Jaqsylyq - jan shýaǵy
Batys Qazaqstan oblysy, Bókeı Ordasy aýdany,
Saıqyn aýyly, M - S. Babajanov atyndaǵy JOBBM
fızıka pániniń muǵalimi Ishangalıeva Araılym Fazylqyzy
Jaqsylyq - jan shýaǵy.
Tárbıe saǵatynyń maqsaty: Qaıyrymdylyq, jaqsylyq jasaý dástúrleri jaıynda túsinik berý, halqymyzdyń qaıyrymdylyq dástúrin jalǵastyrýǵa baǵyt berý, únemi jadynda ustaýǵa tárbıeleý.
Kórnekilikteri: Qaıyrymdylyq jaıynda jazylǵan ulaǵatty sózder:
«Jasaǵan jaqsylyǵyń satýly bolmasyn», «Adamǵa qylǵan jaqsylyq ómirinde tozbaıdy», «Bir - birimizge qaıyrymdylyq, meıirimdilik joq jerde birlik pen yntymaqtastyqtyń aýyly da alystaı beredi», t. b.
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
... Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilý kerek, tárbıesiz berilgen bilim – adamzattyń qas jaýy, ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat alyp keledi.
Ál - Farabı
Tárbıe saǵatynyń maqsatyn túsindirý.
Kúı «Erke sylqym»
1 - Júrgizýshi:
Ata - babalarymyz urpaǵyna mura etip qaldyrǵan tili, salt - dástúri, ádet - ǵurpy bar. Olar bir shańyraqtyń astynda tatý - tátti ómir súrgen. Urpaǵynyń bilimdi bolǵanyn armandaǵan. Adamǵa jaqsylyq jasaý, qaıyrymdylyq kórsetý – halqymyzdyń maqtan eterlik dástúrleriniń biri. Bul dástúr qazaq tirshiliginde túrlishe iske asyp otyrǵan.
1 - oqýshy.
Kórshi - qolańnyń, aǵaıyn týystyń jalǵyz aty ólse, onyń etin kópshilik bolyp bólisip, ornyna birigip at satyp bergen.
2 - oqýshy
Alys saparǵa attanǵanda, kedeılerge et - maı dep maıda malyn ýaqytsha bolsa da qarasyp, miniske dep jylqy bergen. Kólik - jaı dep kóshýge, malǵa jem - shóp daıarlaýǵa túıe berip kómektesken.
3 - oqýshy.
Saýyn dep kedeı - kepshikterge jaz kezinde saýynǵa mal bergen.
2 - Júrgizýshi:
Ata - babalarymyz qaıyrymdylyq degendi osylaısha túsinisip, osylaı júzege asyryp otyrǵan.
«Adam balasyna qolyńnan kelse, jaqsylyq qyl, jasaǵan jaqsylyǵyń aldynan shyǵady,» degen eken. Bir - birimizge jaqsylyq jasaýdan jalyqpaıyq, dostar!
5 - oqýshy.
Atany ardaqtaý, anany aıalaý, dosty súıý, joldasty qurmetteý – bizge babalarymyzdan qalǵan dástúr. Bul da – eldigimizdiń nyshany.
1 - Júrgizýshi:
Ata - ájege balanyń yqylasy myna óleń shýmaqtarynan kórinedi:
6 - oqýshy.
Tań atsa kúlimdep,
Júregim dirildep.
Atama júgirem,
Kún ashyq búgin, dep.
7 - oqýshy.
Júrerde jer tirep taıaǵyn,
Ornynan turady ol áreń.
Átteń, men kishkentaı balamyn,
Áıtpese, arqalap alar em.
Synyp oqýshylarynyń oryndaýynda qazaq bıi.
2 - Júrgizýshi:
«Aqyl tozbaıtyn ton,
Bilim taýsylmaıtyn ken» - degen ata - babalarymyzdyń naqyl sózi bizge tárbıe beredi.
Oqýshy:
Jaqsy kisi aqylmenen táýir bolady,
Minezi qorǵasyndaı aýyr bolady.
Oqýshy:
Azamatpen dos bol,
Qadirińdi biledi.
Bilimdimen dos bol,
Sasqanda aqyl beredi.
1 - Júrgizýshi: «Kimge ne artyq?»
Oqýshy:
Tákapparǵa kóz artyq -
Kórip turyp, kórmeıdi.
Jarymeske sóz artyq -
Jón sóıleýdi bilmeıdi.
Oqýshy:
Ne istese de ońdyrmas -
Artyq qoly olaqtyń.
Tilazarǵa tyńdamas -
Qajeti joq qulaqtyń.
Ǵumyrynda, ár ýaqytta,
Túk istemes qumartyp,
Jalqaýǵa
Qulaq ta,
Kóz de,
Qol da –
Bári artyq.
2 - Júrgizýshi: Balalar, tákapparlyq pen jalqaýlyqtan, tilazar bolýdan boıymyzdy aýlaq saqtaıyq. Bilimdi, sanaly bolashaq. Bilimdi, sanaly dostardan árqashan jaqsylyq kútýge bolady.
Respýblıkalyq, oblystyq jarystardyń jeńimpazy, synyp maqtanyshy Kereeva Dınaranyń oryndaýynda kúı.
1 - Júrgizýshi: Kórinis. «Qıyn esep»
Basy qatty balanyń,
Shyǵara almaı esebin.
İzdep túrli amalyn,
Kúbirleıdi qos erin.
Qınalǵandaı kórinip,
Onyń... tisi de.
Qaryndashty kemirip,
Kirisken óz isine.
Talaı tásil qoldanyp,
Bir jazyp,
Bir óshirip,
Otyr bala oılanyp,
Aq qaǵazǵa tesilip.
- Meıirbek, ne istep otyrsyń?
- Myna esepti shyǵara almaı otyrmyn.
- E - e, sonshama qınalǵanyń ne, má, kóshirip al!
- Rahmet. Jaqsy boldy, qazir - aq kóshirip alamyn.
Muǵalim:
Balalar, kim - kimge jaqsylyq jasady? Osy jaqsylyq pa?
(Oqýshylar óz oılaryn ortaǵa salady).
2 - Júrgizýshi: - Kim, ne qasıetsiz?
Oqýshy: (Jangúlim)
Óz oıy bolmasa, er qasıetsiz.
Jigeri bolmasa jigit qasıetsiz.
Bal bolmasa, ara qasıetsiz.
Janbaı qalǵan, shala qasıetsiz.
Ónersiz bolsa, bala qasıetsiz.
Ádiletsiz bolsa, dana qasıetsiz.
Uıatsyz bolsa, qyz qasıetsiz.
Kók shyqpasa, jer qasıetsiz.
Oqýshy: Qaıyrymdylyq – asyl qasıet. Sheksiz meıirimdi, sheksiz raqymdy. Alla musylman quldaryna árqashan da bir - birine meıirimdi, qaıyrymdy bolýǵa úndeıdi.
Oqýshy: Ramazan aıy – meıirimdilik, qaıyrymdylyq aıy. Bul aıda musylmandar pitir taratady. Bir - birine qolynan kelgenshe qaıyrymdylyq jasaıdy.
Oqýshy: «Kúlli adam balasyn qor qylatyn úsh nárse bar. Áýeli – nadandyq, ekinshi – zalymdyq, úshinshi – erinshektik» - dep Abaı atamyz aıtqan eken. Mine, osy úsh nárseden boıymyzdy aýlaq ustaıyq.
Oqýshy:
Kisige adamshylyq ne kerek?
Adamdyq – ózge aıýannan artyq demek.
It talaǵan tóbetteı qalaı deısiń,
Aıamaı ál kelgenin jutyp jemek.
Meıirim – jaqsy, zalymdyq jaman deısiń,
Qasqyrlyqqa qaıtesiń qur dóńgelep.
Jan ashyp, eshbir janǵa járdem qylmaı,
Ótken adam – ósip - ósip qulaǵan bir báıterek.
(Sh. Qudaıberdıev)
Oqýshy (Aıkerim) Ómirde esh ókinish bolmasyn,
Imandylyq bosyn seniń joldasyń.
1 - Júrgizýshi: Bir - birimizge qaıyrymdylyq, meıirimdilik joq jerde birlik pen yntymaqtyqtyń aýyly alystaı beredi. Ata - babalarymyzdan qalǵan asyl qasıetterden jurdaı bolsań, qazaqpyn deýge quqymyz bola qoıar ma eken? Endi ata - babalarymyzdyń naqyl sózderine kezek bereıik (Naqyl sózder aıtady).
2 - Júrgizýshi: Biz – halqymyzdyń qaıyrymdylyq dástúrin jandandyratyn, jalǵastyratyn urpaqpyz.
Ómir taýqymetin shegip otyrǵan kemtar adamdarǵa, kóp balaly otbasylarǵa, qarttarǵa, zeınetkerlerge qaıyrymdylyq qorlary da óz kómekterin kórsetýde.
Halqymyzdyń osy bir baǵaly dástúrin – qaıyrymdylyq pen jaqsylyqty umytpaıyq!
Án. «Qazaqtaı el qaıda»
Saıqyn aýyly, M - S. Babajanov atyndaǵy JOBBM
fızıka pániniń muǵalimi Ishangalıeva Araılym Fazylqyzy
Jaqsylyq - jan shýaǵy.
Tárbıe saǵatynyń maqsaty: Qaıyrymdylyq, jaqsylyq jasaý dástúrleri jaıynda túsinik berý, halqymyzdyń qaıyrymdylyq dástúrin jalǵastyrýǵa baǵyt berý, únemi jadynda ustaýǵa tárbıeleý.
Kórnekilikteri: Qaıyrymdylyq jaıynda jazylǵan ulaǵatty sózder:
«Jasaǵan jaqsylyǵyń satýly bolmasyn», «Adamǵa qylǵan jaqsylyq ómirinde tozbaıdy», «Bir - birimizge qaıyrymdylyq, meıirimdilik joq jerde birlik pen yntymaqtastyqtyń aýyly da alystaı beredi», t. b.
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
... Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilý kerek, tárbıesiz berilgen bilim – adamzattyń qas jaýy, ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat alyp keledi.
Ál - Farabı
Tárbıe saǵatynyń maqsatyn túsindirý.
Kúı «Erke sylqym»
1 - Júrgizýshi:
Ata - babalarymyz urpaǵyna mura etip qaldyrǵan tili, salt - dástúri, ádet - ǵurpy bar. Olar bir shańyraqtyń astynda tatý - tátti ómir súrgen. Urpaǵynyń bilimdi bolǵanyn armandaǵan. Adamǵa jaqsylyq jasaý, qaıyrymdylyq kórsetý – halqymyzdyń maqtan eterlik dástúrleriniń biri. Bul dástúr qazaq tirshiliginde túrlishe iske asyp otyrǵan.
1 - oqýshy.
Kórshi - qolańnyń, aǵaıyn týystyń jalǵyz aty ólse, onyń etin kópshilik bolyp bólisip, ornyna birigip at satyp bergen.
2 - oqýshy
Alys saparǵa attanǵanda, kedeılerge et - maı dep maıda malyn ýaqytsha bolsa da qarasyp, miniske dep jylqy bergen. Kólik - jaı dep kóshýge, malǵa jem - shóp daıarlaýǵa túıe berip kómektesken.
3 - oqýshy.
Saýyn dep kedeı - kepshikterge jaz kezinde saýynǵa mal bergen.
2 - Júrgizýshi:
Ata - babalarymyz qaıyrymdylyq degendi osylaısha túsinisip, osylaı júzege asyryp otyrǵan.
«Adam balasyna qolyńnan kelse, jaqsylyq qyl, jasaǵan jaqsylyǵyń aldynan shyǵady,» degen eken. Bir - birimizge jaqsylyq jasaýdan jalyqpaıyq, dostar!
5 - oqýshy.
Atany ardaqtaý, anany aıalaý, dosty súıý, joldasty qurmetteý – bizge babalarymyzdan qalǵan dástúr. Bul da – eldigimizdiń nyshany.
1 - Júrgizýshi:
Ata - ájege balanyń yqylasy myna óleń shýmaqtarynan kórinedi:
6 - oqýshy.
Tań atsa kúlimdep,
Júregim dirildep.
Atama júgirem,
Kún ashyq búgin, dep.
7 - oqýshy.
Júrerde jer tirep taıaǵyn,
Ornynan turady ol áreń.
Átteń, men kishkentaı balamyn,
Áıtpese, arqalap alar em.
Synyp oqýshylarynyń oryndaýynda qazaq bıi.
2 - Júrgizýshi:
«Aqyl tozbaıtyn ton,
Bilim taýsylmaıtyn ken» - degen ata - babalarymyzdyń naqyl sózi bizge tárbıe beredi.
Oqýshy:
Jaqsy kisi aqylmenen táýir bolady,
Minezi qorǵasyndaı aýyr bolady.
Oqýshy:
Azamatpen dos bol,
Qadirińdi biledi.
Bilimdimen dos bol,
Sasqanda aqyl beredi.
1 - Júrgizýshi: «Kimge ne artyq?»
Oqýshy:
Tákapparǵa kóz artyq -
Kórip turyp, kórmeıdi.
Jarymeske sóz artyq -
Jón sóıleýdi bilmeıdi.
Oqýshy:
Ne istese de ońdyrmas -
Artyq qoly olaqtyń.
Tilazarǵa tyńdamas -
Qajeti joq qulaqtyń.
Ǵumyrynda, ár ýaqytta,
Túk istemes qumartyp,
Jalqaýǵa
Qulaq ta,
Kóz de,
Qol da –
Bári artyq.
2 - Júrgizýshi: Balalar, tákapparlyq pen jalqaýlyqtan, tilazar bolýdan boıymyzdy aýlaq saqtaıyq. Bilimdi, sanaly bolashaq. Bilimdi, sanaly dostardan árqashan jaqsylyq kútýge bolady.
Respýblıkalyq, oblystyq jarystardyń jeńimpazy, synyp maqtanyshy Kereeva Dınaranyń oryndaýynda kúı.
1 - Júrgizýshi: Kórinis. «Qıyn esep»
Basy qatty balanyń,
Shyǵara almaı esebin.
İzdep túrli amalyn,
Kúbirleıdi qos erin.
Qınalǵandaı kórinip,
Onyń... tisi de.
Qaryndashty kemirip,
Kirisken óz isine.
Talaı tásil qoldanyp,
Bir jazyp,
Bir óshirip,
Otyr bala oılanyp,
Aq qaǵazǵa tesilip.
- Meıirbek, ne istep otyrsyń?
- Myna esepti shyǵara almaı otyrmyn.
- E - e, sonshama qınalǵanyń ne, má, kóshirip al!
- Rahmet. Jaqsy boldy, qazir - aq kóshirip alamyn.
Muǵalim:
Balalar, kim - kimge jaqsylyq jasady? Osy jaqsylyq pa?
(Oqýshylar óz oılaryn ortaǵa salady).
2 - Júrgizýshi: - Kim, ne qasıetsiz?
Oqýshy: (Jangúlim)
Óz oıy bolmasa, er qasıetsiz.
Jigeri bolmasa jigit qasıetsiz.
Bal bolmasa, ara qasıetsiz.
Janbaı qalǵan, shala qasıetsiz.
Ónersiz bolsa, bala qasıetsiz.
Ádiletsiz bolsa, dana qasıetsiz.
Uıatsyz bolsa, qyz qasıetsiz.
Kók shyqpasa, jer qasıetsiz.
Oqýshy: Qaıyrymdylyq – asyl qasıet. Sheksiz meıirimdi, sheksiz raqymdy. Alla musylman quldaryna árqashan da bir - birine meıirimdi, qaıyrymdy bolýǵa úndeıdi.
Oqýshy: Ramazan aıy – meıirimdilik, qaıyrymdylyq aıy. Bul aıda musylmandar pitir taratady. Bir - birine qolynan kelgenshe qaıyrymdylyq jasaıdy.
Oqýshy: «Kúlli adam balasyn qor qylatyn úsh nárse bar. Áýeli – nadandyq, ekinshi – zalymdyq, úshinshi – erinshektik» - dep Abaı atamyz aıtqan eken. Mine, osy úsh nárseden boıymyzdy aýlaq ustaıyq.
Oqýshy:
Kisige adamshylyq ne kerek?
Adamdyq – ózge aıýannan artyq demek.
It talaǵan tóbetteı qalaı deısiń,
Aıamaı ál kelgenin jutyp jemek.
Meıirim – jaqsy, zalymdyq jaman deısiń,
Qasqyrlyqqa qaıtesiń qur dóńgelep.
Jan ashyp, eshbir janǵa járdem qylmaı,
Ótken adam – ósip - ósip qulaǵan bir báıterek.
(Sh. Qudaıberdıev)
Oqýshy (Aıkerim) Ómirde esh ókinish bolmasyn,
Imandylyq bosyn seniń joldasyń.
1 - Júrgizýshi: Bir - birimizge qaıyrymdylyq, meıirimdilik joq jerde birlik pen yntymaqtyqtyń aýyly alystaı beredi. Ata - babalarymyzdan qalǵan asyl qasıetterden jurdaı bolsań, qazaqpyn deýge quqymyz bola qoıar ma eken? Endi ata - babalarymyzdyń naqyl sózderine kezek bereıik (Naqyl sózder aıtady).
2 - Júrgizýshi: Biz – halqymyzdyń qaıyrymdylyq dástúrin jandandyratyn, jalǵastyratyn urpaqpyz.
Ómir taýqymetin shegip otyrǵan kemtar adamdarǵa, kóp balaly otbasylarǵa, qarttarǵa, zeınetkerlerge qaıyrymdylyq qorlary da óz kómekterin kórsetýde.
Halqymyzdyń osy bir baǵaly dástúrin – qaıyrymdylyq pen jaqsylyqty umytpaıyq!
Án. «Qazaqtaı el qaıda»
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Maqsaty: Balalardy Otan súıgishtikke, Elin, jerin qorǵaýǵa, qasterlep qurmetteýge baýlyp tárbıeleý. Patrıottyq ánderdi oryndatý arqyly balalardy Jeńis merekesi týraly áńgimelerin aıtyp jetkizý.
