, japyraqtarymen, kóleńkesimen jáne otynymen bizge paıdaly. Búkil kitaptar, qaǵazdar, úıimizdiń esigi, terezesi, ústelder jáne taqtalar, mektep partalary t. b. kóptegen zattar aǵashtan jasalady.
Jańadan ómirge kelgen sábıdiń besigi de, ómirimiz bitkennen keıin qabirge aparatyn tabyt ta sol aǵashtan jasalady. Aǵashtardyń arqasynda tabıǵat kóz tartarlyq jap - jasyl. Sol tamasha tabıǵattyń aıasynda, aǵashtardyń kóleńkesinde demalamyz. Aǵashtar aýany tazartyp, sýyqta úıdi jylytady.
Osy aǵashtardy qalaı paıdalansaq, ony solaı qorǵaýǵa tıispiz.
Ertede bir patsha nókerlerimen ańǵa bara jatyp, bir aqsaqaldyń aǵash egip jatqanyn kóredi. Patsha aqsaqalǵa jaqyndap kelip suraıdy:
- Nege sonsha qınalyp jatyrsyz? Bul aǵash birneshe jyldan keıin jemisin beredi. Oǵan sizdiń ǵumyryńyz jetpeıdi ǵoı,- degende aqsaqal:
- Taqsyr, men ómirimniń jetpeıtinin bilemin. Biraq, men atalarymnyń ekken aǵashtarynyń jemisin jegen edim. Erteńgi urpaq ta meniń ekken aǵashtarymnyń jemisin jesin, - dep jaýap beripti. Patsha qarıanyń aıtqan jaýabyna asa rıza bolyp, bir qalta altyn beredi.
Sonda aqsaqal: - Kórdińiz be? Meniń ekken aǵashym kazirden jemisin bere bastady, - depti. Patsha bul sózge de rıza bolyp, taǵy da altyn beredi.
- Basqa aǵashtar jylyna bir ret jemis berse, meniń ekken aǵashym jylyna eki ret jemis beredi, - degen eken aqsaqal.
... Ertede Qazan degen batyrdyń Oraz degen ulyn kápirler qolǵa túsiredi. Onyń qol - aıaǵyn baılap, dar túbine ákeledi. Sonda Oraz: «O, kápirler, Táńirden basqa senerim joq, qasyqtaı qanymdy qıyńdar. Mynaý dar aǵashymen tildesýge ruqsat berińder», - dedi. Sóıtip ol qý aǵashqa qarap, daýystap sóıleı bastady.
- Mádınanyń esigi bolǵan, aǵash!
Qudaımen tildeskende, Musanyń asasy bolǵan, aǵash!
Úlken darıalarǵa kópir bolǵan, aǵash!
Qara teńizde qaıyq bolǵan, aǵash!
Hazireti Álıdiń dúldúline er bolǵan, aǵash!
Zulpyqarǵa sap bolǵan, aǵash!
Hasan men Hýseınge besik bolǵan, aǵash!
Erge de, áıelge de qater bolǵan, aǵash!
Basyń qarasam tóbeń kórinbes, aǵash!
Meni saǵan asar bolsa, qulap tús, aǵash!
Qulap túspeseń, men úshin jazańdy tartasyń, aǵash!»
Budan soń bala:
- Artymda úıirli jylqylarym qaldy,
Qany bir joldas - joram qaldy,
Qolǵa ustaǵan suńqarym qaldy,
Júırik aıaqtarymnan, myqty qoldarymnan aırylǵaly turmyn,
Bektikke jetpegen amanat basymnan aırylǵaly turmyn,
Jastyq shárbátinen ishpegen janymdy qıa almaı turmyn, - dedi de, eńirep jylap, janyn jegideı jegen qaıǵysyn aqtardy...
... Dál osy kezde qutqarýshylar da shaýyp kelip jetken eken.
Olaı bolsa aınalamyzdyń kórki bolǵan aǵashty qorǵaý bizdiń paryzymyz!
Aǵash
Aǵash – sabaqtary men tamyrlary súrektenip bitken, óte jaqsy jetilgen dińi bar, bıiktigi 2 metrden kem bolmaıtyn kóp jyldyq ósimdikter. Qazaqstanda ósetin aǵashtardyń eń bıigi 50 metrden aspaıdy (qaraǵaı, shyrsha, emen, jókeaǵashy, t. b
Aǵash - adamnyń kúnkóris qareketi men rýhanı ómirde erekshe oryn alatyn tabıǵat nysany.
Qazaq dástúrinde jańa shyqqan kókti julmaıdy, aǵash búrlerin úzbeıdi. Kók shybyqty, kók órkendi syndyrmaıdy. Óıtkeni jas órkenniń bári baqyttyń bastamasy, barlyq tirliktiń qaınar kózi dep biledi. Kók julsaq kókteı solasyń dep yrymdalady. Sondaı - aq qazaq dástúrinde qosarlanyp ósken, qatar bitken aǵashty kespeıdi. Sebebi qosaǵyńnan aıyrylasyń, qanatyńnan qyrqylasyń dep tyıym etken. Iaǵnı, dúnıe túgel egizden jaralǵan, al egizdiń syńaryn qulatqan ońbaıdy, kóńili qapalanyp, zaryǵyp ótedi dep qatty yrymdaıdy.
Ertede dástúrli ortada aǵashtyń turmys pen sharýashylyqqa jaramdylyǵyna qaraı otyndyq aǵash jáne kádelik aǵash dep eki topqa bólgen. Al, Aǵashtardyń ósý, damý satysyna baılanysty da eki túrge bóledi: jas aǵash jáne tirshilik sıkli aıaqtalýy jaqyn kári aǵash. Balǵyn jas aǵashty kesýge qazaqtar «kókteı solasyń» dep tyıym salady. Sondyqtan jas, tolyq ósip jetilmegen aǵashty qajetine qaraı ǵana kesedi. Ósip jetilgen aǵashty shirimeı, qurt jemeı turyp qajetke jaratady. Kári qýarǵan aǵashty jyǵyp, shaýyp otynǵa paıdalanǵan.
You Might Also Like
