InfoHub Logo

Dúıim jurtqa belgili bir jazýshy jaqynda óziniń alpys jasqa tolǵanyn toılady. Al oqyrman qaýym onyń jasyn alpystan áldeqaıda úlken deıdi. Sirá, ataq-dańq adamdy erte egde tartqyzyp, elge qartaıtyp kórsetetin shyǵar, oǵan alda jasar jasynan eptep úles berip te qoıatyn shyǵar.

Ol ol ma, ataqty jazýshylardy qart deýmen qatar, olardy shyndyǵynan asyra shylqyǵan baı dep oılaıtyn da ádet bar. Bolmaǵanda she?! Aqshasyz ataq shyǵa ma?! Kim senedi oǵan?! Onyń úıi dúnıe-múlikke toly ǵoı! Mebeline, mysaly, atty kisi túsip, jaıaý kisi jatyp qaraıtyn bolar!..

Men áńgime etip otyrǵan jazýshyny ózi aıtqan jasynan kóp úlken deýge negiz bar da edi. Óıtkeni, alaı-dúleı ómir súrgen basqalar sıaqty ol da tym erte qartaıyp, myj-myj bop myqshıyp qalǵan-dy. Ony shylqyǵan baı deýge de, árıne, sebep bar edi. Birinshiden, ol árqashan sypaıy kıinip júredi. Úıinde kıimi úıilip jatpasa da, osydan on shaqty jyl buryn tigilgen bes kostúmi sol sý jańa kúıinde ilýli tur jáne qaısysy bolsa da oǵan jarasa ketedi. Ekinshiden, eger ol qaltasynda on som aqshasy bolsa, ony peıildene, jomarttana ustaıtyny sonshama, on somy on myń somdaı bop kórinedi. Al shyndyǵynda aqshasy bir kún bar, bir kún joq bolyp júredi, tek onysyn sezdirmeıdi.

Aqyrynda onyń ataq-dańqy abyroı bolýdan aldy. Dástúr ózgerdi me, daqpyrt tásili ózgerdi me, áıteýir, onyń shyǵarmalary basylmaıtyn boldy. Gazet-jýrnaldar ony qolqalaýdy qoıdy. Kitap baspalary da tilekterin tyıdy. Qolyna qalam ǵana ustaǵan, ómir boıy jazýshylyqpen ǵana aınalysqan adam endi qaıtýi kerek? Ol men áli de baıaǵymdaımyn dep bildi. Onysy beker me álde? Beker bolsa: oqyrmandar ony nege umytpaı júr, kóshede kezdeskende nege tanıdy ony, atyn nege atasady?..

Ol gazette uzaq ýaqyt qyzmet istedi. Biraq, qyrsyqqanda qymyran irip degendeı, gazetterde qazir qart jýrnalıserdiń bireýi de joq. Áıtpese, eski kóz joldastaryna baryp, káne, maǵan jumys bere qoı der edi. Jas qyzmetkerlerdi tanymaıdy. Al jastar ony, ataqty jazýshyny, árıne, biledi, kezdese qalǵanda tipti, «ustaz» dep sypaıy sálemdesedi de.

Iá, buryn ony gazet ataýlynyń bári qoshemettep qarsy alatyn. Onyń baspasózdi syılaıtynyn biletinder keıde maqala, keıde feleton jazdyryp, keıde aýdarma jasatyp alatyn...

Bir kúni ol tańerteń sándenip kıindi, baıaǵyda óziniń romany basylǵan, ejelden baılanysy bar gazetke kirip-shyqqysy keldi. Buryn qashan barsyn joly ashyq bolatyn ony esik kózinde shveısar toqtatyp:

— Sizge kim kerek? — dedi.

Ol bas redaktorda buıymtaıy baryn aıtty.

— Sizdi kim dep aıtaıyn?

Ol óziniń aty-jónin atady. Sirá, shveısar esine túsirdi bilem, ornynan tez turyp:

— Qazir, ápendim! — dedi de, bas redaktorǵa telefon soqty, sonsoń: — Kirińiz, ápendim, kútip otyr, — dep qalbalaqtady.

Jazýshy bas redaktordyń kabınetine baryp kirdi. Kabınet ıesi beıtanys bolsa da aldynan ıilip shyǵyp, qurmettep qolyn alyp sálemdesip, tórletip otyrǵyzdy, qymbatty qonaǵynyń ne ishkisi keletinin sypaıylap surady.

— Bir qulaqbas kofe bolsa, qanty azyraǵynan.

Bas redaktor endi: «Al, ápendim, ne buıymtaıyńyz bar?» deıtin shyǵar. Joq, sypaıy adam búıtip tótesinen tońq etkizip qoıyp qalmaıdy, ol: «Sizderge qylsha moınymyz talsha bop qyzmet isteýge árqashan ázirmiz», dep alystan oraǵytyp baıqaıdy. Sonda oǵan ne deýi kerek? Jumys izdep keldim deı almaıdy... Sony aldyn ala oılaǵan jazýshy:

— Ápendim, maǵan sizdiń maqalalaryńyz, sóz saptaýyńyz unaıdy, — dedi.

— Tym maqtap jiberdińiz-aý, ustaz...

— Basmaqalalaryńyzdy árqashan súısine oqımyn...

— Raqmet, ustaz, tóbemdi tipti kókke jetkizip tastadyńyz...

— Jol-jónekeı kirip-shyǵaıyn dep burylǵanym ǵoı...

— Munyńyz ǵajap izgilik, ustaz...

— Qyzmetińizge bóget jasaǵan joqpyn ba?

— O ne degenińiz! Sizdiń kelgenińiz — biz úshin úlken mártebe, ustaz!..

Kofe ishildi, sypaıygershilik rásimi jasalyp boldy. Endi ne otyrys bar?

Bas redaktor onyń ne sharýamen kelgenin surar. Kópten beri jolamaı júrgen jazýshyny qudaı ózi aıdap keldi ǵoı... Jazýshy kórinbeı ketken sebebin aıtar, al bas redaktor, árıne: «Daıyn romanyńyz joq pa, ustaz? Eger bolsa, ony bizdiń gazetke berýge kelisseńiz, biz sheksiz alǵys aıtar edik...» der. Jazýshy oǵan: «ókinishke qaraı, ala kelgen eshteńem joq. Alaıda men qazir eki roman jazyp júrmin, sonyń bireýi jýyqta daıyn bop qalar...» dep jaýap berer.

Biraq, ekeýiniń áńgimesi bul arnaǵa túspeı-aq qoıdy. Sonsoń jazýshy sózdiń betin basqa burdy:

— Siz saıasatpen de shuǵyldanasyz, barlyq jańalyqty bilip otyrasyz. Iaǵnı premer-mınıstrdiń sońǵy sózi jóninde qandaı pikirdesiz?

Ol suraqty qoıýyn qoısa da, onysyna ishteı ókindi, óıtkeni, bas redaktordyń shubyrtpa jaýabyn yqylaspen tyńdaǵan da joq, uqqan da joq.

Ekeýi biraz máselelerdi áńgimeledi, biraq bas redaktor ne romanyńyzdy, ne áńgimeńizdi ákelińiz dep tis jarmady.

— Jaraıdy, ruqsat etseńiz men qaıtaıyn, qyzmetińizge kedergi jasamaıyn.

— O ne degenińiz, ustaz! Otyryńyz, asyqpańyz!

Biz bir jasap qaldyq!.. Jıi-jıi kelip turyńyz, ustaz!..

Jazýshy satymen túsip kele jatyp: «Jańaǵynyń «jıi-jıi kelip turyńyz» degeni nesi? Qaljaǵy ma, shyny ma? Álde jete tanyspaı jatyp: pálendi jazyp berińiz, dep qolqa salýǵa yńǵaısyzdandy ma eken?..» dep oılady. «Bas redaktor kelesi joly menen maqala suraıtyn-aq shyǵar. Bul joly maqalanyń dilgirli bolmaǵan shyǵar...»

Ataqty jazýshy endi aıańdap basqa gazetke bardy. Ondaǵy baspa ıesimen kezdesýdi oılady, baıaǵyda onyń marqum ákesi men ekeýi joldas-jora bolyp edi, — sony aıtyp, ótken-ketkendi eske alyp, sonsoń jumys jaıyn qulaqqaǵys ete salar...

— Sizge kim kerek? — dedi shveısar.

Ol baspashyny kórgisi keletinin aıtty. Baspashy Evropaǵa attanyp ketipti. Jazýshy keter-ketpesin bilmeı esik kózinde eki oıly bop sál-pál turdy da:

— Olaı bolsa, ádebıet bóliminiń meńgerýshisimen áńgimelesip shyǵaıyn, — dedi.

— Kim kelip tur deıin?

Ol aty-jónin aıtty. Ony ishke kirgizdi.

Ádebıet bóliminiń meńgerýshisi men ekeýiniń áńgimesi álgi bas redaktormen sóıleskendeı shamada boldy. Tek bul joly ol qajet ony-munyny jazyp berýge ázir ekenin, gazetke arnap kópten beri áńgime jazyp ta júrgenin eskertip baqty.

— Ápendim, siz erterektegi dúnıelerdi bile bermeıtin shyǵarsyz? — dedi ol.

— O ne degenińiz, ustaz! Bári de esimde! Sizdiń áńgimelerińizdi túgel oqydym. Sizdiń keıbir ǵajap áńgimelerińizdi umytý tipti múmkin emes!

— Ondaıdy qazirde de jazady, — dedi jazýshy. — Anyǵyraǵyn aıtqanda... ol endi... árıne, týra sondaı bolmaǵanmen... jaqsy áńgime jazý — jalpy ońaı sharýa emes...

— Ol túsinikti ǵoı, ustaz! Sizdershe jazatyndar qazir tabyla qoıar ma eken?!

Jazýshy: «Kózińe aq túskennen saýmysyń?! Jazatyn adam qarsy aldyńda otyrǵan joq pa?!» — dep aqyryp jibere jazdady.

Qoshtasarda meńgerýshi de:

— Bizge jıi-jıi kelip turyńyz, ustaz. Esigimiz ashyq, tórimiz ázir, — dedi.

Jazýshy bir apta boıy redaksıalardy aralap, baspa ıelerimen de, redaktorlarmen de, sekretarlarmen de sóılesti. Birimen aýdarma, túsinikteme týraly, ekinshisimen — roman jaıynda áńgimelesti. Báriniń bar-joq aıtatyny: «Jıi-jıi kelip turyńyz!» ǵana. Qaısybir redaksıalarǵa eki ret, úsh ret barsa da, eshkim oǵan zakaz da bergen joq, qyzmet te usynǵan joq. Sirá, bári de sypaıygershilik saqtaǵan bolar. Nemese, ataqty jazýshynyń jaǵdaıy bizsiz de jaqsy dep oılaǵan shyǵar.

Jazýshy endi maǵan jumys berińder, qyzmetke alyńdar dep týrasyn aıtýǵa bel býdy. Ol ózine redaktordyń, bólim meńgerýshisiniń, ádebı qyzmetkerdiń, sholýshynyń, nemese tym qurysa tilshiniń orny buıyrmaıtynyn, árıne, bildi. Ondaı oryndardy ol suramaıdy da. Oǵan tapqany tamaǵyna jeterlik jumys qana kerek!..

Ol redaksıalardy aralap shyqty. Ózine kórsetilgen qoshemet, «ustaz, ustaz» degen qolpashtaý sózder aýzyna qaqpaq boldy da, jaǵdaıynyń aýyr ekenin aıta almaı mysy qurydy. Tuǵyrdan túsip turmaǵan soń úıde otyra-otyra ishiń pysady eken, ýaqyt ótkizý úshin ony-muny bir jumys izdemesem bolatyn emes dep emeýrin jasap ta baıqady.

«Páli, ustaz, o ne degenińiz! Munyńyz yńǵaısyz ǵoı. Bizdiń gazette sizge laıyq jumys qaıdan bolsyn... Ony-muny jumys degenińiz ne? Bizde sizge usynýǵa tatyrlyq jumys múlde joq. Bizge renjı kórmeńiz, ustaz!» — desti oǵan.

Sonsoń ol ishim pysty, óıtti-búıtti degendi qoıdy da, aqsha tabýy kerek ekenin, jan saqtaý úshin tipti korektor bop isteýge de ázir ekenin aıtatyn boldy.

— O ne degenińiz, ustaz! — desti oǵan. — Ne aıtyp otyrsyz? Korektorlyq jumystyń sizge qajeti qansha?! Onyńyz ne?..

Jazýshy tize búkpedi. Korektorlyq bolmasa, basqa kez kelgen jumysqa da rıza...

— Qaljaǵyńyz taýsylmaıdy-aý, ustaz! — desti oǵan.

Sodan keıin ol kelesi redaksıada tótesinen bir-aq tartyp, páteraqyny tóleı almaı júrgenine úsh aı bolǵanyn, qaryzǵa belsheden batqanyn aıtyp saldy. Qandaı jumysqa bolsyn qýana-qýana kelisedi... Gazette pálenbaı jyl istegen eńbegi bar emes pe...

— Alla saqtasyn! Bizdi renjitkińiz kele me, ustaz? — desti oǵan. — Qaljyńyńyz qyzyq eken. Ony-muny jumys degenińiz ne, ustaz?!

Kelesi gazette ol múlde aqtaryldy. Ashtyq az-aq aldynda júrmin dedi. Ústindegi kıiminen basqanyń bárin satyp bolǵan. Endi aıtar nesi qaldy! Túnde isteıtin jumys bolsa da, áıteýir birdeńe taýyp berińder dep ótindi...

— O ne degenińiz, ustaz! Sizdeı ataqty jazýshyǵa ony-muny jumys jarasa ma eken?! O, alla! Sizdi óıtip kim mazaq ete almaq! O ne degenińiz, ustaz!..

«O ne degenińiz, ustaz»! — degen sózdi alǵash estigende ol óziniń syıly ekenin sezinip, marqaıyp qalǵandaı bolýshy edi, endi bul sózdiń ózinen tezirek qutylý úshin aıtylatynyn uqty...

Sonda da redaksıalardy qydyryp, jumys izdeı berdi.

Qaıda barsa da: «O ne degenińiz, ustaz!.. Bizge jıi-jıi kelip turyńyz!..» — degennen basqa jaýap estimedi.

Qurǵaq qasyq aýyz jyrtady...

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---