InfoHub Logo

Qyzmet, ony-muny sharýa qolymdy baılap degendeı, men olardyń toıyna bara almadym. Shynymdy aıtsam, onyma áli kúnge deıin uıalamyn. Men Ialgındi o bastan jaqsy kóretinmin, onyń alǵan áıeli de bir jaqsy qyz edi. Ekeýi úılengeli bir jyldaı bop qaldy. Qonaqqa áldeneshe ret shaqyrdy. Qyzmetten, ony-muny kúıbeńnen bosaı almaı-aq júrmin dep syltaýratyp kelemin. Al shyndyǵynda aqshadan jurdaımyn. Jańa ǵana úı bolǵan dosyńa qur alaqan qalaı bararsyń. Bu aqsha ma... áı, aqsha, atyń óshsin seniń! Stol shamy, gúl saýyty deımisiń, alatyn ádemi nárseler bar-aq. Tolyp tur! Aqsha ǵana joq! Ialchınmen kezdesip qalǵanymda onyń maǵan renjip júrgenin birden túsindim. «Aldymyzdaǵy jeksenbide baramyn! » dep antqa bergisizdeı ýáde ettim. Biraq qalaı qarmansam da, qolyma kók tıyn ilikpedi. Úıdi astań-kesteń aqtarsam da dáneńe tappadym, gazet, qaǵaz, qoqym-soqym birdeńeler shyqty.

Amal bar ma, qonaqqa qur qol attandym.

Álbette, biz sıaqtylar qosylǵanda úılerinde urys-keris únemi bolyp turady. Sondaı bir ıý-qıý sáttiń týra ústinen tústim. İshten Ialchın áıeliniń ashshy daýysy estildi.

— Qamap qoıǵandaı qashanǵy omalyp otyramyz?! Tabaldyryqty attap shyqpaǵanyma, mine, jeti aı boldy.

Ialchınniń úni qumyǵyp shyqty, aıtqanyn áreń uǵyp turmyn.

— Janym-aý, ne qyl deısiń! Shama-sharqymyzdy óziń kórip júrsiń ǵoı...

— Shama-sharqymyzdy aıta bergennen ne shyǵady? Ol odan ońala ma? Tym qurysa aptasyna bir ret kınoǵa bara almaı ótkenimiz be?

— Perishtem-aý, kınoǵa kim kóringendi kirgize beredi deısiń be? Bıletti betimizge qarap bere salmaıdy. Avtobýsqa bizdi syna etip qaqsa da sıa almaımyz. Beıoǵlyǵa týra aparatyn marshrýt ta joq, úsh jerde túsip-miný kerek...

— Qaqsama, jetti! Tekke saıraǵansha temekige qansha tólep júrgenińdi esepteseńshi! Kúnine «Gelındjıktiń» eki qorabyn tartasyń, onyń aı saıyn otyz-qyryq lır! Joq, Ialchın! Men búıtip qamaýda óle almaımyn! Tózimim taýsyldy! Qudaı kýá bolsyn...

Qudaıdy nemenege kýá eterin tosyp tura almadym, esiktiń qońyraýyn basyp-basyp qaldym.

Meni kóre sala ekeýi de kúlimsireı qoıdy. Kóńildenip kelgendeı-aq men de qaljyńdap sóılesýge tyrystym. Jarty saǵattan soń jap-jaqsy usynys ta jasadym:

— Júrińder, serýendeıik! Jeksenbide myj-myj bop úıde otyrǵandaryń ne? Káne, tez kıinińder!

Ialchınniń áıeli jelp ete qaldy. Al Ialchın maǵan:

— Táńir tileýińdi bersin, dostym, bizdi shyǵyndatyp qaıtesiń. Áńgimelesip úıde otyraıyq ta, — dedi sybyrlap.

— Kettik, káne, kettik. Sergip qaıtaıyq. Aqsha joq eken dep endi ishqusa bop óleıik pe!

Syrtqa shyqqan soń Ialchın maǵan taǵy sybyrlady:

— Bizdi qaıda aparmaqshysyń?

— Ergendi bilseńshi. Qazir kóresiń.

Áıeli de eleńdep keledi:

— Biz kınoǵa bara jatyrmyz ba?

— Kıno men teatrǵa mensiz de barasyńdar ǵoı. Biz búgin basqa bir jerge baramyz...

Ony-munyny sóz etýmen Shıshlıge de jettik. Men onyń úılerine qadalyp qaraı bastadym, al erli-zaıypty ekeýi ań-tań bop maǵan qaraǵyshtaı beredi:

— Qymbattym-aý, biz qaıda baramyz? — desedi.

Jańadan salynǵan bir eńseli úıdiń esigine: «Bir etajy jalǵa beriledi» degen jazýy bar taqtaısha ilinipti.

— Maǵan senderdiń páterleriń onsha unaı qoıǵan joq. Ata-babalarymyz: «Kún túspegen jerden bez» depti. Al sender qarańǵy úńgirde qalaı tursyńdar? Onda kún turǵaı aýa da joq shyǵar.

Ekeýi odan ármen tań-tamasha boldy.

— Júrińder, myna bireýine kirip kóreıik, múmkin unap qalar.

Ialchın meni jeńimnen ustaı aldy:

— Sen ne dep kelesiń, baýyrym? Aqylyńnan adasqansyń ba? Biz qazirgi páterdiń aqysyn da áýpirimdep áreń tólep júrmiz ǵoı!

— Bizge qazirgi úıimiz ábden jarap jatyr, — dedi áıeli, daýysy buzylyp shyǵyp.

— Jeńimdi qoıa bershi. Júrińder, baıqaıyq, — dep men qasarysa tústim.

Úıge ekpindep erkin kirdim de, qońyraýlatyp kep jiberdim:

— Ekeýiń sózge aralaspańdar, men ózim sóılesemin.

Shveısar shyqty.

— Úı ıesi qaıda? — dedim oǵan.

— Osynda, úshinshi etajda olar.

— Úıdi kórýge kisiler keldi de.

Kún jeksenbi, mezgil erte bolatyn. Úı ıesiniń eshqaıda attanyp kete qoımaǵanyn sezip turmyn. Shveısar bir áıelge daýystady:

— Qojaıynǵa baryp aıtshy, kisiler keldi de.

Áıel sálden soń qaıtyp keldi:

— Qojaıyn úıdi sizderge shveısar kórsetedi dedi. Páterdi unatsańyzdar ǵana shyǵyp sóılesedi.

— Joq, onysyn qoısyn. Biz qojaıynmen kezdesip, ony-muny jáıtti táptishtep bilip alýǵa tıispiz.

Sálden soń qojaıynnyń ózi shyqty. Ár etajynda ekiden ǵana páteri bar tup-týra taýdaı jeti etajdy úıdiń ıesi qandaı bolaryn qıal qudiretińizben kóz aldyńyzǵa elestete bergeısiz. Esikten áýeli eshki basyndaı túıinshegi bar jap-jalpaq belbeý kórindi, odan soń lyqa toly qanar qaptaı qampıǵan qaryn kórindi, sodan keıin ǵana qojaıyn kórindi, ol ústine rob de shambr¹ kıipti.

Onyń esikten áreń syıyp kirgenin kórgennen keıin tilim qyshyp ketip:

— Sońǵy kezde salynyp jatqan úılerdiń esikteri osynshama tar bolar ma?! — dedim.

Tórtpaǵym maǵan tas jarylǵandaı jótkirinýmen ǵana jaýap qaıtardy. Ialchın men áıeline kóz tastadym. Zańǵar úı, ǵalamat qaryn, jańǵyryqqan jótkirinis ol ekeýiniń eńsesin janshyp jibergen sıaqty. Mop-momaqan bop buıyǵyp, tyrp etpeı tur. Ekeýine dem bergim kelip, tórtpaqtan kem túsirmeı men de jótkirinip qoıdym.

Ialchın penjagymnan tartqylap, jalyna sybyrlady.

— Shamdandyryp ala kórmeshi, dostym...

Men úı qulardaı etip taǵy bir jótkirinip qalyp edim, tipti tórtpaqtyń da dizesi búgilip kete jazdady.

— İshkıimmen kelip qalǵanyma renjı kórmeńizder, — dedi ol.

Men jáne bir jótkirinip alyp:

— Oqasy joq, ápendi, — deı saldym. — Jalǵa beriletin páterdi kórsek deımiz, sonsoń bilgimiz kelgendi sizden, ıá, shveısardan emes, sizdiń ózińizden bilgenimiz jón shyǵar.

— Árıne, árıne, ápendim, ózim erip júrip kórsetemin. — Ol jótkirinip alyp: — Sizge neshe bólme kerek edi? — dep eleýsiz ǵana surap qoıdy.

Men taǵy da jótkirinip qalyp edim, bosaǵada turǵan qyzmetshi áıel ytqyp shyǵyp ketti.

— Eger kóńilimizdegideı keń bolsa, alty bólme jetip te qalar, — dep Ialchınge burylyp qarasam, ol esikke qaraı syrǵyp barady eken. — Senińshe qalaı, alty bólme jete me? — dedim oǵan.

— Jetedi, aǵasy, jetedi, — dedi ol, jantásilim jasaıtyndaı jarymjan únmen.

Shveısar aldymyzǵa túsip, ekinshi etajdaǵy bir páterdiń esigin ashqan sátte:

— Tarlaý eken, á, Ialchın? — dedim.

— Solaı sıaqty... — dedi ol oılanyńqyrap.

Dosymnyń es jıa bastaǵanyn sezdim...

Biz unatpaı turǵan aýyzǵy bólme Ialchınder jatyp júrgen bólmeden eki ese keń edi. Jaltyraǵan sulý parketi kóz qaratar emes.

— Tóbesi de alasalaý eken, ápendim...

— Iá, tóbemiz tıip turar mynaǵan, — dep Ialchın de tirildi.

Qojaıyn lám degen joq.

Biz bólmelerdi aralaýǵa kiristik. Kez kelgenine fýtbol oınaýǵa bolady eken.

Bólmeler onshama keń emes, eńseńdi jazdyrmaıdy.

Ialchınniń áıeli de qarap qalmady:

— Menińshe, bizdiń dúnıe-múlkimiz munda sıa qoımas, — dedi.

«Jaraısyń, kekildim!»

— Jáne álgi-i-i... as úı kúńgirt eken.

Qojaıyn narazylaý jótkirindi.

— Jo-joq... Ac úıimiz óte jaryq. Neshe terezesi baryn qarasańyzdarshy.

Men de jótkirinip, as úıge tyjyryna kóz tastap turyp taǵy da bir jótkirinip, sózdi keltesinen qaıyrdym.

— Óte kúńgirt!.. Ac úıdi shyǵys jaqqa salyp júrgen qaı esek? Ac úı batys jaqta bolýǵa tıis.

— Úıdiń jobasyn ózim jasaǵanmyn, — dedi qojaıyn qarsylyq bildirip, biraq jótkirinbedi.

— Qalaı deseńiz olaı deńiz, biraq as úıi shyǵysqa qaraǵan páterde turý aqylǵa qonbaıdy! — dedi Ialchınniń áıeli.

— Ápendim, myna bólmeńizde qonaqtarym jatady dedińiz be osy?

— Iá.

— Shoshalany qonaq bólmem degenge uıalmaısyz ba?

— Páli, aǵasy, — dedi Ialchın. — batareıalaryn qarasańshy. Nobaıy osy-ay dep birdeńeni qurap-surap ornata salypty.

Qojaıyn eptep qana jótkirinip:

— Qazir materıal tapshy ǵoı, ápendim. Bizdiń bul ornatqandarymyz qaıta eń táýirleri bolatyn, — dep túsinik berdi.

— Qaı fırmaniki?

— Iýnkerstiki.

— Báse-e-e... ol ońdyryp jasamaıdy.

— Dárethanasy nesheý? Bireý me? — dedim men, yzǵarly jótkirinip.

— Joq, ekeý. Biri evropalyq úlgimen, ekinshisi túrik úlgisimen salynǵan.

— Nebári eki-aq dárethana ma? — dep Ialchınniń áıeli shar ete qaldy. — Ol bizge jetpeıdi...

Qojaıyn selk ete qalyp:

— Sizdiń semáńyz úlken be? — dedi.

— Jo-jo-oq...

Sózge shveısar qystyryla ketti:

— Ortaq dárethana da bar...

Páterdiń bir terezeleri Mármár teńizi men Patshazada araly jaqqa, ekinshi bir terezeleri — Bosforǵa, úshinshi bir terezeleri — Chamlydjyǵa qaraıdy eken.

Ialchın terezelerge kóz tastap turyp:

— Týrasyn aıtsań, terezeleri dúnıege teris qarap tur eken, — dedi.

Kúıip ketken qojaıyn túkirigine shashalǵanyna qaramaı bajyldap qoıa berdi:

— Qarańyzshy, áne, qarańyzshy! Áne, Mármár teńizi, áne, Bosfor...

— Olardan buryn áýeli Oqmaıdan alańy kórinýi kerek!

— Ol... ol jaqty qurylystar qalqalap tur.

Bólmelerdi aralap kórip júrmiz, qaısysyn kórsek te qyrsyǵyp min taǵamyz.

— Syz eken...

— Tar eken...

— Qýshıyp tur...

— Kúńgirt eken..

— Ápendim, myna dárethanańyzdyń únemi sýyq jel soǵyp turatyn soltústik-batysqa ornalasqany nesi?

— Maǵan mynanyń áktelgeni unamaıdy...

— Iá, jetisip turǵany shamaly eken...

— Ys basyp ketipti...

Ialchınniń áıeli mebelin qalaı ornalastyratynyn aıtýǵa kiristi.

— Myna bólmege jatýǵa bolady.

— Buǵan kilem endemeıdi ǵoı, — deıdi Ialchın. — Bir jaq shetin búktep qoımasań, buǵan endemeıdi ol.

— Mynaý qonaq bólmege jarap qalar. Býfetti — myna jerge, servantty — ana jerge, bardy — áneý tusqa qoısań...

Men qatty jótkirinip aldym da, qojaıynnan:

— Al páteraqy qansha bolmaq? — dep suradym.

— Segiz júz lır, myrza.

— Qymbat emes.

Ialchınniń daýysy tý syrtymnan estildi:

— Shynynda arzan eken!

— Aıtýǵa da turmaıdy! — dep áıeli qostap qoıdy.

— Rasynda osynsha arzan bolsa, sirá, jalǵa alýymyz kerek shyǵar. Sender ne deısińder?

— Alaıyq, aǵasy.

Paıdaǵa keneletinin sezgen qojaıynnyń qýanyshy qoınyna syımaı, bizge quraq ushty:

— Káne, júrińizder, jaılanyp otyraıyq, aqyldasaıyq...

— Peıilińizge kámil rızamyz, bastańyz...

Qojaıynnyń páterine kóterildik.

— Kelip kórgender, tipti myń lır bergender de boldy, biraq, ápendim, ózińiz túsinersiz, men solarǵa onsha sene almadym. Bizge keregi — turǵyndarymyzdyń ınabattylyǵy, al eki júz lırdiń arysy ne, berisi ne, táıiri... — dedi qojaıyn.

— Inabattylyǵymyzǵa shúbálanbasańyz da bolady!

Bólmege jıyrma bes jas shamasyndaǵy bir bıkesh kirip keldi. Men onyń qolyn bassalyp qushyrlana qystym, alaqanymmen betinen erkelete qaqqyladym, qushaqtap súıgim de keldi, biraq óıtpedim.

— Tifá, tifá, til-aýzym — tasqa! Elde joq sulý eken, bul sizdiń qyzyńyz ba?

Qojaıyn qyp-qyzyl bop ketti:

— Jubaıym.

Men bıkeshtiń betin taǵy sıpaladym:

— Alla ǵumyr bersin. Úrip aýyzǵa salǵandaı eken...

Áıeline suqtanyp turǵanyma tórtpaq qatty abyrjydy. «Qyshqyl lıker men konfet ákelińder!» dep qyzmetshisine asyǵys ámir etti.

Men eki konfet aldym. Ýystap ala bastaǵan Ialchınge kózimdi alartyp qoıyp:

— Bir jyldikin bir-aq alǵyńyz keletin shyǵar álde? — dedim.

— Úsh jyldikin bir-aq alsam deımin, ápendim, — dedi qojaıyn.

— Ol qansha bolady? Bir aıǵa — segiz júz, bir jylǵa — toǵyz myń alty júz, úsh jylǵa — jıyrma segiz, ıaǵnı toq eteri — otyz myń lır. Jarap jatyr.

— Iá, jarap jatyr, — dep Ialchın de quptady.

— Aıtýǵa da turmaıdy, — dep áıeli de qalyspady. Tórtpaq bizdiń jaı-japsarymyzdy suraýǵa kiristi.

— Neshe kisisizder?

— Ekeý — kúıeýi men áıeli. Meni qospaısyzdar.

— Jó-ó-ón... Al balalar she?

— Joq.

— Á-á. Áýelde, ápendim, bári de joq deıdi, keıin úıdi tup-týra ınkýbatorǵa aınaldyryp jiberedi.

— O jaǵynan shoshymańyz, myna kelinshek múlde bedeý.

— Jó-ó-ón...

— Munyń kúıeýi baıaǵyda bir aýyryp, sonyń kesirinen...

— Jón, jón!.. Jaqsy. Sóıtip, ekeýi ǵana.

— Solaı, ápendim. Myna jigitti men jetimder úıinen bir jasynda alǵanmyn.

— Jón, jón! Óte jaqsy!

— Al kelinshekti qyzyl shaqa kezinde bireý meshitke tastap ketipti. Bul da — tuldyr jetim.

— Jón, jón! Kofe ákelińdershi! — dep ámir etti qojaıyn.

— Kóp raqmet, ápendim, kofege zaýqymyz joq, — dedim.

— E, nege ápendim? Bir-bir shynyaıaqtan...

— Mersı!.. Biz áli orazamyzdy da ashqan joqpyz.

— A-a-a... Túsinikti. Pardon. Jaılanyp otyryp tamaq ishýlerińizdi ótinemiz.

— O, ápendim, eger siz keıin bizdiń úıde bolýǵa kelisim berseńiz ǵana biz bul usynysyńyzdy qabyl alamyz...

— O ne degenińiz! Kelispegende she... Kóship kelińizdershi áýeli...

Syqıyp toıyp aldyq ta, syzylyp kofe ishýge kiristik. Qojaıyn suraǵyn qaıtadan bastady.

— Keshirińiz, ápendim, siz nemen shuǵyldanasyz? — dedi Ialchınge.

— Men be? Men álgi...

Dereý kómekke umtyldym:

— Bunyń qyzmeti myqty. Tek keıde eptep túrmede otyryp shyǵatyny bar...

Tórtpaq tiksine qaldy.

— Bul — jýrnalıs.

— Á-á-á...

— Ár túrli jaǵdaıda bolady, saıasatqa qaraı degendeı...

— E, ıá, ıá. Túsinikti ǵoı: saýda-sattyq, astyrtyn bırja.

— Bári de shataq...

— Ras... Men óte qýanyshtymyn... Biz bir-birimizdi túsindik. Men kelisim shartty jaza qoıaıyn, qazir... — dedi qojaıyn.

Muny estigende Ialchın men áıeli oryndarynan ushyp tura jazdady. Men qaharlana jótkirinip qoıdym.

Tórtpaq kelisim blankisin alyp toltyra bastady. Páter nendeı maqsatqa paıdalanylady degen suraqqa «turýǵa» dep jazýǵa yńǵaılana bergeninde, men onyń qolyn bógedim.

— Onda nemene: keńse, álde saýda úıi bola ma?..

— Joq, ápendim, bul jezóksheler úıi bolady.

— Keshirińiz, qalaı dedińiz, ápendim? — dep qojaıyn qyzaraqtap qaıta surady.

— Jezóksheler úıi deımin.

— Munyńyz qalaı?

— Sizge myń lır taýyp berýdiń budan basqa amaly joq. Sonsha aqshany, káne, qalaı tabýǵa bolady? Al...

— Jo-joq, ápendim! Oǵan bere almaımyn! — Qojaıynnyń úni buzylyp ketti.

«Beısharanyń berekesi qalaı ketpesin: qanshama tamaǵyn, kofesin, lıkerin ishtik. Áıeline suqtanyp esin shyǵarǵanym óz aldyna...»

— Endeshe qoshtasýǵa ruqsat etińiz!

— Saý bolyńyzdar! — Jigeri qum bolǵan qojaıyn jarylyp keterdeı jótkirine bastady.

Ádep úshin men de jótkirinip jaýap berdim.

Biz úıden shyqqan kezde shveısar

— Qalaı, myrzalar, kelistińizder me? — dep surady.

— Joq. Qojaıynyń keri ketken neme eken. Jezóksheler úıin ashaıyq dep edik, at-tonyn ala qashty.

— Óıtetin jóni bar.

— E, nege? Ózin jibi túzý janmyn demek pe?

— Jo-ǵa... olaı emes. Úshinshi etajda ózi ashqan jezóksheler úıi bar. Kúni-túni básekelesip pále bop júrer dep shoshyǵan shyǵar.

...Kúlkiden ishek-silemiz qatyp, úıge áreń jettik.

— Ómirimde dál búgingideı raqattanyp kúlgen emespin, aǵataı, — dedi Ialchın.

— Komedıanyń kókesi boldy, — dedi áıeli.

— Árkim óziniń shama-sharqyna qaraı kóńil kóteredi, qaryndasym!

Sodan bylaı qaraı Ialchın men áıeli zerige bastasa-aq «páter izdep» jóneletindi tapty. Jora-joldastarynyń bireýin ertip alady da attanady. Kóp bop kóńil kótergenge ne jetsin, shirkin!..

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---