InfoHub Logo

Eki bólimdi drama

QATYNASÝSHYLAR:

Baǵlan Balqashov — «Shuǵyla» kolhozynyń predsedateli, qos juldyzdy batyr.
Zaýzat — onyń jesir kelini, agronom.
Arman Muratbaev — obkomnyń birinshi sekretary.
Býrahan Naýatbaevıch — respýblıkanyń sol kezdegi basshylarynyń biri.
Saǵıla — onyń áıeli.
Dárken Janbozova — obkom sekretary.
Baısal — «Darbaza» kolhozynyń predsedateli.
Shapaǵat — onyń balasy, jýrnalıs.
Maltabaı — bastapqy kezde oblystyq aýyl sharýashylyq bóliminiń bastyǵy, keıin Baısaldyń orynbasary.
Keldek — «Shuǵyla» kolhozynyń shoferi.
Sapar — ol da.
Tilektes — Armannyń kómekshisi.

Oqıǵa alpysynshy jyldardyń bas kezinde Qazaqstannyń ońtústik oblystarynyń birinde bolady.

BİRİNSHİ BÓLİM

Birinshi sýret

Býrahannyń osy zamanǵy jıhazyna baı bir shaǵyndaý bólmesi.

Býrahan men Arman. Býrahan aınalmaly kresloda shyr aınalyp otyr. Qalaı aınalsa da kózin Armannan alǵysy kelmeıdi. Armannyń qolynda buryshy qystyrmalanǵan birneshe paraq hat bar.

Ol sol hattyń aıaǵyna qoıylǵan qolǵa úńile, oılana qaraýda.

Býrahan. Qalaı, áli de daýyń bar ma?

Arman. Ǵajap.

Býrahan. Ǵajap bolǵanda qandaı - ashyq aspannan túsken naızaǵaıdaı.

Arman. Naızaǵaıdyń ashyq aspannan túskenine sensem de Baǵlannyń mundaı qylmysqa barǵanyna sener emespin.

Býrahan. Ózimdi ajaldan alyp qalǵan eń qymbat dosym bolsań da aıtaıyn, myna sóziń meni qorqyta bastady.

Arman. Onda bul naızaǵaı tóbemizge tússe de qorqynyshty emes eken.

Býrahan. Ol ne sóz?

Arman. Ózińiz oılap qarańyzshy, ómirden alaryn alyp bolǵan Baǵlan sıaqty sanaly adamnyń mundaı qylmysqa barýy múmkin be?

Býrahan. Dandaısýdyń dertine ushyrasa nege múmkin emes?

Arman. Dandaısıtyndar ar-uıaty tonalǵan jalańashtar ǵoı, Baǵlandy olaı deýge aýyzymyz barmas.

Býrahan. Esińde bolsyn, ol baıaǵy Baǵlan emes. Qazirgi Baǵlannyń dandaısyp ketkendigi sondaı, bizdiń árbir jańa isimizge bótenniń kózimen qaraıdy. Ásirese jaıylymdardy egin-jaıǵa aınaldyrýymyzǵa jany qas. Sondyqtan da ol halqymyzdyń tyń kótergen on jyldan bergi dúbirine birde bir ún qospaı, Saǵym dalasy sıaqty keń jazıraǵa birde bir dán ekpeı qasarysyp keledi. Bul pıǵyly jaqsynyń qylyǵy emes.

Arman. Ol sońǵy on jyldyń ishinde eki ret nagradtalypty ǵoı, ol qalaı?

Býrahan. Onyń kolhoz irgesindegi bes myń gektar sýarmaly jerden mol enim alyp, astyq josparyn jyl saıyn eki ese artyq oryndaǵanyna máz bolyp kelippiz.

Arman. Sonda qalaı, jerdiń elimin, eldiń ryzyǵyn molaıtýdy da qastyq deımiz be?

Býrahan (shimirkenip). Sen nemene, meni kelemejdegiń kele me?

Arman. Keshirińiz, jańaǵy sózińizde sondaı saryn bar.

Býrahan. Men aıtsam onyń Saǵym dalasyna on jyldyń ishinde on túıir dán ekpeı qasarysyp kelgenin aıttym. Sen nemene...

Arman. Shalshyqty jaldaý teńizde júzý emes qoı. Saǵym dalasy tyń jatqanymen sýsyz egin egile qalsa jarty jylǵa jetpesten shańǵa aınalatyn dala. Baǵlannyń qasarysýy sony oılaýdan týǵan keleshektiń qamy bolsa qaıtemiz?

Býrahan. Múmkin sen onyń myna qylmysyn da keleshektiń qamy dersiń?

Arman (kózi qolyndaǵy hatta). Tilimdi myqtap baıladyń, dostym, bul qalaı? Sovet ókimetiniń qamqor qanatyna eń alǵash ilingen jetimderdiń de, baılardan eń alǵash teńdik alǵan malaılardyń da biri sen ediń. Túrkisıb temir jolynyń shpalyn eń alǵash tósegenderdiń de, kolhozǵa eń alǵash jazylǵandardyń da, kolhozdy eń alǵash basqarǵandardyń da biri sen ediń. Maıdanǵa bardyń, óshpes dańqqa ne bolyp omyraýyńa Altyn Juldyz taqtyń. Qaıtyp kelip basqarǵan kolhozyńnyń dańqyn álem aspanyna kóterdiń. Ol úshin Eńbek Eri atanyp Altyn Juldyzdyń ekinshi túrin taqtyq. Osynyń bárin ne úshin qurban ettiń?.. Ne úshin?.. Qara qurt ta ózinen ózi sebepsiz shaqpaıdy ǵoı, seni munsha ashyndyrǵan sebep ne?

Býrahan. Bar tarıhyn bilgende, onyń kolhozshylardyń jeke menshiginen alynǵan jeti myń qoıdy bes jyl boıy jasyryp kelgenin qalaı bilmeısiń?

Arman. Ol suraýdyń jaýabyn menen góri ózińiz jaqsy bere alasyz, óıtkeni men munda jańa adammyn ǵoı.

Býrahan (sál kidirip). Jańa adam bolsań jańasha oıla. Adam balasy qudaıdy da qoryqqannan syılap kelgendi, ásirese sony oıla. Baǵlan sıaqty ataqtyny qulatý, óz ataǵyńdy aspandatý ekenin oıla. Sondaı batyl bolmasań baıandy basshy bola almaısyń.

Arman. Qorqamyn.

Býrahan. Neden?

Arman. Bizdiń mundaı batyldyǵymyz áli arystanǵa batyrsynǵan tiri tyshqannyń batyldyǵyna uqsaıdy. Men sondaıdan qatty qorqamyn.

Býrahan. Men bul orynda otyrǵanda sen tiri arystannan da qoryqpa.

Arman. «Shuǵyla» kolhozyna baryp, anyǵyna kózimdi tezirek jetkizbesem qoıannan da qorqatyn túrim bar.

Býrahan. Sen oblystyń áli jasańdaý sekretarysyń. Eger ár hattyń sońynan óziń júgire berseń jarty jylǵa jetpesten shaldyǵasyń. Onan da bul jumystyń basty mindetkeri aýyl sharýashylyq bóliminiń bastyǵy Maýbasov Maltabaıdy jiber. Eger qos juldyzdy batyrǵa aıyryqsha qurmet kórsetkiń kelse obkom sekretarlarynyń birin jiber. Mysaly Janbozova Dárkendi. Meniń baıqaýymsha ol áıel bolsa da ózińnen keıingi sekretarlardyń ishindegi áıeli. Qasyna ár saladan birneshe komýnıs qosyp berseń ol qandaı batyr bolsa da Baǵlandy baýdaı túsiredi.

Arman (renishti mysqylmen). Tabytyn kóteretin tort kapıtandy qaıdan tabar ekenbiz.

Býrahan. Tabytyń ne, tórt kapıtanyń ne?

Arman. Keshirińiz, Danıanyń bekzadasy Gamletke eliniń sondaı azaly qurmet kórsetkeni esime túsip ketti.

Býrahan. Túsinbedim.

Arman. Biraq ondaı azaly qurmeti áli Gamlet kóre almaǵanmen tiri Baǵlan kóretin bolar.

Býrahan. Mini, bul sóziń túsinikti. (Arman saǵatyna qarap, sóıleı túregeldi. Bizdiń qoshtasar mezgilimiz jaqyndapty.

Býrahan. Jolyń bolsyn. (Qol alysady). Baıqa, sońyńnan domalaq aryzdar qońyraýlatyp júrmesin. Qolym bir qalt etkende oblystaryna ózim de baryp qalarmyn.

Arman. Qushaq jaıa qarsy alýǵa ázirmiz. Saǵıla jeńgeıge sálem.

Býrahan. Farzıa kelinge sansyz sálem. (Arman ketedi. Býrahan jalǵyz). Solaı, Býrahan joldas. Qyryq kún atań bolǵansha, bir kún osylaı býra bol... Ózińdi «qýyrshaq qudaı» dep kelemejdeıtin Baǵlan sıaqty keseldi osylaı tura... Býra... tura... myna úılesti qara... Býra... tura... ha... ha... (Oryndyqpen shyr aınalady).

Shymyldyq.

Ekinshi sýret

Ózen jaǵasy. Jaǵada jalǵyz shatyr tur. Sahna syrty ıý-qıý. Ekskavatordyń alyp dúrili, birinen soń biri ketip jatqan mashınalardyń gúrili, adamdardyń alýan túrli aıqaılary estiledi. Shatyrdyń ar jaǵynda Keldek pen Sapar alysyp, julysyp yryldasyp jatyr.

Sapar. Kereńdi ishkir - aý, ákeńdi óltirgen konák emes fashıser edi ǵoı, tań atpastan ne kórindi. (Keldektiń qolyndaǵy shynyny tartyp almaq bolady).

Keldek. Tepki kórgin kelmese jiber... jiber deımin men saǵan.. jiber!

Zaýzat. Sapar aǵa! (Júgirip kelip ekeýin eki jaqqa serpip jiberedi). Bul ne janjal?

Sapar. Jumystyń bastalyp ketkeni anaý, túnimen ishkeni az bolǵandaı tań atpastan keresin iship mynanyń jatqany mynaý. Ne isteımiz, osy masyldan qashan qutylamyz?

Zaýzat. Keldek baýyrym - aý, seniń papama bergen ýádeń qaıda? Endi ne boldyń?

Keldek. Bilemin, maǵan endi eshqandaı keshirim bolmaı kolhozdan qýylatynymdy da bilemin, obalym saǵan.

Zaýzat. Men saǵan ne jazdym?

Keldek. Meni osyndaı kúıge ushyratqan sensiń.

Zaýzat. Esiń durys pa? Men saǵan qashan araq ishkizdim?

Keldek. Óziń emes, kúıigiń.

Zaýzat. Sen kúıingendeı men ne istedim?

Keldek (saýsaqtaryn kóziniń aldyna tosyp). Mine, ózimniń saýsaqtarym da sen bolyp elesteıdi. Saǵym dalasynyń saǵymy da sen bolyp bulańdaıdy, Marǵaýdyń buıra qumy da seniń kórpeń bolyp qulpyrady, mashınamnyń zýyly da seniń lebiń bolyp seziledi. Mynaý Kóbiktiniń syldyry da seniń kúlkiń bolyp syńqyldaıdy. Súńgı qalsam sol ózenniń tolqyny da seniń qushaǵyń bolyp aımalaıdy. Sol elesterdiń kesirinen túnde uıqydan, kúndiz kúlkiden aırylsam qalaı ishpeımin? Qalaı? Zaýzat pen Sapar qosyla kúledi).

Zaýzat. Men jatqan mashınanyń esigin tyrmalap, túnimen bir mysyq uıqy bergen joq edi, sol sen ekensiń ǵoı.

Keldek. Nesine jasyraıyn, tyshqan ańdyǵan mysyqsha basyp talaı bardym, jaqyndaǵan saıyn qaltyrap talaı qaıttym. Aısyz úndi jaryp aqqan juldyzdaı júregimdi aq jaryp sen jattyń - aý, shirkin-aı...

Zaýzat (Sapardyń qolynan shynyny julyp alyp Keldektiń keýdesine urady), Onda mynany tezirek ishe ǵoı.

Sapar. Oıbaı, Zaýzatjan - aý, endi ishe qalsa mashınasy qarap qalady ǵoı.

Zaýzat. Qapa bolmańyz. Bul júrgizetin mashınany men júrgizemin, bul tógetin topyraqty men tógemin. (Keldekke). İsh janyń baryńda.

Sapar (tamsanyp). Mundaı jazadan men de qashpas edim-aý.

Keldek. Kóp jasa, Zaýzatjan. (Araqty bir qylq etkize). Sen meniń janymnyń gúlisiń. (İshedi.) Joq, janymnyń ózisiń ǵoı, janym. (Zaýzat jaqtan tartyp jiberedi, Keldek jaǵyn sıpalap.) Joq, ol beker, janym emes jaýymsyń. (Kete bere.) Sen súımeseń súıme, báribir men seni súıemin... súıemin.. kóbelek bolyp otyńa kúıemin. Sen súımeseń súıme, bári bir men seni súıemin. (Ándetken qalpynda táltirektep ketedi.)

Zaýzat. Munyń mashınasy qaısy?

Sapar. Oǵan áýre bolmaı-aq qoı, ózim bir esebin tabamyn.

Zaýzat. Siz ketseńiz ekskavator toqtap qalmaı ma?

Sapar. Toqtamaıdy, Jeldibaı aman bolsa ekeýine de jetedi.

Zaýzat (áldeneni asyǵys jaza bastaıdy). Túnegen jerinen tappasam papamdy búgin de ustaı almaımyn. Men ony Saǵym dalasyndaǵy elden izdep qaıtaıyn, munda kele qalsa aıtyńyz, meni osy jerden kútsin.

Sapar. Sonsha sabylǵandaı ne boldy?

Zaýzat. Sabylý az, janymyzdy salmasaq «Saǵym» dalasynan aırylatyn túrimiz bar. (Jazǵan qaǵazyn bere sala kete beredi.)

Sapar. Qalaısha?

Zaýzat. Ony keıin bilersiz. (Asyǵys ketedi).

Sapar. Janym - aý, mynaý ne dep ketti? «Saǵym» dalasynan aırylatyn túrimiz bar, deıdi. Sonda qalaı, aspanda qudaıdyń bary ras bolǵany ma? Eger ol beker bolsa bizdiń kókemiz basqaryp otyrǵan kolhozdy jerinen aıyra alatyn qaıdaǵy qudaı? Múmkin emes. Biraq Zaýzattyń myna bezildeýi tegin emes-aý. (Ekinshi jaqtan kete bere). Eı, Jeldibaı, Keldektiń mashınasyn sen tirkeı ket. (Ketedi. Azdan soń qarsy jańa kelip toqtaǵan mashınanyń dybysy bilinedi. Sapardy erte Baǵlan kele jatyr.)

Baǵlan (kúrsine sóılep). Jaraısyńdar, baýyrlarym, sońǵy armanymnyń alǵashqy qadamyn jaqsy bastapsyńdar, rızamyn.

Sapar (tańdana qarap). Kóke, sózińizde shattyq, únińizde aýyr muń bar, bul qalaı?

Baǵlan. Jaǵdaı solaı...

Sapar. Jalǵandy jalpaǵynan basyp turǵan sizge de jaǵdaı kerek pe?

Baǵlan. E, baýyrym, sender áli bilmeısińder. Men bir kezde jalǵandy jalpaǵynan bassam, bul kúnde bir aıaǵy qyl - kópirdiń ústinde turǵan bıshara pendemin.

Sapar. Qudaıym - aý, qaıdaǵy qyl - kópir aıtyp turǵanyńyz?

Baǵlan (alystan bireýdi kórgendeı bolyp). Shoqyraqtatyp kele jatqan mynaý kim boldy eken?

Sapar. Mashına aıdasyna qaraǵanda «Darbazanyń» sal bastyǵy Baısal aǵamyz sekildi.

Baǵlan. Osyndaı ońashada men odan maldyń júni malshylardan neshe som qymbat ekenin bilip alamyn, sen jumysyńa bara ber.

Sapar. Baıqańyz, atalasy obkomnyń birinshi sekretary bolǵannan beri onyń mysyǵy da jolbarys bolyp ketken sekildi.

Baǵlan. Atalasy kim edi?

Sapar. Arman Muratbaevıch osylardyń atalasy eken ǵoı.

Baǵlan (ony bir qolymen qushaqtap). Árqashanda esińde bolsyn, men Armandy jaqsy bilemin. Ol jaqsy adamdardyń bárimen atalas, jaman adamdardyń bárimen qas: Ekinshiden, jasandy jolbarystyń tyshqan bolyp ketýi op-ońaı.

Sapar. Degenmen saqtanyńyz, ol Býrahanmen jekjat bolǵaly júrgen kórinedi.

Baǵlan. Men saǵan birdeńe aıttym - aý deımin. (Sıpap ketedi. Syrtqa kelip toqtaǵan mashınanyń dybysy estiledi. Azdan soń aıańdaı basyp Baısal kele jatady.)

Baısal (anadaıdan). Aty Baǵlan, ózi qos juldyzdy batyr qurdasyma sansyz sálem.

Baǵlan. Ózi kedeı, sózi baı áriptesime ózińdeı seri sálem.

Baısal. «Seri» degen sóziń úshin taǵy bir sálem. (Qolyn qulashtap urady).

Baǵlan. Jol bolsyn, elsizdi bet alyp, qaıda bezip barasyń?

Baısal. Qumnyń ishinde bir malshymyz bar edi, sonyń kóshetin merzimin bilgeli baramyn, óz jolyń bolsyn!

Baǵlan. Jurtta qalǵan ol nendeı beıbaq?

Baısal. Ol qystygúni bir otar qoıdy túgel qyryp alǵan beıbaq bolsa da, qazir úlken erlik jasap jatqan batyr.

Baǵlan. Batyr bola tura jurtta qalǵany qalaı?

Baısal. Ol qazir sol qyrylǵan qoılardyń júnin qyrqyp jatyr. Iá, óz jolyń bolsyn.

Baǵlan. Solaı de, jún josparyn ólekselerdiń jurqasymen toltyramyn de.

Baısal. Men senen jón surap turmyn ǵoı?

Baǵlan. Qumtaýynyń ishindegi qobylardyń esebin alyp kelemin.

Baısal. Qoby degeniń aıaq basqan saıyn kezdesetin alaqandaı alań, onyń esebin qaıtesiń?

Baǵlan. «Darbazanyń» kerin kımeý úshin sol alaqandaı alańdardy myna jerdiń topyraǵymen tegisteımin de jasandy shabyndyqqa aınaldyramyn.

Baısal. Áı, batyrym - aı, jumys kóbeıse sógistiń de kóbeıetinin bir sezbeı-aq kettiń - aý.

Baǵlan. Túsinbedim.

Baısal. Túsinesiń, tek ózińniń alaryń alǵys bolǵan soń ózgeler alatyn sógisti túsingiń kelmeıdi.

Baǵlan. Men komýnıs bola tura sógis alǵandardyń eshqaısysyna túsingen emespin.

Baısal. Senińshe men kimmin osy?

Baǵlan. Sen be? Sen sarynǵa qaraı usha beretin soqyr qarǵasyń.

Baısal. Eı, ózińniń izdegeniń janjal ǵoı?

Baǵlan. Bul sapar qatelesken joqsyń. İzdegenim janjal ekeni ras. Ózgeden de, ózimnen de kútkenim janjal. Sol janjaldy senen bastaǵaly turmyn.

Baısal (shoshyna qarap). Esiń cay ma - eı?

Baǵlan. Bir kezde dańqy jer jarǵan «Darbazyny» bul kúnde jaý shappastan tonalǵan kúıge ushyratsań esim qalaı saý bolmaq? Qalaı? (Jaǵasynan ala túsedi). Jan kerek bolsa shynyńdy aıt: sonaý órtelip jatqan ólekselerdiń shyn sany qansha, qaǵaz júzindegi ótirik sany qansha?

Baısal. Onda seniń jumysyń qansha?

Baǵlan. Jumysym sol, ekeýmiz de kóz boıaýshylarmyz. Sol úshin ekeýmiz de keshikpeı sottalamyz.

Baısal. Astaǵypyralla.

Baǵlan. Aıyrmamyz: sen kolhozdyń malyn kóp óltirgeniń úshin sottalasyń, men kóp esirgenim úshin sottalamyn. Taǵy bir aıyrmamyz: sen búgingi barlyq qylyqtaryń úshin erteń urpaqtar aldynda taǵy sottalasyń. Men seni sol erteńgi sottan qutqarǵym keledi. Tilimdi al da shynyńdy aıt.

Baısal (ashýǵa býlyǵyp). Qurdasym túgili qudaıym bolsań da mundaı qyljaǵyńdy kótermeımin, ol bir. Ekinshiden, maǵan arnap qazǵan oryndy tereńirek qaz, sol orǵa qulaıtyn óziń. Oǵan deıin saý bol, áriptesim. (Kete beredi).

Baǵlan (kúle daýystap). Sen de saý bola tur, keshikpeı qulaıtyn qurdasym. (Manaǵy ketken jaǵynan táltirektep Keldek ándetip kele jatyr. Baǵlandy kórip qasha jóneledi).

Baǵlan. Toqta... Kel beri! Mashınań qaıda?

Keldek. Mashınam ba? Mashınam... A, Sapar aǵaı meniń topyraǵymdy áketken bolar.

Baǵlan. Sen nege qaldyń?

Keldek. Nege qalǵanymdy kórip tursyz ǵoı.

Baǵlan. Óziń kórip turmysyń?

Keldek. Keke! (Eńirep.) Tyńdańyz! Áke ornyna áke, aǵa ornyna aǵa boldyńyz, jeter endi. Men sizdiń úmitińizdi aqtaı almadym, bere - bere ýádeden de uıat boldy. Endi ruqsat etińiz, qaramdy óshireıin.

Baǵlan. Qarańdy qalaı óshirmeksiń?

Keldek. Kózińizdiń aldynan joǵalýdan basqa jol maǵan qalmapty.

Baǵlan. Bul jerge araq ákelgen kim?

Keldek (eńireı túsip). Mashınamen ózi keldi.

Baǵlan. Seniń mashınańmen be?

Keldek. Iá.

Baǵlan. Olaryń qaıda?

Keldek. Ne bary úsh-aq shólmek edi, onyń bireýin keshe osynda kelisimen qular qonys maılar dep bólip ishti. Bireýi túnde ózegimdi órtegen órtti óshirýge ketti. Qalǵan bireýi qazaǵa osylaı ushyrady.

Baǵlan. Ózin-ózi aıamaǵan azǵyn. (Onyń basyndaǵy kepkesin julyp alyp betine laqtyrady.) Esirkeýdiń de shegi baryn uǵyp al da joǵal kózimnen.

Keldek. Maǵan laıyq joldy jada taptyńyz - aý, kóketaı. Meni adam etemin dep áýre bolmaı erterek osylaı soqsańyz ǵoı, men endigi bir jaıly bolatyn edim. Oqasy joq, áli de kesh emes. Saý bolyńyz, men úshin de saý bolyńyz, kókejan. (Jalt burylyp jóneledi. Baǵlannyń ózi de aýyr oımen myltyǵyn júre oqtap ketedi. Azdan soń ekinshi jaqtan bir mashına kelip toqtaıdy. Qasynda Maltabaı bar Arman kele jatyr.)

Maltabaı. O batyrdyń ózi de osy jerde eken? Mynaý sonyń mashınasy.

Arman (alysqa kóz jiberip). Solaı de. Onyń bolashaqqa jasap jatqan shabýyly osy de.

Maltabaı. Shabýyl dep marqaıtqanymyz bolmasa mardymsyz birdeńe.

Arman. «Mardymsyz birdeńe» bolsa nege tyıym salmaısyńdar?

Maltabaı. Meniń qolymnan dál osy suraýdyń jaýabyn berý de kele qoımas.

Arman. Nege?

Maltabaı. Nege deısiń be? Nege? Ol bylaı ǵoı... ol endi elimizdiń erkesi ǵoı.

Arman. Al myna dalanyn erkeligi qandaı? Onyń kelesheginen ne habaryń bar?

Maltabaı. Keleshegi deısiz be? Keleshek degenińiz kesekteý - aý, degenmen aıtyp kóreıin. Sonaý kúmbezdi moladan bylaı qaraı túgelinen ózimizdiń Baısal aǵamyz basqaratyn «Darbaza» kolhozynyń jeri. Baısal aǵamyzdyń soqasy tımegen alaqandaı jerdi ol daladan taba almaımyz. Meniń Baısal aǵataıym sýsyz jerge egin egýden qorqatyn Baǵlan sıaqty qorqaq emes.

Arman. Shańnyń ózin nanǵa aınaldyryp jatsa Baısal aǵamyz shynynda batyr eken. Al eger keleshektiń nanyn búginginiń shańyna aınaldyrýshy bolsa kim deımiz?

Maltabaı. Shúbáńiz bolsa baryp kóreıik.

Arman. Raqmet, kóp jaıǵa kózimdi alystan-aq jetkizdiń. Tek myna bir tóbelerdiń arasynan kóringen tútinge kózim erkin jetpeı tur.

Maltabaı. Tútin deısiz be? Múmkin emes.

Arman. Meniń ótirik aıtýym múmkin be?

Maltabaı (sasqalaqtap). Jo-joq, olaı deıtin essiz emespin. Men tek eshqandaı tútin kóre almaı turmyn.

Arman. Mundaı múgedek kózben keleshekti qalaı kórmeksiń? Keleshekti kórer kóziń joq bolsa búgingige qalaı kereksiń?

Maltabaı (ózine). Aýyrmastan óldim - aý (Armanǵa jalynyshty únmen.) Ruqsat etseńiz, men baryp bilsem...

Arman. Ol qystygúni qyrylǵan qoılarynyń óleksesin órtep jatqan Baısal «batyrdyń» tútini, bara qalsań sol tútinniń de esebin ala kel.

Maltabaı. Ákelem... ákelem... (Kete bere kenet oılanyp toqtaıdy.) Keshirińiz, neniń esebin dedińiz? (Arman sýyq túspen qaraıdy. Maltabaı abyrjyp.) Iá, ıá, endi túsindim, tútinniń dedińiz. (Kete bere basyn shaıqap ózine kúbirleıdi. Áı, qatersiń - aý, qatersiń... qater. (Ketedi).

Arman. Eh, Baǵlan... Baǵlan... Men seni kórgen saıyn zamanymyzdyń alyp tulǵasyn bir ózińnen kórgendeı maqtanýshy edim de, eń dáýletke kenelip shalqyp jatqan elińdi kórgen saıyn keleshekke jetkendeı shattanýshy edim. Myna qylyǵyń sonyń bárin zaıa jiberetin boldy-aý... (Jaqyn jerden myltyq daýsy eki ret gúrsildeıdi. Myltyǵyn aspandaǵy qusqa kezeı ustaǵan kúıi Baǵlan ótip barady. Arman daýysyn kóteredi.) Qaıyrly tań!

Baǵlan. Meniń tańym sen tilemeseń de qaıyrly, sózdi qoı da buq jyldam, buq tezinen!.. Qap, qaıqaıyn ketti-aý!

Arman. Baıqańyz, aspansyz qalyp júrmeıik!

Baǵlan (kózi aspanda). Eı, joldas, myna ózenniń qusy ekeýmizge de jetedi, tezinen jónińdi tapsań qaıtedi?

Arman. Kolhozshylardyń jeti myń qoıy bolmasa ózenniń qusy ekeýmizge jete qoımas.

Baǵlan. Jeti myń qoı? (Jalt qarap, qýanyshty únmen.) Ǵajap - aý, men kimdi kórip turmyn! Armanym - aý, osy turǵan anyq ózińsiń be? Amansyń ba? Seni munda aıdap kelgen qandaı taǵdyr? (Qolyn usyna umtylyp kelip kenet toqtaı qaldy.) Keshirińiz. Men sál taıa basyppyn.

Arman. Menen keshirim suraıtyndaı kináńiz joq shyǵar, qolyńyzdy ákelińiz.

Baǵlan. Men «siz» dep syzylýdy umytyp ketippin.

Arman. Ne úshin «siz» dep syzylasyz?

Baǵlan. Jasyńyz kishi bolsa da dárejeńiz úlken ǵoı, dárejesi úlkenderdiń aldynda maımańdaıtyn saltymyz bar ǵoı.

Arman. Kimniń eńbegi úlken bolsa, sonyń dárejesi úlken emes pe? Álde eńbegińizdiń de qospasy bar ma edi?

Baǵlan. «Qospasy?» Bul sizdiń óz sózińiz emes qoı.

Arman. Psıholog ekensiz.

Baǵlan. Myń adamnyń sózinen góri júregin kóbirek tyńdaımyn.

Arman. Myna bir top úırek osylaı bettep keledi, ázirleńiz.

Baǵlan. Kózińiz úırekte bolǵanmen nysanaǵa meni alyp tursyz ǵoı. Eger áldekimderdiń qaǵazdardan jasap bergen oǵy bolsa atqylaı berińiz, meniń qamalym berik, qandaı oqty bolsa da qarsy alýǵa ázirmin.

Arman. Mynaý ózen tası - tası qalyp ketken be qalaı?

Baǵlan. Bul da óz sózińiz emes.

Arman. Ony qaıdan bildińiz.

Baǵlan. Qansha dańqty bolsam da meniń dańdaısyp dalımaıtynymdy siz jaqsy bilesiz. Onan da siz maǵan óz jónińizdi aıtyp, «qospa» degen sózińizdiń mánisin túsindirińiz.

Arman. Sezikterińiz bar ma edi, munsha nege sekirdińiz?

Baǵlan. Bul sózińiz - ózińiz bir kezde ajaldan alyp qalǵan dosyńyz Býrahannyń sózine uqsaıdy. Ótinemin, ózin qudaı kórseńiz de sózin ónege ete kórmeńiz.

Arman. Siz, ony ne úshin súımeısiz osy?

Baǵlan. Men jasarymdy jasap, alarymdy alyp bolǵan adammyn, sondyqtan bul suraýyńyzdyń jaýaby ashyraq aıtylyp ketse ǵapý etińiz.

Arman. Shyndyq ashyq aıtylǵan saıyn ar ajarlana túsedi, aıta berińiz.

Baǵlan. Qaraýyńdaǵy halqyńnyń mahabbatyna ıe bola almaǵan basshy - búgin qandaı qudaı bolsa da erteń taǵdyrdyń mazaǵy. Sizdiń Býrahan dosyńyz ómirdiń sol bir qatal zańyn bilmeıdi. Men ony sol úshin súımeımin. Taǵy qandaı suraýyńyz bar?

Arman. Oblysymyzdyń mal sharýashylyǵyn qatty shaıqaltyp ketken bıylǵy qys sizdiń kolhozdy miz baqtyra alǵan joq, men aldymen sonyń syryn bilgim keledi.

Baǵlan. «Malshy jutamaı mal jutamaıdy» degen halyq qaǵıdasyn qatty tutynamyn. Óıtkeni, ózi ash malshynyń maly da ash bolatynyn jaqsy bilemin.

Arman. Basqalar sizden nege úlgi almaıdy?

Baǵlan. Úlgi alý úshin de kúsh kerek qoı.

Arman. Sizdegi erekshe kúshtiń ne ekenin bilýge bola ma?

Baǵlan. Ol kúshtiń aty bedel. Mende mynaý Altyn Juldyzdar ápergen bedel bar. Sol bedeldiń arqasynda ózgeler joıyp jibergen aýyspaly egis sıstemasyn saqtap qaldym da, tereńde jatqan teńizden sý tartyp mal azyǵyn ósiretin aımaq jasadym. Eger men muny istemeı kóp daqpyrttyń ishinde kete bersem, kolhozym «Darbazanyń» kerin kıetin edi.

Arman. Onyńyz ras, biraq myna bir suraýdyń jaýaby oǵan qaıshy kelmes pe eken? Siz munan bes jyl buryn kolhozshylardyń jeke menshiginen alynǵan maldan jeti myń qoıdy kolhozdyń esebine qosqan joqsyz. Jyl saıyn sol jeti myń qoıdyń ósimin malshylardyń qajetine jasyryn jumsap keldińiz. Eger de munyń bárin beker deıtin bolsańyz myna suraýlarǵa jaýap berińizshi. Sizderde jetpis jeti otar qoı bar, sol jetpis jeti otardyń qoıshylary, ásirese, qys aılarynda etsiz bolmaıdy. Ortalyqtaǵy ashananyń qazandary etten bir ortalanǵan emes. Basqa kolhozdarda bolatyn maldyń ólim-jitimi sizderde de bolyp turady, sizdiń qoılaryńyz sonda da bir kemimesten óse beredi, bul nelikten?

Baǵlan. Bul sózińizge qaraǵanda meniń bes jyldan bergi izime túsip kelgen sekildisiń. Eger, ol izge salýshy ózimniń kelinim Zaýzat bolsa, onda maǵan berer suraýlaryńyz munan da kóbirek bolsyn. Men gaz jaǵyp, shaı qoıyp jibereıin. (Mashınasyna qaraı ketedi.)

Arman (jalǵyz). Bul qalaı? Ol hatty biletin Býrahan Naýatbaevıch ekeýmiz ǵana. Ony kimniń jazǵanyn bul qaıdan bildi? Ekinshiden, ol hatta taǵylǵan aıyptardy mynanyń taısalmastan moıyndaıtyn túri bar. Óziniń esi syrqat emes pe eken?

Baǵlan (plıtkasyn ákelip jaǵa bastaıdy). Qane, taǵy qandaı suraýyń bar?

Arman. Meniń sizden bilmesim osy aıtylǵandardyń shyndyǵy. Eger de bul shyndyq bolsa mundaı qylmysqa ne úshin bardyńyz?

Baǵlan. Birinshiden, qaraýymdaǵy kolhozshylardyń ar-ujdanyn taza saqtaǵym keledi.

Arman (tańdana qarap). Qalaı?

Baǵlan. Tehnıkasy.aıdan da asqan bizdiń zamanda eńbektiń eń aýyr beınetin tartatyn malshylar ǵana. Aýyr beınettegi adamnyń jany da, táni de azyqty mol tileıdi. Menshigindegi az dáýlet olardyń tilegine juǵym da bolmaıdy. Sol muqtajdyq olardy jasyryn mal ustaýǵa májbúr etti de ujdanyna kir jaqty. Men olardy ujdansyzdyqqa aparatyn osy muqtajdyqtan qutqarǵym keldi. Ekinshiden, qaraýymdaǵy kolhozshylardy memlekettiń masyly etkim kelmedi.

Arman (tańdana túsedi). Memlekettiń masyly?

Baǵlan. Iá, buryn ózinen artylǵan eti men maıyn qalaǵa satyp, memlekettiń júgin kóterisip kelgen kolhozshylar bes jyldan beri ózine kerekti et pen maıdy qaladan tasyp, memlekettiń masyly bolǵan joq pa?

Arman (zilmen). Siz ne aıtyp otyrsyz?

Baǵlan. Men ómirdiń eń ashshy shyndyǵyn aıtyp otyrmyn. Malshylardyń malyn sypyryp alyp, olardy memlekettiń masyly etý qate edi. Men sol qateniń munshama uzaqqa sozylaryn bilmeı, kolhozshylardyń malyn ózderine qaıtaramyz degen úmitte boldym. Ol úmitim aqtalmaı osyndaı qylmysqa aınaldy. Biraq, esińizde bolsyn, dál osy qylmysymdy mynaý Altyn Juldyzdardy ápergen erlikterimnen bir de bir kem kórmeımin! Óıtkeni óz arymdy qurban ettim de qaraýymdaǵy kolhozshylardyń aryn taza saqtap qaldym. Ekinshiden kolhozshylardyń aýqatyn kóterý memleketimizdiń júgin kóterisý ekenin dáleldedim.

Arman. Keshirińiz, men sizge túsine alatyn emespin.

Baǵlan. Búgin túsinbeseńiz, erteń túsinesiz. Sizder túsinbeseńizder urpaqtar túsiner.

Arman. Urpaqtardan buryn búgingilerge jaýap berińizshi. Sol jeti myń qoıdyń qazir qanshasy qaldy?

Baǵlan. On alty myń.

Arman. Ázildi qoıyńyz, men shyn surap turmyn.

Baǵlan. Men siz suraǵan shyndyqty aıtyp otyrmyn. Jyldaǵy ádetimiz boıynsha qozdatý úshin byltyr da jeti myń saýlyqty iriktep alyp qalǵan edik, qystyń qatty bolǵanyna qaramastan sol jeti myń saýlyqtan bıyl toǵyz myńdaı qozy aldyq. Myna bir mashına osylaı bettep keledi, meni shaqyra kelgen bireý bolsa ketemin. Maǵan aıtaryńyz bolsa, tezirek aıtyp qalyńyz.

Arman. Jaqyn kúnderdiń birinde osy oblysqa Býrahan Naýatbaevnch keledi. Sizge aıtarymdy sonyń aldynda aıtamyn. Ázirshe aıtarym - bul qylyǵyńyz úshin eshkimnen aıaýshylyq kútpeńiz.

Baǵlan. Aıaýshylyq kúter bolsam mundaı qylmysqa barmas edim ǵoı. Onan da Býrahannyń ne úshin keletinin aıtyńyz.

Arman. Saǵym dalasyna egin saldyrý úshin... taǵysyn taǵylar. (Júrip ketip qaıta oralady.) Ol kisiniń esebi boıynsha Saǵym dalasynyń egiske jaraıtyn elý myń gektardaı jeri bar, sony ózi kózimen kórmekshi.

Baǵlan. Qaıran Saǵym dalasy - aı, keleshekte ár túgiń mańyrap jatqan mal edi, endi shanǵa aınalatyn boldyń-aý!

Arman. Ǵalymdar da solaı deıdi, sondyqtan ol dalany Býrahannan buryn meniń kórgim keledi.

Baǵlan. Ol nıetińiz qashan?

Arman. Búgin. (Júgire basyp Zaýzat keledi.)

Zaýzat. Papa! Men sizdi izdep kelemin.

Baǵlan (úreılene jalt qaraıdy). Zaýzat! Balam - aý, jaıshylyq pa?

Zaýzat. Jaıshylyq emes, bizder egis kólemin bıyl eki ese kóbeıtetin bolyppyz. Ol úshin mal azyǵy egilgen jerdi qaıta jyrtyp Saǵym dalasyna da egin egetin bolyppyz.

Baǵlan. Maldy qalaı qurtýdyń nusqaýy joq pa áıteýir. (Armanǵa betteı bere toqtap.) Bul ne?

Zaýzat (kúbirlep). Papa, bul kim?

Baǵlan. Bizderge Saǵym dalasynyń shaǵyn jutqyzǵaly júrgen Arman Muratbaevıch joldas osy! Tanysyńyzdar. Kolhozymnyń agronomy.

Arman. Jaı agronom emes, bas agronom. Tımırázev atyndaǵy akademıany bitirip kelgen óte saýatty agronom.

Zaýzat. Keshirińiz, men sizdi kóp ańshynyń biri eken dep qaldym. (Qolyn usynyp.) Balqashova.

Arman. Atyńyzdyń Zaýzat ekenin de bilemin.

Zaýzat. Meniń atymdy siz qaıdan bilesiz?

Arman. Men syrtyńyzdan jaqsy qanyqpyn.

Baǵlan. Qanyq adam Bárin de biledi, balam. (Bir qolymen. Zaýzatty qushaqtaı turyp Armanǵa sóıleıdi.) Meni «papa» deıtin dúnıe júzinde bir ǵana adam bar. Ol aldyńyzda tur. Meniń ulym da, qyzym da, kelinim de osy. Dúnıe júzinde meni «ata» deıtin bir ǵana adam bar. Ol - osydan týǵan Muhıt deıtin bes jasar nemerem. Meniń osy kolhozda bulardan basqa otyz ul, qyryq shaqty qyzym bar. Onyń bári: ár kezde ár túrli joldarmen kelip meni saǵalaǵan jetimder edi, qazir sonyń bári úıli-barandy bolyp ketti. Solardyń bári meni áke tutyp kóke deıdi, men solardyń bárin osy kúnge deıin bópe deımin. Biraq men mynaý otqa bulardyń eshqaısysy úshin túskenim joq, siz osyny da bilip alǵaısyz.

Zaýzat. Papa, onyńyz ne aıtyp turǵan?

Baǵlan. Janymmen teń jalǵyz ulym bar edi. Ol osydan eki jyl buryn Saǵym dalasynyń astyndaǵy teńizdi zerttep júrip munaradan qulap óldi. Sonaý tóbe basynda jarqyrap turǵan sonyń eskertkishi, sondaı ulymnan aıyrǵan ol dalada meniń kegim bar, ony da bilip alyńyz. (Jasqa býlyǵyp teris aınalyp ókirip ketedi, Zaýzat ań-tań.)

Arman. Ǵylymı boljaýlarǵa qaraǵanda aldaǵy jazdyń jaýyn-shashyny mol bolatyn sekildi, ony sizder de bilip alǵaısyzdar.

Zaýzat. Ony bilgendegi isterimiz Saǵym dalasyn búldirý me?

Arman. Búldirmeısizder, egin egesizder.

Zaýzat. Mal azyǵy úshin bir tal shóp ekpeımiz, solaı ǵoı.

Arman. Munan bes jyl buryn berilgen nusqaýdy oryndamaı, óziniń bedelin paıdalanyp, egistik jeriniń qaq jartysyna mal azyǵyn egip kelgen sizdiń atańyz sıaqtylarǵa endi tyıym salynatyny ras.

Zaýzat. Jaqsylyqqa tyıym salsańyzdar jamanshylyqqa jol ashqandaryńyz emes pe? (Arman jaýap bermeı júrip ketedi, Zaýzat jaqyndaı túsedi.) Arman Muratbaevıch, jaralǵaly malshylardan basqa jan baspaǵan ol dalanyń sizge aıtar aryzy, qoıar tilegi bolyp tur.

Arman. Aıtyńyz.

Zaýzat. Men ómirdiń on bes jyl boıy oqytyp bergen bilimin jeti jyldan beri sol dalaǵa jumsap kele jatqan adammyn. Akademıanyń neshe jyldar boıy júrgizgen ǵylymı jumystarymen de tanyspyn. Ol dalanyn ózimen de talaı syrlasyp, jelimen talaı sybyrlastym. Topyraǵyna da talaı úńilip, tereńinde jatqan teńizimen de talaı tildestim. Sonyń báriniń aıtary: egindi sýsyz salatyn bolsańdar bul daladan aırylasyńdar deıdi.

Arman. Sonda qalaı, jospardy oryndamańdar deı me?

Zaýzat. Jospardy jerdiń topyraǵyna ǵylymnyń kózimen qaraı otyryp jasańdar deıdi.

Arman. Ár jyldyń ákeletin óz jańalyǵy baryn umytpaǵaısyzdar.

Zaýzat. Jaqsylyǵy joq jańalyqtarmen ózimizdi ózimiz jyl saıyn aldaımyz da, ómiri joq ózgeristermen ózimizdi ózimiz jyl saıyn qınaımyz, bul qalaı? (Arman jaýap bermeı júrip ketedi.) Papa, bul qalaı?

Baǵlan. Ol úshin qapalanba, balam. Men ondaı nusqaýdy Býrahannyń óz aýzynan eki aı buryn estigenmin de egeskenmin. Endi kim aıtsa da shóp egilgen jerdi qaıta jyrtyp búldire almaımyz, búldir dep Arman Muratbaevıchtiń ózi de aıta almaıdy.

Arman. Berilgen nusqaýdy teris oryndasańyzdar nege aıta almaımyn?

Baǵlan. Ondaı nusqaýdy oryndaý ózińiz basqaryp otyrǵan oblystyń keleshegine úlken nusqap keltiretinin bilersiz.

Arman. Siz bul egespen meni de, ózińizdi de qınaǵaly tursyz, ótinemin, oılanyńyz.

Baǵlan. Eń qınalar shaǵymyz erteń, baýyrlar, erteń. Óıtkeni jer - erteńgilerge molyraq kerek. Sondyqtan búgingige erteńgilerdiń kózimen qaramasańyzdar aýyr ókinishke qalasyzdar.

Arman. Ókinbeý úshin ne isteýimiz kerek? Oblysymyzdaǵy barlyq kolhozdy «Shuǵylanyń» jolyna salýymyz kerek pe?

Baǵlan. Keketseńiz de durys aıtyp tursyz. Solaı etseńiz oblysyńyzdyń qazirgi úsh mıllıon qoıyn on jylǵa jetkizbesten bes mıllıonǵa jetkize alasyz... Arman Muratbaevıch, myna bir suraýǵa jaýap berińizshi, Kolhozshylardyń ásirese malshylardyń malyn sypyryp alý aýyl sharýashylyǵyna nuqsan keltirdi me, joq pa? (Arman únsiz qadalady) Nemene, men teris birdeńe aıtyp turmyn ba?

Arman. Siz meılinshe ashynǵan ekensiz, sondyqtan aıtarym: janyńyz qansha jaralansa da aryńyzdy qaralamańyz.

Baǵlan. Men ary úshin janyn talaı qıǵan adammyn, áli de talaı qıarmyn. (Tez burylyp júrip ketedi.)

Zaýzat (ań-tań). Bul ne jumbaq?

Arman. Eń úlken jumbaq ta, atańyzdy qınaıtyn eń aýyr azan ta sizdiń Moskvaǵa jazǵan hatyńyz.

Zaýzat. Hatyńyz ne aıtyp turǵan?

Arman. Men sizdiń barlyq kolhozshylardyń óz kolhozshylaryńyzdaı aýqatty bolýyn kóksep, Ortalyq Komıtetke jazǵan hatyńyzdy aıtyp turmyn.

Zaýzat. Bul ne ospaq?

Arman. Kolhozyńyzdyń ór otarynda esepte joq júzdegen qoı baryn bile tura «bul ne ospaq» deısiz be?

Zaýzat. Bul ne jala?

Arman. Oılanyńyz.

Zaýzat. Men eshqaıda hat jazǵan emespin.

Arman. Eger, ońy jazǵan siz bolmasańyz, atańyz qalaı moıyndady?

Zaýzat. Múmkin emes.

Arman. Nemene múmkin emes.

Zaýzat. Papamnyń mundaı jalany moıyndaýy múmkin emes.

Arman. Ol tipti ol hatty jazǵan siz ekenińizdi de jasyrǵan joq.

Zaýzat. Men kimniń aldynda turmyn?

Arman. Kimniń aldynda turǵanyńyzdy jaqsy bilemin. Shyndyqty qalaı aıtýdy bilmeı tursyz.

Úshinshi sýret

Tórt túlik mal kókjıegine deıin syńsyp jatqan keń dala. Perde ashylǵanda kóretinimiz Keldek. Ol sahna syrtyndaǵy bireýlerge aıqaılap tur.

Keldek. Eı, men mashınany bolmasa maldy qalaı qaıyrýdy bilmeıtin qazaqpyn. Eger jarty saǵat keshikseńder qoılaryńdy ıt-qustyń qantalaýyna tastaımyn beremin. (Ózine.) Bir saǵatqa shydaıtyn shyǵarmyn, á?.. «Áı, jelmen jarysyp, quıynmen oınap júrgen men sıaqtylarǵa qoı shetinde sileıip turý shydaıtyn sharýa emes-aý. (Óleńdetedi.) Osyndaıda Zaýzat kele qalmaıdy - aý, á? Kele qalsa qaıter edim? (Qatýlanyp). Shashyna asylyp óler edim. Qalaı?.. (Qıalǵa berilip.) Ol osy arada án salyp tursa. (Zaýzattyń daýysyna salyp ándetedi). Men tý syrtynan bildirmeı ǵana shyǵa kelsem... ts-s, mysyqsha ańdı basyp baryp burymynan aqyryn ustaı alsam, ol kórmeı qalsa, burymyn buǵalyqtap moınyma bylaı orasam, ol sony da bilmeı qalsa. (Bárinde de qımylmen kórsetip turady.) «Zaýzat men seni súıemin» dep aıqaı sala bylaı qulap tússem. (Qulaıdy da qaıta ushyp turady, ústin qaǵady.) Qyzyq, sonda ol qaıter edi? Qasha jónele me, álde moınyma asyla kete me? M-m-m. Burymy meniń moınymda tur ǵoı, meni arqanmen súıretkendeı qalaı qashady? Al eger basyn meniń keýdeme qoıyp bulańdasa she? (Kúrsinip.) Ol bola qoımas... Durystap elý de qolymnan kelmeıdi, ózim de bir sorlymyn -aý, sorlymyn... Eh, Zaýzat - aı! Sen Zaýzatym bolmaı jaý jatym boldyń-aý. (Alysqa kóz tigedi.) Óı, búkil dalany shań basyp ketti ǵoı... Uzyn qulaqtyń habaryna qaraǵanda Býrahan Naýatbaevıch keledi degen edi, shańymyzdy aspanǵa shyǵaryp kele jatqan sol bolar. Myna bireýi beri buryldy. (Uzynnan-uzaq mashınalar leginiń ótip jatqany estiledi. Solardyń biri toqtaıdy. Maltabaı kele jatady.) Assalaýmaǵaleıkúm, aldıar!

Maltabaı. Aldıaryń ne - eı, saıtan?

Keldek. Keshirińiz, ańdaýsyzda aýzymnan shyǵyp ketti.

Maltabaı. Eger meniń bergen suraýlaryma jón jaýap berseń ol kináńdi keshirýge bolady.

Keldek. Sizderge jón jaýap bermeıtin basym ekeý emes shyǵar.

Maltabaı. Myna sózine qaraǵanda bizderdi tanıtyn sekildisiń ǵoı!

Keldek. Tanymaımyn, biraq nókerdiń sony bolsańyz da ekpinińizden osal emes ekenińizdi sezip turmyn.

Maltabaı. Sózińniń bári eski eken. Óziń qaı kolhozdyń myrzasy ediń?

Keldek. «Shuǵylanyń» qoı baǵatyn myrzasymyn.

Maltabaı. Ázilge ázil jaýap bergenińe raqmet. (Alysqa kóz jiberip.) Bir otardyń qoıy myń jarymnan asady eken, á? Ortalyqtan beri bizge kezdesken otardyń sanyn aıta alasyń ba?

Keldek. Mólsheri júzge jaqyn.

Maltabaı. Sonyń bári bir «Shuǵylanyń» otary ma?

Keldek. Árıne bizdiń otar, áli de talaı otarǵa kezdesesizder.

Maltabaı. Tym baı ekensizder, á?

Keldek. Árıne, bizdiń baılyǵymyz álemge aıan!

Maltabaı. Sol álemge aıan baılyqtyń ishinde aıan bolmaı jasyrynyp júrgeni qansha? Men senen otaryndaǵy esepte joq qoıdyń sanyn surap turmyn?

Keldek. Aǵataı-aý, mynaýyńyz suraý emes, soraqy ǵoı.

Maltabaı. Seniń aıtyp turǵanyń urynyń sózi.

Keldek. Eger meni ury kórseńiz urydan shyndyq surap turǵan ózińiz kimsiz?

Maltabaı. Myna jurtty jaýyp jiberip otaryńnan Baǵlannyń júz qoıyn taýyp alsam qaıtesiń?

Keldek. Ondaı aram maldyń jalǵyz tal qylshyǵyn taba almasańyz ózińiz qaıtesiz?

Maltabaı. Men tappasam, sen tabasyn. Men tapqyzamyn. Men Baǵlannyń qylmysyn tekseretin komısıanyń vneshtatnyı múshesimin. Eger...

Keldek. Baǵlannyń qylmysy. (Qarqyldap kúledi.) Aǵataı-aý, mynaýyńyz jyndynyń sózi ǵoı.

Maltabaı. Jap aýzyńdy. Eger komısıanyń mundaı jasyryp suraýlaryn jarıa etip, tisińnen shyǵarar bolsań jazańdy ózim tartqyzamyn. Men keshke qaıtyp oralǵansha sen ózińdi kolhozdan qýǵan Baǵlannan kegińdi qalaı alýdy oılana ber. (Ketýge betteıdi.)

Keldek. Toqtańyzshy. Siz shetelden kelgen shpıon emessiz be osy?

Maltabaı. Ol ne sóz?

Keldek. Eger, shpıon bolmasańyz, Baǵlandaı adamǵa munsha nege óshiktińiz? Óshikpeseńiz mundaı jalany nege japtyńyz? Ómirinde bir kórmegen meni qalaı bildińiz? Baǵlannyń meni kolhozdan qýǵanyn siz qaıdan bile qaldyńyz? Osynyń bári sizdiń shpıon ekenińizdi kórsetip tur. Astyrtyn habar beretin radıońyzdyń morzesin basyńyz da, meniń osy suraýlarymdy efırge jiberińizshi. (Morze basqan bolyp.) Tnı-tı-tı-tıııı...

Maltabaı. Búrkitpen oınaǵan ajaldy qarǵanyń kerin kıgiń kelmese óshir únińdi. Ý-ý-ý-ýh. (Tez ketedi.)

Keldek. O, ǵajap, qarny toısa qarǵalar búrkitpin dep oılaıdy! Qolyna bir des tıse bizdiń keıbir qazaqtar tap sol qarǵaǵa uqsaıdy. Osy nelikten eken? (Ekinshi jaqtan Zaýzat shyǵa keledi, kózi Maltabaı ketken jaqta.)

Zaýzat. Eseı, ana ketken Býrekeńder me?

Keldek. Seniń izdegeniń Býrekeń, meniń kórgenim Maltekeń. Amansyń ba?

Zaýzat. Keldek! Sen munda qalaı júrsiń?

Keldek. Meniń atym Keldek emes Kóbelek. Men seniń kóbelegińmin, Zaýzat. Aldymen sen sony bilip alǵaısyń.

Zaýzat. Aıttyń boldy, bildim de aldym. Endi jónińdi aıt, qoı shetinen ne izdep júrsiń?

Keldek. Mashınamdy osy otardyń nesi Eseı myrza minip ketti, ózim seniń jolyńdy tosyp shańǵa aýnap jatyrmyn.

Zaýzat. Ne úshin?

Keldek. Aqtyq jaýabyńdy estý úshin.

Zaýzat. Átteń, sál keshirek týypsyń!

Keldek. Keshirek týǵannyń ne keseldigi bar?

Zaýzat. Keleke bolýdan úlken kesel joq.

Keldek. Biz nege keleke bolamyz?

Zaýzat. Tabıǵattyń zańy solaı.

Keldek. Túsinbedim.

Zaýzat. Men erteńgi kúnimizdi osydan jıyrma jyldan keıingi kúıimizdi aıtyp turmyn.

Keldek. Nemene, jıyrma jyldan keıin maǵan aqyr zaman kele me?

Zaýzat. Aqyr zamannan da jaman, óıtkeni ol kezde sen meniń toqalym atanyp mazaq bolasyń.

Keldek. Astapyralla.

Zaýzat. Solaı, baýyrym, tabıǵattyń zańymen oınaýǵa bolmaıdy.

Keldek. Sonda qalaı, meniń seni súıgen júregimniń mazaq pen azapty jeńe almaǵany ma? Joq álde seniń maǵan senbegeniń be?

Zaýzat. Senemin. Men tipti seniń erteńgi kúni tamasha adam bolatynyna da senemin. Sondyqtan da men seni týǵan baýyrymdaı kórip keýdeme bylaı qysamyn da betińnen bylaı súıemin. Sendeı jigitke jaqsy jar qaladan da, daladan da tabylady, al mendeı apa eshqaıdan tabylmaıdy.

Keldek. Taǵy bir súıshi. (Zaýzat taǵy súıedi. Keldek tez ózgere qalyp.) Toqta... apa... eger maǵan eshqandaı apanyń qajeti bolmasa...

Zaýzat. Osy ǵana meniń saǵan berer aqtyq jaýabym. (Ketedi.)

Keldek. Endi qaıttym? Jurtym-aý, Aıtsańdarshy, endi qaıttym? Jany sulý osyndaı asyl adamdy qaıdaǵy bireý qaǵyp ketse bir men emes búkil «Shuǵylanyń» eli jaý shapqandaı shýlap qalady ǵoı, qaıran dúnıe-aı! Sonda meniń júregim ne bolar eken? (Bir muńly sazdy shertip kete beredi.)

Jan-jaǵynda fonary samsaǵan, ortasynda fontany atqylaǵan gúl alańy. Shetki skameıkada Keldek otyr. Qaltasynda bir jartyly, qolynda bireýi. Anda-sanda aýzynan bir jutyp qoıyp sóılep otyr.

Keldek. Solaı, kókeshim! Bul tegin araq emes, seniń ústińnen jazylǵan aryzǵa meniń qolymdy qoıǵyzatyn araq. Ondaı aryzǵa meniń qolym qoıyla ma, joq pa, ol áli sheshilmegen másele. Óıtkeni men seniń saıańda ósken keshegi jetimegiń búgingi keseliń Keldekpin. Kesel kórip kolhozyńnan qýdyń, qýa ber, bári bir men seni ómir boıy syılap ótemin! Tek sen meniń myna bir tilegimdi tyńda! Sen: adamdyqtyń, adaldyqtyń, batyrlyqtyń, batyldyqtyń, daryndylyqtyń úlgisi ediń. Sonyń bárin zaıa jibermes úshin ózińdi óziń qurban etipsiń. Óziń qurban bolmasań da barlyq ataq, dańqyńnan jurdaı bolǵaly tursyń. Myna bireýlerdiń tergeý tekserisinen men sezdim. Olardyń seni aıaıtyn túri joq. Saqtan, kekejan, saqtan. Ótken kúnide senip qapy qalma. Mynalardyń túri jaman... jaman... (Kete bere Baısal men Maltabaıǵa kezdesedi). E, Maltekeler, Baıtekeler, báriń bolyp bir suraýǵa jaýap bere ketińizder. Sizder jańa maǵan ne dedińizder? Nendeı qaǵazǵa qol qoı dedińizder? (Maltabaı onyń qulaǵyna sybyrlaıdy. Keldek basyn ızep.) Túsindim, endi bárine de túsindim. Ony Býrekeń Baıtekeńe, Baıtekeń Maltekede, Maltekeń Keltekeńe aıtyp tur. Satysy kóp bolsa da sáti joq sumdyq eken. Ondaı surqıa maqsatqa jetý úshin aldymen mynaý, meni jaldap alǵan araqtaryńyzben betterińizdegi ardy shaıyp tastaǵandaryńyz jón bolar. (Qaltasyndaǵy araqtyń jeýin de sýyryp qalady.) Qane, kómeılerińizdi keńirek ashyńyzdar! (Ana ekeýi seskenip shegine beredi, Keldek araqtardyń aýzyn tisimen ashyp tastap olarǵa jaqyndaı túsedi.) Qashpańyzdar, sizderge ardyń qajeti bolmasa da jannyń keregi bar, jan kerek bolsa qashpańyzdar. Men qansha kedeı bolsam da sizderden baqyttymyn. Baqytty adamnan qashýdyń ózi baqytsyzdyq... A, sizderdiń meni tyńdaǵylaryńyz kelmeı me? Onda ǵafý etińizder, ardan jurdaı sizdeılerdi kórgende meniń qanym qaınap ketedi. (Qolyndaǵy araǵyn Maltabaı men Baısaldyń betine kezek shashyp yzalana aıqaı salady.) Osylaı, osylaı. (Maltabaılar betterin qalqalap shegine qashyp ketedi, olardy qýa, qolyndaǵy araǵyn shasha Keldek ketedi. Ekinshi jaqtan Býrahan, Maltabaı, Baısal, Shapaǵat taǵy bireýler, olardan oqshaýyraq ózara kúbirlesip Arman men Dárken kele jatyr.)

Baısal (Shapaǵatqa jabysa sybyrlaıdy). Balam, balam bolsań da ákemdeı kórip jalynamyn, meni Býrekeńmen bir túsirshi, bireý ǵana.

Býrahan. Qandaı tamasha. Mynany kolhozdyń qalasy dep kim aıtar. Túni netken ádemi edi.

Baısal. Iá, qalasy onsha jaman emes.

Maltabaı. Dalasy da jaman emes, tek feodalızmdi qaıta ornatqysy keletin qojasynyń sanasy shamaly.

Býrahan (kele jatqan Baǵlandy ańǵaryp). Mynaý kim?

Maltabaı. Sol qas batyrdyń ózi.

Býrahan (zildenip). Meniń ol batyrmen ońasha sózim bar. Sender jınala berińder. (Basqalar ketedi. Býrahan Baǵlanǵa anadaıdan.) Sálem, feodalızmdi qaıta ornatqysy keletin «batyr».

Baǵlan. Jamanshylyqty ornatý men jaqsylyqty qulatýdyń aıyrmasy az - aý, Býreke.

Býrahan. Tym yzalysyz á?

Baǵlan. Iá, yzalymyn. Qorqýdy qoıǵannan beri uıalýdy azaıtyp, ar deıtin batyrymyzdy mansap deıtin saıqaldyń malaıy etip jiberdik. Men soǵan yzalymyn. Ol ǵana emes, eski joldy mensinbeı, jada joldy sala almaı basymyzdy ár qıaldyń tasyna bir soqtyq. Men soǵan yzalymyn. Ol da ishte de emes-aý, ótirik jymıa - jymıa betimiz sirige aınalyp, ótirik shulǵı-shulǵı basymyz sýǵa tolyp barady, men ásirese soǵan yzalymyn Býreke... Býrekeler.

Býrahan. Myna bir sózderdiń astary netken jaman edi.

Baǵlan. Men ótken kúnniń myna bir hıkaıasyn aıtaıyn, baıqaǵysh bolsańyz onyń da astaryn baıqańyz.

Býrhan. Qysqaraq aıtyńyz.

Baǵlan. Sonaý bir ótken surapyl soǵystyń bir qyzý shaǵynda, maıdan alańynda qalyp qoıǵan bir ólik úshin men nemistermen tórt saǵat boıy saıystym. Sol ólikti almaı qoımasqa men de bekindim, bermeske nemister de bekindi. Ol úshin men ajaldyń jańbyryndaı jaýǵan oǵyna da, oń jaq qolymnyń saýlap aqqan qanyna da qaraǵanym joq. Óıtkeni, ol jatqan ózimniń komısarymnyń eligi edi. Men partıa adamdaryn janymdaı súıýshi edim. Solarǵa degen mahabbatym edi meni ólik úshin ólimge qarsy umtyldyrǵan ólimdi jeńip ólikke jettim. Saý qolymmen jerdi sheńgeldep, ólikti tisimmen súırete -súırete óz shebine jetkizdim.

Býrahan. Muny ne úshin aıtyp tursyz? Ol úshin taǵy da Altyn Juldyz dámetip tursyz ba?

Baǵlan. Meniń dáme eterim - ózimniń sol bir uly mahabbatym. Sizderden tilegim: sol uly mahabbatyma qaıaý salmańyzdar.

Býrahan. Ol úshin ne isteýimiz kerek, qylmysyńyzdy búrkeýimiz kerek pe?

Baǵlan. Meniń qylmysymdy búrkemeı halyqtyń aldyna ashyp salyńyzdar.

Býrahan. Sizdiń barlyq qylmysyńyzdy moıyndap Ortalyq Komıtetke hat jazǵanyńyz ras pa?

Baǵlan. Ózimniń qylmysymdy emes, erteńgilerge qylmys bolyp kórinetin búginginiń shyndyǵyn jazǵanym ras. Ol mynaý... Komısıalaryńyz meni eki ret tekserip áýre bolmasyn, sol hattyń bir danasyn ala ketińiz... (Qaltasynan konvert alyp usynady. Býrahan almaıdy.)

Býrahan. Aqtyq demi biter jan nesiniń bári de, eń aqyry kúzdiń qara shybyny da osylaı yshqynatyn. Biraq qansha yshqynsań da endi qutylmaısyń. Manaǵy aıtqanym aıtqan...

Baǵlan. Býreke, men bir beıne darıamyn, siz qandaı qudaı bolsańyz da darıanyń betine tańba sala almaısyz. Sony da eskergeısiz. (Býrahan tez júrip ketedi. Baǵlan aýyr oımen baryp shetki bir orynǵa otyra ketedi. Keldek qaıta kele jatyr, ol Baǵlandy baıqamastan dombyrany eki ret dyq etkizedi. Baǵlan qushaǵyn ashyp.) Keldegim - aı, keýdeme bir qysaıyn, kelshi.

Keldek (tańdana qarap keıin sheginedi.) Keldegim... Keldegim... (Sony qaıta-qaıta kúbirlep Baǵlandy alystan shyr aınalady.)

Baǵlan. Ózińdi qımasań ekeýmizdi arazdastyrǵan araǵyńdy syıla.

Keldek. Anyq pa?

Baǵlan. Beker deseń berip baıqa.

Keldek. Baıqaımyn.

Baǵlan (egese.) Baıqasań baıqa.

Keldek. Baıqaımyn. O, ǵajap, seneıin be, senbeıin be? (Júgirip ketedi.)

Baǵlan (jalǵyz). Baıqa, men birińdi emes bárińdi de baıqadym, jurtym. Bárińe de rızamyn. (Qolynda jartylyq araǵy, qyrly stakany bar Keldek qaıta júgirip keledi.)

Keldek. Mynaý Baısal men Maltabaıdyń meni jaldap almaq bolyp bergen eki jartylyǵynan qalǵany edi, az bolsa da kópteı kórip ishińiz.

Baǵlan. Olar jaldap alyp seni qaıtedi?

Keldek. Sizdiń ústińizden aryz jazdyrý úshin.

Baǵlan. Jazdyń ba?

Keldek. Jazdym. Biraq sıamen qaǵazǵa emes, osy araqpen ózderiniń betine jazdym.

Baǵlan. Toltyra quı. (Keldek stakandy shúpildete quıady, Baǵlan iship salady.)

Keldek (tańdana túsip). Ǵajap - aý, siz ishpeýshi edińiz ǵoı, bul qalaı?

Baǵlan. Bul solaı. Sen ishetin araqty búginnen bastap men ishemin de, men aıdaıtyn mashınany búginnen bastap sen aıdaısyń. Qalǵan ómirimdi ekeýmiz solaı, bir dóńgelektiń ústinde ótkizemiz. (Keldek álde ne aıtqysy keledi, jasqa býlyǵyp aıta almaı dombyrasyn muńly sazǵa salady. Baǵlan onyń kózinen jas kórgendeı bolyp.) Aý, men seni jetkinshegim dep júrsem áli jetimegim be ediń. (Zekip.) Já, boldy.

Keldek (jasqa býlyǵa sóıleı otyryp stakandy tóńkeredi). Men ishetin araqtyń ydystary osy sátten bastap máńgi tóńkeriledi. (Ol sony aıtady da teńsele basyp júrip ketedi. Aıaǵyn ımene basyp Zaýzat keledi.)

Zaýzat (aqyryn). Pa - pa. (Baǵlan jasqa býlyǵyp úndemeıdi. Zaýzat jaqyndaı túsip.) Pa -pa!

Baǵlan. Kelmeske ketken Keldegim kelip júregimdi qozǵap ketti.

Zaýzat. Siz ony áli de aıaıdy ekensiz ǵoı.

Baǵlan. Ondaı jany taza adamdy aıamaýǵa bola ma?

Zaýzat. Onda ózińizdi nege aıamaı júrsiz?

Baǵlan. Ol ekeýmiz qalǵan ómirdi bir dóńgelektiń ústinde ótkizetin boldyq.

Zaýzat (ony jadyratpaq bolyp). Papa, sizge shet elderden mynandaı hat keldi. (Qaltasynan úsh paket alady.) Mynaý Indıadan. Delıge barǵan saparyńyzdan Djavaharlal Nerý myrza sizdi bir sharýalarmen áńgimelestirgen edi ǵoı, sol sharýanyń biri bıyl bizde qystyń qatty bolǵanyn gazetterden oqyǵan eken. Sondaı qatty qysta sonshama kóp maldy qalaı aman alyp shyqqanymyzǵa tańdanyp birneshe suraýlar beripti.

Baǵlan. Oǵan jaýap jazdyń ba?

Zaýzat. Joq.

Baǵlan. Nege?

Zaýzat. Nendeı jaýap qaıtaratynyńyzdy bilmesten ne jazamyn?

Baǵlan. Meniń nendeı jaýap qaıtararymdy sen nege bilmeısiń. Álde aǵylshyn tilin umytyp qaldyń ba?

Zaýzat. Papa, men sizge túsine almaı turmyn.

Baǵlan. Onda túsinip al? Munan bylaı ómirge dámeń bolyp jaýap beretin bol. Uqtyń ba?

Zaýzat. Joq.

Baǵlan. Keıin bárin de uǵasyń, basqasyn aıta ber.

Zaýzat. Mynaý ózińizden qyzylsha ósirýdiń ónimdi jolyn úırengen Kanadanyń fermeri Iorgensonnan. Ol sizdiń jer astyndaǵy teńizdiń sýyp tartyp egiske paıdalanyp jatqanyńyzdy estigen eken. Endi sony úırengisi keletinin jazypty. Mynaý Batys Germanıadan kelgen byltyrǵy jýrnalıs kelinshekten. Ol óziniń sizge ǵashyq ekenin jazypty.

Baǵlan. Iá, buryn maǵan ǵashyqtar kóp edi, endi bári de qashyqtaıtyn bolar.

Zaýzat. Papa, ózińizdi de bir aıasańyzshy. Jasyńyzdyń ulǵaıǵanyn, júregińizdiń qaıaýlanǵanyn nege umytyp kettińiz? Úıge de kóp jýymaıtyn bolyp barasyz...

Baǵlan. Sen otyrǵan ol úıden múldem bezip ketpegenime táýbe de.

Zaýzat. Sumdyq - aı, ne deısiz? Papataı - aý, jazyqsyz jazalamańyzshy. Ant eteıin, ol hatty jazǵan men emespin, jalynamyn senińiz maǵan. (Qushaqtap jylap jiberedi.)

Baǵlan (onyń basyn sıpap). Men mezgildiń tamyryn dál basa almaı adasqan beıbaqpyn. Ózi beıbaq adamǵa jalynbas bolar.

Zaýzat. Adasqan beıbaq?

Baǵlan. Sol úshin men senen keshirim suramaqshy edim, qalaı surarymdy bilmeı sendelýdemin.

Zaýzat. Siz be menen keshirim suraıtyn?

Baǵlan. Menmin... men... men!..

Zaýzat. Osy siz syrqat emessiz be?

Baǵlan. Bes jyldan beri syrqat edim, búgin jazyldym.

Zaýzat. «Jazyldym» degen sózińizdiń ózinde bir zil bar ǵoı.

Baǵlan. Ondaı zilden qoryqpa, balam. Ol úshin búgin qansha qınalsaq ta erteń sóz joq qýanamyz. Óıtkeni bizder kolhozshylardyń aýqatyn kóterý - memleketimizdiń júgin kóterisý ekenin jaqsy dáleldedik. Men muny Muratbaev joldastyń ózine de aıtqanmyn.

Zaýzat. Papa, men túk túsiner emespin. Menen keshirimdi ne úshin suraıtynyńyzdy ashyǵyraq aıtyńyzshy.

Baǵlan. Senen keshirim suraıtyn sebebim: ol hatty seniń atyńnan jazǵan ózim.

Zaýzat (yrshyp). Ne deısiz?

Baǵlan. Solaı, balam, men seniń aldyńda ǵana kinálimin.

Zaýzat. Papa! Siz ne sumdyqty aıtyp tursyz?

Baǵlan. Shyndyqty aıtý sumdyq emes, balam.

Zaýzat. Sumdyq bolmasa ol hatty óz atyńyzdan nege jazbadyńyz?

Baǵlan. Men de pendemin. Sol pendelikten meniń de shatasqan shaǵym bolǵan-dy. Eger ol hatty óz atymnan jazsam óz qatemdi ózim tapqan, óz qylmysymdy ózim ashqan bolyp tabylamyn da, jeńil jazamen qutylyp, orta jolda qalyp qoıamyn degen qıalda boldym. Maǵan keregi jazanyń aýyry. Keıin sony aıtyp, meni ózderiniń talqylaýyn surap, Ortalyq Komıtetke mynandaı hat jazdym.

Zaýzat. Qudaıym - aý, munsha ashynǵandaı sizge ne boldy?

Baǵlan. Qoldan jasalǵan kedeılik pen qoldan kóbeıtilgen masyldyqty kórgim kelmeıdi.

Zaýzat. Bul syryńyzdy menen nege jasyryp keldińiz?

Baǵlan. Seni mezgilinen erte qınaǵym kelmedi.

Zaýzat (oılanady, óz oıynan ózi shoshıdy). Papataı - aý, men jańa ǵana sezdim ǵoı, siz meni el betine qaraǵysyz etipsiz ǵoı.

Baǵlan. Qalaı?

Zaýzat. Men endi bireýlerge sizdiń qylmysyńyzdy jasyryp kelgen jalǵan komýnıs bolyp kórinsem, endi bireýlerge atasyn qaralaǵan azǵyn kelin kórindim ǵoı. (Otyra ketedi.)

Baǵlan. Sabyr, balam. Sen meni kinálaýdan kesh qaldyń.

Zaýzat. Túsinbedim.

Baǵlan (konvert usynady). Mynanyń ishindegini oqysań bárine de túsinesiń.

(Zaýzat ol hatty aýlaqtaǵy bir sáýleniń astyna aparyp ishinen oqı bastaıdy. Baǵlan óz oıynda otyr).

Baǵlan. Ol hattyń bar syryna sen túsinersiń de qýanarsyń - aý, balam. Biraq, dúleılenip alǵan mynalardyń túkke túsinetin túri joq. Sonda bul shaıqas kimderdi jaıpar eken? Oǵan kózim jetpeıdi. Kózimniń anyq jetetini sol: aqıqat jeńbeı qoımaıdy. (Aspanǵa qarap). Oǵan sen de kýásiń aısyz túnniń aspany. Aspan... aspan... (Zaýzattyń arǵy tusynan dombyranyń úni estiledi.)

Zaýzat. Keldek! Senbisiń!

Keldek. Keldek emes, keseldimin.

Zaýzat. Papamnyń qapaly kóńiline samal bolyp soǵypsyń, keselim bolsań da sol úshin betińnen bir súıeıin kelshi.

Keldek. İnińmin dep tosam betimdi.

Zaýzat. Tilegenim sol. (Súıedi.)

Keldek (ekinshi betin tósep). Ómir boıy ózińdi táte dep óteıin, myna betimnen taǵy bir súıshi.

Zaýzat. Ózińdi umytsań da sózimdi umytpa. (Súıe sala tez jóneledi, onyń sońynan dombyrasyn bezildete shertip Keldek ketip bara jatady. Qarsy jaqtan Maltabaı kele jatyr. Ol masańdaý.)

Maltabaı (keýdesin sıpalap). Ózegim... ózegim órtenip barady. Endi qaıttym? Qysy-jazy jegenim - qazy men qarta, ishkenim - konák pen qymyz edi, endigi jeıtinim - qıar, ishetinim - kvas boldy-aý. (Tistene kúbirlep). Tura tur, joldas Muratbaev, bul qylyǵyń úshin seniń jolyńa qandy qazyqtyń talaıyn men de qaǵarmyn. (Baǵlandy endi ǵana ańǵaryp alystan ıiledi.) Baǵlan aǵa, sálemimdi qabyl alyńyz da súıinshimdi ákele berińiz.

Baǵlan. Ol neniń súıinshisi?

Maltabaı. Men jańa ǵana ornymnan alynyp taýdan qulaǵan tastaı domalap baramyn, qaıda baryp batarym belgisiz.

Baǵlan. Súıinshini sol úshin suraısyń ba?

Maltabaı. Sol úshin.

Baǵlan. Esiń durys pa?

Maltabaı. Esim ornynda, tek ózim ornymda emespin.

Baǵlan. Ornyń qaıda?

Maltabaı. Men qazir oblystyń aýyl sharýashylyǵyn basqaratyn basqarmanyń bastyǵy emes, kórshińiz «Darbaza» kolhozynyń bastyǵy Baısal dosyńyzdyń orynbasarymyn. Býrekeńniń kózinshe Arman solaı dedi, onyń aıtqany - qaýlynyń alynǵany.

Baǵlan. Ornyńnan ne úshin alyndyń?

Maltabaı. Ótken qystyń aty qoıan ba edi?

Baǵlan. Solaı sekildi.

Maltabaı. Men sol qoıannyń aıaz deıtin qyzyl shunaq qyzyna ǵashyq bolyp, sonyń qalyń malyna oblystyń qyryq jeti myń qoıyn berippin, sol úshin alyndym.

Baǵlan. Oblystyń aýyl sharýashylyǵyna eń jaýapty adamnyń biri - Botajan ǵoı, onyń hali neshik?

Maltabaı. E, Baǵlan aǵa, baldaǵyń myqty bolsa aıaqtyń keregi joq eken ǵoı. Eger súıer jerlesim bolsa meniń de jel jaǵymnan jan júrmes edi-aý.

Baǵlan. Jerlestik. (Maltabaıdyń jelkesinen ala túsedi.) Eldiń eldigin, erdiń erligin azdyratyn osy jerlestik deıtin keselden qashan qutylamyz, qashan?

Maltabaı. Sizdiń «kesel» dep otyrǵanyńyz kim ekeni belgili. Onyńyz naǵyz shyndyq. Biraq qazirgi kezde ondaı shyndyqty aıtý qylmys. Sondyqtan bul áńgime osy jerde jabýly qazan jabýly kúıinde qalsyn, allaýákpar. Men sizdi kórgen joqpyn, siz meni kórgen joqsyz, qosh bolyńyz.

Baǵlan. Dárejeń bir eli tómendep edi, óziń jerge tirileı kire bastaǵan ekensiń, á.

Maltabaı. Siz de kóp keshige qoımassyz. (Aýlaqta Baısalǵa kezdesedi.)

Baǵlan. Jerlestik degen jegi qurt talaılardyń baǵyn baılap, talaılardyń keleshegin jalmap jatyr-aý. Oı, sumdyq - aı, bular úshin shyndyqty aıtý qylmys bolypty. Naǵyz qylmys, erteńgi urpaqtar aıyptaıtyn qylmystyń ózi osy shyndyqty aıtpaý emes pe?

Maltabaı. (Baısaldyń qulaǵyna.) Jarasyn tyrnap janazasyn oqyp qaıtyńyz. (Ketedi.)

Baısal. Baǵlan baýyrym - aý, beımezgil neǵyp otyrsyń?

Baǵlan. Túndeletip oqyǵaly júrgeniń kimniń janazasy?

Baısal. Óz janazam, eger sen osy túnnen qaldyrmaı bir amalyn taýyp qutqarmasań men sý túbine kettim.

Baǵlan. Hege?

Baısal. Býrekeńniń uıǵarýy boıynsha men seniń ornyńa keletin boldym.

Baǵlan. O, onda sý túbine shyn ketken ekensiń, qutty bolsyn.

Baısal (shimirkenip). Sen nemene, meniń sý túbine ketkenime qýanamysyń, qutty bolsynyń ne?

Baǵlan. Men seniń qýanyshyńdy quttyqtap otyrmyn ǵoı.

Baısal. «Shuǵyla» kolhozy beıne shalqar teńiz, ondaı teńizge men qalaı ıe bolmaqpyn?

Baǵlan. Býrekeńniń aıtqanyn buljytpaı oryndaı berseń «Shuǵylanyń» shalqar kóli de shalshyqqa aınalady. Shalshyqty jaldaý saǵan qıyn emes.

Baısal. Men qurdas kórip ázildep edim, sen batyrlyǵyńa basyp kettiń ǵoı. Múmkin osy aıtqandaryńdy erteń Býrekeńniń aldynda da aıtarsyń.

Baǵlan. Qudaıyńnyń aldynda da aıtýǵa ázirmin. (Bar zilmen.) Joǵal, mansaptyń qaıyrshysy.

Baısal (tistene sóılep). Osy sózińdi umytpaǵaısyń.

Baǵlan. Jaýdyń salǵan jarasyn umytsam da sender salǵan jaranyń bir de birin eshqashan da umytpaspyn. (Baısal ketedi, Baǵlan aýyr oıda.) Solaı, Baǵlan joldas. «Qulan qudyqqa qulasa - qurbaqa qulaǵynda oınar» degen osy. (Kenet qatýlanyp). Joq, men qulamaspyn, kóp keshikpeı mundaılardyń talaıy taǵynan taıyp, talaılary talqan bolar. (Qatty ekpinmen ketedi).

Shymyldyq.

EKİNSHİ BÓLİM

Tórtinshi sýret

Jalǵyz sáýle shymyldyqtyń bir shetine qaljyrap kelip otyra ketken Baısalǵa túsedi.

Baısal. Malteke... men munda, men munda!.. O, Malteke, qaıdasyń? (Daýystap.) Malteke... Áı, ishi toly azap pen mazaq basym - aı! Ólseń sol qıraǵan mashınanyń ishinde ólmeı Maltabaıǵa nege erdiń eken? Onyń tóte jol degeni keseldi jol ekenin taǵy bilmediń - aý, sen sorly. (Jelke jaǵynan Maltabaı keledi.)

Maltabaı. Kempirińiz qysyr qalsa, ony da menen kórgeısiz.

Baısal. Kempirdiń qysyr qalǵany eshteńe emes-aý, ekeýmizdiń úmitimiz qysyrap qala ma dep qorqamyn.

Maltabaı. Úmittiń qysyr qalǵany qalaı?

Baısal. Uzyn qulaqtyń habaryna qaraǵanda erteńgi aktıvten keıin Baǵlannyń máselesi obkom búrosynda qaralatyn kórinedi.

Maltabaı. Búrodan buryn aktıvte de sóz bolady, ol úshin úmitimiz nege qysyr qalady?

Baısal. Eger Býrekeń búro múshelerin aldyn ala búrip jibermese meniń inimniń Baǵlandy qutqaryp jiberýi múmkin. Sony Býrekeńniń qulaǵyna jetkizýdi Botajannyń esine salǵaısyń...

Maltabaı. Ol baıaǵyda salynǵan, ózińiz aktıvte sóıleısiz ǵoı.

Baısal. Armanym Býrekeńniń aldynda bir sóıleý..

Maltabaı. Onda sol armanyńyz alaqanyńyzda. Eger inińiz Armannyń doda - dodasyn bir shyǵarsańyz, Baǵlanyń taǵy astyńyzda.

Baısal. Ony ózim de bilemin. Sen Armannyń Zaýzatpen qandaı jaqyn ekenin Býrekeńniń qulaǵyna jetkizýdiń jolyn tapqan ba ediń?

Maltabaı. Botajanǵa sezdirgenmin. Botajannyń sezgeni - Býrekeńniń qulaǵyna jetkeni. Sózim senimdi bolý úshin ony sizden estigenimdi de sezdirdim.

Baısal. Ótirigimiz shyǵyp qalmasyn, qalaı sezdirdiń?

Maltabaı. Aǵasy Baısaldyń emeýrinine qaraǵanda, ol ekeýiniń jasyryń nekesi sonyń úıinde qıylǵan kórinedi. Armandy Baǵlannyń qyzǵyshy etip qoıǵan sol bıkeshtiń qushaǵy dedim.

Baısal. Zaýzat bizdiń úıdiń esigin ashqan pende emes, sonda bul ótirik ósegimiz erteń ózimizdi órtemes pe eken?

Maltabaı. Qoryqpańyz, Býrekeń sıaqty basshylar ondaı ósekti syrtyna shyǵarmaı ishke jınaıdy. İshke jınalǵan ósek kekke aınalady. Kekke aınalǵan ósek oq bolyp atylmaı qalmaıdy. Júrińiz, ólsek te sol aktıvke jetip óleıik. (Ekeýi kete beredi. Jaryq kenet sónip, qaıta janǵan kezde sahnanyń eki jaǵynan solar kele jatady. Ekeýi shynshyldyq aldynda, qulaqtaryn alysqa tige, aıaqtaryn ımene basyp birine-biri qarsy keledi.)

Maltabaı (sybyrlaı sóılep). Al, ne estidińiz?

Baısal. Býrekeń áli sóılep jatyr.

Maltabaı. Ony myna jaqtaǵy terezeden men de estidim. Ol sizdiń inińizdi soqqylap jatyr. Siz mendeı orynbasar emes, dardaı bastyqsyz ǵoı, ana mılısıaǵa qattyraq aıtsańyzshy, bizdi zalǵa jibersin. Tipti bolmasa Armannyń jaı aǵasy emes, týǵan aǵasymyn deńiz.

Baısal. Bárin de sezdirdim, tinti seni Býrekeńniń jerlesi dep te jiberdim. Tastan jaralǵandaı siresken neme eken, bilmedi.

Maltabaı. Átteń ózimizdiń Armandaı atalasymyz joq, eger ondaıymyz bolsa qara tastyń ózinen de maı aǵyzyp, mılısıalardyń ózderi bylaı tursyn mınıstrin de qaqtyrar edik.

Baısal. Ońashada jurttyń bári batyr, kúmpildeýge bári de sheber, kettik.

Maltabaı. Qaıda?

Baısal. Qaıda tesik bolsa sonda.

Shymyldyq.

Armannyń kabıneti.

Arman men Dárken jańa kirip kele jatyr. Arman sóıleı kiredi.

Arman. Rızamyn, dostar, rızamyn. Sender búgin komýnıstik ardyń týyn jaqsy kóterdińder. Sol úshin báride, ásirese saǵan rızamyn.

Dárken. Aldyńǵy arba qaıda júrse, sońǵy arba solaı júredi ǵoı.

Arman. Býrahan menen de úlken arba edi, senderdiń onyń úlkendigine qaraǵandaryń shamaly boldy-aý deımin.

Dárken. Solaılaý boldy. Biraq, keshegi qan maıdanda jan qıysqan dostardyń búgingi qylyqtary meni qatty qınady. Bul qalaı? Keshirińiz, men Býrahan Naýatbaevıchqa beriletin suraýdy sizge ádeıi berip otyrmyn.

Arman. Men mansapshyl adamnyń dostyǵynan qastyǵyn jaqsy kóremin. (Aýyr yzbarmen Býrahan kirip keledi. Arman men Dárken oǵan izet kórsetedi.)

Býrahan. Bıkesh, siz qashannan beri partıadasyz?

Dárken. Kóp bolǵan joq, nebári on bir jyl.

Býrahan. Qashannan beri sekretarsyz?

Dármen. Meniń bar tarıhym ózińizge belgili edi ǵoı, munyń bárin ne úshin suraı qaldyńyz?

Býrahan. Men búgin sizdi tanymaı qaldym, sol úshin surap otyrmyn.

Dárken. A, onda suraı berińiz.

Býrahan. Men aktıvte ne dedim? Muratbaev joldastyń ortalyqtan berilgen nusqaýdy aıaqasty etip, kóz boıaýshyny jan sala qorǵap kelgenin, obkomnyń ózińizdi bastyǵy etip otyz kisiden qurǵan komısıasynyń úsh aı boıy eńbektenip jasaǵan toqsan tórt bet qorytyndysyn obkom búrosyna salmastan, bizderge aıtpastan basymyzdan attap, birden Moskvaǵa jiberýi sıaqty partıa basshylaryna jat qylyqtaryn tizip ettim. Soǵan qaramastan siz búgingi aktıvte ne shatyp kettińiz?

Dárken. Menińshe bul eshqandaı jat qylyq emes, adam taǵdyryna aqylmen qaraýdan týǵan parasattyq. Ortalyq Komıtetpen aqyldasý eshkimniń basynan attaý, eshkimniń namysyn taptaý emes. Solaı ekenin aıtý - keshirińiz, siz aıtqandaı shatý emes. Ol bir. Ekinshiden, men basqarǵan komısıanyń aldyna qoıǵan maqsaty eshkimniń bet ajaryna, eshkimniń nusqaýyna qaramastan óz ujdanymen ádil sheshý boldy. Sol ádildikke jetý úshin bizder úsh aıdyń ishinde tórt júz elý adammen áńgimelestik. Eshkimnen ımenbeı shyndyqty aıtýyna múmkindik berý úshin olardyń bárimen de jeke-jeke áńgimelesedi. Solaı etýdiń arqasynda Baǵlannyń sol jeti myń qoıdyń birde-birin ózi paıdalanbaǵany anyqtaldy. Bir ǵana sony anyqtap shyǵýdyń ózi kózimizdi bar shyndyqqa jetkizdi.

Býrahan. Ol qandaı shyndyq?

Dárken. Neniń shyndyǵy ekeni aktıvte aıtyldy. Qashan da qaı jerde bolsa da aıtarym sol.

Býrahan. Mundaı erlik sizge qaıdan keldi? Muratbaevtan juqqan ba?

Dárken. Men komýnısy ǵoı.

Býrahan. Qandaı komýnıs ekenińizdi keıin kórermiz. Partıanyń senimin aqtaı almadyńyz, ol da oılasýdy kerek etetin kúrdeli másele. Ázirshe bara turyńyz.

Dárken. Ras, men sizdiń senimińizdi aqtaı almadym. Biraq onyń esesine partıanyń senimin aqtadym. Maǵan sol dáreje jetedi. Basqa aıtaryńyz joq bolsa ketýge ruqsat etińiz.

Býrahan. Múldem ruqsat.

Dárken. Qosh bolyńyz. (Tezdete júrip ketedi).

Býrahan. Al, qymbatty dosym... aktıvte kórsetken qylyqtaryń aıamasqa bekindirse de, keshegi qan maıdanda etken erlikteriń, ásirese ózim úshin tógilgen qanyń úshin bir keńes aıta ketýdi jón kórdik.

Arman. Tógilgen qanymnyń qunyn nemister tólegen-di, erlikterim úshin otanym talaı syılaǵan-dy. Ol úshin siz boryshty bolmaı-aq qoıyńyz, da kináli bolsam aıamańyz.

Býrahan. Joq, aıaımyn, men sendeı qatygez emespin, sondyqtan men seniń aldyńda turǵan qaterdi aıtyp saqtandyrǵaly keldim.

Arman. Aldyn ala raqmet!

Býrahan. Meniń baıqaýymsha sende bir qınalý bar sekildi, men aldymen osyny bilgim keledi.

Arman. Iá, qınalýdamyn, Býrahan Naýatbaevıch. Sizden nesin jasyraıyn, tipti azap shegýdemin.

Býrahan. Neden?

Arman. Neden ekenin ózim de jóndi bilmeımin. Maqsatym aıqyn, aspanym ashyq, jolym dańǵyl, biraq túsinigim dańǵyl emes. Sońdyqtan kóp oılanamyn, oılanǵan saıyn qınalamyn.

Býrahan. Ol oılaryń ne deıdi? Býrahandy tyńdasań, jolyń dańǵyl bolsa da mas shofer aıdaǵan mashınada kele jatqandaı kúıdesiń, kúıreısiń deı me?

Arman. Siz de pendesiz, sizdiń de qatelesýińiz múmkin ǵoı.

Býrahan. Men óz qatem úshin jaýap bere alatyn adammyn.

Arman. Birdiń qatesi, myńnyń qasireti bolǵanyn da kórgen edik qoı.

Býrahan. Birdiń qatesi myńnyń qasireti bolǵanyn kórseń mundaı sóz sen aıtatyn sóz emes ekenin de bilgeısiń. Eger, bul betińnen qaıtpaıtyn bolsań aıtqanym aıtqan, menen aıaýshylyq kórmeısiń. Men muny saǵan dostyq júrekpen aqtyq ret qatty eskertemin.

Arman. Ótinemin, Býreke, men úshin qapa bolmańyz da Baǵlannyń taǵdyryn tereńirek oılańyzshy. Ol úshin emes, ezimiz úshin, búkil halqymyz úshin oılańyzshy. Búgingi halqymyz, erteńgi urpaqtarymyz ne deıdi, solardyń, ásirese urpaqtardyń únine qulaq salyńyzshy.

Býrahan. Adam balasy qudaıdy da qoryqqanynan ǵana syılap kelgenin umytpaǵaısyń degenim esińde me?

Arman. Esimde. Baǵlan sıaqty ataqty adamdy qulatý: óz ataǵyńdy aspandatý degenińiz de esimde. Biraq, óz basymmen oılamaıtyn, óz tilimmen sóılemeıtin bolsam, ondaı múgedek tirliktiń maǵan keregi ne?

Býrahan. Oılan, dosym. Ádildik dostyqqa qaramaıdy. Aıtqanym aıtqan, maǵan senip qapy qalma. Men jada Almatymen sóılestim. Olar Baǵlannan buryn seni qaraıtyn boldy. Dostyq nıetpen ótinemin, tilimdi al da kúnáńdi moıyndaıtyn bolyp bar.

Arman. Meniń Almatyǵa arqalap baratynym, ózime belgisiz qandaı kinám?

Býrahan. Qıastyqty qoı. Eger osy betińnen qaıtpaıtyn bolsań, qalaǵan sovhozyńdy ata. Meniń saǵan sońǵy isteı alatyn dostyǵym qalaǵan sovhozyna dırektor bolyp barýyna kómektesý ǵana.

Arman. Bul qamqorlyǵyńyz úshin de aldyn ala raqmet.

Býrahan. Esińde bolsyn, bul bir ǵana meniń sózim emes...

Arman. Meniń ómirimde jasaǵan bir ǵana qatem bar. Ony ózim de keshpeımin, ol eshkimnen keshirim de suramaımyn.

Býrahan (dámelenip otyra qalady). Moıyndar bolsań partıanyń keshetinine men kepil, aıta ber.

Arman. Meniń ómirde jasaǵan bar qatem - sizdiń mundaı ozbyr ekenińizdi kesh bilgenim.

Býrahan (bar kegimen atyp turady). Men be ozbyr? Myna men? (Arman úndemeıdi.) Múmkin meni jaýdyń yǵynan qorǵap, ajaldan alyp qalǵanyńa da ókinersiń? (Stoldy sart etkize uryp.) Solaı ma? Shyn komýnıs bolsań jaltarmaı ashyq aıt, solaı ma?

Arman. Men ózimniń tabynar táńirim arymnyń aldynda turmyn. Basymdy soǵan ǵana ıemin, tizemdi soǵan ǵana búgemin. Osy ǵana meniń qashan da, qaıda, kimniń aldynda bolsa da endigi aıtarym. Basqany menen búgin de, erteń de kútpeńiz.

Býrahan (bar ashýymen tesile qadalyp). Solaı ma? Onda óz obalyń ózińe. (Ashýly ekpinimen ketedi. Arman aýyr oıda otyryp qalady, telefon uzaq syldyrlaıdy. Arman ony tyńdaýdy oılamaıdy. Kómekshi júgirip kelip telefondy tyńdaıdy.)

Kómekshi. Moskva. (Trýbkany Armanǵa beredi de, ketedi.)

Arman (telefondy tyńdaıdy). Muratbaev tyńdap tur. (Tańdana túregeledi. Sózi úzdik-úzdik estiledi.) Sálem... hal ázir jaman emes... Sol batyrymyzdyń hali meniń halimdi de álsiretip... tur... Solaı ma? Túgel tanystyńyz ba? (Munan keıingi sózi estilmeıdi. Birese tańdanyp, birese shattanyp áni júz qubylady. Uzaq tyńdap qysqa sóıleıdi, biraq daýysy estilmeıdi.) Tek... Qashan!.. Onda búgingi reısten qalmaı ushaıyn... Kóriskenshe saý bolyńyz. (Trýbkany ornyna qoıyp oılanyp qalady). Mezgilsiz shaqyrylǵan bul ne pleným?

Baısal (esikten). Armanjan, kómekshińizdi jumsamaı esigińizdi ózim ashyp turmyn. Myna Maltabaı ekeýimizge eki mınýt ýaqytyńyzdy qısańyz qaıtedi.

Maltabaı. Tipti bir mınýtyńyzǵa da rızamyn.

Arman. Sizderdi ózim izdetkeli otyr edim, jaqsy keldińizder, otyryńyzdar.

Baısal. Bizdi izdegende aıtaryńyzdy keıin aıtarsyz, aldymen búgingi sózderińiz úshin bizdiń aıtar alǵysymyzdy qabyl alyńyz.

Maltabaı. Shynynda Dárken ekeýlerińiz birdeı sheshen ekensizder. Bir ǵana biz emes, aktıvte qatysqandardyń bári solaı dep shýlap shyqty.

Arman. Eki mınýttaryńyz ótti, endi meni tyńdańyzdar. Men daýryǵýdyń apatyna ushyraǵan «Darbazany» tezinen qalpyna keltirip qatarǵa qosý bizdiń eń úlken boryshymyz dep bilemin. Eger basshylaryn túgeldeı kúsheıtpesek ol boryshymyz ótelmeıdi. Sondyqtan ol kolhozǵa bastyq etip Baǵlandy jiberý kerek degen oıdamyn, buǵan ne deısizder?

Maltabaı. Onda bizdiń burynǵy bastyǵymyz, ıaǵnı bizdiń Baısal aǵamyz qaıda barady? Baǵlannyń «Shuǵyladaǵy» ornyna ma?

Baısal. Qısyny solaı.

Arman. Bizdiń bul aǵamyz sirá sizdiń ornyńyzǵa baratyn bolar.

Baısal (tiksine qalyp). Ne-me-ne? Sonda men Baǵlannyń orynbasary bolmaqpyn ba?

Arman. Orynbasary bolǵyńyz kelmese fermasynyń birine baryp bastyq bolyńyz.

Baısal (súıretile túregeledi). Maltashym - aý, baýyrym - aý, men ne estip turmyn?

Maltabaı. Ózim de eseńgirep qaldym. (Armanǵa) Sonda men qaıdamyn?

Arman. Seniń de sol kolhozdyń fermasyna barǵanyń jón. (Álde ne aıtpaq bolǵan Maltabaıdy tejeý úshin, alaqanymen stoldy salyp qalady.) Meniń jolǵa ázirlenýim kerek edi, qosh bolyńyzdar. (Qońyraý basady, kómekshi keledi.) Men Moskvaǵa kelesi reısten qalmaı ushatyn bolatyn. (Álde neni asyǵys jaza bastaıdy).

Baısal (ketip bara jatyp Maltabaıǵa tistene kúbirleıdi). Janaza, janaza deı berýshi ediń, oqy endi janazańdy.

Maltabaı. Menen buryn sizdiń janazańyz oqylǵaly tur-aý.

Baısal. Oıbaı-aı deseńshi, oıbaı - aı.

Maltabaı. Ekeýimizdiń endigi ómirimiz oıbaı salyp, baıbaılaýmen ótetin bolar. (Olar ketedi.)

Arman (jazǵan qaǵazyn kómekshisine usynady). Mynalardy tez ázirle.

Kómekshi. Baǵlan aǵa men Zaýzatty shaqyrǵan ekensiz, olar qaıta bersin be?

Arman. Kelsin, tez jiber. Dárken de kelsin. (Kómekshi ketedi. Baǵlan men Zaýzat keledi.) O, meniń muńdas dostarym, tórletińizder.

Baǵlan. Dostarym degen sózińizdi Býrahan estı kórmesin.

Arman. Ol estigisi kelse aıtylmaǵan sózdi de estı beredi. (Oryn usynyp.) Ótinemin.

Zaýzat. Ekeýmizdi qabat shaqyrýyńyzǵa qaraǵanda aıtaryńyz az bolmas. Onan buryn bizge mynany aıtyńyzshy. Papamdy qorǵaımyn dep siz ózińizge ómirlik obal jasaǵan joqsyz ba?

Arman. Ómirlik obal degen ne? (Dárken kiredi.)

Baǵlan. Býrahannyń búgingi ekpinine qaraǵanda sizdi qalaı da qulatatyn túri bar ǵoı. Mundaı bıikten qulaǵan qazaqtyń qatarǵa qaıtyp qosylǵanyn kórgen joq edim.

Arman. Buryn kórmeseńiz sıdi kóresiz.

Baǵlan. Degenmen siz ózińizdi ózińiz asa aýyr jaǵdaıǵa tastadyńyz. Munyń jazasy da jeńil bolmas.

Arman. Jazadan qorqyp, shyndyqty jasyrý - ujdandy jaralaý. Ujdandy jaralaý barlyq jazadan aýyr.

Baǵlan. Degenmen siz eshkim aıta almaı júrgen shyndyqty tym ashyraq aıtyp jiberdińiz.

Arman. Men ne aıtsam da óz júregimniń buıryǵyn aıttym.

Baǵlan. Aıtqandaryńyzdyń barlyǵy naǵyz komýnısiń sózi. Tek sizge biraz shydaı turý kerek pe edi, qalaı edi.

Arman. Shydamdylyqtyń da shegi baryn siz jaqsy biletin edińiz ǵoı.

Baǵlan. Sony bilgendikten sizge óte rızamyn. Endigi aıtarym, qandaı bıikten qulasaq ta ujdanymyz miz baqpasyn.

Arman. Óte durys aıtasyz. Sondyqtan endigi maqsat ótkende ketken eseni qaıtarý. Sony «Darbaza» sıaqty artta qalǵan kolhozdardy alǵa bastyrýdan bastaǵym keledi. Biraq Baısal sıaqtylarmen alǵa basý múmkin emes.

Baǵlan (oılana qalyp). Sonda onyń ornyna kimdi jibergińiz keledi?

Arman. Sony siz aıtsańyz...

Baǵlan. Bizdi sol úshin shaqyrǵan ba edińiz?

Arman. Iá.

Baǵlan (oılanyp birese Armanǵa, birese Dárken men Zaýzatqa qaraıdy, oıǵa bekinedi.) Qashan soǵýy toqtaǵansha júregim partıanyń soldaty, qaıda jumsasańyz da ázirmin.

Arman (qolyn alyp). Raqmet, kóp raqmet. Osy edi sizden kútkenim. Endigi áńgime sizde, Zaýzat Balqashova. Qalaı, atańyzdyń murageri bolýǵa ázirsiz be?

Zaýzat. Keshirińiz «murager» degen sózińizge túsinbedim.

Arman. «Shuǵyla» kolhozynyń keleshek tizginin sizdiń qolyńyzǵa bermekpiz, endi túsinikti me?

Zaýzat. Joq.

Arman. Nege?

Zaýzat. «Shuǵyla» sıaqty alypty basqarý meniń qolymnan kelmeıtinin jaqsy bile tura bulaı deýińiz túsiniksiz.

Arman. Ǵylymı ataǵy bar, halqyna qadiri bar, atasynan alǵan ónegesi bar sizdiń qolyńyzdan kelmegende kimniń qolynan keledi? Oılanyńyzshy?

Zaýzat. El ǵoı, bireý tabylar.

Baǵlan. El ǵoı, bastyq tabylar - aý, biraq Zaýzat tabylmaıdy. Sondyqtan oılanýdyń da, tolǵanýdyń da qajeti joq, anketasyn toltyrtyńyz da qaýlyńyzdy shyǵara berińiz.

Zaýzat. Papa, meniń Arman Muratbaevıchtan alǵan bir ónegem óz basymmen oılap, óz tilimmen sóıleý edi, sol ónegemnen aıyrmaı oılanýǵa mursat berińizder.

Arman (kómekshisi ákelgen qaǵazdarǵa qaraı otyryp áńgimelesedi). Bizdiń zamanda ákelerdiń izin basa almaý dúnıege kelmegenmen birdeı.

Zaýzat. Ákelerdiń izderi de ózderi sekildi ár qıly ǵoı.

Arman. Jaman ákelerden iz qalmaıdy, ony da oılaǵaısyz.

Zaýzat. Men qazir ózimniń qabiletsizdigimnen basqany oılaı alatyn emespin.

Arman. Qabiletińizdiń qandaı ekenin ózińizden góri bizder jaqsy bilemiz. Nanbasańyz Dárkennen surańyz.

Dárken. Bul kelinshektiń qabiletin qaıraýdy maǵan berińiz.

Arman. Kelinshekti ǵana emes, osy keleli isti túgeldeı saǵan tapsyrǵaly otyrmyn. Men Moskvadan kelgenshe manaǵy aıtylǵan adamdardyń báriniń de materıaly ázir bolsyn.

Dárken. Moskvańyz ne?

Arman. Men qazir sonda ushamyn.

Baǵlan (sol úreıli únmen). Ne úshin?

Dárken. Jaıshylyq pa?

Baǵlan. Qaıdan jaı bolsyn, meniń qyrsyǵym shyǵar qıyrdan tıip jatqan.

Arman. Qyrsyǵyńyz joq bolsa neńiz ketedi? (Qaǵazdaryn jıystyra bastaıdy.) Erteń Ortalyq Komıtettiń tótenshe plenýmy, men sol plenýmǵa shaqyryldym. (Bári de jadyrap sala beredi.)

Dárken. Qýanǵanymnan ne derimdi de bilmeı qaldym-aý. Saparyńyz sátti bolsyn deıinshi.

Zaýzat. Sol tilekti men de tileıinshi.

Baǵlan (múldem shalqyp). O, ǵajap jańa ǵana joqtaı jazdaǵan júregim endi keýdeme syımaı barady, bul úlken jaqsylyqtyń nyshany.

Arman. Múmkin búkil elimiz jańa bir shattyqqa keneletin shaq jetken bolar. Bárińiz de shattanyńyzdar! (Kete beredi).

Shymyldyq.

Besinshi sýret

Shymyldyq aldynda Shapaǵat pen Baısal kele jatyr. Shapaǵattyń qolyndaǵy fotoaparat.

Baısal (sóıleı shyǵady). Joq, balaqaı, meniń qulaǵym jeti qat jerdiń astynda jatqan jylannyń kúısegenin de estıdi. Uzyn qulaqtyń jetkizgen habaryna qaraǵanda sen Baǵlannyń jesir kelini Zaýzatqa ǵashyq kórinesiń. Men ondaı áýmeserligine jol bere almaımyn.

Shapaǵat. Meniń uzyn qulaqtarymnyń habaryna qaraǵanda siz basqa bir kelindi armandaıtyn kórinesiz ǵoı.

Baısal. Iá, armandaımyn. Men ataǵymdy aspanǵa shyǵaratyn sondaı kelinim bolǵan kúndi kórýge zarmyn. Bir men ǵana emes, tipti, búkil Sapalaqtyń áýleti zar.

Shapaǵat. Atasynyń jer baýyrlap jatqan ataǵyn aspanǵa shyǵaratyn ol qaıdaǵy kelin?

Baısal. Ol, Býrahan Naýatbaevıchtiń baldyzy Baǵıla. Býrahandaı basshynyń bajasy bolsań baldyzy baýyryndaǵy qatynyn ǵana emes, basyńdaǵy baǵyń. Seniń baǵyń - meniń baǵym, meniń baǵym - búkil Sapalaqtyń baǵy.

Shapaǵat. Shynynda bul oılanatyn úlken másele eken.

Baısal. Qýlanbaı-aq qoı, men sańyraý emespin. Sen oılanyp bolǵansyń, ol qyzben oınaǵyń da bastalǵan. Men ony da estigemin. Qalaı ózi, apasy Saǵıladaı sulý ma?

Shapaǵat. O, sulý bolǵanda qandaı, semizderdiń ishindegi sulýy, sulýlardyń ishindegi semizi. (Ol alystaǵy áldenelerdi túsire júrip sóıleıdi).

Baısal. Kóringen qyzǵa shulǵı-shulǵı mıyń sý bolyp ketken eken á? Semiz qyz sulý bola ma eken?

Shapaǵat. Maıy qalyń, soǵan qaraǵanda sizge unaıtyn sekildi. Óıtkeni siz maıdy jaqsy kóresiz ǵoı.

Baısal. Oqasy joq, semizdi aryqtatý ońaı, basqa minin aıt.

Shapaǵat. Ol qyzdy sheshesi úsh aıdan beri bordaqylap otyr, bordaqydaǵy qyz aryqtasa beti qatparlanyp kempirge uqsap ketpeı me?

Baısal. Bordaqylaǵany qalaı?

Shapaǵat. Qyzynyń salmaǵy qansha bolsa alatyn qalyń maly da sonsha aqsha.

Baısal. Sonsha aqsha! Qyzynyń salmaǵy qansha ekenin bilýshi me ediń?

Shapaǵat. Bilemin, buryn toqsan eki kılo edi, sheshesi bordaqylaǵannan beri toqsan jeti kıloǵa jetipti.

Baısal. Oı, sumdyq - aı, sonda ol mystan, alatyn qalyń malyń qyzynyń salmaǵymen qalaı ólshemek? Toqsan jeti kılo qyzy úshin toqsan jeti kılo aqsha almaq pa?

Shapaǵat. Joq, qyzynyń ár kılosy júz - aq som.

Baısal. Ár kılosy júz som? Sonda toqsan jeti kılo salmaǵy bar qyzy úshin toǵyz myń jeti júz som ala ma?

Shapaǵat. Naq solaı.

Baısal. Shyǵar, shyǵar. Ondaı kempirden baıǵa tıip bala tabý da shyǵar áli.

Shapaǵat. Ol arasyn men bilmedim. (Júrip ketedi).

Baısal. Áı, kishkene toqtashy. Ol qyz ózide unaı ma, maǵan sony ǵana aıtshy.

Shapaǵat. Unaǵanda qandaı.

Baısal. Qyzdyń ózi she, seni unata ma?

Shapaǵat. Unatqanda qandaı.

Baısal. Jolyń bolsyn, bara ber.

Shapaǵat. Baıqańyz, barmaǵyńyzdy shaınap qalmańyz. (Ketedi).

Baısal (jalǵyz). Qashan ol aqsha boılaryna sińgenshe ózimnen basqa jan balasyna sezdirmeımin, sonda men barmaǵymdy nege shaınaımyn? Ol qyzdy sen almasań alma, Ájetime áperemin. (Ózinen ózi jymyńdap.) Baǵılany basqysh etip Saǵılaǵa qolym bir jetse, qolym emes-aý qaltam jetse Býrahannyń botaqanym bolyp ketýi op-ońaı. Sonda ǵana ózimdi aıamaǵan Armannyń aıaǵyn aspannan keltiremin. (Oılanyp.) Toǵyz myń jeti júz...

(Kete bere toqtap.) Toǵyz myń jeti júz deıdi, á. Ondaı aqsha tabylar - aý, berýdiń joly qalaı tabylar eken? Oılan, Baısal, oılan... oılan... (Ketedi).

Sahna birinshi sýrettegi bólme.

Saǵıla. (Stol ústine ár túrli taǵamdar qoıyp ándetip júr.)

Degende biz qartaıdyq, biz qartaıdyq

Belgisi qartaıǵannyń sertten taıdyq.

Kánekı sonymenen shyqqan múıiz,

Qasynda jigitterdiń kóp jantaıdyq, -

degen eken bir tutatyp Birjandaı babasyn bilmeı, ózine baı bolǵandardy ǵana biletin bir beıbaq. Sol aıtqandaı baıdyń arqasynda eki jyldan beri eldiń alaqanynda aıdaı qalqyp, kúndeı shalqyp kelemin, sonda da janym bir shattanǵan emes, bul nelikten?.. İshkenim de, kıgenim de, tipti eń aqyry súıgenim de ózimdiki emes, ózgenikindeı seziledi, bul qalaı!.. Fý, men qaıda laǵyp kettim? Ázirligim ózine saı bolý úshin keletin qonaǵymnyń kim ekenin bileıin de... (Telefonǵa barady da oılanyp toqtap qalady.) Býráshym - baratyn qonaǵyń bireý bolsa da biregeı, qaladaǵy taǵamdardyń eń dámdisi, sharaptardyń eń mándisi búgin seniń dastarqanyńnyń ústinde bolsyn deıdi. Konáktardyń alty tústi alýan túrlisin jınadym. Sonsha shashalyp shabylǵandaı ol kim boldy eken? Álde Moskvadan kelgen bireý me? Ondaı dáýdiń biri bolsa arýaǵyna syıynǵysy kelgendeı onyń ata babasynan túgel shubyrtar edi ǵoı. Olaı etpeı sholaq qaıyrýyna qaraǵanda ózimizdiń jolaq tumsyq, qara kózderdiń biri sekildi. Sonda ol kim? Meniń Býrashym «bilegeı» derlikteı qaı qazaq bar?

Býrahan (aqyryn ándete keledi.) «Jalǵan dúnıe jylmań qaǵyp óttiń be, aqyrynda shańǵa aýnatyp kettiń be».

Saǵıla. Ay, Býrashym - aý, mundaı ónerdi qaıdan taptyń? Álde janyńdy jasartqan bir jaqsylyq bar ma?

Býrahan. Jaqsylyqtyń úlkeni - jamanshylyqtyń joqtyǵy.

Saǵıla. Onda mynaýyń qaı shildehananyń áni?

Býrahan. Kóshedegi mastardyń áni. Sol ánniń jalǵan dúnıe jylmań qaǵyp óttiń be, aqyrynda shańǵa aýnatyp kettiń be» degen sózi júregimdi qozǵap jiberdi. (Stol ústine kóz júgirtedi.) Qane, ázirligiń qalaı?

Saǵıla. Qonaǵymnyń kim ekenin bilmesten ázirligimniń qandaı ekenin qalaı bileıin. Qashan kelýshi edi?

Býrahan. Qazir keledi.

Saǵıla. Ózińmen birge kelmeı sonsha shanıǵan ol kim ózi?

Býrahan. Ol ózimizdiń Arman.

Saǵıla. Arman? Kádimgi Muratbaev Arman ba?

Býrahan. Iá, sonyń ózi.

Saǵıla (alaqanyn Býrahannyń mańdaıyna salyp). Sen syrqat emessiń be?

Býrahan. Ázir amanmyn.

Saǵıla. Sender dostyqtyń shekarasynan ótip ketken edińder ǵoı. Endi neǵyp... Álde, ol keshirim surady ma?

Býrahan. Onyń keshirim suraıtyn zamany ótip ketipti.

Saǵıla (oılana sóılep). Solaı ma? Onyń keshirim suraıtyn zamany ótip ketse, seniń qulshylyq etetin zamanyń kele jatyr eken ǵoı, solaı ma?

Býrahan. Osy sen baqaımen bal ashqandy qoısań qaıtedi.

Saǵıla. Bal ashpaı-aq aıtaıyn, saǵan bir tyqyr taıanǵan sekildi.

Býrahan. Oı, danyshpanym - aı, ony qaıdan bile qaldyń?

Saǵıla. Kóshedegi mastarǵa qosylyp salǵan ánińnen de kózińdegi kólgir kúlkińnen de bildim. Beker deseń Armanmen qalaı tatýlasqanyńdy aıtshy.

Býrahan. Burynǵylardyń «dos jylata aıtady» degeni ras eken. Ol meni sıqyrlap aldy da, dostyqqa toly júregimen júregimdi urǵylap kózimniń j.asyn shyǵardy.

Saǵıla. Qashanǵa jetkizetinińdi qaıdam, áıteýir búgin oljaly qaıtypsyń. Oljańnyń eń úlkeni sol - ózimniń bir kezdegi shama sharqyn biletin Býrashyma uqsap kelesiń. Aıta ber. Ol sonshama ne dedi?

Býrahan. Onyń aıtysyna qaraǵanda men jan - jaǵymdaǵy jaqsylardy jaıpap tastap, jaǵympazdardyń qorshaýynda qalyppyn. Sonyń saldarynan talaı daryndylar zalymdardyń tabanyna salynypty. Olardyń ár qaısysynyń jerlesi jemtiktes topqa aınalypty.

Saǵıla. Qysqasy halyqtyń qasiretine aınalyppyn deseńshi.

Býrahan. Arman ondaılarǵa jol berýdiń qandaı apat ekenin aıtqanda men ishimnen ózime ózim laǵynet aıttym?

Saǵıla. Nege olaı? Nege sen ózińe óziń laǵynet aıtatyn halge jettiń?

Býrahan. Ondaı saýalǵa jaýap bere alatyn naýka mende joq.

Saǵıla. Ózińnen basqanyń bárin qanbaqtaı ushyrtqysy keletin qaýqaryń qaıda?

Býrahan. Ol keshegi oktábrde soqqan daýyldyń astynda qalypty. Endi ózim qańbaq bolyp Saǵym dalasyna qaraı ushpasam mánim keler emes.

Saǵıla. Saǵym dalasyna da keregi qańbaq emes, qaýqar bolar.

Býrahan. Qarlyǵashtyń qanatynan sebilgen tamshy sýdaı septigim tıse de rızamyn.

Saǵıla. Mine, shyndyqty jańa ǵana aıta bastadyń. Átteń, tústen keıin mańyraǵan aqsaq qoıdyń kerin kıip otyrsa, sonyń ǵana ókinish.

Býrahan. Sen meniń janymnyń órtine maı quımasań qaıtedi.

Saǵıla. Órt bar jerge sý qajet, seniń maı dep otyrǵanyń sol órtińdi sóndiretin sý bolar.

Býrahan. Nemene, tabalaǵyń kele me?

Saǵıla. Tabalanǵyń kelmese adamdardy tanı bil. Jaqsylaryn baǵalap, jamandaryn jazalaı bil. Jalǵan dostyqtyń qandaı qastyq ekenin bil. Sonda seni dushpandaryń da tabalaı almaıdy. Men muny saǵan talaı aıtqanmyn.

Býrahan. Senińshe ,meniń jalǵan dostarym kim?

Saǵıla. Dostaryńnyń ishinde jalǵan emesi kim? (Esik qońyraýy estiledi).

Býrahan. Mine, zaryqtyrǵan qonaǵymyz da kelip jetti. Sen ol ekeýmizdiń aramyzdaǵy janjaldy estimegen bol. (Esik jaqqa ketedi).

Saǵıla. Áı, baıǵus erkekter - aı, mansapsyz maǵynasyz jansyńdar - aý. Qarashy, tań bir meniń esikke júgirtip qoıǵan malaıymdaı zyr qaǵýyn. (Qolynda bir telegramma bar Býrahan qaıta keledi.) Kim ol?

Býrahan. Ulymyzdan. «Maqta terý degeniń beldi eken, qutqara gór, áketaı» dep jalynypty.

Saǵıla. Osy telegramma jazylǵan qaǵazdyń beti qalaı qyzarmady eken, sony surap telegramma bershi.

Býrahan. Iá, solaı dep óziń ber. (Telegrammany Saǵılanyń aldyna tastaıdy da, ózi aýyr oımen júre ketedi. Saǵatyna qaraıdy.) Arman endigi kelse keler edi, Endi bizden shalqaıaıyn degeni bolar.

Saǵıla. Kelemin degen sóz aýzynan shyqqan ba edi?

Býrahan. Shyqqan-dy.

Saǵıla. Onda kelmeı ketpeıdi.

Býrahan. Meniń baıqaýymsha onyń juldyzy búkil Qazaqstan aspanynda jarqyraǵaly tur, soǵan qaraǵanda kelmeýi de múmkin. (Telefon syldyrlaıdy.)

Saǵıla (tyńdaıdy). Men tyńdap turmyn.

Baısaldyń daýysy. Sálemetsiz be? Maǵan Saǵıla qaryndas kerek edi.

Saǵıla. Sol izdegen qaryndasyńyz tyńdap tur.

Baısaldyń daýysy. Amansyz ba, asyl qaryndasym.

Saǵıla. Amansyz ba. Siz kimsiz?

Baısaldyń daýysy. Men kóleńkeńizge de tileý tilep júrgen bir beıbaqpyn. «Beıbaqpyn» degenime shoshymańyz, baq dáýletim bir basyma jetip jatyr.

Saǵıla. Atyńyz kim?

Baısaldyń daýysy. Atymtaı deıtin jomartty estýińiz bar ma edi. Men sol jomarttyń balasy Jomart.

Saǵıla. Al, Jomart myrza, qulaǵym sizde, ne aıtasyz?

Baısaldyń daýysy. Qatelespesem erteń sizdiń týǵan kúnińiz ǵoı.

Saǵıla. Qatelesken joqsyz.

Baısaldyń daýysy. Onda týǵan kúnińizdiń quty mol, juty joq bolsyn.

Saǵıla. Aldymen, jutaıtyn malymyz bolsyn, jutamaýdy sonsoń tilermiz.

Baısaldyń daýysy. Kóńildiń jutaýy maldyń jutaýynan aýyr bolar.

Saǵıla. Onyńyz ras. (Esik qońyraýy estiledi, Býrahan ketedi).

Baısaldyń daýysy. Men aıtqan sózdiń bárin ras dep bilińiz de, muqıat tyńdap alyńyz. Men sizdiń marqum ákeńizge úlken qaryzdar edim. Sol qaryzymdy óteý úshin týǵan kúnińizdiń qurmetine bir «Volgany» telegrammamen shesheńizdiń atyna jibergen edim, ótkelekterdiń bárinen de zańdy túrde ótkizip, aman-esen qolyna da jetkizdim. Jan balasyna sezdirmesten, shyp - shyrǵasyn shyǵarmastan qolyńyzǵa tabys etsin, sony shesheńizge qazir estirtip qoıyńyz, telefonmen ózim de eskerttim. Sizge syılyǵymdy óz atyńyzǵa jiberýge batylym jetpeıdi, ol úshin ǵapý ótinemin.

Saǵıla. Esińiz saý ma? Ne aıtyp tursyz?

Baısaldyń daýysy. Men aıtarymdy aıtyp boldym. Saý bolyńyz.

Saǵıla (trýbkany ornyna qoıady). Bul ne? Jyn ba? Saıtan ba? (Telefondy aınaldyryp alyp sóılese bastaıdy.) Baǵıla, mamam qaıda. Pochtada nesi bar? Kelisimen maǵan telefon soqsynshy.

Býrahan (qolynda bir túıinshegi bar Býrahan qaıta keledi. Shatynaǵan kózi Saǵılada).

Saǵıla (oǵan seskene qarap). Bul ne?

Býrahan. Báse, bul ne? Seniń shesheń ákep berdi de úıge kirmesten zyta jóneldi. Ózi tym ashýly.

Saǵıla. Sonda bul anyq aqsha ma?

Býrahan (qolyndaǵy túıinshekti Saǵılaǵa laqtyrady). Má, sanap al. Myna habarlamasyna qaraǵanda toǵyz myń jeti júz som kórinedi. (Bir japyraq qaǵazdy da laqtyrady.)

Saǵıla. O, ǵajap, shynymen aqsha!

Býrahan. Muny ne dep túsinemiz?

Saǵıla. Sony ózim de bilmeımin. Jańaǵy adam «men sizdiń marqum ákeńizge qaryzdar edim, sol úshin týǵan kúnińizdiń qurmetine bir «Volgany» shesheńizdiń atyna jiberdim» degen edi, onysy ras bolyp shyqty. Sonda bul ne?

Býrahan. Múmkin ákede shyn qaryzdar bireý shyǵar.

Saǵıla. Joq, ákemniń bir ádeti qaryz alýdy da júrýdi de bilmeıtin. Arýaq aldyndaǵy boryshyn eki jyl boıy arqalap júrgen mundaı jeksuryn dosy bolýy da múmkin emes. Ári ol maǵan jiberilgen syılyq degendeı etti. Sonda bul qalaı?

Býrahan. Múmkin seniń aqsha qumar ekenińdi bilip meni shyrmaǵaly júrgen bireý shyǵar.

Saǵıla. Baı qumar bolmasam da aqsha qumar ekenim ras. Biraq, mynaý aqsha meni bar qumarlyqtan, tipti, óziniń ózińnen de bezdirgeli tur.

Býrahan. Meniń jazyǵym ne?

Saǵıla. Eger seniń áıeliń bolmasam mundaı aqsha maǵan jiberilmes edi ǵoı. Qysqasy bul kúndiz aýrýlardy emdep, keshke baıy men balalaryn jemdep otyrǵan maǵan jiberilgen aqsha emes. Qaıdan tapsań onan tap, ıesin tap.

Býrahan. Ózim de taptyrmaı qoımaımyn. Jýrnalıs kórshiniń aty kim edi?

Saǵıla. Shapaǵat.

Býrahan (telefonǵa jaqyndaı bere toqtap). Sen týǵan kúnińdi aıtyp bireýlerge emeýrin bildirgen joq pa ediń?

Saǵıla. Sol suraýdy men saǵan bergeli otyrmyn. Ataqty Zárgeniń ákesi aıtqan qaǵıda qalaı edi.

Býrahan. Qaıdaǵy qaǵıda?

Saǵıla. Álgi óziń aıta beretin kárilik jaıyndaǵy qaǵıdasy. «Qartaıǵan shaǵynda kórgen muqtajdyqtan aýyr qasiret joq, ony erterek oılamaýdan eter aqylsyzdyq joq» degen be edi, qalaı edi?

Býrahan. Iá, solaı. Munymen ne aıtpaqsyń?

Saǵıla. Seniń sol sózdi ımanyńdaı jattaýyń tegin emes. Shynyńdy aıtshy: erteńgi kúnińdi oılap, osyndaı dáýrenniń júrip turǵan shaǵynda dáýlet jınap alǵyń kelgen joq pa?

Býrahan (shamdanyp). Sen óziń meni kim dep otyrsyń?

Saǵıla. Shynymdy aıtaıyn, sońǵy kezde men seni tanymaıtyn bolyp baramyn.

Býrahan (telefonǵa baryp kerekti sanyn aınaldyryp alady). A, kórshi, qaıyrly kesh. Men Býrahan ǵoı. Sóz jumbaǵyn sender ǵana sheshe alatyn bir sheshýin taba almaı otyrǵanym, kelip kómektesip jiberersiń? Kóp raqmet. (Trýbkany ornyna qoıady.)

Saǵıla. Mynalar tura bersin be?

Býrahan. Arman kelmeıtin boldy, endi ıt ishse de meıli. (Qońyraýyn estip esik ashýǵa ketedi. Shapaǵatty erte qaıta keledi.)

Shapaǵat. Sálemetsiz be?

Saǵıla. A, kórinbeıtin kórshi, kel, kel... tórge shyq.

Shapaǵat. Keshirińiz, men kórinýge zar kórshińizbin.

Saǵıla. Onda jasqanshaq ekensiń.

Býrahan. Bulardyń qalamy ǵana batyr. Otyr. Seni mezgilsiz shaqyrtqan jumbaqtyń túıini mynandaı. Búgin bizdiń myna Sákemizge belgisiz bireý telefon soǵyp, týǵan kúniniń qurmetine bir «Volga» mashınasyn telegrammamen jibergenin habarlapty.

Shapaǵat. Keshirińiz, kishkene túsinbeı qaldym. Mashınany telegrammamen jibergeni qalaı?

Býrahan. Mashınanyń qunyn jiberipti. Sákesi, keshi. (Saǵıla jańaǵy túıinshekti Býrahannyń aldyna qoıady.) Mynaý sol aqsha, toǵyz myń jeti júz som. Osyny anyqtap sanap al da: birinshiden, tergeý oryndarymen birlese otyryp osynyń ıesin tap. Olarǵa ózim de aıtamyn. Ekinshiden, osynsha mol aqshany onyń qaıdan alǵanyn tap. Úshinshiden, onyń munsha mol aqshany bizge jiberýdegi maqsatyn tap. Sonan keıin ókirtip turyp gazetke jaz. Osy aıtqandarymnyń bári kele bersin, sol úshin alyp jibereıik. (Úsheýi de ishedi.)

Shapaǵat. Bárin de tabamyn da jazamyn, tek aqshany óz qolyma almaımyn. Qashan keregi bolǵansha óz qoldaryńyzda tursyn. Tek myna bir japyraq qaǵazyn alsam boldy. (Habarlama qaǵazdy qaltasyna salady. Ketkisi keledi.)

Býrahan (quıa otyryp sóıleıdi). Oı jiberip qarady, mundaı mol aqshany kimderdiń jiberýi múmkin?

Shapaǵat. Qol tańbasy tabylǵannan keıin bolmasa kim ekenin aıtý ázir qıyn ǵoı. Áıteýir aqshasy kóp, aqyly joq bireý ekeni anyq. (Ekeýi iship salady.)

Saǵıla. Aqyly joq, adamnyń aqshasy kóp bolmaıdy ǵoı.

Shapaǵat. Ary joqtardyń ishinde de aqshasy kópteri bar.

Saǵıla. Bar ǵana emes, kóp.

Shapaǵat. Óz oılaryńyz kimdi megzeıdi?

Býrahan. Meniń oıymsha bul bizdi arandatqysy kelgen dushpandardyń áreketi.

Shapaǵat. Dushpandaryńyz mundaı úlken shyǵynǵa batpaıdy, dostaryńyzdan izdeńiz...

Býrahan. Dostarymnyń ishinde mundaı myrzasy joq.

Shapaǵat. Toǵyz myń jeti júz... (Myrs etip.) Toqsan jeti.

Býrahan. Sen nemene, meniń jańaǵy sózime kúlip otyrmysyń?

Shapaǵat. Joǵa, oıbaı. Ózimniń bir jańsaq oıyma kúlip otyrmyn. Menimshe bul quda bolǵysy kelgen bireý.

Býrahan. Quda? Sen qaıda laǵyp kettiń? Bizdiń qyzymyz joq qoı.

Shapaǵat. Baldyzyńyz bar emes pe?

Býrahan. Iá... bul joramalyń jónge keledi.

Baǵıla. Quda bolǵysy kelgen adam ózin ózi nege jasyrady?

Shapaǵat. Batyly jetpeı, betiniń perdesin aqshamen ashqysy kelgen bolýy múmkin ǵoı. Ne bolmasa birneshe adamnyń serne bolyp tartqan syıy.

Býrahan. Serneni uıymdasyp et jeý úshin jasaıtyn. Syı tartatyn uıymshyldyq bizdiń qazaqqa áli kelgen joq.

Shapaǵat. Kelgende qandaı. Mundaıǵa kelgende sizdiń jerlesterińizden kúshti uıym joq.

Býrahan (shoshyna qarap). Jerles?

Shapaǵat. Meniń aıtyp otyrǵanym; sizdiń ǵana emes, qoldarynan kelse qudaıdyń da jerlesi bolǵysy keletinder.

Býrahan. Olar kimder?

Shapaǵat. Tolyp jatyr, biraq birde-bireýiniń atyn ataı almaımyn.

Býrahan. Nege?

Shapaǵat. Kimder ekenin aıta qalsam olar meni jasyma jetpesten qartaıtyp, jaralamastan múgedek etedi.

Býrahan. Sen ne aıtyp kettiń?

Shapaǵat. Men sizge bar syrymdy aıtyp otyrmyn.

Býrahan. Seniń bul sózderińde úlken shyndyq bar sekildi. Sol shyndyqtyń bir sheti ózimdi sharpyp jatyr. Onyń anyǵyna jetpeı dúmbilez bolyp qala almaıtynymdy eskergeısiń. (Rúmkasyn soǵystyryp.) Sol úshin.

Shapaǵat. Sizdiń bul jaıdan bıhabar ekenińizdi el de biledi, men de bilemin. Biraq olardyń qylmysyn dáleldeı almaıtyn bolǵandyqtan eshqaısymyz eshteńe deı almaımyz.

Býrahan. Nege dáleldeı almaısyńdar?

Shapaǵat. Ol dáleldenbeıtin qylmys. Ruqsat etseńiz, men mynaý dáleldenetin qylmystyń izine tezirek túseıin, ketýge ruqsat etińiz. (Tura bastaıdy.)

Býrahan (zildenip). Nemene, sen meni biteý jara kúıde tastap ketpeksiń be?

Shapaǵat. Jalynamyn, Býreke, bul úshin meni qınamańyz.

Býrahan. Amal joq, qınalasyń. Men seni amal joq qınaımyn. Jańaǵy sózderińe qaraǵanda ózderiniń aryna qosaqtap meni de satyp júrgender bar sekildi. Olardyń kimder ekenin estimeı men seni jibere almaımyn.

Shapaǵat. Tilime ne bola almaı sý túbine kettim - aý.

Saǵıla. Joq, baýyrym, sen sý túbine ketkenderdi qutqardyń, bizdiń senen estigenimizdi jan balasyna aıtpaıtynymyzǵa senetin bol da, olardyń kim ekenin jasyrmastan aıtyp ber.

Býrahan. Ony aıtpaı ózi de endi kete almas.

Shapaǵat (qysylǵan kúıge túsedi.) Bir jutym sý berińizshi.

Býrahan. Konák quısam qaıtedi?

Shapaǵat. Endi bári bir. (Býrahan konák quıyp beredi, Shapaǵat ony ishedi de kúrsine dem alady.) Menimshe bul syılyqtyń negizgi ıesi... Múrdekeń men Dúrmekeń.

Býrahan. Múrdekeń kim? Kádimgi ózimizdiń Múrdem Jamantaevıch pa?

Shapaǵat (qyzý). Iá, sol ózińizdiń ári jezdeńiz jerlesińiz Múrdem Jamantaevıch.

Býrahan. Dúrmegiń kim?

Shapaǵat. Ol meniń jezdem. Ol sizdiń de bótenińiz emes, sizdiń múldem berilgen óte belsendi jerlesińiz. Atyńa endi saýda salýǵa kelgende olarǵa ilese alatyn saýdagerdi dúnıe júzinen taba almaısyz.

Býrahan. Saýdaǵa salǵany qalaı?

Shapaǵat. Olar sizdiń ózderine kórsetken qurmetińdi jamsatatyn qural etip alǵany sondaı: syrt kılge sizdiń tizginińiz solardyń qolynda turǵandaı kórinedi.

Býrahan. Múrdem men Dúrmek sıaqty ǵalymdar osyny aıtady, ǵalymdar istemeıdi?

Shapaǵat. Ózderi ǵana bolsa eshteńe emes-aý. Olardyń ózderindeı zalymdardan qurap alǵan armıasyna par. Jurttyń olarǵa qoıǵan aty «sumyraılar». Sumyraı kelse sý qurıdy» degen mátel ras eken. Qalar dúnıege kelgeli talaılardyń shalqar keshi sýalyp, talaılardyń baý-baqshasy kóktemesten qýrap ketti.

Býrahan. Ashyǵyraq aıtpasań túsine almadym.

Shapaǵat. Ashyǵyraq aıtsam: sizdiń atyńyzben amaly, jeńbegen jaýy, jetpegen mansaby joq. Kúlimsirep egeskenderdiń basyndaǵy baǵyn tonaýǵa baıaǵynyń kerýen tonaıtyn qaraqshylarynan birde kem emes.

Býrahan. Ondaı surqıalardy sender nege gazetke tanı jamsatpaısyńdar?

Shapaǵat. Ol múmkin emes.

Býrahan. Nege múmkin emes?

Shapaǵat. Olar dúnıe júzindegi surqıalyqtyń bárin oqyp, bilip alǵan óte saýatty saýdagerler. Ondaı saýdagerlerdiń saýdasy mal saýdasy bolmaǵandyqtan izi qalmaıdy. İzi joq qylmystyń ini de tabylmaıdy.

Býrahan. Solaı de.

Shapaǵat. Solaı, Býreke. «İsh qazandaı qaınaıdy, kúresýge dármen joq» degen osy. Kósheniń buzyqtary jylyna qansha adamdy tonasa da birde-bireýi qutylmaıdy. Al jylyna qansha adamnyń baǵyn tonap, qansha adamnyń janyn jaralasa da mynalardyń birde-bireýi qutylmaıdy.

Býrahan. Nege olaı?

Shapaǵat. Sebebi olardyń aqshaǵa satyp alǵan jalǵan ataǵy bar. Sol jalǵan ataqtyń býynan jasap alǵan jalǵan dańqy bar. Sol jalǵan dańqtyń sıqyrymen arbap alǵan arqa súıerleri bar. Sondyqtan olardyń joryqqa attanarda jamylatyn túni de basqa. Tipti olardyń komýnızmge degen nıeti de basqa.

Býrahan. Ǵajap - aı, á.

Shapaǵat. Endi maǵan ruqsat etińizder.

Býrahan. Jolyń bolsyn!

Saǵıla. Shapaǵat, sen bir suraýdyń jaýabyn bere ketshi.

Shapaǵat. Ázirmin.

Saǵıla. Sen ózińniń jaqynyń, eldiń eki birdeı qurmetti azamatyna munsha nege óshiktiń?

Shapaǵat. Bul óshigý emes, ashyný. Men olardy syrtynan ǵaıbattap turǵanym joq. Mundaǵy kúni óziniń úıinde Múrdekesine qosaqtap turyp, jezdeme ne degenimdi ózińizdiń sińlińiz Baǵıladan surańyz.

Saǵıla. Múrdekeńe «shashyńyz aǵarǵan saıyn nıetińiz nege qaraıa beredi?» degenińdi estigenmin. Basqalarǵa taqqan aıybyń onan da aýyr, men sony surap otyrmyn.

Shapaǵat. Ony da Baǵıladan estigenińiz jón bolar.

Saǵıla. Sen mártebeli bireýdi jasandy qudaı deısiń. Men sol sózdi aýzyńnan estigim keledi.

Shapaǵat. O, onda men ósektiń qurbany bolǵaly tur ekenmin! Sondyqtan aıtylǵan sózdi aýyzdan shyqqan qalpynda aıtyp bereıin, tóreligin ózińiz aıtarsyz.

Saǵıla. Tek, aǵyńnan jaryl.

Shapaǵat. Ózderimen tabaqtas bolǵanym sol edi, tórt rúmkadan keıin dastarqan jaıyna qalady eken de, búkil Qazaqstannyń taǵdyry maı dastarqan bolyp aldaryna jaıylady eken. Bar bılik óz qoldarynda turǵandaı - aq bireýlerdi qyzmetinen domalatyp, endi bireýlerdi joǵarylata bastady. Olardyń demeýimen men de eki saty kóteriletin boldym. Ony Býrekeńniń qulaǵyna salý Múrdekeńe júkteldi.

Býrahan. Meniń qulaǵyma ma?

Shapaǵat. Iá, sizdiń qulaǵyńyzǵa, osylaı bastalyp, osylaı qyzǵan bazarǵa Býrekeńniń aty bir tústi - úndemedim» eki tústi - úndemedim. Úshinshi túskende shydamadym.

Býrahan. Qalaı, qalaı?

Shapaǵat. Meniń jezdekem azdap qyzyńqyrap alǵan edi, bir kezde ol mańǵazdanyp «bizder óligi de eń jaıly, topyraǵy torqaly jerde jatýǵa tıisti jandarmyz. Sondyqtan Býrekeńniń qulaǵyna salyp jerleý búrosynyń basyna óz adamdarymyzdyń birin otyrǵyzýymyz kerek, qane, kimde qandaı usynys bar?» degeni. Onyń osy sózi qytyǵyma tıip ketti me «joq, bireý az jezdeke», dep túregeldim - tirilerge or qazǵannan ólilerge kór qazǵan jaqsy. Sondyqtan ol búronyń basyna eń aldymen sizdi, onan keıin sizdi, onan keıin sizdi... sizdi... sizdi... dep otyrǵandardyń Múrdekeńnen bastap túgel tizip shyǵyp edim, muny kútpegen bolý kerek, bári de sileıip qaldy. Olar esin jınap, baılanǵan tili sheshilgenshe men aıtarymdy aıtyp úlgerdim. «Jasandy qudaı» degen sóz osy qyzýdyń ústinde aıtylyp ketti.

Saǵıla. Men ol sózdiń aıtylǵan kezin surap otyrǵanym joq.

Shapaǵat. Men búgin osy dastarqan basynda ǵana bildim. Býrekeń sizderdiń jasap alǵan qudaılaryńyz eken. Eger qudaılaryńyzdy satsańyzdar satpaıtyndaryńyz nemene, dep bar daýysymmen aıqaı salǵanym ras. Sizshe bul óshigý me, ashyný ma?

Saǵıla. Ashyný.

Shapaǵat. Endeshe onyń qandaı oǵashtyǵy bar?

Saǵıla. Eshqandaı.

Shapaǵat. Onda mundaı qylyqqa bárimiz nege birdeı ashynbaımyz? Ashynar bolsa syrttan kúńkildemeı ashyq maıdanǵa bárimiz birdeı nege shyqpaımyz? Nege bizder jaqsylyqtyń bárine jaýyzdyqtyń jolymen jetip júrgen, óziniń esegin ózgeniń arǵymaǵyna aıǵyr etip salǵysy keletin sondaı surqıalardyń jolyn kespeımiz? Nege bizder jaramyzdy jasyryp, jaýyrdy jaba toqı beremiz? Aıtyńyzdarshy, nege? Men muny sizden surap turmyn, Býreke, nege olaı? (Býrahan ashýly kózimen qaraıdy, Shapaǵat kenet seskene oılanyp, esikke qaraı shegine beredi). Keshirińizder, men kishkene qyzyńqyrap ketken sekildimin. Basqa suraýyńyz joq bolsa ruqsat etińiz.

Saǵıla. Raqmetten basqa aıtarym joq.

Shapaǵat. Kóp jasańyz. (Shyǵa jóneledi.)

Saǵıla. Nege olaı? (Oıǵa batyp júrip ketedi.) Shynynda nege olaı?

Býrahan. Ol suraýdy berýshilerdiń mańyn tapsań da, jaýabyn beretinderdiń bireýin de taba almassyń. Onan da sen myna aqshanyń ıesin oıla.

Saǵıla. Sol jaýapty beretinderdiń biri aldymda otyrsa nege taba almaımyn?

Býrahan. Meniń berer jaýabym joq.

Saǵıla. Onyń sózine oı jiberseń jaýabyń nege joq?

Býrahan. Mas kezinde adam ne ottamaıdy?

Saǵıla. Men araqtyń emes, ashynǵan ardyń daýysyn estidim ǵoı.

Býrahan. Ýra!.. Ýra!., meniń Saǵılashym, tehnıkanyń arqasynda danyshpan bola bastady. (Esik qońyraýy estiledi). Mine keldi. (Ketedi. Esik jaqtan áıel daýysy estiledi.)

Áıel daýysy. Sálemetsiz be? Kúıeýim halsyz jatyr edi, Saǵıla apaı úıde me eken?

Býrahan. Sáke!

Saǵıla. Qazir. (Kórshi bólmege júgirip ketedi.)

Býrahan. Halsyz jatsa jedel járdem nege shaqyrmaısyńdar?

Áıel. Shaqyrdyq, olar kelip jetkenshe janymyz shyǵyp barady. Ári Sákenniń bir qaraǵanyn tilep alasuryp jatyr.

Býrahan. Kúıeýiń ne syrqat edi?

Áıel. Júregi. Qyzmeti tómendegennen beri densaýlyǵy da tómendep ketken edi, aqyry mine. (Ústine aq halatyn kıgen qolynda dárigerlik aspaptary bar Saǵıla kórshi bólmeden shyǵyp esikke barady.)

Saǵıla. Keıin amandasarmyz, basta. (Ketedi).

Býrahan. «Qyzmeti tómendegennen beri densaýlyǵy da tómendep ketti» deıdi, á? (Keýdesin sıpalap). Erteń meniń júregim qaıter eken? (Esik qońyraýy estiledi. Býrahan keıisti daýyspen.) Esik ashyq, kim bolsań da kele ber! (Syrt kıimin sheshpesten Arman keledi.)

Arman. Kesh jaryq.

Býrahan (qýanyshty), Arman! Baýyrym - aý zaryqtyrdyń ǵoı, jaıshylyq pa? Sheship. (Kıimine jarmasady.)

Arman. Kópten-kóp ǵapý ótinemin, sheshinýge de, tize búgýge de mursha joq.

Býrahan. Nege?

Arman. Qazir Moskvaǵa ushatyn boldym. Mine bıletim. «Búgin úıime kelmeseń erteń janazama da kelme» degen soń, amalsyz keldim. Asyǵys ekenimdi kórdińiz ǵoı. Aıtaryńyz bolsa tezirek aıtqaısyz.

Býrahan. Mynandaı attyń jaly, túıeniń qomynda ne aıtarmyn?

Arman. Onda keıin aıtarsyz.

Býrahan. Aldymen Saǵılanyń ózine arnap ázirlegen dáminen tatyp jibereıik. (Quıa bastaıdy.) Meniń ómirden tiler jalǵyz ǵana tilegim bar. Sol aqtyq tilegim ǵana saǵan aıtarym.

Arman. Aqtyq tilekti aıtar shaǵyńyz áli alys emes pe?

Býrahan. Joq alys emes. Seniń búgingi sózińnen keıin men ózimniń qandaı shaqqa jetkenimdi jaqsy sezindim. Sondyqtan ómirimniń endigi tizginin seniń qolyńa berýge bekindim.

Arman (myrs etip). Bul sózińiz «qasqyrdan qaırat ketse eshkini apa derdiń» kerine uqsaıdy eken. Kimdi kelemejdep tursyz? Meni me, ózińizdi me?

Býrahan. Bul eshqandaı kelemej de, qasqyr men eshki de emes. Óz júregimniń ómiri. Osydan bir aı buryn men «qalaǵan sovhozyna dırektor bolyp barýyna kómekteseıin» dep kókigen sózimdi ózime úkim etseń de rızamyn. Qane, seniń saparyń árqashan da sátti bolsyn, sol úshin alyp jibereıik.(Túregelip turǵan qalpynda soǵystyryp ishedi).

Arman. Abaı aqynnyń ákesi Qunanbaı Qarqaralynyń aǵa sultany bolyp saılanǵanda búkil elinen tek óziniń ákesi Óskenbaı ǵana qýanbapty.

Býrahan. Onysy nesi?

Arman. Bul suraýdy ol kezdegiler de beripti. Sonda Óskenbaı túnere túsip «Meniń Qunanbaıym baq qumar edi, baǵy janyp búgin baq taýynyń basyna shyqty, baq qumar adamnyń kózi tez sheldenedi, mıy tez jeldenedi. Mıy jeldengen adam qulamaı, qulasa qaýsamaı qalmaıdy. Qunanbaıym erteń aǵa sultandyqtan túsken kúni sonaý Shyńǵys taýynyń basynan qulaǵandaı qulatqan bolyp qaýsaıdy. Balamnyń qaýsap jatqanyn kórip otyryp men qalaı qýanbaıyn» depti.

Býrahan. Muny ne úshin aıtyp tursyń?

Arman. Ózime de, sizge de berer keńesim sol: qandaı dárejege jetsek te kózimiz sheldenbesin, mıymyz jeldenbesin. Sonda ǵana erteńimizdi dál kóremiz de, qandaı bıikten qulasaq ta qaýsamaıtyn bolamyz. Sol úshin, sizdiń munan bylaı qaýsamaýyńyz úshin.

Býrahan. Kóp jasa! (Ekeýi soǵystyrmastan ishedi.)

Arman (saǵatyna qaraı salyp). Endi maǵan ruqsat etesiz.

Býrahan. Jolyń bolsyn! (Qol alysyp.) Jolyń bolsyn!

Arman. Saý bolyńyz. (Ketedi.)

Býrahan (rúmkelerge jaǵalaı quıa turyp doldana sóıleıdi). «Sizdiń munan bulaı qaýsamaýyńyz úshin» dedi - aý álgi... Qaýsaý... qaýsaý... qaýsaý... Joq, dosym, men qaýsaǵaly turmyn, sen samǵaǵaly barasyń. Meniń kózim oǵan búgin ábden jetken-di. (Rúmkelerdi birinen soń birin qaǵa bastaıdy.) Qalǵanym bolsa sen qaýsat... qaýsat... qaýsat... (Doldanǵany basylyp qaljyraǵan kúıge túsedi. Manaǵy ánin aqyryn yńyldatyp ishki bólmege qaraı ketip bara jatady.) «Jalǵan dúnıe jylmyń qaǵyp óttiń be, aqyrynda shańǵa aýnatyp kettiń be...»

Súmireıip bara jatady.

---