Jan Batıst Lamarktiń evolúsıalyq ilimi
Cabaqtytyń taqyryby: J. B. Lamarktiń evolúsıalyq ilimi
Sabaqtyń maqsaty: 1. Oqýshylardy J. B. Lamarktiń evolúsıalyq ilimderimen tanystyrý.
2. Tirshiliktiń jalpy zańdylyqtary jáne damý tarıhy týraly dúnıe tanymyn damytý.
3. Oqýshylardy adamgershilikke, eńbekqorlyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Sabaqtyń túri: Leksıa.
Sabaqtyń pánaralyq baılanysy: Tarıh, ádebıet.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, baıandaý.
Kórnektiligi: oqýlyq, taqta, ınteraktıvti taqta, plakat.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
İÚ. Jańa sabaqty bekitý
V. Úıge tapsyrma berý.
Vİ. Oqýshylardy baǵalaý.
İ. Amandasý, oqýshylardy túgeldeý, sabaq maqsatymen tanysý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Gúl bólimderine qandaı ataýlardy engizdi? Taldap kórsetińder.
2. K. Lınneıdiń júıesin nege "jasandy júıe" dep ataıdy? Dáleldep mysal keltirińder.
3. Júıelerde K. Lınneıdiń jibergen kemshilikteri qandaı?
4. K. Lınneıdiń ǵylymǵa qosqan jańalyqtaryn taldap, qysqasha habarlama jazyńdar.
5. Popýlásıanyń ózgerýine áser etetin jaǵdaılardy atańdar.
6. Ózgergishtik degenimiz ne, ol neshege bólinedi? Aıqyn emes ózgergishtikke mysal keltirińder.
7. Popýlásıanyń bir - birinen aıyrmashylyǵy nege baılanysty?
8. Aıqyn ózgergishtiktiń aıqyn emes ózgergishtikten qandaı aıyrmashylyǵy bar?
10. Aıqyn ózgergishtiktiń tuqym qýalamaıtynyn mysalmen dáleldeńder. Mıkroevolúsıa qandaı uǵym, bul termın bıologıaǵa qaı jyly engen?
11. Jazda tabıǵattaǵy bir ósimdiktiń boıynda kezdesetin japyraq pishinderine, mólsherine, gúlderiniń túsine, kúlteleriniń sanyna nazar aýdaryńdar, aıqyn ózgergishtik bolatynyna kóz jetkizińder.
IIİ. Jańa sabaqty túsindirý.
XVII ǵasyrda mıkroskoptyń ashylýy, onyń túrli bıologıalyq zertteýlerge qoldanyla bastaýy, kóptegen ǵalymdardyń tiri tabıǵatqa degen kózqarasyn ózgertip, oı - órisin damytty. Embrıologıa men paleontologıa óz aldyna ǵylym bolyp qalyptasty. Fransýz ǵalymy Jan Batıst Lamark bıologıada Darvınge deıingi organıkalyq dúnıeniń damýy týraly ǵylymı teorıanyń negizin saldy. J. B. Lamarktiń evolúsıalyq teorıasynyń artyqshylyǵy: naqty derekterge súıenip, ósimdikter men janýarlardyń qurylysyn tereńirek zertteýinde. "Zoologıa fılosofıasy" (1809 j.) degen eńbeginde organıkalyq dúnıeniń ózgeretindigin kóptegen mysaldarmen dáleldep berdi, J. B. Lamark janýarlardy júıeleý jumystarymen de aınalysty. Uqsastyq belgilerine qarap, omyrtqasyzdar jáne omyrtqalylar dep bólip, 6 satyǵa, 14 klasqa toptastyrdy.
I saty — kirpiksheli kebissheler men polıpter.
II saty — sáýleliler men qurttar.
III saty — jándikter (nasekomdar) men órmekshitektester.
IV saty — shaıantektester men ulýlar (bylqyldaqdeneliler).
V saty — balyqtar men baýyrymen jorǵalaýshylar.
VI saty — qustar men sútqorektiler.
Jan Batıst Lamark (1744 — 1829) — alǵashqy evolúsıalyq teorıanyn negizin qalaýshy fransýz jaratylystanýshysy. Organızmderdiń beıimdelýshilik qasıetin syrtqy orta jaǵdaıymen baılanystyra zerttedi. Bul evolúsıalyk. teorıanyn damýyna qosqan zor úlesi bolyp esepteledi. Ǵylymǵa "bıologıa" termınin alǵash engizgen ǵalym. "Fransýz florasy", "Zoologıa fılosofıasy" jáne t. b. iri eńbekter jazǵan Omyrtqasyzdardy 10 klasqa bóldi.
1. Kirpiksheli kebissheler. 6. Órmekshitektester.
2. Polıpter. 7. Shaıantektester.
3. Sáýleliler. 8. Qyltandylar.
4. Qurttar. 9. Murtaıaqtylar.
5. Býynaıaqtylar. 10. Ulýlar(bylqyldaqdeneliler). Shaıantektester men órmekshitektester qazirgi kezge deıin saqtalyp,
klass retinde oqytylýda. Ulýlar (bylqyldaqdeneliler) men qyltandy kurttar tıpke biriktirildi. Osylaısha Lamark jikteýdegi tabıǵı júıeniń negizin qalady. Lamark: "Tirshilik óte qarapaıym tiri deneden paıda bolady. Qarapaıymnan kúrdelige, tómengi satydan joǵary satyǵa qaraı damıdy jáne bul kubylys óte baıaý júredi", — dep kórsetti. Lamarktiń evolúsıalyq ıdeıalary kóptegen derektermen dáleldengendikten evolúsıalyq teorıaǵa aınaldy. Lamark jańa túrdiń paıda bolýynda evolúsıanyn negizgi faktory — syrtqy orta jaǵdaıy men ýaqyt ekendigin usyndy. Syrtqy orta jaǵdaıy, ásirese jer betindegi gıdrogeologıalyq jaǵdaıdyń aýysýy men klımattyń ózgerýine baılanysty bolatyndyǵyn atap kórsetti. Degenmen organızmderdiń ózgerý sebepterin, evolúsıanyń qozǵaýshy kúshin durys túsindire almady.
Lamark evolúsıanyn negizgi faktory — syrtqy orta jaǵdaıyna neǵurlym kóbirek jattyqqan múshelerdiń ózgeretindigi, al jattyqpaǵan múshelerdiń ózgermeıtindigi dep eseptedi. Ózgermegen músheler qalady nemese kishireıip, joıylyp ketedi dep oǵan birneshe mysaldar keltirgen.
Mysaly, a) jıraf moınynyń uzyn bolýy: onyń arǵy teginiń qunarsyz topyraqty jerde mekendep, aǵash japyraǵymen korektený úshin moınyn bıikke jıi sozýyna baılanysty;
á) jylannyń jorǵalap qozǵalýy: denesiniń udaıy sozylýyna qaraı aıaǵy paıdasyz bolǵandyqtan arǵy teginde aıaq bolsa da jattyqpaýdyń áserinen joıylǵan.
Lamark — kóp ári belsendi qımyldaǵan múshelerde qan aǵysy kúsheıip, ondaı múshe jaqsy ósedi jáne tuqym qýalaıdy dep túsindirdi.
İÚ. Jańa sabaqty bekitý.
J. B. Lamarktiń ilimine berilgen baǵa men jibergen kemshilikteri
J. B. Lamarktiń ilimine berilgen baǵa J. B. Lamarktiń kemshilikteri
V. Úıge tapsyrma: § 7
Úİ. Oqýshylardy baǵalaý
Saý bolyńdar. Sabaq aıaqtaldy.
Sabaqtyń maqsaty: 1. Oqýshylardy J. B. Lamarktiń evolúsıalyq ilimderimen tanystyrý.
2. Tirshiliktiń jalpy zańdylyqtary jáne damý tarıhy týraly dúnıe tanymyn damytý.
3. Oqýshylardy adamgershilikke, eńbekqorlyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Sabaqtyń túri: Leksıa.
Sabaqtyń pánaralyq baılanysy: Tarıh, ádebıet.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, baıandaý.
Kórnektiligi: oqýlyq, taqta, ınteraktıvti taqta, plakat.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
İÚ. Jańa sabaqty bekitý
V. Úıge tapsyrma berý.
Vİ. Oqýshylardy baǵalaý.
İ. Amandasý, oqýshylardy túgeldeý, sabaq maqsatymen tanysý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Gúl bólimderine qandaı ataýlardy engizdi? Taldap kórsetińder.
2. K. Lınneıdiń júıesin nege "jasandy júıe" dep ataıdy? Dáleldep mysal keltirińder.
3. Júıelerde K. Lınneıdiń jibergen kemshilikteri qandaı?
4. K. Lınneıdiń ǵylymǵa qosqan jańalyqtaryn taldap, qysqasha habarlama jazyńdar.
5. Popýlásıanyń ózgerýine áser etetin jaǵdaılardy atańdar.
6. Ózgergishtik degenimiz ne, ol neshege bólinedi? Aıqyn emes ózgergishtikke mysal keltirińder.
7. Popýlásıanyń bir - birinen aıyrmashylyǵy nege baılanysty?
8. Aıqyn ózgergishtiktiń aıqyn emes ózgergishtikten qandaı aıyrmashylyǵy bar?
10. Aıqyn ózgergishtiktiń tuqym qýalamaıtynyn mysalmen dáleldeńder. Mıkroevolúsıa qandaı uǵym, bul termın bıologıaǵa qaı jyly engen?
11. Jazda tabıǵattaǵy bir ósimdiktiń boıynda kezdesetin japyraq pishinderine, mólsherine, gúlderiniń túsine, kúlteleriniń sanyna nazar aýdaryńdar, aıqyn ózgergishtik bolatynyna kóz jetkizińder.
IIİ. Jańa sabaqty túsindirý.
XVII ǵasyrda mıkroskoptyń ashylýy, onyń túrli bıologıalyq zertteýlerge qoldanyla bastaýy, kóptegen ǵalymdardyń tiri tabıǵatqa degen kózqarasyn ózgertip, oı - órisin damytty. Embrıologıa men paleontologıa óz aldyna ǵylym bolyp qalyptasty. Fransýz ǵalymy Jan Batıst Lamark bıologıada Darvınge deıingi organıkalyq dúnıeniń damýy týraly ǵylymı teorıanyń negizin saldy. J. B. Lamarktiń evolúsıalyq teorıasynyń artyqshylyǵy: naqty derekterge súıenip, ósimdikter men janýarlardyń qurylysyn tereńirek zertteýinde. "Zoologıa fılosofıasy" (1809 j.) degen eńbeginde organıkalyq dúnıeniń ózgeretindigin kóptegen mysaldarmen dáleldep berdi, J. B. Lamark janýarlardy júıeleý jumystarymen de aınalysty. Uqsastyq belgilerine qarap, omyrtqasyzdar jáne omyrtqalylar dep bólip, 6 satyǵa, 14 klasqa toptastyrdy.
I saty — kirpiksheli kebissheler men polıpter.
II saty — sáýleliler men qurttar.
III saty — jándikter (nasekomdar) men órmekshitektester.
IV saty — shaıantektester men ulýlar (bylqyldaqdeneliler).
V saty — balyqtar men baýyrymen jorǵalaýshylar.
VI saty — qustar men sútqorektiler.
Jan Batıst Lamark (1744 — 1829) — alǵashqy evolúsıalyq teorıanyn negizin qalaýshy fransýz jaratylystanýshysy. Organızmderdiń beıimdelýshilik qasıetin syrtqy orta jaǵdaıymen baılanystyra zerttedi. Bul evolúsıalyk. teorıanyn damýyna qosqan zor úlesi bolyp esepteledi. Ǵylymǵa "bıologıa" termınin alǵash engizgen ǵalym. "Fransýz florasy", "Zoologıa fılosofıasy" jáne t. b. iri eńbekter jazǵan Omyrtqasyzdardy 10 klasqa bóldi.
1. Kirpiksheli kebissheler. 6. Órmekshitektester.
2. Polıpter. 7. Shaıantektester.
3. Sáýleliler. 8. Qyltandylar.
4. Qurttar. 9. Murtaıaqtylar.
5. Býynaıaqtylar. 10. Ulýlar(bylqyldaqdeneliler). Shaıantektester men órmekshitektester qazirgi kezge deıin saqtalyp,
klass retinde oqytylýda. Ulýlar (bylqyldaqdeneliler) men qyltandy kurttar tıpke biriktirildi. Osylaısha Lamark jikteýdegi tabıǵı júıeniń negizin qalady. Lamark: "Tirshilik óte qarapaıym tiri deneden paıda bolady. Qarapaıymnan kúrdelige, tómengi satydan joǵary satyǵa qaraı damıdy jáne bul kubylys óte baıaý júredi", — dep kórsetti. Lamarktiń evolúsıalyq ıdeıalary kóptegen derektermen dáleldengendikten evolúsıalyq teorıaǵa aınaldy. Lamark jańa túrdiń paıda bolýynda evolúsıanyn negizgi faktory — syrtqy orta jaǵdaıy men ýaqyt ekendigin usyndy. Syrtqy orta jaǵdaıy, ásirese jer betindegi gıdrogeologıalyq jaǵdaıdyń aýysýy men klımattyń ózgerýine baılanysty bolatyndyǵyn atap kórsetti. Degenmen organızmderdiń ózgerý sebepterin, evolúsıanyń qozǵaýshy kúshin durys túsindire almady.
Lamark evolúsıanyn negizgi faktory — syrtqy orta jaǵdaıyna neǵurlym kóbirek jattyqqan múshelerdiń ózgeretindigi, al jattyqpaǵan múshelerdiń ózgermeıtindigi dep eseptedi. Ózgermegen músheler qalady nemese kishireıip, joıylyp ketedi dep oǵan birneshe mysaldar keltirgen.
Mysaly, a) jıraf moınynyń uzyn bolýy: onyń arǵy teginiń qunarsyz topyraqty jerde mekendep, aǵash japyraǵymen korektený úshin moınyn bıikke jıi sozýyna baılanysty;
á) jylannyń jorǵalap qozǵalýy: denesiniń udaıy sozylýyna qaraı aıaǵy paıdasyz bolǵandyqtan arǵy teginde aıaq bolsa da jattyqpaýdyń áserinen joıylǵan.
Lamark — kóp ári belsendi qımyldaǵan múshelerde qan aǵysy kúsheıip, ondaı múshe jaqsy ósedi jáne tuqym qýalaıdy dep túsindirdi.
İÚ. Jańa sabaqty bekitý.
J. B. Lamarktiń ilimine berilgen baǵa men jibergen kemshilikteri
J. B. Lamarktiń ilimine berilgen baǵa J. B. Lamarktiń kemshilikteri
V. Úıge tapsyrma: § 7
Úİ. Oqýshylardy baǵalaý
Saý bolyńdar. Sabaq aıaqtaldy.
You Might Also Like
