InfoHub Logo

Abaı atyndaǵy Respýblıkalyq mamandandyrylǵan
daryndy balalarǵa arnalǵan qazaq tili men ádebıetin
tereńdete oqytatyn orta mektep-ınternatynyń
tárbıeshisi Áshimjanova Ásel Sadatbekqyzy

 

Tárbıe maqsaty týraly túsinik. Tárbıe maqsaty – ol pedagogıkalyq proses pen qoǵamnyń qajettiligine qaraı ózgerip otyrady. Tárbıe maqsaty qoǵamnyń áleýmettik suranysyna qaraı jáne onyń tabysty oryndalýy ustazdyń kásibı daıyndyǵyna baılanysty keledi. Ustazdyń qyzmeti maqsattylyǵynan bastalsa, al oqýshylar oqý is-áreketiniń maqsatyn naqty uǵyna otyryp, tapsyrmany oryndaýyn bastaıdy.

Tárbıe maqsaty – bul qoǵamnyń betburysyna, qandaı murattaryna qol jetkizýine baǵyttalǵan. Tárbıe maqsaty - pedagogıkanyń eń mańyzdy máselesi. Maqsat-tárbıeniń jalpy maqsatylyǵynan, tárbıe júıesiniń sıpatyn aıqyndaýshy retinde kerinedi. Maqsat pen mindet bútin jáne
bólshek retinde ara qatynasta bolady, júıesi men onyń komponentterine táýeldi. Qoryta aıtqanda, tárbıeniń naqty terbıe mindetteriniń júıesi.»

Terbıe maqsaty jalpy jene jekelenip keledi. Tárbıeniń maqsaty jalpy bolyp kelgende, ıaǵnı barlyq azamattarda sapaly qundylyqtardyń, al jekelenip kelýi, ıaǵnı jeke tulǵanyń qalyptasýyn kezdeıdi. Qazirgi zamanda tárbıe júıesine qaraı tárbıe maqsaty ár alýan bolyp keledi. Tárbıe maqsatynyń ár alýandyǵy tárbıeniń óte kúrdeliligin kersetedi. Maqsattylyqa obektıvtik sebepter áser etedi. Olar, deneniń fızıologıalyq jetilý zańdylyǵy, adamnyń psıhıkalyq damýy, fılosofıa men pedagogıkalyq oıdyń jetistigi, ortanyń únemi qoǵamnyń múddesine oraı ózgerip otyrýy.

Mádenıet deńgeıi, tirbıe maqsatynyń jalpy baǵytyn aıqyndap otyrady. Tárbıeniń maqsaty naqty-tarıhı sıpatyna qaraı qubylmaly keledi. Qoǵamnyń tárbıe maqsatyn óz betinshe oıdan shyǵarýyna bolmaıdy. Tárbıe maqsatyn tujyrymdaýda, mindetti túrde tabıǵat, qoǵam, adamnyń obektıvti damý zandylyǵyna súıený qajet.

Tárbıe maqsatyn anyqtaýda mańyzdy sebepterdiń qataryna jatatyndar, maqsatty qurastyrý, ony belgili zandylyqqa negizdeýdi esepke alý. Ol saıasat, memleket ıdeologıasy sıaqty faktorlarmen birge, tárbıe maqsatyn aıqyndaýda qoǵam óziniń qajetti talaby men múddesiniń mańyzdylyǵyn udaıy esepke alý jumystyń durys júrýine kepildik beredi. Tárbıe maqsaty qoǵamda jastardyń belgili bir fýnksıalaryn júzege asyrý prosesinde olardyń ýájdik qajettiliginen týady. Qoǵam qajettiligi óndiris tásili men óndiris kúshi jáne óndiris túri qatynasynyń damý deńgeıimen anyqtalady. Sondyqtan tárbıe maqsatynyń nátıjesi árqashan qoǵam damýynyń jetistik deńgeıin beıneleıdi, al óndiris tásilin ózgertýmen anyqtalyp otyrady. Oıymyzdy naqtylaý úshin, tárbıe maqsatynyń koǵamdyq-ekonomıkalyq qatynas túrine baılanysty ekenin atap ótemiz.

Negizgi maqsatqa umtylý, ustazǵa aıqyn maqsattar belgilep, kásiptik is-áreketteriniń nátıjelerin oqýshshardyń tárbıege boı usynýynan, qulshynysynan baıqaýǵa bolady. Naqty maqsattar týraly sóz qozǵaǵanda, olardyń anyqtamasynyń negizgilerin belip alý qajet. Eń alǵashqy áleýmettik negizi árbir ındıvıdtiń damýy tabıǵattyń adamǵa genetıkalyq turǵydan bergen áleýet múmkinshiligin damytýmen qatar, onyń daralyǵyn qalshtastyrýmen baılanysty. Balanyń daralanyp damýynda belsendilik, kúsh-qýat artýymen qatar, erki men aqyn-seziminiń qalyptasýy, onyń bolashaq kásibiniń beıimin, qabiletin ıntegraldap, is-áreketke qoldanýdyń amaly kúni-buryn qarastyrylady. Jeke bastyń damýy belgili bir áleýmettik jaǵdaıǵa baılanysty.

Ekinshi negizi, adam men qoǵamnyń qarym-qatynasyna táýeldi. Uzaq ýaqyt boıy pedagogıkalyq maqsattardy taldaý men negizdeý qoǵam men ókimet qajettiligine saı keletin maqsattar joǵary dárejede bolyp esepteledi. Mundaı jaǵdaıda balanyń qyzyǵýshylyǵy ekinshi orynǵa shegerilil otyrdy.

Biraqta, gýmanısik pedagogıka balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý máselesin eń basty dep eseptedi. Búgingi kúnde tárbıelenýshiniń óz kúshimen jetistikke jetý múmkińdigine basshylyq jasaý tárbıe berýdiń basymdyq rólin arttyrýda.

Osyǵan oraı, barlyq pedagogıkalyq maqsattardy shartty túrde ózara baılanysty eki topqa bólýte bolady: úlgili (ıdeal) jáne ózekti (aktýaldi) sońǵysy tqlǵanyń damýymen daralyǵyn qalshtastyrý jáne ony úzdiksiz damytý mindetterimen naqtylanady.

Tárbıeniń nysanasy tulǵa bolsa, biraq óz boılarynda qajetti sapanyń damýy oqýshshardsh ózderiniń belsendi is-áreketi men olarǵa tárbıe sýbektisi retinde qarap pedagogıkalsh basshylyq jasaý. Aqyl-oı, adamgershilik, eńbek, estetıkalyq jáne dene tárbıesi tutas pedagogıkalyq júıe sheńberinde qarastyrylady.

Jeke tulǵanyń áleýmettik tájirıbeni ıgerýi sanaly-utymdi is-áreketine, onda sheshýshi ról bilim júıesi men empırıkalyq dástúrli qalyptaǵy qoǵamdyq psıhologıaǵa baılanysty. Bul jerde kózqarastar men pozıpıalarǵa, qundy baǵyttarǵa, dúnıetanymǵa qoǵamdyq psıhologıa basym yqpal etedi. Tárbıe maqsatynyń negizgi bólikterin fılosofıalyq kategorıalardyń tizbegimen sıpattaýǵa bolady: motıv-qajettilik-qyzyǵýshylyq-maqsat.

Qarym-qatynastyń maqsaty qoǵamdaǵy irgeli áleýmettik-ekonomıkalyq ózgerister jaǵdaıynda oqýshylardyń sanasynyń belsendi ustanymyn qalyptastyrý bolyp tabylady.

Maqsat – is-áreket nátıjesin kúni búrsh ıdealdy oı-tujyrym arqyly boljaý. Tárbıe-áleýmettik ınstıtýt retinde qalyptasýyn áleýmettendirý, mádenıet jáne áleýmettik ereje, áleýmettik tárbıe maqsatynda júrgizý, sol arqyly qoǵam músheleriniń áleýmettik qajettiligin óteýge jaǵdaı jasaý.

---