InfoHub Logo

Bizdiń elde... (Joq, bulaı bastaýǵa bolmaıdy). Elimizde... (Bul da oınamaı tur: bulaı bastalǵan áńgime sátsiz aıaqtalady... avtory da opa tappaıdy).

Myna bizdiń elde... (Joq, basqa taqyryp quryp qalǵandaı, ózimizge munsha mán bermegen jón. Jazýǵa bolatyndy ǵana jazý kerek...)

Túrkıada... (Dostym-aý, búıtip birden dúńk etkizbeı, jumsaqtap oraǵytyp bastasańyzshy!)

Sizderge ózimniń jýrnalısik ómirimnen bir oqıǵa aıtyp bereıin desem, bastaı almaı qor bop otyrǵanymdy qarańyzshy.

Birde... (Osynyń durys sıaqty. Ǵumyryń jetse, qalaı jazýdy áli-aq úırenip ketesiń) birde men ony-munymdy shyǵaryp júretin gazet jabylyp qaldy. («Jabylyp qaldy» degeniń sátti tabyldy, óıtkeni, gazetti kim jaýyp tastaǵanyn jumbaqtap qoıdyq, ol endi álgi ashylmaǵan qylmystar qataryna jatqyzylady da, birte-birte umyt bolady.)

Áńgimemdi jalǵastyraıyn.

Gazetimiz bir qateniń keselinen jabylyp qaldy. Ol qateni baǵalamaýǵa, tarıhtan laıyqty ornyn bermeýge bolmaıdy.

Sizder respýblıka dáýirindegi baspasózimizdiń tarıhyna engen úlken eki qateniń jaıyn, sirá, estigen de shyǵarsyzdar.

Sonyń bireýi mynaý.

Gazettiń birinshi betinde árqaısysy eki baǵanaǵa berilgen eki fotosýret shyqty. Birinshi sýrette jármeńkede báıge alǵan, múıizderine lenta baılanǵan sıyrlar beınelengen, ekinshisinde — memleket qaıratkerleri delegasıasynyń Evropany aralaýǵa attanǵaly turǵany kórsetilgen. Biraq osy eki sýrettiń túsinik sózderi aýysyp ketipti. Delegasıa músheleri beınelengen sýrettiń astynda: «Jármeńkede joǵary nagrada alǵan sıyrlardyń ıelerine báıge berildi. Sýrette: jergilikti asyl tuqymdy sıyrlar» delingen. Kelesisiniń túsinigi: «Sýrette: bizdiń delegasıamyzdyń Evropany aralaýǵa ushqaly turǵan sáti» delingen. Bizdiń gazette bul sıaqty bylyqpaılar tolyp jatady, biraq oǵan deıin eshbir sıyrdy eshqashan úkimet delegasıasymen shatastyryp kórgen joq edik.

Al men aıtqaly otyrǵan qateniń eshbir malǵa qatysy joq. Birinshi qatem onshama mán bererlik te emes. Alǵashqy qyzmetime qulshyna, qumarta kirisip, buıyrǵan jáıtti bassalyp jazyp júrgen kezim. Bir kúni gazettiń bas redaktory, ol qazir depýtat, meni shaqyryp aldy da:

— Men búgin keshke bir konsertke shaqyrylǵan edim, biraq bara alatyn emespin. Odan syn maqala jazý kerek. Sen bárin de burqyratyp jazyp júrsiń ǵoı, sol konsertten materıal bere alasyń ba? — dedi.

Baıaǵyda bir pomeshık jalshysynan: «Sen bizdiń balany baǵa alasyń ba?» dep suraǵanda, jalshysy turyp: «Táıir-aı, sol da sóz be eken? Kerek deseń, saıtannyń da sıraǵyn syndyryp bereıin!» depti. Men de sondaımyn... Konsertti synap jaza almaıtyndaı maǵan ne bolypty sonsha? Biraq «do» men «sı»-di, skrıpka men vıoloncheldi bir-birinen aıyra almaımyn. Onyń ústine: konsertke barýǵa mursham bolmaı qaldy. (Ol kezde gazette nebári on-on bes jýrnalıs isteıtinbiz. Al qazir bir ǵana sport bóliminiń ózinde sonsha kisi bar).

Bas redaktor maǵan programmany usynyp:

— Mynany kór de birdeńe jaz, — degen.

Onyń kóńil kúıine qaraǵanda, konsertti maqtaý qajet tárizdi. Programmany birneshe ret oqyl shyqtym. Ol tipti qytaı tilinde jazylsa da eptep uǵarmyn-aq dep edim, — bolmady. Konsert... alegro... opýs... do mınor... solo... Chaıkovskıı... degendeı, men ómiri estimegen sózder kóp.

Allaǵa sıynyp aldym da, maqalany jazýǵa kiristim... «Konsert ǵajaıyp boldy, onyń ǵajaıyp bolǵandyǵy sonshama, jazyp jetkizý múlde múmkin emes. Á degennen aqyryna deıin qudiretti mýzykaǵa tánti boldyń. Pıanıskanyń oıynyn tup-týra sıqyr dersiń. Roıáldiń daýysyna eriksiz tańdaı qaqtyq. Mýzyka — jan azyǵy degen anyqtamanyń aqıqattyǵyn men tek osy joly ǵana uqtym. Opýs-eki meniń buǵan deıin tyńdaǵan barlyq opýstarymnan asyp tústi, opýsty dál bulaı oryndaǵandy men eshqashan estigen emespin... (Osy tusta maǵan mıǵulalar meniń ózimdi mıǵula dep júrmesin degen oı keldi de, eptep syn pikir qystyra otyrýdy jón kórdim.) Opýs-ekiniń oryndalýyn keıde opýs-eki jarym dep qaraýǵa da bolatyn edi. Al do mınor she? Til jetpes sıqyr emes pe?! Alaıda buǵan deıin tamasha qalpynda turǵan roıáldiń endi azdap qana aqaýy bary baıqalǵandaı boldy...»

Ol kezde bizdiń gazetter halyqaralyq oqıǵalardy baıandaýǵa kóp oryn bermeıtin, búginde bizdi ondaı habarlarmen mol jabdyqtap turǵan Amerıkamen qazirgideı tyǵyz baılanysymyz joq bolatyn. Al eldiń ishki jaǵdaıynan neǵurlym jıi jazylatyny — konsertter men leksıalar týraly habarlar edi. Meniń maqalam gazettiń eń eleýli, eń kólemdi materıaly boldy, jýrnalısik tirliktegi eń birinshi iri tabysym boldy. Sóıtip, bizdiń gazet sol kúni basqa gazetterge shańyn da kórsetpeı ketti. Basqa gazetterdiń bári de konsert jaıynda birinshi betterine birer jol ǵana habar berip, onyń keıinge qaldyrylǵanyn aıtypty. Al men qoıylmaǵan konsert týraly maqala jazýda dúnıe júzindegi tuńǵysh synshy bop shyǵa keldim.

Sondaı ekinshi tabysymnan keıin jumyssyz qaldym...

Stambýlǵa bir sheteldiń memleket qaıratkeri kelmekshi eken. Gazet sekretary sol memleket qaıratkerinen aerodromda ıntervú alýdy maǵan tapsyrdy.

— Baıqa, — dedi ol maǵan, shyǵa bergenimde, — ótken joly delegattardyń aıtpaǵanyn aıtty dep bylyqtyryp, bárimizdi masqara etpediń be, taǵy sondaı bolyp júrmesin!

Ol joly men kináli emes bolatynmyn. Bizdiń elimizden attanyp bara jatqan shetel delegasıasynyń bes múshesiniń bir de biri túrik tilin bilmeıdi eken, sonsoń qaıteıin, olar úshin pikirdi ózimniń aıtýyma týra keldi.

(Ol kezde «ýn» degenge tili kelgen jýrnalıserdiń bári fransýz tiliniń, al «ıes» deı alǵandar — aǵylshyn tiliniń mamany bolyp sanalatyn.)

Meniń jazýymsha, men delegasıa múshelerinen: «Bizdiń elimiz týraly pikirlerińiz qandaı?» — dep suraımyn.

Olar bylaı dep jaýap qaıtarady: «Sizdiń elińiz qysqa ǵana ýaqyt ishinde adam tańdanarlyq progreske qol jetkizdi. Sizder shyn máninde ǵajaıyp jańalyqtar jasadyńyzdar. (Bizge shynynda nege ǵajaıyp jańalyq jasamasqa?) Sizder Evropa elderi arasynda laıyqty oryn alyp otyrsyzdar. Sizder qaryshty qadammen ilgerilep barasyzdar. Sizdiń elińizde ótken joly kelgenimizden bergi merzimniń ózinde nebir uly ózgerister bolypty».

Meniń túbime jetken pále osynyń sońǵy sóılemi boldy. Delegasıa músheleriniń eshqaısysy Túrkıada buryn bolyp kórmepti!

Iıtervúimde jazǵanymdaı, odan soń delegasıa múshelerinen: «Sizderge bizdiń elde eń unaǵan nárse ne boldy?» — dep suraımyn. Olar: «Aıran quıǵan qıar salaty, súrlengen et qosyp pisirgen jumyrtqa, sondaı-aq, shala tuzdap saqtaǵan biteý qıar. Sizderdiń áıelderińiz zamanymyzǵa ábden saı eken», — deıdi.

Bul jerde aıta ketetin bir jáıt — men ıntervúdi bastan-aıaq oıdan shyǵara bergen joqpyn. Eski gazetterdiń tigindilerin alyp aqtardym da, shetel delegasıalarynyń múshelerine ádette qandaı suraqtar qoıylatynyn, olardyń ne dep jaýap qaıtaratyndaryn kórip, aınytpaı kóshirip shyqtym...

— Tezirek jónel, áıtpese kesh qalasyń, — dedi sekretar.

— Jolǵa ańsha qaıda?

— Erteń býhgalterıadan alasyń...

Men eń áýeli Babaálidegi «Balqan» ashanasyna bardym da, kotletke syqıyp toıyp aldym. Kotlettiń qyzýymen «Messeret» syrahanasyna baryp jaıǵasyp, sol jerde otyryp-aq ıntervúimdi jazyp tastadym. Intervúim gazet qyzmetkerleriniń bárine qatty unady.

Kelesi kúni basqa gazetter: samolettiń synyp qalǵandyǵy sebepti delegasıa Stambýlǵa kele almady dep habarlady. Odan, árıne, meniń ıntervúimniń quny kemip qalǵan joq. Biraq ishi tar qyzǵanshaqtar meni gazetten qýyp jiberdi.

Bul oqıǵany bir keshki gazettiń qojaıyny estıdi de: «Kórmegen kisisinen ıntervú alyp júrgen ol jýrnalıs erekshe talantty eken, ózin bizdiń gazetke shaqyryńdarshy!» — depti. (Samoleti synyp keshikken sheteldikterden syrttaı ıntervú alatyn jas jýrnalıser qazirde de bary eshkimge qupıa emes. Men óz jańalyǵymnyń jalǵasyp kele jatqanyn, laıyqty izbasarlarym baryn maqtanysh etemin!)

Sonymen, keshki gazette isteı bastadym. Onyń shtatynda tórt tilshi, alty qaıshy bar eken. Ábden tozyp, júzi jelinip qalǵan eki qaıshyny jańa eki qaıshyǵa aıyrbastap aldy. Sóıtip, tort jýrnalıs sol alty qaıshymen jumys isteı berdi. Qalada bizben básekeles jáne bir keshki gazet bar kórinedi. Bir kúni bastyǵymyz bizdi jıyp aldy da:

— Bizdiń gazettiń jaǵdaıy qıyn. (Tıraj azaıyp ketkende «bizdiń gazet» dep, al tırajy óse qalsa, «meniń gazetim» deıtini bar). Qalaıda birdeńe oılastyrmaı bolmaıdy, — dedi.

Alla aýzyma sóz salyp:

— Básekeles gazet kúndizgi saǵat birde shyǵady, eger biz saǵat tórtte shyqsaq, tırajymyz kóbeıer edi, — dedim.

Meniń aram oıymdy túsine almaǵan keıbir qyzmetkerler: buryn shyqqan gazet kúndelikti jańalyqtardy da buryn jarıalaıdy, dep qarsy daý aıtty. Alaıda bastyq meni qoldap:

— Mynanyń aıtqanyn da baıqap kórelik, — dedi.

Biz saǵat birde shyqqan gazettiń barlyq jańalyqtaryn qaıshymen qıyp alyp, eptep túzetip, óz gazetimizge jelimdep otyratyn boldyq. Sóıtip, eki jańa qaıshynyń, tórt eski qaıshynyń kómegine súıendik te, ónbes kisiniń qolynan áreń keletin jumysty emin-erkin atqara bastadyq. Qaıshy qaıraýshy shalǵa tóleıtinnen basqa shyǵyn shyǵarmaıtyn boldyq.

Bir kúni bizben básekeles gazette mynadaı habar basyldy: «Artın degen azamat úıiniń jabyǵyna qadalǵan jalaýdyń sapqa oratylyp qalǵanyn baıqady da, ony jazyp durystap qoıý úshin sekirip saptyń úshkir temirli ushynan ustaı alyp, tartylyp joǵary shyqpaqshy boldy. Onyń salmaǵyn kótere almaı sap synyp ketip, Artın beıshara besinshi etajdan qulap mert boldy. Jalaý onyń týra ústine qulap túsip, aıqara jaýyp qaldy», — depti. Gazet qaıǵyly oqıǵa bolǵan úıdiń adresin de aıtypty.

Men ol habardy dereý qıyp aldym da, biraz tuzdyqtap, taqyrybyn «men mundalatyp», ózimizdiń gazetke bere qoıdym. «Erjúrek Artın baıǵus sháıt boldy» dep atadym. Bireýler: musylman emes kisini «sháıt» deýge bolmaıdy degen soń, men Artınniń der kezinde súndettelgenin aıtyp habaryma tolyqtyrý engizdim.

Tókken terdiń tóleýi qandaı boldy deısiz be? Meni jumystan qýyp shyqty. Óıtkeni, básekeles gazette kelesi kúni mynadaı habarlama jarıalandy:

«Bir jýrnalıs, anyǵyraq aıtsaq: bir jamaýshy, bizdiń habarlarymyzdy kúnde túp-túgel oıyp-qıyp alady da, óz gazetine shyǵarady. Biz urlyqshyny tup-týra ulyttyq. Keshegi nómirimizde Artın degenniń qulap ólgeni jaıynda jazyp edik, ol sony bassalyp kóshirip ala qoıdy. Al biz aıtqan kisi ómirde bolǵan da emes, qulaǵan da emes...»

Áıtkenmen, ol shatań meniń atymdy jýrnalıser álemine keń jaıyp jiberdi. Birazdan soń men úlken gazetke qyzmetke shaqyryldym. Onda da kózge túsýge qulshyndym. Aqyrynda kókten tilegenim jerden tabyldy. Gazet ıesi meni shaqyryp alyp:

— İshki ister mınıstrimiz poıyzben Stambýlǵa kele jatyr. Basqa gazetter budan beıhabar. Dál qazir Haıdarpasha vokzalyna tart ta, odan ıntervú al, — dedi.

Báıge ózimdiki shyǵar dep úkideı ushyp vokzalǵa jetip barsam, — jýrnalıserden aıaq alyp júrgisiz. Sóıtsem, poıyz birjarym saǵat keshigip kele jatyr eken. Dereý taksıge mine sala Pendıkke tarttym. Poıyz Pendıkke kelip toqtasymen biz múlde kútpegen is boldy. Mınıstr poıyzdan tústi de, ózin qarsy alǵan chınovnıkter bar bári baryp avtomobılge otyrdy. Jantalasyp júrip qasyna jaqyndadym da, bastyǵymnyń oǵan ystyq yqylaspen sálem joldaǵanyn aıtyp úlgirdim. Iilip-búgilip turǵanymdy unatyp qalsa kerek, ol meni óz mashınasyna otyrǵyzyp aldy. Shoferdiń qataryna jaıǵastym da, mınıstrden bizdiń gazet úshin lebiz bildirýin ótindim... Basqa gazetterdiń jylpostary Haıdarpasha vokzalyn aınalyp jortyp júre tursyn! Olar meniń sarqytymdy ishse de jeter!..

İshki ister mınıstrimiz ózine deıingi mınıstrleri aıtyp ótken jáıtterdi qaıtalap shyqty. Halyqtyń ósýine polıseılerdiń ósýi ilese almaı keledi. Barlyq azamattar polısıaǵa kómek kórsetýleri kerek. Muny mınıstr óz atynan basa ótinedi. Polıseılerdiń sanyn kóbeıtý kerek. Tájirıbeli polıseı kadrlar daıarlaý kerek... Bizdiń polısıa ýchastoktarymyzda kisi sabaý eshqashan bolǵan emes jáne bolmaıdy da... Elimizdiń esh jerinde tártipsizdik jasaýshylyq atymen joq... Polıseılerdiń jalaqysyn ósirgen jón. Olardy qazirgi zamanǵa saı jańasha kıindirý qajet... Budan soń mınıstr tıym salynǵanyna qaramastan keıbir polıseılerdiń uzyn murt qoıyp, saqal ósirip júrgenderin kórgenin aıtty.

Mınıstrdiń málimdemesi erteńinde tek bizdiń gazette ǵana jarıalandy. Sondaı asa mańyzdy iste biz básekelesterimizdiń bárine jer soqtyryp kettik. Biraq, sol kúni gazetimiz jabylyp qaldy. Nege jabylǵanyn osy ýaqytqa deıin tiri jan bilmeıdi. Meniń bul málimdemem bizdiń baspasózimizdiń tarıhynan óz ornyn alar dep oılaımyn. İshki ister mınıstriniń málimdemesi jarıalanǵan kúngi gazetke bir qylmys jónindegi habarlama jáne tırajdy ósirý úshin bir bylapyt romannyń úzindisi berilgen bolatyn. Solar: mınıstrdiń málimdemesi, kisi ólimi týraly habarlama jáne bylapyt roman úzindisi — birimen biri baspahanada aralasyp ketken kúıinde basylyp shyqty. Ádeıi jasalǵan áreket ekendigi ańǵarylatyndaı. Ol qospa materıal mende áli kúnge saqtaýly. Bir úzindi keltireıin:

«Qurmetti ishki ister mınıstriniń bizdiń gazetke arnap jasaǵan málimdemesi.

Baqylaý-tekserý jumystaryn júrgizý maqsatymen áıgili baýkespe urylardyń biri Zyryl Shákir esimdi qurmetti ishki ister mınıstrimiz keshe júırik poıyzben Stambýlǵa keldi. Sonyń aldynda ǵana jasaǵan qylmysynan keıin ishki ister mınıstri Pendıkte poıyzdan tústi de, bizdiń gazetke arnap baısaldy málimdeme jasady. «Maǵan habarlaǵanyndaı, — dedi ol áýelde, — meniń ashynam semiz Meláhat basqa da bireýlermen baılanysty kórinedi. Men ony kópten beri baqylaýǵa alyp júrmin. Búkil elimizde temirdeı tártip ornatyldy». Qazir anyqtalyp otyrǵanyndaı, qurmetti ishki ister mınıstri qıyn-qystaý kezeńde jantúrshigerlik qylmys jasady, polısıa agentteriniń múlde jetispeıtinin eskertti. Ol ózi óltirgen áıelmen alty aı boıy oınap-kúlgen. Túnde aıaq astynan úıine qaıtyp kelip, ishten Janetanyń daýysyn estip qalady. Esiktiń kilt suǵatyn tesiginen syǵalap qarasa, — Janeta tyrjalańash tur! «Frank, súıiktim Frank, meni ómirde birinshi ret qushqan erkek sensiń!» — dep bajyldady ol. Kenet, beınebir jyndanǵan jansha, bizdiń tilshimizdiń suraǵyna jaýap retinde ol: «Jurtshylyǵymyzdyń polısıaǵa kómektesýin ótinemin» dedi. Bul máseleni óz gazetińizde jaqsylap jazatyn bolyńyzdar, dedi ol odan soń, men is-áreketteri kúdikti semiz Meláhatty úsh aı boıy baqylap júrmin. Keshe túnde úıge mas bop kele jatyp teksergenimde uzyn murtty, sapsıǵan saqaldy birneshe polıseıdi kórdim. Polıseılerdiń murtyn dereý qyryp tasta degen buıryqty estigen Morıs shoshyp ketti. Qolyndaǵy Janetany Frank aǵaı qushaqtap kóterip alǵanyn kórgende tóbe shashy tik turdy. Franktyń júni kódedeı keýdesine betin basqan Janetaǵa: «Biz polıseılerimizdiń jaǵdaıyn jaqsartýdy oılastyryp jatyrmyz», degendi aıtty. Tilshimizdiń kıim jónindegi suraǵyna jaýap bere kelip, ol bylaı dedi: «Janetanyń ish kıimi men tóstartqyshy jerde shashylyp jatty. Frank Janetany ıterip qaldy da, myna kıim yńǵaısyz dep aıqaı saldy. Polıseıler árqashan muntazdaı tap-taza bop qyrynyp júrýge tıis. Kıimniń neǵurlym jetildirilgen formasyn shyǵarý oılastyrylýda. Qylmys jasaǵan qaraqshy qashyp qutylýǵa tyrysty, biraq qurmetti ishki ister mınıstri nan kesetin pyshaqty ala umtyldy, odan arǵysy esinde joq».

Bizdiń gazettiń osy bylyqpaı maqalanyń kesirinen jabylyp qalǵanyn eshkim bilmeıdi. Bul nómirdi gazetti shyǵarǵan qyzmetkerlerden basqa tiri jan oqyǵan joq, tipti bastyǵymyzdyń ózi de oqyǵan joq. Bári de: gazet basmaqalasynda úkimetti qatty synaǵan shyǵar, sol úshin jaýyp tastalǵan shyǵar, dep topshylap júr.

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---