InfoHub Logo

9 mamyr – Uly Jeńis kúni! 1941-1945 jj. Otan soǵysynda erlik kórsetken jaýynger-kazaqstandyqtardyń ishinde KazUÝ-dyń qyzmetkerleri, túlekteri men stýdentteri de boldy. Soǵys jyldary ýnıversıtet ujymynan maıdanǵa 287 adam, olardyń 59-y oqytýshy, 52-si ákimshiliktik-sharýashylyq qyzmetker jáne 176 stýdent, sonyń ishinde 30 boıjetken, attandy. Olar Brest qamalyn, Stalıngrad, Máskeý, Lenıngrad, Kýrsk, Harkovty qorǵaýda, Eýropany fashızmnen bosatýda zor úles qosty. Jeńis kúni qarsanyńda biz máńgilik este qalatyn soǵys jáne eńbek ardageri, ýnıversıtet túlegi qurmetti Ustazymyz bolǵan Jumatov Ǵabbas Jumatulyń eske alamyz.

Jumatov Ǵabbas Jumatuly – 1918 jyly Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl selosynda dúnıege kelgen. 1937 jyly Almaty qalasynda baılanys tehnıkýmyn bitirip, Qaraǵandyda radıotaratý qurylǵylarynyń tehnıgi boldy. 1939 jyly taý-metallýrgıa ınstıtýtynyń geologıalyq barlaý fakúltetine oqýǵa túsedi, biraq kóp uzamaı áskerge shaqyrylady. Ǵabbas Jumatuly úshin 1941 jyl 22 maýsym Belarýs Respýblıkasynyń Brest qamalynyń garnızonynda Qyzyl Armıada áskerı boryshyn ótep, úıge oralatyn kún edi. Ókinishe oraı, ekinshi dúnıejúzilik soǵysy bastalyp, Ustazymyzǵa garnızon jaýyngerlerimen birge, soǵystyń alǵashqy saǵattarynda urys júrgizýge týra keledi. Jaýyngerler alǵashqy dúrkindetken atystan oıanyp ketip, ne bolyp jatqanyn túsine almady. Bireýler bul naızaǵaı dese, basqalary jer silkinisi dep jatty. Biraq snarádtardyń kelip jetken ysqyryǵy, al keıin qulaq tundyrarlyq jarylystar, soǵys ekenin bildirtti, dep eske alatyn edi aǵamyz.

Brest qamalynyń qorǵaýshylarynyń kóbi kúshi teń emes urysta qaza tapty. Tiri qalǵandar, uryspen shegine otyryp, Gomel qalasy aýdanyndaǵy Qyzyl Armıanyń turaqty bólimderine ótti. Ǵ. Jumatov Bas qolbasshylyq rezerviniń 537-nshi artılerıalyq polkine tústi. 1941 jyly 7 qarashada polk Qazan tóńkerisiniń jyldyǵyna arnalǵan Qyzyl alańdaǵy sherýge qatysty. Jaý Máskeý irgesinde turdy, polk te Zvenıgorod pen Mojaıskini, keıin Máskeýdi qorǵaýǵa sherýden tikeleı maıdanǵa attanyp ketti. Polktiń úzdik ári laıyqty jaýyngerleriniń arasynda ol 1942 jyly partıaǵa qabyldandy. Sodan keıin, 1942 jyldyń sońynda Tomskide ornalasqan Dnepropetrovsk Qyzyltýly artılerıa ýchılıshesine oqýǵa jiberildi. Onda maıdan úshin jedeldetilgen bes aılyq baǵdarlama boıynsha ofıserler daıyndaıtyn. Ýchılısheni bitirgennen keıin, Ustazymyz Ońtústik maıdanǵa 5-shi Don kazaktarynyń Qyzyltýly atty ásker korpýsyna, 150-shi gvardıalyq tankke qarsy joıǵysh Korsýn Qyzyltýly polkine jóneltildi. Budan bylaı ol osy polktiń quramynda maıdannyń kóptegen jerlerinde shaıqasty: Ýkraına men Moldovada, Karpat bókterinde, Korsýn-SHevchenko jáne Iassk-Kıshınev operasıalaryn júrgizý barysynda iri jaý toptaryn qorshaýǵa alyp-joıýǵa, sondaı-aq Transılvanıa dalasyndaǵy urystarǵa, Rýmynıany, Iýgoslavıany, Vengrıany azat etýge qatysty. Soǵysty – Avstrıada, Alpi aýdanynda aıaqtady.

Ol I dárejeli Otan soǵysy ordenimen (eki márte), II dárejeli Qyzyl Juldyz ordenimen, Venger respýblıkasynyń «Altyn deste» medalimen «Máskeýdi qorǵaǵany úshin», «Býdapeshti alǵany úshin» medaldarymen, merekelik «Brest qamalyn qorǵaǵany úshin» medalimen jáne t.b. marapattaldy. Maıdangerler arasynda jaýyngerlik marapattarmen teń baǵalanatyn Joǵarǵy Qolbasshynyń alǵys hattaryna ıe boldy. Jalpylaı alǵanda 30-dan astam orden jáne medal ıegeri atandy.

Jeńisten soń, aǵamyz S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti) tarıh fakúltetine oqýǵa túsedi. Ony 1950 jyly úzdik bitirip, aspırantýraǵa qaldyrylady. Kandıdattyq dısertasıa qorǵap, ýnıversıtette 50 jyldan astam jumys istedi: oqytýshy, aǵa oqytýshy, dosent, profesor boldy. Ustazymyzǵa adal qyzmeti úshin «Respýblıkaǵa sińirgen eńbegi» atty medali tapsyrylyp, «Qazaq KSR joǵary mektebiniń eńbek sińirgen qyzmetkeri» ataǵy berildi, sodan soń Joǵarǵy Keńestiń Qurmet gramotasymen, Qazaqstan Respýblıkasynyń dıplomdary jáne gramotalarymen marapattalady. Talǵar aýdanynyń qurmetti azamaty ataǵy berildi. Ýnıversıtettiń qurmetti profesory ataǵyn, «ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń damýyna qosqan aıryqsha úlesi úshin» Úlken altyn medalin jáne 2014 jyly «ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-ǵa 80 jyl» atty mereıtoılyq medaldaryna ıe boldy. Sonymen qatar, ýnıversıtet "Ónegeli ómir" serıasynyń 27 shyǵarylymyn Ustazymyzdyń ómiri men qyzmetine arnap 342 betten turatyn kitap jarıa etti.

Ǵabbas Jýmatulyn kóptegen elder, onyń ishinde Fransıa, Italıa, Vengrıa, Bolgarıa, Belarýs, Reseı jáne t.b. memeleket ókilderi arnaıy shaqyryp, estelikter men dárister oqýyn surap, úlken qurmet kórsetetin. Uzaq jyldar boıy ol ýnıversıtette eńbek jáne ardagerler uıymyn basqaryp, zor áskerı-patrıottyq jumys atqarǵan edi. Óz estelikterinde Ǵabbas Jumatuly urystarda qaza tapqan maıdandas dostarynyń barlyǵynyń beınelerin umytpaǵandyǵy, únderi qulaǵyna keletindigi týraly aıtyp, Jeńiske sansyz azap pen úlken qasirettiń qunymen qol jetkizgendikten, ony umytpaı, este saqtaýǵa shaqyratyn. Sender soǵys kórmeńder, baqytty bolyńdar dep aıtyp júretin.

Qurmetti Ustazymyz abyroımen Otanyn qorǵaı aldy, soǵystan keıin ýnıversıtette joǵary bilim alyp, ǵylymı ataqtarǵa ıe bolyp, jas urpaqty tárbıelep, KazUÝ-dy bilim, ǵylym, tárbıe jáne mádenıet ortalyǵyna aınaldyrý úshin ereń eńbek etti. Ǵabbas Jumatuly maıdanda da, beıbitshilik kezende de naǵyz patrıot, Otanyn, elin, ómirdi súıetin, jastarǵa úlgi bola alatyn azamat ekenin aıqyndady. Ustazymyz óte qarapaıym, aqqóńil, tabıǵat pen sulýlyqty jaqsy kóretin jan edi. 2018 jyldyń 14 maýsymynda, aǵamyz 100-ge tolýyna bir-eki aı jetpeı ómirden ozdy. Ǵabbas Jumatulyndaı tekti, qurmetti qazaq azamattaryn esimizde saqtaý árqaısysymyzdyń mindettimiz!

Ahmetjanova Ajar. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ.

Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúlteti

---