InfoHub Logo

Kózi ashyq eken deıdi: kishkene sary saıtan qadaý kirpikterdiń ár talyna bir shyǵyp, sekirip túsedi de, tıtteı aıaǵynyń bashaılaryn jybyr qaqtyrady. Eki ókshesi qyp-qyzyl, qyzylshaqa. Qyzyldyǵy sonsha, terisi joq sekildi. Qabaǵyn qozǵaǵysy kep biraz kúshtenip edi, dármeni jetpedi, qorǵasyn quıyp qatyrǵandaı zil-batpan. Esesine myna sary saırańdap-aq júr. Qımyly tez, jeńil. Eki sholaq burymy eki shekesinde, selteń-selteń.

Jyryq etek sary kelinshek máz-meıram. Oramnyń arǵy betinen áldekim ázil tastaıdy. Áıel syńq-syńq kúlip jaýap qatady. Aýla ishine aıqysh-uıqysh tartylǵan kendir jipterdegi kir-qońdy julyp-julyp alady. Jiptiń bıikteý tustaryna umtylǵanda sary áıeldiń sany jarq-jurq kórinedi.

«Vo-oo, saıqal, ádeıi solaı isteıdi!»

Saıtan kirpiktiń eń uzyn bir talyna órmelep keledi. Eki tabany alma-kezek taıǵanaıdy. Taıǵanaǵan saıyn bókse-beli burań-burań etedi. Kirpik maısań qaǵady, bul qatty tań qalyp jatyr: «Mine, ǵajap, saıtanda da salmaq bolady eken-aý». Biraq munysy ishki, túkpir túısik qana. Til, erin jansyz. Demniń ózi bitip qalǵan sıaqty.

Sary kelinshek odan beri talaı kóılek aýystyrǵan shyǵar, biraq bul... ylǵı so bir jyryq etek qara kók kóılekti elestetedi. Sony kıgende, áıteýir, áıel qulyn-saýyrlanyp, dóńgeleı qalatyn. Boıyna qaı kıimniń qonǵanyn sezbeıtin eser emes-ti, sary áıel birden jaınap júre berdi. Bóksesi bultyńdap, kirip-shyǵýy kóbeıdi. Odan beri qansha ýaqyt ótti? So kúnniń ertesinen bastap Aıtekeń sanap keledi, sanap keledi. İlkide saǵat, sosyn kún, sosyn aı sanaýǵa kóshti. Bastapqyda bir qolynyń saýsaǵy jetpegenin kórip, úreıi usha qoryqqan, keıin eki qoly, eki aıaǵynyń bashaıyn qosqanda azdyq etti. Al qazir dóńgelektep qana qoıady, sanasa – shashy jetpes. Osynyń bári jartylaı óli sanada birtindep tirilip barady.

Sary kelinshek sondaǵysha sanyn jarqyldata, árnege bir umtylyp aýla ishinde júr. Sary saıtan ekeý boldy, birin-biri kirpik taldarymen býyp, tusap oınaıdy. Olar da saýsaqtaryn búgip-jazyp áldeneni sanaıtyn tárizdi.

Sary áıel buǵan qarap, sanyn shapaqtap kúledi. Sonsoń kilt burylyp qaqpadan... aǵash qorapty júk mashınasy esik kózinen shańdatyp óte shyqty. Taýyq, qazdar qarqyldap, qańqyldap álek-shálek bop qaldy. Topyraq kósheden kóterilgen shań arasynda qazdyń qaýyrsyndary aǵarańdaıdy. Mundaı áıel de qartaıa ma? Qansha oılasa kózine elestete almaıdy. Aıtpaqshy, álgi mashınanyń kabınasynan bireý basyn shyǵarǵanda kepkisi ushyp túsken. Sary áıel sony alyp berýge ketken eken deıdi. Qaıtyp oralǵany-aý shamasy?!

Pále ataýlynyń basy sol jyryq etek qara kók kóılek. Dúkenge kóılek kepti, ózi «empirt» degende sary kelinshektiń onsyz da bıik kókiregi, tipti, keýip kóringen. Kórshiden alǵan qaryz aqshasynyń syqyry áli qulaǵynda. Buryn da, keıin de aqshanyń tap osyndaı syqyrlaǵanyn ańǵarǵan emes. Álde qaryz bolǵandyki me? Sol sol-aq eken, buǵan qatysty dúnıe túgel syqyrlady. Áýeli syqyrlaǵan bir qol, bir aıaǵynyń súıegi. Súıek syqyrlaı-syqyrlaı kep, aqyry, jarty denesin «párelesh» qaǵyp tyndy. Sonsoń esik syqyrlady, sonsoń shańyraq, eki bosaǵa. Ásirese, eki bosaǵanyń syqyry qulaǵyn shaǵyp bitti. Zor deneli bireý keptelip, sımaı jatqandaı, búkil úı shaıqalǵan. Ol – shańyraq baqyty, úı berekesi atalyp, kirgeni bilinbeı, shyqqany ǵana joqtatatyn sypaıy qonaq eken. Eki bosaǵany moıynyna kıip ol ketti; boıjetken qyz, áldebir mashınanyń kabınasyna otyryp ol joǵaldy.

Bir kúni sovhoz dárigeri úıge kep keri adresi joq hat usyndy: «Qadirli Aıteke! Osy bir japyraq qaǵazdy ózińizge belgili kisiniń tilegimen jazyp otyrmyn. Ózi qarǵa-tuıaqtap bir sózdi durys jaza almaıdy. Saýatyn da ashpaǵan ekensiz qasqanyń! Onyń sizge bar aıtary: ana eki sábıdiń kózinshe araq ishpesin, qatyndarmen qyljaqtaspasyn deıdi, qaıtsin endi, ana emes pe, júregi sarnap barady ǵoı. Siz qaljyńdy jaqsy kóredi degendi estigende qýanyp em, meniń hatyma renjimessiz dep oılaımyn. Shirkin, ázil túsingenge ne jetsin! Tirlik bolsa, aýyzba-aýyz da sóılesip qalarmyz. Sálemmen, P. I., ıakı áıelińizdiń kúıeýi». Orys mektebiniń toǵyzynshy klasynda oqıtyn uly hatty úsh keren oqyp shyǵyp, yzalanǵannan jylap jiberdi: «Eto je ýjas, nahalstvo, papa! Papa, kakoı ty bespomoshnyı, ıa by zarezal ıh oboıh». Al Aıtekeń jansyz qolynyń kúretamyrymen birer márte búlk etti de qoıdy.

Myna sátte óziniń ne uıqtap, ne ólip jatqany beımálim. Osy qazirgi kúı-hali, oı-túısigi – óń be, tús pe? Óń men tús. Ekeýi de pánı dúnıege, tirlikke tán qubylys, demek tiri. Biraq tiri kisiniń tirligi bolmaı ma eken?

Bálkim, baıaǵyda-aq ólgen shyǵar? Ázirgi sezimi... joq, bul o dúnıege senbeıdi.

Adam ótkizgen ǵumyrynyń eń qaraly kezeńderin qaı ýaqta eske alýshy edi? Qaradan da qaraly kúnderde emes pe? Iá, naq solaı bolýǵa tıis. Búgingi halin jeńiltý, ózin-ózi jubatý úshin sóıtedi. Tek Aıtekeń munyń bárin esine erkimen alǵan joq-ty; áldenendeı tylsym kúsh jelkelep ákep, estelik atty apanǵa ıterip túsirdi.

Endi sodan shyǵar dármen tappaıdy. Apan túbindegi sý – kóńil qalǵan, qorlanǵan, ashynǵan sátterinde jan-júregin áldekim syǵymdap, sonyń tamshysynan jınalǵandaı las, sasyq. Aýrý kókirek qınala, tunshyǵa berdi.

Eki saıtan kirpik taldaryn bir-birimen baılastyryp alyp, átkenshek tebedi; bılep, sekirip oınaıdy. Munyń aýyr jaǵdaıyn jeńildetkisi kelgendeı, kóńildi-kóńildi qımyldar jasaıdy. Kóktem butaǵyndaǵy sary shymshyqtar qusap shunań-shunań etisedi.
Sary áıel qaqpaǵa qarǵyp shyǵyp, kádimgi qyzyl qorazsha úsh márte shaqyrdy. Sodan sary ala mysyq bop túsip, mıaýlap, munyń jansyz aıaǵyna súıkendi... endi bir qarasa, sary kelinshek baıaǵy sol jyryq etegi, bir shylapshyn shama aralas jýyndyny munyń ústine shasha sap, ótip bara jatqan mashınanyń sońynan júgiredi eken deıdi.

Ol Aıtekeńniń júıke-tamyrlary túgel jelinip taýysylmaǵan, áli de jaqsylyqtan úmitti, fılosoftaý shaǵy-tyn. «Iá, qatyn qutyrǵan zaman!»– dep qoıyp, qyrly staqandy tastap jibergende, dúnıe jaıylyp sala berýshi edi. Fılosofıaǵa jubanbaıtyn kez keıin keldi.
Qashan ekeni qaterinde joq, bireýler munyń tósegin qaǵyp qaıta jatqyzǵan. Ondaǵy mekeni – úı, kádimgi óz qolymen turǵyzǵan peshtiń túbi-tin. Adam bolmasyna kózi jetken aǵaıyn buny endi aýlaǵa súırep tastaǵany ma, syrtqa qalaı shyǵyp qaldy? Mynaý dala ǵoı? Aınala qorshaý, qaqpa, esik. Álsin-álsin ajyldap mashına ótedi. Tanys dybys, tanys shań. Barankadan bir jola aıyrylǵanǵa deıin, bu da talaıdy shańyna kómgen. Endi shań astynda ózi jatyr.

Kelesi hatynda álgi beıtanys adam: «Siz áıelińizdiń aıtýyna qaraǵanda, aqyldy da kisi kórinesiz, sondyqtan meniń jaǵdaıymdy túsiner dep senem.

Biz bir-birimizge dos, baýyr jurtpyz. Áıtse, birimiz ash otyryp, ekinshimiz nanmen oınaý uıat, qylmys. Siz toqtyqtan qatynyńyzdy da baǵa almadyńyz. Sonsha toq bop ne kerek? Sizdiń ashyqpaýǵa qandaı qaqyńyz bar? Birge ashyǵaıyq. Meniń adresim...» Ulynan jasyryp bir dóńgelek aqsha saldy. Sodan bastap, nege ekenin bilmeıdi, áıteýir áldeqaıdan hat-habar, oqys jańalyq kútip eleńdeıtindi shyǵardy. Oramda kezikken bireýmen qashyp ketken surqıa áıelge áli alańdaısyń dese bu kisi, árıne, oı-baýyryn kesip qarǵanýǵa bar-dy. Biraq bolmys, shyndyq Aıte-keńniń bergi, jurtqa bildiretin oıyn kerisinshe dáleldeıdi. Óz kókireginiń osy bir qupıasyn ózinen ózi búrkep, sarytap bolǵan aýrý jan semip, sónip bara jatty. Kóz kórmeıdi, qulaq estimeıdi. Tirshilik beınesi – sanadaǵy sańylaý ǵana, ol da qaljyrap, shatysyp bitken-di.

Beıtanys adam sońǵy hatynda: «Qatynyńyz bir kisiniń basyna turaqtaıtyn baq emes, búkil eldik, halyqtyq qatyn. Bul – men ashqan jańalyq bolmas ta. Qysqasy, baıǵa jarymaǵan bir qasqa eken. Bundaı jandar meıirimdi keledi ǵoı. Sizdiń densaýlyǵyńyz haqynda kóp aıtady, qatty ýáıimdeıdi. Shydaı turyńyz, ózi barsa, bálkim, qınalmaı, ári tezirek ólýińizge kómekteser. Sálemmen»...

Sary saıtandar qol ustasyp, murynynyń ushyna kep toqtady. Bireýi syńar aıaqtap bı bıledi, ekinshisi de sóıtti. Sonsoń munyń eki tanaýyna úńildi. Sertıip turǵan bir tal qyldy ekeýi belderine orap ap, shirenip tarta bastady. Bul qatty túshkirip... Jo-oq, kóńil ǵoı, túshkiretin shama qaıda, moıynynyń oń jaǵyndaǵy kúretamyry bir búlk etken.

Sary áıel tórgi qabyrǵany ysyryp jiberip, kirip keldi de, qap-qara birdeńeni munyń betine jaba saldy. Kirpikke oınaǵan sıqyr dúnıe, saıtan-dáýren endi eki-úsh táýlikte kádimgi shıki jer, syzdy qabirdiń qurtyna aınaldy...

Jeti kúnnen keıin tars jabylǵan esikti bet-júzi yrym-jyrym, aq shash sary kempir qos judyryqtap uryp turdy.

---