InfoHub Logo

Alqarakók aspannyń aıasyna qonys tepken Qarakóz aýylynyń qıyr betindegi qalyń aǵashty baqtyń ishine bes-alty bala álginde ǵana jınalǵan edi. Tús qaıta tabyn aldynan shyǵatyn ádetimen olar bul jerge bas qosady.

Baqtyń qubyla  betinde jan-jaǵyn quraq kómkerip, móldirliginen túbi kóringen, Úırekkól jatyr. Qarakózdiń sýy syldyraı aǵyp, osy bir oıpańǵa quıylyp, kólge aınalady da, arnasynan asqany jarqabaqty toǵanǵa túsip, ker dalany aralap, Jaıylma alabyna qaraı jol shegedi. Úırekkóldiń sýynyń móldir bolýy da sondyqtan shyǵar. Kóldiń jaǵasy taıaz bolǵanmen, ortasy túıe boılamas tereń. Biraq balalar úshin bul tereńdik Barsakelmes emes. Tesilgen avtomashına ishekterin bútindep, úrlep alyp, júzip, jarysyp jatqany. Ol kólikterin de úılerine alyp qaıtpaıdy.Sebebi Úırekkól olardyń menshigi. Eshkim urlamaıdy. Áýeli jaǵalyqqa kádimgideı baılap ketip, «qaıyǵymyz» dep maqtanatynyn qaıtersiń.

Búginde Qabanbaı batyr kóshesi men Jibek joly kóshesiniń balalary ýaqytynda keldi. Sýǵa shomylyp, biraz ýaqyt «Súńgýir» oıynyn oınady. Mundaıda eptiligin tanytyp, jaqsy súngıtinderdiń mereıi ústem. Asqar degen balaǵa basqalary súńgip qashyp, ustatpaı, biraz áýre-sarsańǵa saldy. Yzalanǵan ol jaǵaǵa shyǵyp:

— Oınamaımyn, — dedi aýzyn burtıtyp. Asqardyń aǵasy áskerı ushqysh. Aýǵanstan jerinde de bolyp, talaı erlik kórsetken. Áltaı aǵasy belgili sportshy. Respýblıkada kúresten jeńimpaz atanyp, sonaý Máskeýińe birneshe ret baryp qaıtqan. Aıbek aǵasy da ońaı shaǵylatyn jańǵaq emes. Segizinshi klasta oqysa da voleıboldan qurama komandanyń kapıtany. Besinshi klasta oqıtyn aǵasy Muhıt ta kúı tartqanda aldyna jan salmaıdy, eldi aýzyna qaratady. Kenjesi osy Asqar ǵana solbyrlaý. Boıy da kishkentaı. Ózi názik. Balalar onyń aǵalaryn syılaǵannan ba, kim bilsin, Asqar degen de jany bólek. Ádeıi  ashýlandyrǵanmen, jeme-jemge kelgende oǵan bóbekteı qalady. Kómektesýge daıyn turady.

— Asqardyń oınaǵysy kelmeıdi. Júzip jarysaıyq, — dedi Shalqar.

— Báriń menen jaqsy júzesińder, — dedi ókpelep kelispegen Asqar.

— Rezına ishekpen arǵy jaǵaǵa deıin kúsh synasaıyq, — dedi Adaı.

— Ol da bolmaıdy. Senderdiń kólikteriń menikinen úlken. Taǵy da artqa tastap ketkileriń keledi ǵoı.

— Jasyrynbaq, áıtpese on eki taıaq oınaıyq, — dedi Meıram. Bul joly Asqar úndemedi.

— Mine, durys, káne, on eki taıaq jınaıyq. Baqqa baraıyq, — desti. Úsh-tórt bala toptan bólinip, qarmaq salýǵa bet túzedi.

— Asqar taǵy da kúzetshi bolary anyq, — dedi Meıram keketip.

— Ony kóremiz, — dedi yzalanǵan Asqar.

Qalyń aǵashtyń ishine toptasa kirgen olar áp-sátte alańǵa jınaldy da oıyn bastalyp ketti.

Bir degenim bileý,
Eki degenim egeý,  
Úsh degenim úski,  
Tórt degenim tósek,  
Bes degenim besik,  
Alty degenim asyq,  
Jeti degenim jelke,  
Segiz degenim serke,  
Toǵyz degenim torqa,  
On degenim oımaq,  
On bir qara jumbaq, — dep Eldos sanaı jónelgen edi, qas qylǵandaı eń sońynda kúzetshilikke Meıram qalyp qoıdy. On eki taıaq bir qyzyq oıyn. Kishigirim kesektiń ústine uzynyraq taıaqsha qoıyp, bir jaǵyna on eki qysqa taıaqtardy jınap, ekinshi basyn bos qaltyrady. Oıyn bastalǵan kezde balalardyń biri kóldeneń taıaqtyń bos basyn basyp qalady da, taıaqshalar jan-jaqqa ushyp ketedi. Kúzetshi shashylǵan taıaqtardy jınap, burynǵy qalpyna kelgenshe, balalar jasyrynyp úlgiredi. Kúzetshi endi olardy izdeýge kirisedi. Eger kórip qalsa, taıaqshalar turǵan kómbege baıqap úlgirgen balanyń esimin aıtyp júgirýi kerek. Osylaı bar jasyrynýshylardy izdep tapqan soń, sońǵy bala kúzetshi atanady. Taıaqshalar taǵy da jan-jaqqa ushady da, oıyn ary qaraı jalǵasady. Al eger balalardyń bárin izdep tapqansha jasyrynǵan balalardyń ishinen biri kúzetshiden buryn kómbege jetip, taıaqtardy shashyp ketse, kúzetshi qaıtadan kúzetke kirisedi.

Taıaqtardy bappen jınap, eki qolyn bir-birine úıkegen Meıram qus ańdyǵan ańshydaı kózin qolymen kólegeılep, jan-jaǵyna bir qarap aldy. Bul sátte balalar kúzetshini qapy qaldyrýdy oılap, jan-jaqtan kómbege kózin tigip jatty. Tek baıqalmaǵan Asqar ǵana edi. Tolyqsha kelgen Eldos aryqtan attaı berip, jotasy kórinip qaldy. — Eldos, beri shyq. Tfý, — dep Meıram alǵashqy oljasyn suq qolymen kórsetip.   Meıramnyń sózinen soń Eldos shóp arasynan shyǵyp kúzetshige jaqyndap keldi.

— Áý, balalar. Meni qutqaryńdar. Myna dostaryń qolǵa túsip qaldy, — dep daýystady. Meıram kómbeden alystańqyraı baryp, jasyrynǵandardy tabýǵa áreket jasady. Kúzetshi úshin eń qıyn sát te osy. Qalt jiberse, taǵy da taıaq jınap, kúzetshilikke kirisedi.

— Áne, Adaı, — dedi kómbege zyr júgirip kelip túkirgen Meıram.

— Aǵashtyń basynda otyrsyń. Adaı amalsyzdan kómbege jaqyndap keldi.

— Balalar, men úırek degende kómbege qaraı júgirińder. Uıa degende bylq etpeı jatyńdar, — dedi Adaı jan-jaǵyna daýystap. Áli de jasyrynyp jatqan úsh bala bar.

Meıram kómbeden uzaı bastasa Adaı:

— Daıyndal, úırek, — dep daýystady. Bul sát Meıram kómbege qaraı júgiredi. Qý janyn shúberekke túıip álek. Qolǵa túsken eki bala Meıramdy mazaqtap kúle bastady. Kómbeden eki-úsh qadam jerde traktordyń eski maıquıǵysh bagi jatatyn. Álde kim jan-jaǵyn kestirip kákúr-shúkir tartatyn shana jasapty. Bir sátte Meıram tóńkerilip jatqan baktiń ústine shyǵyp jan-jaǵyn qaraýyldaı bastady. Jybyr etken eshkim joq.

— Meke, — dedi Eldos shıqyldaı kúlip.

— Taıym óristen qaıtatyn bolyp qaldy.

— Áli erte emes pe, — dedi dúńk etken Meıram.

— Degenimen kúzetshi ýaqytty sozbaý kerek, — dedi Adaı Eldosty qostap.

Bir kezde namysyna tıgen, Meıram endi kómbeden uzap shyǵa bastady. Alǵashqyda esik pen tórdeı jerde buqpantaılap jatqan balanyń bet-júzin kóre almaı, kim ekenin ajyrata almaı kómbege qaıtyp oraldy.

Ádette jasyrynýshy balanyń aty-jónin durys aıtpasa, kúzetshiniń qaıtadan kúzetshi atanady. Oıyn tártibi. Aqyry Meıram jasyrynǵan balaǵa qaıta jaqyndap keldi.

— Áı, batyr ákesi, sen kimsiń eı, — dedi Meıram jyrq-jyrq kúlip. Jasyrynǵan qos balanyń da kóılegi aq. Atynan shatysyn ketýi op-ońaı.

— Áı, bala. Úndemeseń ún shyq, Úırekkólge tunshyq, — dedi Meıram saqyldaı kúlip. Sóıtkenshe jotasy kórinip jatqan balanyń búkil denesi selkildeı bastady. Meıram jasyrynýshynyń qystyǵyp kúlip jatqanyn anyq baıqady.

— Qytyq, qytyq. Kúle ǵoı, balaqan, — dedi Meıram. Sóıtkenshe Shalqardyń qarqyldaı kúlgeni estildi. Meıramǵa da keregi sol edi, kómbege qaraı ushyp jóneldi. — Shalqar shyǵa ǵoı. Ózinen-ózi kúlgen tańqar qara qalyń mıanyń ishinen shyǵyp kele jatty.

— Endi ekeýiń qaldyń. Tutqynǵa túsken úsheýmiz, qutqarýlaryń kerek. Uıa, — dedi Adaı daýystap. Meıram on eki aǵash jatqan beldeý taıaqty durystap qoıyp, izdeýge attandy. Asqar men Aıdostyń qaıda tyǵylǵany beımálim. Ýaqyt ótip barady. Kún eńkeıe bastady. Ystyq lebi qaıtar emes.

— Asqar taǵy da kúzetshi bop júrmesin, — dedi Meıram yrjıa kúlip. Sóıtti de traktor baginiń ústine shyǵyp, aýyq-aýyq sekirip, jan-jaǵyna buryla kóz saldy. Kenet qubyla bettegi qarasoranyń túbiniń qozǵalǵanyn baıqap qalsa kerek, júgire basyp, kómbeden uzaı, solaı qaraı júgirdi.

— Úırek, — dedi Eldos daýystap Meıramnyń kóńilin aýdarmaq nıet tanytyp. Biraq kúzetshi alǵan betinen taımaı, qarasoraǵa qaraı jaqyndaı tústi.

— Áı, jatqan bala kim bolsań da jekpe-jekke shyq beri! Qazaqtyń ataqty batyry Meıram seni shaıqasqa shaqyryp tur, — dedi qýaqylana daýystap. Ánsheıinde ázilqoı, tili mirdiń oǵyndaı Meıramnyń mundaıda janyp túsetin shaǵy.

— Arasha, arasha. Arashaǵa kónbeseń, kórsetemin tamasha. Qarasora túbi jybyrlaı bastady.

— Báse, batyr degen jankeshti bolýshy edi. Namys qaıda, namys. Shyǵa ǵoı. Kireýkeli ton kıgen batyrym.

— Ah, ah, — dep sybyzǵydaı syńǵyrlap kúletin Aıdos.

— Túý, Meıram-aı, mylqaýdy sóıletersiń sen. Meıram ádettegideı — Aıdos, káne, beri shyq, — dedi  
kómbege túkirip.

— Tutqynǵa qalmaqtyń tórteýi tústi. Endi álgi bas batyr Asqar qaı jerde naızasyn bekem ustap, meni kútip jatyr  eken, — dedi balalardy dý kúldirip. Sóıtti de ádettegideı baktiń ústine shyǵyp, sekirip-sekirip aldy. Tek sonaý túkpirde ǵana, torǵaılardyń quıqyljyta shyqylyqtaǵany estildi.

— Áý, sol batyr menen qorqyp úıine tartyp turmasyn, — dedi  Meıram myrs-myrs kúlip. Biraq bul joly balalar kúlmedi.

— Qamshysy áne jatyr, — dedi Eldos.

— Asqar, Asqar úırek desem kómbege, uıa desem ornyńnan qozǵalma. Myna qolǵa túsken beıbaqtardy qutqaryp qalýǵa tyrys, — dedi Shalqar taǵy bir eskertip.

Meıram álgindegideı emes, ózine-ózi senimdi kórinedi. Kómbege qaraı qatar júgirse, Asqardan oq ozym aldyǵa ketýge júıriktigi bar. Asqardyń jaıy belgili. Sylbyr, áljýaz, boıy bákenedeı. Onyń ústine jalǵyz jasyrynýshy.

— Asqar, bar úmit sende. Asyqpa. Seni kishkene izdesin, — dedi Meıramdy qorqytpaq bolǵan Shalqar.

— Á, sol Asqaryń kúzetshi atanyp, taǵy da ókpelep eldiń esin shyǵarmasyn, — dedi Meıram myrs etip.

— Áliptiń aıaǵyn kúteıik, — dedi Aıdos áli de úmitti ekenin bildirip.

Meıram sálden soń erkinsı bastady. Álginde Aıdos jasyrynǵan qarasorany tintip shyǵyp qaıta oraldy. Bul eki ortada Eldos:

— Úırek, úırek, jaqyn jatsań kómbege qaraı quıyndat, — dep bar daýsymen aıqaı salǵan. Biraq Asqar kórinbedi..

— Bul úıine qaıtyp ketti, — dedi Meıram kúlip.

— Múmkin emes. Atasynyń qamshysyn joǵaltsa, alar jazasy belgili ǵoı.

— Uıyqtap qalmasyn sol jazǵan, — dedi Meıram taǵy.

— Týh, sen de. Azar búgin birdeńe kórinse de, tapadaı tal túste uıyqtap ne kórinipti. Asqar jasyrynyp  jatyr. Men kórip turmyn. Onan da sózdi kóbeıtpeı, izde, — dedi Eldos.

— Qap, mynanyń qorlyǵyn-aı, — dedi Meıram ekinshi bir tusqa asyqpaı, aıańdap bara jatyp.

— Jer jutyp ketti me, muny. Meıram, uzaı top bolyp turǵan balalar bir-birimen kúńkildep sóılese bastady.

— Men bilsem, Asqar kólge ketip, shomylyp júr. Álgińde ekeýi teketireskenin kórip qalǵam, — dedi Shalqar.

— Eldos, sen kórip kelshi.

— Múmkin emes, — dedi Aıdos qarsy shyǵyp. Ol úıine de ketken joq. Meıramdy qapyda qaldyrady. Qara da tur osydan.

— Áı, bilmeımin, — dedi Adaı.

— Bárin aıt ta, birin aıt. Tutqynnan qutylyp, taǵy da jasyrynsaq eken, — dedi Eldos.

Bul sát Meıram qaraýyldap qaıtyp oralǵan.

— Ushty-kúıli joq, — dedi burqyldaı ashýlanyp.

— Sol shirkin bir nársege urynbasyn.

— E, qoıshy. Ol jasyrynyp jatyr, — dedi Shalqar men Eldos.

— Bás, — dedi Meıram.

— Bás, — dedi Eldos qolyn usynyp.

— Jeńilseń ne beresiń?

— Suraǵanyńdy aıamaımyn.

— Onda jańa rezına ishegiń meniki, — dedi Eldos.

— Al, sen she?

— Ne suraısyń?

— Sheteldik kedańdy beresiń, — dedi Meıram.

— Aıdos beri kel. Qolymyzdy kes. Balalar kýásińder toı. Jaýap ornyna olar bastaryn ızedi. — Asqar. Asqar seniń qunyń ósti.

— Myna Meıramnan bir óshińdi alshy. Ylǵı seni keketip, mazaqtap, esińdi shyǵarýshy edi, — dep daýystady Aıdos. Álgińdegideı emes. Meıram shyjbalaqtaı bastady. Qadamyn shıraq alyp ary-beri júgirip esi shyqty. Asqardan esh habar joq.

— Ol bizge bildirmeı úıine tartyp ketti. Kedańdy daıyndaı ber, — dedi Meıram kózin oınaqshytyp.

— Ony kóremiz, — dedi Eldos sóz qaǵystyryn.

— Qazir sońǵy ret baqty aınalyp kelemin. Tabylmasa sen jeńildiń, — dedi de tistengen Meıram baqtyń túkpirine qaraı júgire jóneldi. Shalqar da bul sát oılanyp qaldy. Shyńdyǵynda Asqardyń osy bir sátke deıin jasyrynyp jatýy múmkin be? “Kórinse kerek edi ǵoı”, dedi ishinen kúbirlep. Sóıtti de bar daýsymen: «Asqar, kómbege qaraı ush, — dep aıqaı saldy. Ózine nyq sengen Meıram tipti burylyp ta artyna qaramady. Bul tirligi Shalqardy oılandyryp tastady. Eldos ta álde ne dep kúbirleıdi. «Qap, mynany-aı. Jasyrynsa shyqpaı ma eken?»

— Eldos, osy sen básten jeńilip qalar ma ekensiń, — dedi Jandos qaýpin aıtyp.

— Asqar úıine ketip qalýy múmkin-aý. Bul eki ortada balalar kútpegen jaı boldy.

— Áı, ana bak jybyrlaıdy, — dedi oıda joqta Shalqar tańyrqap. — Ia, dáp solaı.

— Myna qyzyqty qara. Bul sát boda-boda bop terlegen, shashy jalbyr-julbyr támpish qara bala, bakti ornynan kótere turyp kele jatty.

— Asqar, jaraısyń. Meıramdy qatyrdyń, — dedi alǵashqy bop qushaqtaǵan Eldos.

— Ǵajap! Seni bul jerge jasyrynady dep kim oılaıdy, áýeli. Meıram osynyń ústine shyǵyp sekirgen joq pa, — dedi kúlgen Aıdos.

— Aý, Meıram, izdegeniń tabyldy. Qaıt keıin, — dep daýystaǵan Eldos.

— Oıpyr-aý, myna qapyryqqa qalaı shydadyń, Meıramdy kórip jattyń ba, — dedi Shalqar.

— Bektiń tesigi bar eken. Sodan syǵaladym. Bári kórinedi. Senderdi qutqarǵym keldi. Onyń ústine mazaqtaǵany úshin jazaladym. Áli de jata turaıyn dep edim, ystyqtap kettim, — dedi Asqar.

— Meıram ekeýmiz bástesip, men jeńdim. Endi onyń jańa rezına ishegi seniki. Rahmet, — dedi Eldos, arqasynan qaǵyp. Bul sát kúzetshi de jaqyndap kelgen. Shalqar aǵashty basyp qalyp edi, taıaqshalar jan-jaqqa ushty. Balalar ár tusqa qaraı asyǵa júgirip bara jatty.

---