InfoHub Logo

1

Jazǵy parktyń ashylǵan kúni edi.

Toıǵa baratyndaı sándi kıinip, saıahatqa shyqqan qala jastary kesh samaly kóterile lek-legimen sol parkke qaraı aǵylyp jatty.

Osy sándi toptyń ishinde Janas deıtin bir jas jigit kele jatyr. Kózimizge basqalardan buryn onyń túsýinde mán bar. Ór keýdesin kótere túsip, kózin alysqa jiberýi de tegin emes. Alystan parktiń arǵy túkpirinen shalqı shyqqan orkestrdiń asqaq úni de bir jaǵynan ony lepirtip keledi.

— Sende týyp sende óssem de kóre bergim keledi, netken qymbat, netken munsha syrly ediń týǵan jer! — dedi ol ishinen. Aımaǵy aıdyn kóldeı shalqyp jatqan óziniń týǵan qalasyna kózin masattana jiberip, — keshegi jańań búgingi eski sekildi, ol basyp ótken izimdeı artymda saırap qala beredi, men alǵa kete beremin. Búgingi jańań erteń taǵy eski bolyp kóriner. Biraq, seniń jeti jyldyq ómirińniń bári de jańa ǵoı. Jeti-aq jyl!

Osydan jeti jyl buryn qandaı ediń? Aǵylshyndardyń ıesiz qalǵan tas qorasynan basqa túk joq qulazyǵan dala ediń. Endi búgin qarasam, keleshegińe oıym jetse de, aımaǵyńa kózim jetpeıdi. Sondyqtan da jaýlar seni kúndeıdi, seni qıratýǵa jan talasady. Meıli, kúndeı bersin kúnsizder. Ulı bersin, úre bersin eki aıaqty bóriler. İshi kúıse tuz jalasyn sumyraılar. Seni qıratý olardyń qolynan endi kelmeıdi, — dep, ol óziniń bir kúdikti adamdaryn da eske túsirip ótti.

Meıli, saıran etsin, meıli, qasiret sheksin, adamnyń kókeıinde óshpesten, ózgermesten saqtalatyn sýret: balalyq shaǵynda kórgenderi ǵoı. Bizdiń Janastyń kóz aldynda sol óshpeıtin sýretterdiń de alýan túri kele jatyr.

Parktiń shyǵys jaǵyndaǵy sonaý tórt qabat úlken qyzyl úı turǵan jerde ákesi Juman marqumnyń eki aı eńbektenip salǵan kishkene jer úıshigi de onyń kóz aldynda tur. Ol kezde Qaraǵandy halqy úshin úı salatyn aǵash adamnyń qanynan da qymbat edi. Sondyqtan jumysshylardyń úıi kórdiń laqaty sekildi úńgir bola¬tyn. Ol «úıdiń» terezesi eshkiniń kepken qarny, esigi — toqylǵan shı, tóbesine salynǵan arqalyǵy da, taqtaıy da — sıyrdyń terisi bolatyn. Tóbeden topyraq túspes úshin «úıdiń» tórt buryshyna tórt qada qaǵylyp, tórt sıraǵynan kerilse, bir sıyrdyń terisi bir «úıdiń» tóbesi bolyp neshe jyldar boıy tura beretin.

Bizdiń Janas dúnıege osyndaı úıde kelip, balalyq shaǵyn osyndaı úıde ótkizgen-di. Biraq, ákesi Juman marqum ony altyn saraıdaı kóretin. Ol Janastyń balalyqpen aıtqan bir sózin unatpaı, «qoı, shyraǵym, mundaı úıge jete almaı júrgender de az emes. Bul jaman bolǵanymen, bizge qutty bolǵan úı. Men bul úıdi salǵan jyly dúnıege sen kelgensiń» dep nasattanatyn.

Ákesiniń sol sózi de, sol kezdegi barlyq kórgeni de búgin ǵana bolyp etkendeı, búgin ǵana estigendeı, sol jańa kúıinde kókeıde saırap tur. Ásirese, ákesiniń ólimi kóz aldynan esh ýaqytta keter emes. Sol qaıǵyly bir kún esine túskende, et júregi eljiremeı qalǵan emes Manadan sol bir kúnderdi elestetip kele jatqan Janas selt etip jan-jaǵyna bir qarady da:

— Arman, arman! Armanda ketti, qaıran ákem. Biraq, ol kezde isherge as, kıerge kıim taba almaı jalań aıaq jer basyp júrgen balańnyń bul kezde ınjener bolyp otyrǵanyn, ol kezdegi adam balasyn qınaýdyń, qyrýdyń orny bolǵan kórdeı shahtanyń bul kúnde erikti eńbektiń qyzyqty ordasy bolǵanyn, kúńirengen mola sekildenip jatatyn jer úılerdiń bul kúnde saltanatty, sáýletti bolǵanyn kórseń, «men jete almaı ketken, meniń ata-babalarym jete almaı ketken ómirge meniń balam jetipti, meniń elim jetipti. Endi mende arman joq», — der ediń.

Ol parktiń orta tusynda turǵan záýlim báıterektiń saıasyna jetkenshe osyndaı oıdan qutylǵan joq edi, báıterektiń túbinde jasyl skamányń bos turǵanyn kórip, kenet ózgerip ketti de:

— Apyr-aý, Zınanyń meni tospaǵany ma? — dedi ishinen,

Bul kezde parktiń ishi jandana túsip, janar oty mazdaǵan jastardy tústeı sulý sezimge shaqyryp turǵandaı edi. Jarqyn júzdi, sándi halyq sekýnd saıyn qoıýlanyp

kóriniske shyqqan sahna sulýlaryndaı myń buralyp, ishine alýan syńqyl, jelikti kúlki, sezimdi qaljyńmen Janystyń aldynan ótip jatty, biraq Zına joq. Janas úshin Zınasyz bul toptyń sáni joq.

— Bul qalaı? Álde ol kelmedi me eken? Joq, múmkin emes.

Esken jibek jel, onyń shalqasynan jatqan qara shashyn jelpip, aýyr tartqan denesin sál sergitkendeı bolsa da onyń kúdigine em bola alǵan joq. Aldynan ótip shyqqan topqa telmire qarap, uzaq turdy da, aıaǵy talǵan soń otyra ketti.

Janastyń Zına deıtin qyzben tanysqanyna bir jyldan asyp barady. Sonan beri birin-biri qadirleı bilip, aınymaı kelgen dostyq júrek sońǵy kezde mahabbat órine qulash urǵan-dy. Janas úshin janyn úzetin sheshesi baıǵus alǵashqy kezde balasynyn, bul tilegin qabyl kórmese de: «Qaıteıin azar bolsa abysyndarym kelinińmen mylqaýlarsha ymdasyp sóılesesiń be, joq, tilmashtaryń bar ma dep mazaqtar, oǵan da kóndim, tek qoıny qutty bolsyn»,- dep, keshe rızalyǵyn bergen-di. Bul jaıly Zınaǵa aıtqanda, ol: «Men óz shesheme ózim túsinbeı júrmin. Ne túk túsinbeıtin men áli balamyn, ne shesheme bir sumdyq bolǵan. Ol jaıdy erteń aıtarmyn. Áli de baıqap kóreıin. Erteń saǵat segizde kel, men sol jerde tosamyn» — dep osy báıterekti belgi etken-di. Saǵat, mine toǵyz bolyp qaldy, Zına áli joq. «Bul qalaıdan?» basqa sóz tappaı oıy ár saqqa bir júgirip, Janas áli jaýtańdap otyr.

Bul kezde alýan túrli tolqynǵa bólengen parktiń ishi shattyqtyń sahnasyna aınalǵan edi. Manadan beri Zınanyń kúıin shertip otyrǵan Janas bar qyzyqtan qur qalǵandaı atyp turdy da toppen aralasyp ketti.

İİ

Zına óz kórkine ózi rıza qyz bolatyn. Sondyqtan ol parkke barady ekenmin, jigitimmen kezdesedi ekenmin dep onsha sándengen joq. «Janas súıse kıimimdi emes, ózimdi súıedi ǵoı. Basqa jigitter súımese súımesin» degen oımen jupyny ǵana kıimdi de júrip ketti. Súıikti Zınanyń bul oıy onsha durys emes ekenin, sándi kıiný tek jigitter, ıakı qyzdar úshin ǵana emes, shama kelse qashan da jaqsy kıiný kerek ekenin bilse de eskermeıtin.

Shynynda, onyń moıny ántek qysqalaý, áıtpese, syrt symbaty men bet ajary kisini bir kergennen tarta alatyn kelbetti edi. Alaıda, ol kórkine mastanýmen masattanyp, uıatynan aırylyp qalatyn qaısybir «sulýlarǵa» uqsamaıtyn.

Ózin osyndaı taza saqtap, jurtqa da ózin solaı kórsete biletin Zınamyz qazir parktiń qalyń el júrgen alańynan aýlaǵyraq jerde, shetkeri bir skamáda, qońqaq muryndy, qasqa bas bireýdiń janynda otyr. Onyń jińishke qasy túımedeı túıilip, aspap tústes úlken kózi bir nysanaǵa qadalǵan, oz oıynan ózi qınalǵan tárizdi.

— Solaı, shyraǵym, — dedi qasynda otyrǵan qasqa bas, soz sarynyna qaraǵanda ekeýi uzaq sóılesken sekildi. — Sen áli aqylyń tolmaǵan jassyń. Albyrt jastyq adastyryp júrmesin. Sen oqyǵan, sanasy ósken, sovet qyzysyń oılan. Qazirgi dáýirdiń turǵysyna sekýnd saıyn oılana qarap otyrmasań — adasasyń. Seni partıa men ókimet tárbıelep ósirdi, tómennen joǵarylatty, ol saǵan úlken sengendik. Kim biledi, seni ol jigit ózderiniń jasyryn jumysyna paıdalanbaq shyǵar? Qazaqtyń basqa jigitteri jıyrmaǵa jetpeı úılenedi, al ol otyzǵa kelgenshe úılenbegen. Menińshe, onyń saǵan úılenemin deýinde sondaı bir zymıandyq mán bar. Óıtkeni sen kóriktisiń, kórkińmen-aq olarǵa kóp paıda keltiresiń.

— Ondaı kórikti maımylǵa-aq berdim, — dedi Zına shydaı almaı tistene sóılep. — Eger Janastyń ondaı aram oıyn sezsem, men ony sol saǵatynda...

— Joq, qymbattym, eń aldymen seniń taza júregińdi kirlep ózińdi álsiretpeı, ózi ne aıtsa soǵan kónetindeı etip mıyńdy ýlamaı, ol saǵan syr sezdirmeıdi. Sen qazir onyń synaýyndasyń. Ol seni áıeldikke alǵan soń da kóp synaýy múmkin. Onyń álgi men aıtqan minez-qulyqtary, onyń ústine muny oqytqan anaý profesordyń zıankes bolyp ketýi tegin emes. Baıqa, baıqa! Jas ómirińdi sondaılardyń qurbany etip júrme.

Zınaǵa bul aqyldy úıretip otyrǵan shahtanyń bas ınjeneri Zelenskıı deıtin edi. Onyń álgi sıaqty sózderi Zınanyń eshkimge ıilmeıtin or kóńilin jylan arbap tartqan torǵaıdaı lezde sylq etkizdi.

Ashyq aspannyń jaryq juldyzdarymen taıtalasqandaı elektr sáýlesi jarq etip, baqshanyń ishine nur shashqan kezde, Zelenskııdiń kózi jumylyp ketti. Ol kózin qalqalaǵan bolyp alaqanymen betin japty da salaly saýsaqtarynyń arasynan Zınanyń óńine kóz jiberdi.

— Solaı, qymbattym, — dedi ol Zınanyń qany qasha qalǵan óńinen óz oǵynyń dep tıgenin sezip, — sender sıaqty kórgeni az jastardyń bilmegeni bolsa úıretip, adasqany bolsa jón silteý partıa múshesi — bizderdiń mindetimiz. Partıanyń jolyn partıa múshesi — bizder, komsomoldyń jolyn sen sıaqty sanaly múshesi taza saqtamasa, alysqa bara almaımyz. Meniń aıtaıyn degenim osy. Biraq men saǵan túk aıtqanym joq, sen menen túk estigen joqsyń. Munyń bári óz sóziń, óz aqylyń. Óz sózińdi ishke túı de, óz aqylyńmen shesh. Uqtyń ba?.. Bul áńgimeden eshteńe túsindiń be óziń?

— Joq, — dedi Zına zilmenen.

Zelenskıı ańyrap qaldy:

Nege?

Osy kezde bulardyń tý syrtynan Janastyń daýsy sańq etti de, Zına jaýabyn berip úlgergen joq. Janas aıaǵyn sándene basyp, Zelenskııdi elemesten kúle sóılep keledi:

— Erke tentegim-aý, aıtqan jerińnen tabylmaı, meni aıdalaǵa tentiretip tastap, ózińniń munda otyrǵanyń qalaı? Júr, bıden kesh qaldyq.

Zınanyń daýsy zildirek shyqty:

— Mensiz bıleı berińiz.

— Sen she?

— Meniń basym aýyryp otyr.

— Adam bıdi basymen emes, aıaǵymen bıleıdi ǵoı.

— Meniń aıaǵym da aýyryp otyr.

— Múmkin júregińiz de aýyratyn shyǵar, — dep, Janas sizge kóship edi, qyzdyń daýsy jasqa býlyqsa da zildi shyqty.

— Ia júregim de, basym da, aıaǵym da, janym da, tánim de bári de aýrý. Endi túsinikti me?

— Túsinikti dedi, — Janas jaıymen, — tek munyń bári neniń syltaýy ekeni túsiniksiz.

Bul sóz qyzdyń shymbaıyna batyp ketti:

— Syltaý, — dedi ol otty kózimen jalt qarap. — Olaı deseńiz joǵalyńyz.

Qyzdyń bul sózi Janastyń namysyna qamshydaı tıdi.

— Ne deısiń?

— Joǵal deımin, — dedi Zına da alǵan betinen qaıtpaı. Biraq ol buryn Janasqa mundaı sózdi aıtyp kórmegendikten be, óz sózinen ózi shoshyǵandaı selk etti de, betin qos alaqanymen basyp aldy.

— Maqul, — dedi Janas shymyraı túsip, — tek ózińdi óziń joǵaltyp júrme,

Ol sony aıtty da tura jóneldi.

Janasty kórgennen qyryn qaraı bere tuqıa qalǵan Zelenskıı basyn endi kóterdi:

— Oı, áttegen-aı, álgi jigit jaman oı oılap ketti-aý! Basqa jer quryǵandaı osynda kez bolǵan ekenbiz, — dep, ótirik ókinip, ishinen jymyńdaı bastap edi.

— Qandaı jaman oı? — dedi Zına oǵan da yzbarlanyp.

— Seni azǵyrǵan men dep oılap júrmese. Biraq oqyǵan azamat qoı, olaı oılaı qoımas? Al, súıiktim, men endi keteıin. Eger ol senen ne sóılestińder dep suraı qalsa, manaǵy shahta jaıynda aıtylǵan sezderdi aıta sal. Al álgi profesor men ózi týraly aıtylǵan sózderdiń eshqaısysyn oǵan sezdirýshi bolma. Eger de ony aıtyp qoısań, jaýǵa kómek bergeniń. Óıtkeni, kimniń kim týraly ne oılaıtynyn, ózinin istep júrgen zulymdyq áreketin bireýlerdiń sezgenin bilse, qutylatyn joldy jaýlar ońaı taýyp alady, sondyqtan úlken saqtyq kerek.

— Oǵan endi kezdesetin kim? — dedi Zına burynǵysynan beter shıryǵa túsip.

— Jaqsy, qymbattym, men .aýrýdan ábden qaljyrap qalǵan ekem, kóńil kóterý úshin búgin ádeıi kelip em, jaqsy boldy, saǵan kez bolǵanyma óte qýanyshtymyn, qosh...

Zelenskıı Zınanyń qolyn jaı ǵana qysty da, aıaǵyn salmaqpen basyp júrip ketti.

Sol ornynda jalǵyz otyryp qalǵan Zına kóziniń jasyn irkip aldy:

— O, dos pen qasty aıyra almaǵan ańqaý basym? — dep, yzaǵa býlyǵyp baryp, kenet toktaı qaldy da, jibek oramalymen kóziniń jasyn tez súrtip, áldekimdi izdegendeı jan-jaǵyna qarady. Onyń izdegen Japasy bul kezde parkten ketken edi.

İİİ

Alasurǵan asaý oıdyń tolqynymen alysa-alysa úıine qalaı kep qalǵanyn da Janas sezgen joq. Basyna uıalaǵan kúdikti oılar tereńdegen saıyn Zına jaıyndaǵy úmiti úzile túsken sıaqty.

— Aı, opasyz! — dedi ol óz-ózinen kúbirlep, — bar maqsatyń meniń olar jónindegi oıymdy bilý eken ǵoı. Ólermin, ólmesem kórermin kimdi-kimniń jeńgenin.

Sol oıdan qutyla almaı Zınamen birge etkizgen kúnderin sholyp, Zelenskıı jóninde oǵan aıtqan sózderin izdep ótken kúnderin kezip ketti.

Janas osyndaǵy bas ınjenerdiń orynbasary bolyp, basqa shahtadan aýysyp kelgen kúni, Almatydaǵy taý-metallýrgıa ınstıtýtyn bitirip kelgen Zına osy shahtadaǵy eń úlken ýchaskeniń marksheıderi bolyp belgilengen edi. Ekeýi tres bastyǵynyn buıryǵyn bir kúnde, bir sátte qatar turyp alǵan edi. Bastyqtyń kabınetinen shyǵa bere Janas Zınanyń qolyn ustaı aldy da:

— Keshirińiz, men sizdiń alǵashqy ashqan esigińizdi quttyqtaýym kerek eken ǵoı. Baqyttan baqytqa jetip, ómir boıy órleı berińiz, tilektespin, — dedi.

— Rahmet, — dedi Zına kúlimsireı qarap, — sizge de sondaı baqyt tileımin.

Ol Janastyń dirildegen daýsynan júreginiń lúpil qaǵyp turǵanyn sezse de, úndegen joq. Ekeýi shahtaǵa qaraı júrip ketti. Jolshybaı Janas Zınany qalamen tanystyryp keledi. Júregi áli lúpil qaǵyp keledi. Ony Zına sezip keledi, biraq, sebebin bile almaı:

— Bir sózdi aǵat aıtsam aıyp etpeısiz be? — dedi de, ol osy sapar daýsy dirildep shyqqanyn sezip ernin tisteı aldy. Janas jalt qarap edi onyń úlkendeý kelgen kókshil kózinde kúlki oınap tur eken.

— Aǵat aıtsańyz da asyl kórip qabyldadym, aıta

— Men sizdi júregi aýrý adam degen oıda kelemin. Eger bul oıym durys bolsa, jer astynyń jumysyna barýyńyz teris emes pe?

— Júrektiń aýrýy ár túrli ǵoı. Siz qaısysyn aıtyp kelesiz? — dedi alysta aspandap turǵan úmiti sylq etip qolyna túskendeı kúlim qaǵyp.

— Ár túrli deısiz be? Ol qandaı-qandaı?

Janas aıtaryn da aıtpasyn da bilmeı sál kidirdi de:

— Qazir aıtsam siz menen ekinshi bir aýrýdy kórgendeı bolarsyz. Sondyqtan, aldaǵy bir kúnderde aıtýǵa ruqsat etińiz, — dedi.

Onyń «ekinshi bir aýrý» degeni ne ekenim Zına sezbedi me, joq álde, syr búkti me, munan keıin úndegen joq. Shahta bastyǵy Etekbaevtyń aldyna ekeýi birge keldi.

Arada bir aı ótkennen keıin bir kúni Janas shahta Janas shahta ishinde kele jatyr edi, Zına qarsy kezdesip, qolyn usyna bere:

— Qalaı shahtanyń áýesi júregińizge aýyr tıip júrgen joq pa? — dedi.

— Al endi, bir sózdi mem aǵat aıtsam, siz de aıyp etpeńiz. Kórse qyzar eken der dep, eń alǵash suraǵanda aıta almaı, ózimdi ózim qınap ketip edim, endi aıtaıyn. Meniń júregimdi terbetken sizdiń kózińiz, kózińiz ǵana emes ózińiz, qymbatty Zına!

Ol sóziniń aıaǵyn qushaqtaı alýmen bitirgisi kelgendeı qushaǵyn jaıa umtylyp kep qalyp edi. Zına belin jasqaı keıin shegine berdi de:

— Sabyr etińiz, — dedi gúldeı úlbireı túsip, — men sizdi bulaı dep oılaǵan emespin.

Zına solaı deı tura keshke parktiń ishindegi kınoteatrǵa barýǵa kelisken edi. Ekeýiniń sol kúni eń alǵash syr alysqan jer jańaǵy parktiń ishi bolatyn. Sol kúngi lázzattylyqtyń kýási bolyp qos júrekten birdeı oryn alǵan parktiń búgingi kúni jaý shapqan eldiń jurtyndaı kórinýi qalaı? Zınanyń súıý úshin ǵana jaralǵandaı kórinetin súıkimdi súıir erni ómirlik jarym sensiń dep, Janastyń betine sonan beri talaı jabysqan joq pa edi? Eshbir aldaý-arbaýy joq, shyn júrekpen súıgen joq pa edi? Sonyń báriniń búgingi kúni saǵymdaı buldyrap, tús sekildi joǵalýy qalaı? Buǵan sebep ne? Araǵa jaǵylǵan ot kimdiki? Elýdegi Zelenskııdiń óshýge aınalǵan jalynsyz oty Zına sıaqty qyzdyń júregin sharpýy múmkin be? Joq, múmkin emes. Endeshe, munyn sebebi nede? Álde Janas ol bastan adasqan ba?

Aıtpaqshy, Janastyń qıal qusyn kezdire izdegeni bul emes, dostyq pen dushpandyqtyń jaıy edi ǵoı. Sondaı aınymas dos, adal jardaı bolyp júrgen Zınanyń dushpandyq oılaýy múmkin be? Ondaı oıda bolǵan kúnderde Janastyń qandaı jat minezin kórdi eken? Osydan bir aı buryn shahtanyń jasyrynyp alynbaı qalǵan ushan-teńiz kómirin taýyp alǵan kúni Janastyń «Zaboı joldarynyń teris aıdalýynyń ústine,osynsha mol kómirdi tastap ketý jaı emes, bul kimniń bolsa da, zıankesterdiń isi. Atan aıtqanda, bul — Zelenskııdiń isi» degeni ras. Biraq, ondaı kúdiktený Zınada bolmady ma, ol qashan Zelenskııdi aqtap edi?

— Zelenskııdiń zymıan ekenin byltyr osynda kelisimen-aq bilgenmin. Sen búgin Otanyńa kóp olja túsirýmen birge, jaýynyń syryn ashyp berdiń. Endi sondaı jegi qurtty qurta bil. Sonda men seni bylaı súıemin, — dep turyp, qushyrlana súıgeni qaıda? Sondaı adal júrektiń syryn sezdirgen Zınanyń búgingi kúni jat bolyp shyqqany qalaı? Joq, múmkin emes. Munda basqa bir syr bar.

Osy sıaqty ushy-qıyry joq, birinen-biri týyp, órbip jatqan kóp oılardyń qaısysyna ererin bile almaı Janas ózine azar jetken edi. Jazý ústeliniń ústinde jatqan ashýsyz paketti kórip tez sergip ketti. Biraq, kútkeni bolmaı ol qýanyshy uzaqqa barmady.

Bul hat narkomnan kelgen hat edi. Hattyń sózi: «Joldas Jumanov sizdiń baǵaly etip jibergen hatyńyzdyń ózi joq, tek ishi aq qaǵazǵa toltyrylǵan syrtyndaǵy konverti ǵana keldi... Múmkin bolsa, hatyńyzdy qaıta jiberińiz. Narkomnyń tapsyrýy boıynsha» dep, bireý qol qoıypty.

Ol hattyń Moskvaǵa jóneltilmesten, tipti pochtaǵa jetpesten osy qalanyń ózinde qalǵanyn, qazir ol Zelenskıı men Etekbaevtyń qolynda júrgenin, sol hatta ózderiniń zıankestik áreketteri túgel aıtylǵannan beri olardyń Janasqa degen qastandyǵy qataıa túskenin, Zınany azǵyrý sol qastandyqtyń bir ushqyny ǵana ekenin Janas bilmeıtin-di.

— Bul qalaı? — dedi ol oılanyp. — Ol hatty ózim aparyp salǵan joq pa edim? Joq, ózim emes... Kimnen jibergen edim sony? Apyr-aý, osyndaı jumbaqtarǵa nelikten kezdese berdim bul?

Ol osyndaı oıǵa batyp uzaq otyrdy da, hattyń ekinshi danasyn taýyp alyp kóshirdi de birin narkomnyń ózine, ekinshisin jergilikti bir úlken orynǵa arnady.

Janas adresterdi jazyp otyryp, alǵashqy hattyń izine kim arqyly túsetinin, myna hatty narkomǵa qalaı aman jóneltýdiń jolyn kóp oılanǵan joq. Onyń oılaǵany da qınalǵany da janyndaı jaqyn kórip júrgen Zınasynyń búgin jat kórinýi boldy.

— Esil Zına, adastyń aý, — dedi İshi qımaǵandaı qynjylyp. — joq adasatyn mezgil ótken. Áýe ashyq, jer jazyqta adasatyn sen emessiń.

Ol ishinen osyny aıtty da sóıleı túrekeldi.

— Joq men eń aldymen Zınanyń kim ekenin bilýim kerek. Ol úshin buryn qandaı bolsam, áli de sondaı bolyp júre beremin.

Ol osy oımen Zınanyń páterine telefon soǵyp edi, sheshesi jetip kelip jónin surady da:

— Áı sen budan bylaı bul úıge telefon soǵýshy bolma, jónel! — dedi zirk etkizip. Telefon da úzildi.

IV

Parktiń ishi ýaqyt ótken saıyn nurlanyp, saıasyndaǵy bar jandy sán-saltanatymen terbetip tur. Tek taza júregine «kir juqtyryp alǵan» Zınany sergite alar emes. Ol Janasty izdep, áli kezip júr. Eger kezdesse, adal júrektiń, adamshylyqtyń «ondaılarǵa» aıtatyn qatal úkimin aıtpaq. Kóp izdedi, taba almady. Aýyr oılar onyń da júregin ezip, eńsesin zildeı basqan sıaqty, sondyqtan ol qaljyrady ma, joq álde Janasty bir aınalyp soǵar dedi me, manaǵy jerge qaıta kelip otyryp edi, aǵash arasynan syǵylyp turǵan aıǵa kózi tústi. Dál osy keshke deıin Janas oǵan aspannyń sol nurly aıyndaı kórinýshi edi, endi dúleı qara tastaı, sol qara tas keýdesine qulaǵandaı sezilip otyr.

— Tfý, — dedi qolyn bir sermep, — sovet ınjeneri, komsomoldyń múshesi deımiz-aý seni de.

Ol osyny aıtyp Janas túsken alaı-túleı kúıge túsip, ózimen-ózi alysyp otyrdy da:

— Qamalýyńdy kútip júrmeı-aq, komsomoldyq bılet senen erteń-aq tartyp alarmyz-aý, júrek kegin, mahabbat kegin qalaı alarmyn? — dep, jylap jiberdi.

Ol parkten qaıtqanda da, úıine kelgende de osyndaı oılardyń shyrmaýynan shyǵa alǵan joq. Sheshesinen Janastyń «jaman adam» ekenin qaıdan biletinin suraǵysy kelip edi, ony da, óziniń búgingi estigenderin de aıta almaı, tósegine baryp qulaı ketti.

...Zınanyń ótken túngi oılarynyń barlyǵy komsomol uıymyna aryz jazýmen tyndy. Komsomol uıymynyń sekretary Almatyǵa ketken. Uıymnyń jumysy Janastyń qolynda. Ony elegen Zına joq. Janastyń ózin qaralaǵan aryzdy óz qolyna berýge bekindi de, túndegi bir sózden túıtkildenip, Zelenskııdiń kabınetine kelip kirdi.

— Iá, sóıle, súıiktim, — dedi Zelenskıı kújireıgen jelkesiniń terin alaqanymen bir súrtip qoıyp.

— Jumanov týraly komsomol uıymyna másele qoımaqshy edim. Siz túndegi bir sózińizde bul máseleni ázir eshkimge aıtpa dedińiz, sol sózdiń mánisi qalaı? Nege biz ondaılardan tez qutylmaımyz? Shahtany qulatyp, jumysshylardy qyrǵynǵa ushyratýyn kútemiz be?

— Sen ony jınalysqa saldym degenshe, jasyrynýǵa jol berdim de, uqtyń ba! — dedi Zelenskıı sózin nyǵarlap turyp. — Eger qapylysta bas salmasań, zıankester qutylýdyń jolyn ońaı tabady. Taǵy da aıtamyn: tergeý orny ony jasyryn túrde tekserip jatyr. Menen birsypyra qupıa materıaldaryn búgin taǵy áketti. Ony yq uıalastarymen qolǵa túsirýdiń ádisi osy ǵana.Sondyqtan, onyń syryn shyn ashqyń kelse, jınalysqa salý degendi tasta da, jasyryn syryn biletin bol. Ol ımı burynǵy kózqarasyńdy ózgertpeı júre ber de, kimdermen qas ekenin jáne ne týraly kóbirek oılaıtynyn, joǵarǵy oryndarda qandaı tańys adamdary baryn, bıylǵy sottalǵandar týraly ne aıtatynyn, óziniń narazylyǵyn kimge aıtqysy keletinin bil. Ony bilý úshin astarly pikirler usyn, onsyz bile almaısyń.

— Ol komsomol uıymynyń múshesi ǵoı, uıym óziniń múshesin tekserý kerek emes pe? — dedi Zına.

— Tekserý degen osy bolady, qymbattym, materıalyn jınap berip otyrsaq, uıymnyń atqarǵan mindeti de, teksergeni de sol. Qylmysy ábden anyqtalǵannan keıin ony komsomoldan da, partıanyń kandıdattyǵynan da shyǵara salý ońaı. Jıylysqa salyp aıqaılap jatýdyń qandaı zalaly baryn joǵaryda aıttym ǵoı.

— Uıalastarymen ustaý kerek degenińizdiń jóni bar eken, — dep ketýge yńǵaılanyp edi:

— Ia, qymbattym, — dedi, Zelenskıı qolyn usynyp, — óte sheber, óte saq bol. Retin taba almaı, bosqa úrkitip júrme, ásirese ıe bol. Eger oǵan sezdirip qoısań, komsomoldardyń aldynda basyńmen jaýap beretinińdi umytpa!

Zına bul sózdi ishinen maqul kórdi de, jaýap qatpastan shyǵa jóneldi.

V

Arada biraz kún ótti,

Jańa smenanyń tyń ekpinimen zaboılardyń bári jandanyp, eńbek maıdany qyza túsken shaq. Tómende eki júz elý metr, qara ormandy qaq jara akqan Aq Edildeı, uzyndyǵy birneshe kılometr shtrek jatyr.

Onda ersili-qarsyly aǵylǵan elektrovozdardyń qıqýy estiledi. Lavanyń kúre tamyry sekildenip jatqan konveıer terbele yrǵalyp, syldyr qaqqan bulaqtyń sýyndaı kómirdiń sybdyrlaǵan názik únderine kómir shabatyn mashınanyń qaharly úni aralasa ún qosyp, maıdan kúıin tartyp jatqan sekildi. Alysta dınamıtter gúrsildeıdi.

Shtrekke qaraı jalǵyz kele jatqan Zınanyń osylarǵa súısingen júregi lavanyń orta tusyna kelgende, kenet sýı qaldy. Ol áldeneden seskengendeı álsin-álsin tyń-tyńdap, aıaǵyn ańdı basty. Óıtkeni, osy tusta reshtaktaǵy kómirmen aralasyp bara jatqan tas topyraqty terip bir-eki áıel turýshy edi, sol áıelder de, áıelderge túsip turatyn elektr sáýlesi de joq.

— Bular qaıda? — dedi Zına ishinen. Myna qarańǵy tar qýystyń qara túnegin selk etetindeı egip daýsyn sańq etkizgisi kelip edi, ushqyr oıy jibermedi: «Toqta, úlken syr bar».

— Bul tegin emes! — dedi ishinen, — kim de bolsa zulymdyq oılaǵan bireý. Kim eken? Álde maǵan qastyq oılap júrgen Janas pa? Sol bolý kerek, endi qaıttim?

Ol eki kezin aldyńǵy jaqqa qansha qadaǵanymen eshteńe kóre almaı tur edi, qarsy aldynan bir sáýle jarq etti de, qaıtadan joq boldy.

İshinen mazasyzdanyp, konveıer toqtaǵan kezde Kýlagın tige qalyp edi, tómengi tustan bir tyqyr estildi. «Kim de bolsa, baıqaıyn» degen oımen Zına shamyn sóndirdi de, tireýlerdiń arasyna jasyrynyp tura qaldy. Tyqyr birte-birte jaqyndap keledi. Tómengi bir jyraǵa kelip toqtady da tyn tyńdap, olar da tura qaldy. Zınada ún joq, eki kózi solarda.

Biriniń qolynan biri ustap, qarańǵyny qarmalap kele jatqandardyń bireýi etegine jasyrǵan lampysyn eptep shyǵaryp, jan-jaǵyna urlana qarady da: «osy ara eken, toqta», — dedi kúbirlep.

Qarańǵy qýysta turǵan Zınanyń kózi oqtaı qadalyp, jýan sarynyń Zelenskıı, qasyndaǵysy Etekbaev ekenin ańǵaryp tur.

— Al, ábden baıqap al, — dedi Zelenskıı Etekbaevqa, — Kisińdi dál osy araǵa ákel de, myna jar qabaqtan ústine shyqqannan keıin oń jaqqa qaraı burylatyn myna qýysty kórset. Dınamıtti osy jardyń túbine qatar qoısyn da, ózi eptep ústine shyǵyp, sol qýysqa kirsin. Qýysty biraz órlep barǵanda qarsy aldynan kóldeneń jatqan bórene kezdesedi, sonyń qaq tóbesinde ústine qaraı shyǵatyn bir kisi ǵana syıarlyq qýys bar, sonymen júre berse, shuryptan baryp bir-aq shyǵady. Al men kettim. Jumanovty osylaı jiberemin, tez kirisińder!

— Maqul, siz de tezdetińiz, — dep, Etekbaev keıin qala bere, qolyndaǵy shahter lampasymen jerdi baıqap aldy da, ol da jýan sarynyn, sońynan ketti.

— Ah, aldanǵan basym! — dedi Zına kekti jaýynyń kim ekenin endi ǵana sezip. — Jaýyń kim, dosyń kim ekenin aıyra almaı adasqan basym... Esil Janasym?! Seniń jaýyń — meniń jaýym, halyqtyń jaýy eken ǵoı, anyq adasqan men ekenmin ǵoı, endi qaıttim! Bul kinámdi qaıtsem jýam?.. Keıingi jaqtan kisi ertip kelsem, oǵan deıin olar Janasty jazym eter me eken? Aıǵaılasam ba eken?.. Joq, onda bul jaýyz qolǵa túspeıdi, tússe de aldap ketedi. Arandasyn, qandasyn qoly meniń qanyma. Táýekel, ne kórsem de jalǵyz kóreıin.

Zına osyndaı batyldyqqa bekinip tur edi, Etekbaev pen jáne bireý kelip qaldy. Ekeýi qoı ańdyǵan qasqyrǵa uqsap qansha urlanǵanymen Zınanyń kózinen qutyla alǵan joq. Jan-jaqtaryna qansha úńilse de Zınany alǵan joq.

— Bepi taman! — dedi Etekbaev, qasyndaǵysyna, — jańaǵy aıtqan qýysym mine, kórdiń ǵoı. Qolyndaǵy dınamıtti osy ózimiz turǵan jerge qoıasyń, sonan keıin myna qýystyń ishine tez kir de, jónel, qýysqa kirgennen keıin syrtqa qalaı shyǵatynyńdy umytpa, ol úshin bóreneni umytpasań boldy.

Ol jan-jaǵyna alaqtaı turyp, qasyndaǵy aýzy-basyn túk basqan alaqan kózdi eńgezerdeı uzyn qaraǵa osyndaı buıryq berdi de:

— Jumanov beri qaraı ótken kezde men «eı!» dep eki ret daýystaımyn, bepep belgim sol, uǵyp al, — dedi.

— Uqtym, meniń sybaǵam solaı bolsyn, eger tolyq bolmasa ózimdi de senderdi de ustap beremin, ony sen de uǵyp al, — dedi shoıynqara Etekbaevqa buıyra sóılep.

— Ol jóninde eshbir kúdigiń bolmasyn, — dep, Etekbaev ketti de jol tosýshy aıaǵyn saqtyqpen basyp, bir-eki attap baryp dalada tura qaldy.

Tula boıy yza kernep, kókiregi ókinishke tolyp shydaı almaı Zına tur. Ol adam balasynyń qanyna qumartyp, jol tosyp turǵan myna bandıtti bas salǵysy kelip áldeneshe ret oqtaılandy da, ózin-ózi tejeı berdi.

Ne de bolsa Janas jaqyndasyn, ólermin, ólmesem muny endi qutqarmaspyn... Myna sum osy turǵanda ómirge ólim sepkeni úshin alasy aqshasyn eseptep tur-aý, á? A, satylǵan, adamshylyqtan aırylǵan azǵyn.

Osy kezde tómengi jaqtan estilgen Etekbaevtyń daýsy jylannyń ysqyryǵy sekildi sezildi de, Zınanyń júregin dir etkizdi.

«Eı» eki ret shyqqan kezde jar astynda buǵyp turǵan jaý qolyndaǵy dınamıtti jar qabaqtyń dál túbine qoıdy da, óz aıaǵyn keıin salyp turyp jardyń ústine qaraı ıtshe bir-aq yrǵydy. Eger kórip turǵan Zına sıaqty bireý bolmasa, syrttan kelgen adamnyń dınamıtti baspaı ótýi múmkin emes. Osyǵan kózi jetkennen keıin manadan beri Janastyń ómirine tóngen qaýypty serpip, myna sumdy qolǵa túsiremin dep turǵan Zınanyń senimi kúńgirttenip ketti. Óıtkeni, jaýdy qýyp ketse Janas kelip dınamıtti basady, eger ony tosyp qalsa jaý qutylyp ketedi, endi qaıtý kerek?

Ol kez kelgen oıdy salmaqtap tura alǵan joq, uzyn qara, jardyń ústine sekirip shyqqan kezde reshaktyń arjaǵyna qarǵyp shyǵyp:

— Toqta, laǵnat! — dedi aqyryp.

Qarańǵy jerden jarq etip shyǵa kelgen qyzdyń sańq etken aıdyndy úni oǵan á degende oqtan kem tımegen bolý kerek, ol etpetinen ushyp bir tústi de, qaıtadan tura salyp jylansha ırelendep jyta jóneldi.

Osy kezde tómengi jaqta kele jatqan Janastyń lampasynyń sáýlesi de jarq etti.

— Janas! Janym, saqtan! Arjaǵyńda Zelenskıı men Etekbaev, aldyńda solar tastaǵan dınamıt jatyr, sony al da meniń sońymnan júgir. Umtyl, umtyl!

Zına osyny aıtty da uzyn qarany qýyp kete bardy.

Onyń bul sózine senerin de, senbesin de bilmeı Janas ań-tań.

Artynda qýǵynshy baryn sezgen uzyn qara boı jazyp júgire almaı, yrs-yrs etip, keıde tóbesin, keıde tizesin sıpalap, súrine-qabyna ushyp keledi. Azapty, oıynyń qysqalyǵynan bir shekse, boıynyń uzyndyǵynan eki shekti. Boı jazyp júgirse-aq bolǵany tóbesi baryp taq ete túsedi. Qýystyń qaısybir tar jerine kelgende jylansha ıreleńdeıdi.

Onyń kózdegen jeri endi alys emes. Soǵan bir jetse qutylyp ketetinin onyń ózi de, Zına da sezip ekeýi de aıanbastan umtylyp keledi. Anda-sanda Zınanyń «toqta!» degeni bolmasa, basqa eshbir ún de joq, tek alystan jumysshylardyń aıbyndy únderiniń saryny estiledi.

Bul ekeýiniń qarsy aldynda uzyndyǵy eki metrden jýan bórene jatyr. Endi bir mınýt júgirse jaýdyń soǵan jetetinin sezip Zına: «Jiberme, Janas, jiberme, usta, usta!» — dep, aıla jasap kárip edi, onan da eshteńe shyqpady. Jaý bórenege buryn jetti de, Etekbaev aıtqan qýysqa súńgı bastady. Biraq, ol qýys ete tar eken. Egerde bireý qýyp jetip tirsegin qıa berse de uzyn qaranyń moıyn burýǵa da dármeni joq, keptetilip, in túbindegi sýyrǵa uqsap, tyrmysyp jatqan kezinde Zına da kelip jetti. Ol, kele qımyldap, jaýdyń áli joǵary shyǵyp úlgirmegen sol jaq aıaǵynan qos qoldap ustaı aldy da, aldyna qaraı syndyra tartyp, tura qaldy.

Janas! Umtyl, umtyl!.. Mınanyń áli de jalǵyz ekenin sezdi me, qalaı, jaý qarsy aldyndaǵy jalǵyz tal tireýge jarmasyp julqyna túsip edi, tireý julynyp ketti de, mańdaıyna kep sart etti. Qarańǵy qýystyń ishinen tutqa bolar endi eshteńe isteı almaı, qara jerdi tyrmalap jatyr. Biraq tyrnaǵyna iliner túk joq, tizesi kenerege ilinse keter edi, ójet qyzdyń qoly ilindirer emes, qaıta burynǵysynan beter kúsheıip, tómen súırep barady. Ol birte-birte tómendeı bere jaý óziniń salmaǵymen baryp shalqasynan kúrs etti.

Jańaǵy tireýdiń qyry onyń eki kóziniń aralyǵynan tıgen eken. Mańdaıynan sorǵalap aýzyna quıylǵan qandy tamsana jutyp, eki qolymen jer tireı, turýǵa jan talasyp jaý jatyr. Qolyndaǵy pyshaǵyn laqtyryp edi, tımeı dalaǵa ketti. Onyń aıaǵynan jibermeı, qasqyr soqqan kisishe aıqaı salyp Zına tur, Bir kezde Zınanyń alysýmen bulańdap turǵan burymy qolyna túsip edi, jaý tartyp qalyp, Zınany ústine qulatty da, súıreı túregelip laqtyryp jiberdi.

— Jan-as! — dedi qulap túsken Zına álsiz únmen. Omyraýyna ilgen lampasy tússe de synbaı, qany qashqan betine sáýle berip tur. Kózi qantalaǵan jaý qan basqan qabaǵyn bir súrtip tastap, tesikke qaıta umtyla bergen kezde kók jelkesine birdeńe sart etti de, kózin ashyp-jumǵansha bolǵan joq óńkıgen zor denesin qańbaqtaı ushyrdy.

Bul Janastyń qoly edi. Uzyn qara omy kótere túregep, taǵy da alysa tústi. Biraq, qajyrly qol ony búrkitshe búrip jiberdi.

Osy kezde basqa zaboılardan júgirip kele jatqan jumysshylardyń lampasynyń sáýlesi shahta ishin jarqyratyp jiberdi.

Zına basyn kótere bere qol sozdy.

— Janym, Janas! Kesh meni!

Janastyń júregi eljiregi, ketti de, ún qata alǵan joq. Zınany qushaqtaı alyp, jerdeı kóterip aldy.

---