InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Jaryq kvanttary týraly Plank gıpotezasy. Plank formýlasy (9 synyp)
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: oqýshylarǵa jaryq kvanty týraly Plank gıpotezasyn túsindirý, jaryqtyń alatyn orny týraly ózindik oı qorytý, Plank formýlasyna esepter shyǵartý;
2) Damytýshylyq: oqýshylardyń óz betimen, toppen jumys isteýin negizge ala otyryp, ártúrli tapsyrmalar arqyly oılaý qabiletterin damytý, esep shyǵarý biliktilikterin damytý, izdený daǵdysyn qalyptastyrý;
3) Tárbıelik: oqýshylardyń alǵan bilimderin tıanaqtaı otyryp, tapqyrlyqqa, izdenip sheshim qabyldaýǵa, aýyzbirshilikke, oıyn jınaqtaı bilýge, birine - biri kómektesýge baýlý, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: jeke, toppen jumys
Oqytý ádisi: túsindirmeli, syn turǵysynan oılaý strategıasy.
Pánaralyq baılanys: matematıka, geometrıa, jaratylystaný
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, prezentasıalar, úlestirmeli materıaldar, baǵalaý paraqtary

Sabaqtyń barysy:
İ. «Sálem - sózdiń anasy»( uıymdastyrý kezeńi).
İİ.«Qaıtalaý - oqý anasy»(úı tapsyrmasyn suraý)
İİİ. «Bilgenge - marjan» (jańa sabaq)
İV. «Sen oqysań, men toqyǵam» (jańa sabaqty bekitý)
V. Qorytyndylaý.
Vİ. «Jaqsy baǵa - oqý nátıjesi» (baǵalaý kezeńi)
Vİİ. «Úırengendi oryndap jattyǵaıyq» (úıge tapsyrma)
İ. «Sálem - sózdiń anasy»( uıymdastyrý kezeńi).
a) sálemdesý
á) oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn tekserý
b) oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.

İİ.«Qaıtalaý - oqý anasy» (úı tapsyrmasyn suraý)
Fızıkalyq dıktant
1. Qyzǵan denelerdiń sáýle shyǵaryp, elektromagnıttik energıa taratýyn jylýlyq sáýlelený dep atalady.
2. Jylýlyq sáýleler elektromagnıttik tolqyndar qataryna jatady.
3. Ózine túsken ártúrli jıiliktegi sáýlelerdiń energıasyn tolyq jutyp alatyn deneni absolút qara dene dep ataıdy.
4. Jylýlyq sáýlelený qubylysy tek qyzǵan denelerde ǵana emes, salqyn deneler de oryn alady.
5. Jylýlyq sáýleler tek jıilikterine nemese tolqyn uzyndyqtaryna qaraı ajyraıdy.

İİİ. «Bilgenge marjan» (jańa sabaq)
Maks Plank jylýlyq sáýlelerdiń eksperımenttik nátıjesin túsindirýdegi tyǵyryqtan shyǵý jolyn tapty.
Ol 1900 jyly « sáýlelik energıa úzdiksiz shyǵady» degen klasıkalyq fızıka túsinigine qaıshy keletin batyl gıpoteza usyndy:
Absolút qara dene jylýlyq sáýlelerdi úzdiksiz shyǵara da, juta da almaıdy; olar tek úzikti úles - kvant túrinde ǵana shyǵarady nemese jutady. Sáýle arqyly taraıtyn nemese jutylatyn bir úles energıa kvant dep atalady.
Kvant latynsha guantum –«mólsher», ıaǵnı «úles» degen sózdiń maǵynasyn beredi.
M. Plank deneniń úzikti shyǵaratyn nemese jutatyn bir úles energıasy úshin

E=hv
E - eń kishi energıa úlesi
v - sáýleniń jıiligi
h - Plank turaqtysy:

h=6, 62*10 - 34 Dj•s

Sonymen, sáýle shyǵaratyn nemese jutatyn dene óziniń energıasyn úzikti túrde: 1E, 2E, 3E, nE shamasyna ózgertedi.
Deneniń energıasy bir kvantqa bútin n sanyna eselenip qana ózgeredi:

En= nE= nhv
n - elektromagnıttik sáýle energıasyn tasıtyn fotondar sany ( foton - tynyshtyq massasy nólge teń elementar bólshek);
E - árbir fotonǵa tıesili eń kishi bir úles energıa, ıaǵnı bir úles energıa, ıaǵnı bir kvant
Klasıkalyq teorıa boıynsha, energıa úzdiksiz ózgeredi jáne nólden bastap sheksizdikke deıin kez kelgen mándi qabyldaı alady.
Plank kerisinshe, energıanyń úzikti ózgeretinin jáne belgili bir naqtyly mánderdi qabyldaıtynyn boljady.
Planktiń ǵylymı boljamy absolút qara deneniń tájirıbede baıqalǵan jylýlyq sáýlelený qubylysyn túsindirip berdi. Plank gıpotezasy negizinde salynǵan E (λ) 2 - qısyq eksperıment júzinde alynǵan 1 - qısyqpen dálme - dál keledi.
Plank gıpotezasy qazirgi fızıka dep atalatyn jańa kvanttyq fızıkanyń negizin qalaýǵa zor kómegin tıgizdi.

İV.«Sen oqysań, men toqyǵam» (jańa sabaqty bekitý)
Fızıkalyq sózdik
Gıpoteza - boljam
Dıskretti - úzikti
Kvant - mólsher, úles, bir úles energıa
Foton - tynyshtyq massasy nólge teń elementar bólshek
Kim júırik?
Bilgenniń ústine bile bereıik!
Esepter shyǵaryp úıreneıik!
Taqyryp boıynsha bilimdi jattyǵý esepterin shyǵarý barysynda damytý, úsh topqa ortaq esepter beriledi, úsh top jarysa otyryp taqtaǵa shyǵyp oryndaıdy.
№1
Fotonnyń energıasy 2, 8*10 - 19 Dj. Elektromagnıttik tolqyn uzyndyǵy qandaı?
№2
Qýaty 100 Vt jaryq kózi 1 sekýndta 5*1020 foton shyǵarady. Sáýleniń ortasha tolqyn uzyndyǵy qandaı?
№3
Qandaı elektromagnıttik tolqyn uzyndyǵynda foton energıasy 9, 93*10 - 9 Dj - ge teń?

V. Qorytyndylaý.
«Plank kózimen...» shaǵyn esse jazý.
Vİ. «Jaqsy baǵa - oqý nátıjesi» (baǵalaý kezeńi)
(Bul kezeńde úsh top baǵalaý paraǵyna ózderi birin - biri baǵalaıdy.)
Oqýshynyń aty - jóni «Qaıtalaý - oqý anasy»(úı tapsyrmasyn suraý) «Kóp bilgen utady» (úı tapsyrmasyn qorytyndylaý) «Bilgenge - marjan» (jańa sabaq)
«Sen oqysań, men toqyǵam» (jańa sabaqty bekitý) Vİ. Qorytyndylaý.
Jalpy baǵasy

Vİİ. «Úırengendi oryndap jattyǵaıyq» (úıge tapsyrma)
1. §48 oqý. 38 - jattyǵý (2)
2. Shyǵarmashylyq tapsyrma:
a) Maks Plank týraly mánjazba
á) taqyrypqa sózqýma, sózjumbaq daıyndap kelý