InfoHub Logo

Eki bólimdi drama

QATYNASÝSHYLAR:

Qarjaý — jylqy sovhozynyń dırektory.
Dámeli — onyń áıeli.
Márýar — olardyń qyzy, sýretshi.
Qanash — oqýdan jańa kelgen jas ınjener.
Zeınet — onyń sheshesi.
Glaznev — saıası bólimniń bastyǵy.
Bımende — Zeınettiń aǵasy.
Eset — jalǵan atpen jasyrynyp júrgen baı balasy.
Sovhozdyń bas agronomy.
Saýys — ol da jalǵan atpen jasyrynyp júrgen baı balasy, zootehnık.

Oqıǵa otyzynshy jyldardyń bas kezinde Qazaqstannyń shekaraǵa jaqyn aýdandarynyń birinde bolady.

BİRİNSHİ BÓLİM

Birinshi sýret

Tunshyǵa shyqqan muńly mýzykanyń arasynan tas qashaǵan qashaýdyń shaqyldaǵan úni estiledi. Shymyldyq ashylǵanda jalǵyz sáýle bıik jartastyń tóskeıine shyǵyp alyp tas qashap turǵan Márýardyń betine túsedi.

Márýar. Ýh, sharshadym - aý. Biraq mundaı sharshaýdyń shattyǵy da mol eken. (Qashaýdy qatty uryp jiberedi. Jalǵyz sáýle onyń betinen alynyp tómende, sol tastyń «Saıdaly, 1880-1916 jyl» degen jazýy bar jerin aımalap turǵan Qarjaýdyń betine túsedi.)

Qarjaý (zarlana). Eı, Áýlıetas! Meńireý jartas bolsań da «qudaıdyń úıi» atalyp, ǵasyrlar boıy talaılardy tabyndyryp kelgen seni de tabanyma salǵan edim. Endi ózimdi-ózim tabanyma sala almaı, ar azabyn shegýdemin, bul qalaı? «Saıdalynyń sarbazy» degen ataǵym talaılardyń mıyn ýlap, talaılardyń kózin baılady. Sol dańqtyń dúmpýimen qandy izim qaldy kómilip, ózim kettim oıdaǵy tasym órge domalap. Sonda da janymnyń shekkeni - japa, arymnyń keshkeni - qapa. Jazylatyn emi joq, qutylatyn joly joq, bul qasiretten qashan qutylamyn?.. Qashan... Qashan? (Sony aıtyp kete beredi, áldekimniń daýsyn estip toqtaı qalady.)

Daýys. Eh, Qarjaý... Qarjaý... Bar tapqan demeýiń ózińdi óziń osylaı qarǵaý... Qarǵa... Qarǵa... Sen qarǵalý úshin jaralǵan jansyń. Qarjaý táltirektep qulap bara jatady. Jaryq kenet sónip, qarańǵy tún basady. Azdan soń sahnaǵa jaryq berilip, kúni kóterilgen mezgildiń belgisin beredi. Syrttan áldekimderdiń shattyq kúlkisi estiledi. Árqaısysynyń qolynda bir-bir shoq gúli bar. Qarjaý, Zeınet, Dámeli, Márýar, Qanash kele jatyr).

Zeınet (kózin tastaǵy Baıdalynyń sýretinen almastan bir qolymen Márýardy qushaqtap keledi). Jalǵyzym Qanashyma ne tilesem, sonyń bárin saǵan da tiledim, Márýarym. (Betinen súıedi.) Raqmet.

Márýar. Qalaı, unaı ma?

Zeınet. Aıtýǵa tilim jetpeıdi.

Qanash. Eger meniń ákem dál osyndaı bolsa, shynynda, aıbyndy eken.

Dámeli. Ol aıbyndy da aqyldy edi-aý.

Qanash. Aqyldy bola tura jaýlaryna aldanǵany ókinishti. (Qarjaý sol sýret salynǵan jartastyń aldyndaǵy tas qabyrǵaǵa jaqyndaıdy.)

Qarjaý. O, Saıdaly baýyrym, sardar batyrym! Búgingi kún - munan on segiz jyl buryn dál osy jerde sen jaý oǵynan qaza taýyp, qabyrǵamyz qaıysqan kún. Arýlar qara jamylyp zarlaǵan, analar aq shashyn jaıyn ańyraǵan kún. Sarbazdaryńnyń naızasy jerge shanshylyp, qylyshy tasqa shabylǵan kún. Sol qaraly kúndi eske alatyn jyldaǵy saltymmen qabyryna bas ıip, topyraǵyńa taýap etkeli búgin taǵy keldim. Bul sapar jalǵyz emespin, ony salǵan saltym urpaqtarymyzǵa mura bolyp qalsyn degen tilekpen kózimniń aǵy men qarasy Márýarym men Qanashymdy ala keldim. Anttaı berik sol tilektiń kýási dep sol ekeýiniń anasy Zeınet pen Dámelini ertip keldim. (Gúlin qoıady.) Mine, jastaı jesir qalsa da, árýaǵyńdy kúzetýmen qara shashyn aǵartqan zaıybyn Zeınetiń tur aldyńda.

Zeınet (qolyndaǵysyn tas qabyrdyń ústine qoıady). Sendeılerdiń óligin talaılardyń tirliginen qymbat etken zamanǵa bizder aıtqan alǵysty seniń árýaǵyń da aıtar bolsyn.

Qarjaý. Zeıneptiń kúlse birge kúlip, ol jylasa birge jylaǵan bóbekterin birge terbesken, bir kezde óziń ǵashyq bolǵan Dámelim keldi aldyńa.

Dámeli. Men saǵan áli de ǵashyqpyn, Saıdaly, ómir boıy ǵashyq bolyp ótermin. (Gúlin Zeınettiń gúline qatar qoıady.)

Qarjaý. Qudaı ózime ul bermese de, seniń ulyń Qanashty óz ulymdaı mápelep ósirgen edim, ol úmitim aqtaldy. «Armanda ketken ákem úshin de oqımyn» deýshi edi, sol tilegine jetip, keshe Moskvadan dıplom ákeldi. Endi ol qoınyn aqtarmaǵan, ol altynyn almaǵan birde-bir aımaq qalmaıdy. Sonyń biri - bir kezde ózińniń qamalyń bolǵan mynaý «Áýlıetas».

Qanash. Jan tapsyrar aldynda, Qarjaý aǵanyń qushaǵynda qansyrap jatqan shaǵyńda, «alla» dep ataǵanyń meniń atym bolypty. Múmkin, maǵan «jaqsy ákeńniń uly bola bil, sonda ǵana jaqsylyqtyń quly bolasyń» dep kelgen bolar. Qandaı bol dep tileseń -sondaı bolýǵa jetemin, áke. (Gúlin qoıady.)

Márýar (bir tizesin búgip tájim etedi). Ákemniń sizdeı dosy bolǵanyn ómir boıy maqtan etip, ómir boıy sizdiń atyńyzdy mynaý taýdyń zańǵar tastaryna altynmenen jazarmyn.

Qarjaý. Jaz, qulynym, jaz. Saıdalynyń aty jazylmaǵan bul taýdyń birde bir jaqpary qalmasyn.

Qanash. Sizdiń únińizden bir zarly saryn úzilmeıdi, bul nelikten?

Qarjaý. Nelikten ekenin ózim de bilmeımin. Senin ákeńnen aırylǵan kúni osy elsiz taýdyń ishinde jalǵyz qalyp, túńimen zarlaǵan edim. Sonan beri bir ózgermesten, tipti shattanyp kúlsem de sol bir zarly saryn daýsymnan qalmaı keledi.

Zeınet. Sol kezde tirilerimizge - qamal, ólilerimizge - qabyr bolǵan Áýlıetastyń úńgirlerin búgin bir kezeıik, júrińdershi.

Qarjaý. Iá. Narkom joldas Qanashtardyń jobasyn qabyldaı qalsa Áýlıetastyń kúli kókke ushqaly tur, armansyz aralap, bárin de kórip qalyńyzdar.

Zeınet (Qanashqa). Kúnim - aý, qudaıdyń úıine soqtyǵyp neń bar?

Qarjaý. Osy taýdaı tastyń astynda áýlıeniń altyn saraıy bar kórinedi.

Qanash. Shynynda, bul taýdyń altyny birneshe saraı salýǵa jetedi. Onyń ústine, «qudaıdyń bul úıinde» ákemniń kegi bar. Ákemdi óltirgen jaýlar sol úńgirdiń ar jaq betinen bir tesik taýyp kelip, sarbazdardy qapyda bas salypty ǵoı.

Qarjaý. Ol ras. Bizge ajal aýzy bolǵan sol tesikti kórýge polıtotdelimizdiń jańa bastyǵy da yntyq kórinedi. Men ony osy aradan tosyp alyp ertip baraıyn, Sizder erleı berińizder.

Dámeli (alaqanyn Qarjaýdyń mańdaıyna qoıyp). Ystyǵyń joq pa?

Qarjaý. Ázir amanmyn, Zekeńdi bógeme. (Dámeli Zeınetpen birge júrip ketedi. Solardyń izin basa jónelgen Márýardy Qanash ustap qalady. Márýar julqynyp ketkisi keledi, Qanash jibermeıdi. Ony baıqap qalǵan Qarjaý ekinshi jaqqa shyǵa jóneledi.)

Qanash (Márýardy Saıdalynyń sýreti aldyna alyp baryp, sybyrlaı sóıleıdi). Áke! Meniń janymda, sizdiń aldyńyzda turǵan súıkimdi sursha qyzdyń aty - Márýar. Ol - bir kezde ózińizdiń qamalyńyz bolǵan Áýlıetastyń betine sizdiń sýretińizdi salǵan sýretshi qyz. Ne deısiz? Sol úshin betinen myń mártebe súı deısiz be? Maqul. (Márýardy súımek bolady.)

Márýar (ony aýyzdan qaǵyp qalady). Siz ákeńizdiń aldynda tursyz, áke aldynda ádepsiz bolmańyz.

Qanash. Sen qyz menen bes jas kishi bolsań da, on jas úlken sekildisiń, bul qalaı?

Márýar. Ony da ákeńizden surańyz.

Qanash. Áke, siz qýanatyn taǵy bir jańalyq: bul qyz - sizdiń bolashaq kelinińiz. Eger siz batańyzdy berer bolsańyz, biz búgin keshke baryp bul qyzǵa quda túsip qaıtpaqpyz.

Márýar. Qolymyzdy jaıyp bata tileıik. (Qanash qolyn jaıady. Sol kezde qoly bosaǵan Márýar shesheleri ketken jaqqa qaraı júgire jóneledi. Qanash ony qýyp ketedi. Qulaǵynan bir daýysty ketire almaı Qarjaý qaıta kele jatady.)

Daýys. Eı, Qarjaý, janyń jylap tursa da, kólgirlenip kúlesiń. Eki kisi bas qossa: «Men Saıdalynyń dosymyn» dep kúmpildeýden bir uıalmaısyń, bul qalaı? Mundaı saıqaldyqtardyń qandy izińdi búrkeý emes, qara betińniń kúıesin qalyńdatý ekenin qalaı sezbeısiń? Qalaı?»

Qarjaý. Osyny aıtyp turǵan Saıdaly emes, ózimniń arym ekenin bilemin, bile tura nege tiri júremin? Sonda qalaı ólemin? Qalaı, qalaı? (Tý syrtynan salaly aq saqaldy, túgeldeı aqtan kıingen, qolynda uzyn taıaǵy bar Bımende kele jatady.)

Bımende. Qarjaý! Sardarym - aý, bala kezdegi mollalyǵyń esińe túsip ketti me, namazǵa uıyǵandaı mólıip neǵyp tursyń?

Qarjaý. Osy siz óz zamanymyzdyń sózimen qashan sóıler ekensiz?

Bımende. Sen qashan jańa zamannyń adamynsha jadyraısyń, sonda men jańa zamannyń bulbulynsha saıraımyn.

Qaraý (bir qolymen Bımendeni qushaqtap.) Qudaıdyń bir altynnyń asylynan jarata salǵan janysyz - aý, Bıaǵa. Qalaı, qyzymyzdyń myna salǵan sýreti unaı ma?

Bımende. Unaǵanda qandaı, men muny kórgen saıyn Saıdalynyń ózin kórgendeı basymdy ıip turyp sálem beremin. (Syrtqa qarap.) Jan-jaǵyna oı tastap kele jatqan mynaý kim?

Qarjaý. Bul bizdiń sovhozdyń qazaqshalap aıtqanda saıası bóliminiń jańa bastyǵy Glaznev deıtin joldas.

Bımende. Glaznev? Óz aty Gennadıı ma?

Qarjaý. Solaı sekildi.

Bımende. Myna qudaıdyń kókten tilegenimdi jerden berýin qara. (Kózin aýlaqqa oılana tastap Glaznev kele jatady.)

Qarjaý. Gennadıı Gavrılovıch, bul jerlermen burynnan tanys sekildisiz - aý, kóz tastasyńyz solaı?

Glaznev (eskertkishke jaqyndap). Sálem, Sandaly batyr. Mine, seniń oǵyńnan jaralanǵan Glaznev deıtin qara soldat aldyńda tur. (Bas kıimin alady.)

Bımende. Sol... sonyń ózi. (Qarjaý qolymen belgi berip toqtatady. Úsheýi qurmetti qaraýylda turǵandaı az ýaqyt únsiz turady.)

Glaznev (bas kıimin qaıta kıip, Qarjaýǵa burylady). Keshirińizder, tirilerden buryn elige sálem berýimniń bir máni bar. Jaı tanys qana emes, myna bir jerdiń topyraǵynda meniń qanym jatyr. (Bımendemen qol alysyp.) Glaznev.

Bımende. Qatelespesem, qanyńyzdyń bul jerge tamǵany munan on segiz jyl buryn bolar.

Glaznev. Qatelesken joqsyz.

Qarjaý. Ǵajap - aý, osy jerde bizben soǵysqan otrádtyń ishinde siz de bar ma edińiz?

Glaznev. Iá. (Bımendege.) Siz kim bolasyz?

Qarjaý. Bul kisi sol ózińizben soǵysqan Saıdaly batyrdyń bir sardary edi, qazir meniń sardarym. Burynǵy aty Bımende, qazirgi aty Bıaǵa. Bizdegi eń jaýapty fermanyń bastyǵy.

Glaznev. O, onda qyzyl armıanyń saıgúlikteri sizdiń qolyńyzda eken ǵoı.

Bımende. Túgeldeı emes, degenmen, solaı deýge de bolady.

Glaznev. Onda siz osy sátten bastap meniń keńesshimsiz. Sol qyzmetińizdi maǵan jerińizdi sharlatyp, jylqylaryńyzdy aralatýdan qazir bastasańyz qaıtedi?

Qarjaý. Sonsha nege asyqtyńyz?

Glaznev. Myna kele jatqandar kim?

Qarjaý. Ózimizdiń manaǵy bas zootehnık pen bas agronom ǵoı. (Eset pen Saýys keledi, olardyń da qoly gúlge toly.)

Glaznev. Meni asyqtyrǵan jaǵdaı mynandaı: jańa bizdiń ortalyqqa Ólkelik Komıtettiń birinshi sekretary Mırzoıan joldas soǵyp ketti. Shekara jaqqa bara jatyr eken. Ol osy turǵan ekeýińizge arnaıy sálem aıtty.

Qarjaý. Sálemet bolsyn.

Bımende. Sondaı jaqsy adamdar hamanda cay - sálemet bolsa eken.

Glaznev. Sálem sońynan aıtqany: qańtarda soǵamyn, suraıtynym onsha kóp emes, bes júz tulpar ǵana, sony ózderiń oılasa berińder dedi.

Bımende. Bes júz bolsa az eken.

Qarjaý. Bes júz?

Glaznev. Sonsha nege shoshydyńyz?

Qarjaý. Bizdiń josparymyz úsh júz at bolatyn.

Glaznev. Otan qorǵaýdyń jaǵdaıy úsh júzdi bes júzge jetkizýdi tilese ne deısizder?

Qarjaý. Al, batyrlar, shamalaryńa qarap sharyqtap kórińdershi, buǵan kúshimiz jete me?

Eset. Sharyqta, Saýysym, tek shalyqtap qalmaǵaısyń.

Saýys. Men shalyqtaıtyn qoıanshyq emespin, sizdiń bul aıtyp turǵanyńyz kontrdyń sózi.

Eset. Jańa taýyp aıttyń.

Qarjaý. Seniń taýyp aıtaryń qaısy?

Eset. Meniń aıtarym: bir jylda bes júz at berý - kelesi besjyldyqtyń ǵana jumysy.

Saýys. Ony sizden góri malǵa jaýapty zootehnık bolǵandyqtan, myna men jaqsy biletin shyǵarmyn.

Glaznev. Sizdiń shamalaýyńyz qansha?

Saýys. Meniń shamalaýym, (oılanyp) meniń shamalaýym: jospardaǵy úsh júz de emes, Mırzoıan joldas aıtqan bes júz de emes, ózim kúnde kórip, ishteı iriktep júrgen alty júz.

Eset. Tańdaǵanyn taı - tulaqtar bolsa, árıne.

Glaznev (Bımendege). Siz ne deısiz?

Bımende. Bizdiń sózimizden góri ózińizdiń kózińizge kóbirek sengenińiz jón bolar.

Glaznev. Sondyqtan ǵoı, siz jeteleseńiz meniń ere jónelgim kelip turǵany.

Bımende. Men úsh kúnnen beri taý-tasty sharlap kelgen edim, onyń ústine, shaý tartqan shalmyn ǵoı. Eger siz meniń kókeıimdi kópten beri tesip júrgen bir suraýdyń jaýabyn jasyrmaı aıtyp berseńiz meniń sharshap-shaldyqqandy da, tipti shaldyqty da umytyp ketýim ǵajap emes.

Glaznev. Ondaı keremet menen tabyla qoıar ma eken?

Bımende. Men joqty suramaıtyn, tabylmasty izdemeıtin adammyn.

Glaznev. Baryma rıza bolsańyz, tilegińizdi oryndaýǵa ázirmin.

Bımende. Sizdiń atyńyz Gennadıı ǵoı á?

Glaznev. Ózimdi bilmesten atymdy qaıdan bilesiz?

Bımende. Gennadıı degen at - meniń talaı jyldan beri talmaı jattaǵan atym. Sizge búkil qazaq halqynyń atynan, halqynyń bostandyǵy úshin qurban bolǵan mynaý Saıdalynyń atynan, sonyń sarbazdarynyń biri óz atymnan aıtar alǵysymdy qabyl alyńyz.

Glaznev. Ne úshin?

Bımende. On altynshy jyly, tap osy jerde Saıdalynyń sarbazdarymen soǵysqa patsha áskeriniń ishinde boldyńyz ǵoı?

Glaznev. Alǵysty sol úshin aıtyp tursyz ba?

Bımende. Joǵa.

Glaznev. Endi ne úshin?

Bımende. Saıdalynyń áıeli men balasyn ajaldan alyn qalǵanyńyz úshin. Ásirese, sol ekeýin qabatynan joımaq bolǵan Tasybaı bolys sekildi jaýyzdy jaıratqanyńyz úshin. (Esettiń qolyndaǵy gúli túsip ketedi.)

Glaznev. Ózińiz ol soǵysqa qatysqan ba edińiz?

Qarjaý. Sizdermen qatty shaıqasqan sardardyń biri osy batyr.

Glaznev. Onda myna bir tastyń aldyna taman baraıyqshy. (Shetkerirek baryp aınalasyna oılana kóz tastaıdy.)

Saýys (Esettiń gúlin alyp óz gúlimen birge qoıa bere aqyryn kúńk etedi). Jan kerek bolsa, esińdi tezirek jına. (Daýysyn kóterip.) Ólige qurmet kórsettik, endi tirige qyzmet eteıik, Eseke, qolyńyzdaǵy jibińizdi ári qaraı tartyńyz, Eseke. (Ekeýi jer ólsheı bastaıdy.)

Eset. Qareke, myna zootehnıgińiz jylqysyna jamandata kelmeı qoıǵan soń, elde joq bir jorany shyǵarypty.

Qarjaý. Jora degen nemene?

Eset. Kózińiz tirisinde sizdiń jerlenetin jerińizdi saılap, eskertkishińizdi osy bastan jasatyp qoımaqshy.

Qarjaý. Nemene, sen meni ólmeıtin saıtan ǵoı deımisiń? Óletinime jetken kózim kómiletin jerine nege jetpeıdi? (Bir jerdi baryp teýip qalady.) Ol, mine, myna jer. Saıdalymen birge óstim, qan maıdandy birge keshtim, endi onymen máńgi birge jatamyn.

Saýys. Kórdińiz be, bizdiń Qarakeń Qara teńizden de tereń. Tereńge kóp boılaı berseńiz tunshyǵarsyz, Eseke.

Eset. Sózdi qoı da, jigiti tart. (Glaznevti ıegimen nusqap kúbirleıdi.) Iá, joldas dırektor, sonymen, álemge áıgili saıgúlikterińizdi kimge syılaıtyn boldyńyz? Qyzyl Armıaǵa ma, joq álde shet eldegi baýyrlaryńyz bizderge me?

Qarjaý (tistene kúbirlep). Jap aýzyńdy. Kór basynda turǵanyńdy qalaı sezbeısiń?

Saýys. Jaǵyńyz qarysqyr, aǵataı-aý, qaıdaǵy kór aıtyp turǵanyńyz?

Qarjaý. Glaznevtiń senderge arnap qazǵaly júrgen kóri. Onyń senderge qaraǵan kózinen men sony baıqadym.

Eset. Ol kórdiń bizden buryn jalmaıtyny siz bolmas pa ekensiz?

Qarjaý. Iá, menmin. Sondyqtan da saqtanyńdar. Qashan onyń senimine ıe bolǵansha, eshqandaı syr sezdirmeńder. Ol úshin sezik shaqyratyn árekettiń eshqandaı túrin jasamańdar. Uqtyńdar ma?

Saýys. Munyńyz uqtyrý emes, buqtyrý sekildi-aý.

Eset. Bizdi buqtyramyn dep keýdeńizge qanjar suqtyryp júrmeńiz.

Qarjaý. Ekeýiń de ottapsyńdar, senderdiń buqqandaryń ózimniń buqqanym emes pe? (Úsheýi qupıa áńgimege kóshedi.)

Bımende. Qalaı, ótken kúnder qaıtyp keletin emes pe?

Glaznev. Ózi kelmese de, elesi túgelinen kóz aldymda dál búgingideı saırap tur. Tek sol sońǵy soǵystyń nemen, qalaı aıaqtalǵanyn sizden bilgim keledi.

Bımende. Mezgil boqyraý aıynyn orta sheni ekeni esińizde bolar. Úsh kún boıy betteı almaı dińkelegen jaý áskeri tórtinshi kúni tań biline kútpegen jaǵymyzdan kelip kenet kıip ketti.

Glaznev. Jaý áskeriniń kútpegen jaqtan kılikkeni anyq qoı?

Bımende. Ol aıdan da anyq.

Glaznev. Menińshe de solaı. Sizden tilegim: sol kúndi umytpańyz.

Bımende. Siz de umytpańyz.

Glaznev. Ol - meniń qanymnyń jerge tuńǵysh tamǵan, oǵymnyń jaýǵa tuńǵysh atylǵan kúni. Sondyqtan, ol kúndi men eshqashan da umyta almaımyn.

Bımende. Men sizden sol kúni Saıdalynyń zaıyby, meniń qaryndasym Zeınetke aıtqan bir sózińizdiń syryn suraǵaly turmyn. Múmkin bolsa, jaýyńyzǵa tuńǵysh oq atqan shaǵyńyzdy esińizge túgel túsirińizshi.

Glaznev. Men atysa shegingen sarbazdardy óksheleı qýyp bara jatqan tobyma ilese almaı, jaraly aıaǵymdy súırete basyp jalǵyz kele jatyr edim, myna bir tastardyń arasynan bir áıeldiń shyńǵyrǵan daýsy estildi. Sol daýys shyqqan jaqqa umtylyp kelsem, Tasybaı bolys bir áıeldi shashynan súırep, qamshynyń astyna alyp keledi eken. Áıel, mólsheri jeti-segiz jastaǵy balasyn baýyryna basyp alyp shyr-shyr etedi. Meni kórip múldem shyńǵyryp jiberdi. Tasybaı bolys meni kóre sala: «Eı, orys, mynaý bandylardyń bastyǵy Saıdalynyń qatyny men balasy, ekeýine jalǵyz oq jalynsyn, qabattap qoı da at, jyldam», - dedi maǵan tepsine aqyryp. Men basymdy shaıqadym. Ol meni myqtap bir sybady da, etiginiń qonyshynan naganyn sýyryp ala sala áıeldi kózdeı bastady. Sol sátte nendeı sezim bılegenin ózim de bilmeımin, saý aıaǵymmen bir-aq yrǵyp kelip onyń qolyndaǵy nagandy myltyǵymmen qaǵyp jiberdim. Nagany ushyp jerge tússe de, beti qaıtqan joq, basymnan oraı qamshymen eki tartty da, jerde jatqan naganyn ala sala atyp jiberdi. Biraq onyń betimdi tilgen qamshysy kegimdi qaıraı túsken eken, dál sol sáttegi qımylym onyń oǵynan da shapshań boldy-aý deımin.

Bımende. Sonda siz bizdiń Zeınetke: «Baıyń oǵyn kimge jumsaryn bilmeı meni jaralady. Eń aýyr jazalaıtyn jaýy - ózinin ishindegi aq kıimdi bireý, sony taýyp alyp jazalasyn» depsiz ǵoı.

Glaznev. Iá, oǵan qandaı jaza berdińizder?

Bımende. Eshqandaı. Óıtkeni onyń kim ekeni kúni búginge deıin tabylǵan joq. Óz basym sonan beri suraý salyp izdeýdemin. Keshe Almatydan kelgen bir jazýshyǵa erip sol soǵys bolǵan taýdyń túpkir-túpkirin túgel sharlap edim, sizdiń sol sózińiz esime túsip kóz jasyma ıe bola almaı: «Meńireý taýlar, jaqpar tastar - aý, aıtsańdarshy! Saıdalyny satqan, aq kıimdi azǵyn kim?» dep ár tasty bir qushaqtadym. Sizdi maǵan syrtyńyzdan tanystyrǵan sol jazýshy. Ol Saıdaly ekeýińiz jaıynda kitap jazbaqshy.

Glaznev. Osy kúnge deıin izin bildirmeı ketse, ol aq kıimdi azǵyn naǵyz zalym eken.

Bımende. Myna Qarjaý ekeýmiz ol qansha zalym bolsa da tabylatyndaı - aq sabyldyq, biraq kúndiktener birde bir jan tabylmady.

Qarjaý. Sovet ókimeti ornap, qolymyzǵa teńdik tıisimen birimiz - tergeýshi, endi birimiz -prokýror bolyp shetinen tekserip shyqtyq, sarbazdardyń ishinde aq kıimdi adam bolmaı shyqty.

Glaznev. İshterińizde ondaı azǵynnyń bolǵanyna eshqandaı kúdikterińiz bolmasyn. Tasybaıdyń aýylynan attanarda komandırimizdiń eń qatty qadaǵalap qupıalap bergen buıryǵy: «Sarbazdardyń ishindegi aq kıimdini atýshy bolmańdar» degen ámirin óz qulaǵymmen estisem, myna taýdyń arǵy betindegi tesiginen shyǵyp belgi bergen aq kıimdini men óz kózimmen kórgenmin de, nysanaǵa talaı alǵanmyn. Bizdiń jazalaýshy otrád sol tesikten kelip sarbazdardy qapyda bas salǵan-dy. Bul da meniń óz kózimmen kórgen zulymdyq.

Qarjaý. Aıtpaqshy, siz sol Tasybaı bolystyń oǵynan alyp qalǵan balańyzdyń qazir qaıda ekenin bilesiz be?

Glaznev. Ol túgil óz balamnyń da qaıda ekenin bilmeımin. Eski jarany tyrnamaǵanyńyz jón bolar.

Qarjaý. Keshirińiz. Al sizdiń sol ajaldan alyp qalǵan balańyz osynda.

Glaznev (qýanyshty únmen). Solaı ma? Ol qaıda?

Qarjaý. Siz ony ajaldan alyp qalsańyz, men bilim jolyna salǵan edim. Ekeýmizdiń úmitimiz aqtaldy, ol eń joǵary bilimdi Moskvadan alyp, keshe ǵana keldi.

Bımende (shoshynǵandaı). Ne deıdi? Onyń keletin kúni erteń emes pe edi?

Qarjaý. Jyldaǵydaı poezben jyljymaı, samoletpen ushqandyqtan keshe keldi.

Bımende. Oı, samoletiń bar bolsyn. (Óz-ózine kúńkildep olaı bir, býlaı bir ketedi.) Samolet... samolet.

Qarjaý. Qapalanbańyz. Siz barmaǵan soń qarsy alýǵa men de barǵanym joq.

Bımende (júrip ketip, qaıta oralady). Onyń aq mańdaıynan menen buryn sender súıdińder – aý.

Qarjaý. Iá, ondaı kinádan saý emespin!. (Ashýmen jónelgen Bımendege daýystap.) Úıge baryp áýre bolmańyz, ol myna jaqta, Áýlıetasty aralap júr.

Bımende (qaıta burylyp). Qap, sap-saý belimniń shoıyryla qalǵany - aı. (Tasqa otyra ketedi.)

Glaznev (kúlimsirep). Bul habar meni meılinshe shattandyryp tur, soǵan qaraǵanda, sizdiń belińizdi aýyrtqan shattyǵyńyz bolar.

Bımende. Ylaıym, sizdiń bul sózińiz syrqatymnyń emi bolsyn.

Saýys. Qareke, irge kóterýdiń yrymyn jasamaq, myna qurǵaq qazyq jerge kirer emes.

Qarjaý. Ony erterek oılaýyń kerek edi.

Saýys. Oılanylǵan, sizdiń ruqsatyńyzdy kútip oıdaǵy mashınanyń ishinde ázir tur.

Qarjaý. Ondaı ruqsatty ózińnen sura da ala ber. (Saýys syrtqa jóneldi. Eset Glaznevtarǵa jaqyndaıdy.)

Eset. Birińiz Qanashty ajaldan alyp qalǵan, endi birińiz bilim jolyna salǵan áke kórinesizder. Sonda bul toıdyń sharabyn biz beıbaqtar qashan isher ekenbiz?

Qarjaý. Ol toı keshe bastalǵan-dy, jalǵasy erteń bizdiń úıde, sizge arnalady, Gennadıı Gavrılovıch.

Glaznev. Maǵan ne úshin?

Qarjaý. E, Gennadıı Gavrılovıch, sizdiń kim ekenińizdi áli bilmeı jatyr ǵoı, bilgennen keıin kóresiz, sizdi tóbesine kótermegen bul eldiń birde-biri qalmaıdy.

Eset (Glaznevqa). Qarakemniń osy sózine kýá etkeli tursyz ba, maǵan munsha nege qadaldyńyz?

Glaznev. Sizdi buryn bir kórgen sekildimin, biraq qaıda kórgenimdi esime túsire almaı turmyn.

Eset. Buryn kórseńiz, múmkin, esińizge túsermin. Oılana qarap, qadala túsińiz.

Glaznev. Siz meni buryn kórgen be edińiz?

Eset (uzaq qadalyp). Joq.

Glaznev. Onda keshirińiz. (Alystan áldekimdi kórgendeı.) Mynalar kim?

Qarjaý. Qanash deıtin balamyz sol. Qasyndaǵy - meniń qyzym Márýar, arǵy ekeýdiń biri - ózińiz ajaldan alyp qalǵan jeńgeńiz Zeınet, qasynda kele jatqan - meniń zaıybym Dámeli.

Glaznev. Osy tusqa kelgende men ol batyrǵa kenetten bir suraý bereıin, sizder meniń kim ekenimdi aıtpańyzdar. Bárińiz de beri júrińizder. (Olar dalaǵa ketedi. Qanash pen Márýar kele jatady.)

Qanash. Márýar, sen meni tastap, qıal deıtin jigittiń qushaǵynda kettiń - aý, úndemeı qaldyń?

Márýap. Tap osy jerde sizdi ajaldan qutqarǵan soldattyń qushaǵynda kele jatqanym ras.

Qanash. Aý, ol soldat qazir qyryqtan asqan qyrqyljyń ǵoı.

Márýar. Alpystan asqan shal bolsa da meıli... Netken ǵajap hıkaıa.

Qanash. Sol ol hıkaıany áli túgel estigen joqsyń ǵoı.

Márýar. Men qazir mamań ekeýine kezelgen myltyqty tabanyma salyp, ony qaǵyp túsirgen soldatty qushaqtap turmyn, onan ári ne bolǵanyn aıta berińizshi.

Qanash (sál oılanyp). Tasybaı bolystyń sol sáttegi túrin kórsem qazirde de shoshyr edim. Ol jyndana aıqaılap, soldatty bir sabady da, qonyshynan naganyn sýyryp ala sala mamam ekeýmizdi kózdeı bastady. Sol kezde soldattyń myltyǵy kelip onyń naganyna sart etti. Tasybaı da ólermen eken, nagany ushyp ketip qarýsyz qalsa da qaımyqpaı, soldatty qamshymen eki tartty da, jerde jatqan naganyn ala sala atyp jiberdi. Biraq onyń oǵy dalaǵa ketti de, qarsy atylǵan soldattyń oǵy ony shalqasynan túsirdi. Qaıtyp qaraı almaı betimdi mamama bastym. Denem dir-dir etedi, mamam da dirildep tur. Bizben birge búkil taý-tas ta dirildep turǵan sekildi. Bir kezde jalyndaı ystyq mamyqtaı jumsaq bir nárse mańdaıyma tıip edi, boıym balqyp sala berdi. Baýyryna jabysqan basymdy aqyryn kóterip mamama qarasam ol eki kózin tars jumyp alyp, birdeńeni kúbirlep tur eken.

Zeınet. Meniń kúbirlegenim birdeńe emes, ólerde aıtar ımanym bolatyn. Aıtar bolsań solaı jóndep aıt.

Qanash. Mańdaıyma jabysyp, júregime áli jalyndaı, ári mamyqtaı sezilgen soldattyń qan-qan eken. Ony ózi sezer emes, bizge jymıa qarap tur. Júzinde - kúlki, kózinde - jas. Tasybaıdyń janaǵy qamshysy betin tilip ketipti, sol qamshy tilgen jerden qan sorǵalap tur, ony da sezer emes. Mynaý alaqandaǵy qan - sol tilingen bettiń qany.

Zeınet. Seniń mańdaıyńnan jýylyp alynǵan sol qannyń qaıda ekenin de umytpaǵaısyń.

Qanash. Ózimdi umytsam da, sol soldattyń mańdaıymnan jýyp alynyp, jartysy ákemniń qabyryna quıylǵan, jartysymen aty jazylǵan qanyn umytpaspyn.

Zeınet. Umytpa, qulynym. Halqyń úshin tógilgen dannyı, bir tamshysyn umytýǵa bolmaıdy.

Márýar. Bir kezdesken ákege qanshama boryshty bolyp qalǵansyz, á?

Qanash. Solaı ma?

Márýar. Ózińizshe qalaı?

Qanash. Menimshe, ákeler aldyndaǵy boryshty óteý úshin aldymen olardy jaqsy kelindi etý kerek sekildi.

Márýar. Jańa ǵana edi ǵoı, sizdiń danyshpan bolmaǵandyqtan erteńgini boljaýdan bezgenińiz.

Qanash. Ákelerdi kelindi etý úshin danyshpandyqtyń keregi joq. Iá, sonymen, jaýabymnyń jalǵasyn tyńdaı ber. Sonymen, jańaǵy soldat alysta, taý ishinde júrip jatqan atystyń sarynyna qulaq tigip az turdy da: «Marja, marja, kózińizdi ashyńyz... qoryqpańyz... Sizderdi óltirmek bolǵan bolystaryńyz kelmeske ketti. Baıyńyz kimdi ataryn bilmeı meni jaralady, ol úshin men sizderdi jazalamaımyn, qoryqpańyz. Meniń atym - Gennadıı. Famılıam - Glaznev, tek sony eske saqtańyzdar. İshterińde aq kıimdi bir azǵyn bar. Sizderdiń qyrǵyn tabýlaryńyzǵa sebep bolǵan sol. Sony taýyp alyp, aıaýsyz jazalańyzdar. Sizderdi men kórgenim joq, meni sizder kórgen joqsyzdar, qosh saý bolyńyzdar», - dedi de, mańdaıynan aqqan qandy súrtpesten tas - tastyń arasymen aqsańdaı basyp jóneldi. Eki kózimdi onan ala almaı mamamdy bylaı qushaqtap dál osy jerde turǵan edim. (Márýardyń belinen qushaqtaıdy.)

Márýar. Netken ǵajap adam!

Qanash. Men be?

Márýar. Joǵa, anaý jaraly soldatty aıtamyn. (Qanashtyń qushaǵynda turǵanyn endi seze qalyp yrshyp túsedi.) Uıat - aı!

Qanash. Shynynda, men qaıda ketkenmin - eı?

Márýar. Jurtta qalǵan Tasybaıdyń aýylyna qaldyńyz.

Dámeli. Ertede sizden talaı estisem de, kóbisin umytyńqyrap qalyppyn, balańyzdyń jańsaq aıtqan jeri joq-aý deımin.

Zeınet. Aıtylmaı qalǵany bolmasa, aıtqandarynyń jańsaǵy joq.

Glaznev (tas arasynan shyǵa kelip, anadaıdan). Oǵan men de kýámin. (Oǵan ilese manaǵy ketkender qaıta kele jatady. Bımende Qanashtyń kózine túskisi kelmeı daldalanady.)

Qanash (ańyryp). Ózimdi bilmesten sezimniń kýási bolǵan siz kim edińiz?

Glaznev. Jalǵan sózdi endi ǵana aıtyp tursyń. Men myna Áýlıetastyń ıesi áýlıemin. Jaraly soldattyń qandy alaqany seniń mańdaıyńnan qalaı sıpaǵanyn da kórgenmin. Sol jaraly soldat mynaý arada jatqan Tasybaı bolystyń óligin quzǵa domalatyp jibergen edi. Sen ony aıtpaı kettiń. Men oǵan da kýámin.

Qanash. O, ǵajap. (Glaznevqa qadala túsip.) Ma - ma!

Zeınet (eki kózi manadan Glaznevta). Jasaǵan - aý, meniń kórip turǵanym qaı áýlıe?

Glaznev (kúlimsirep). Betine Tasybaıdyń qamshysy, aıaǵyna sarbazdardyń oǵy tıgen áýlıe.

Zeınet. Sen sol jaraly soldat Gennadıısiń ǵoı?

Glaznev. Qatelesken joqsyz.

Zeınet. Qasiretten tilim baılanyp, qorqynyshtan únim shyqpaı, bir aýyz til qata almaı, alǵysymdy da aıta almaı, armanda qalǵan edim. Sonda súıilmeı ketken mańdaıyńdy endi ákelshi. (Glaznevtyń mańdaıynan súıedi.)

Glaznev. Maǵan da rýqsat etińiz. (Ol Zeınettiń qolynan súıedi. Ózine jaqyndap kelgen Qanashty qushaqtaı alyp qushyrlana súıedi de, basyna qaraı qalyp.) Mańdaıyndaǵy meniń qanym qaıda?

Qanash. Jartysy ákemniń qabyrynda, jartysy altynmen jazylǵan atynda.

Zeınet. Sonaý «Saıdaly» degen sóz jazylǵan altynnyń ishinde sizdiń qanyńyz da bar.

Márýar. Anyqtap qarasańyz, «Saıdaly» degen jazýdyń túri basqa jazýlardyń túrinen sál basqaraq ekenin baıqaısyz.

Glaznev. Onda meniń qanym tekke ketken joq eken. (Óziniń qany bar jazýdy anyqtap kórgisi kelgendeı tasqa jaqyndap, jazýyna úńile qaraıdy. Basqalardyń nazary soǵan aýǵan kezde Bımende Márýardy ymmen shaqyryp alyp, ekeýi ymmen kelisedi de Qanashtyń tý syrtynan kelip kózin basady.)

Qanash (eki qoldy birden sıpalap). O, tamasha! Oń qoly, sol qoly kóktemniń gúlindeı bul kim boldy eken?

Bımende. Túrpideı tıgen jasymnyń káriligi, kóktemniń gúlindeı sezilgen janymnyń jastyǵy bolar.

Qanash. Bı aǵa! (Jalt burylady. Márýar onyń kózine túspeı ketedi. Qanash pen Bımende qushaqtasa ketip, ekeýi kezek súıisedi.) Ózińizdiń jazyp alǵan zańyńyzdy ózińiz buzǵanyńyz qalaı?

Bımende. Keshir, balapanym. Jazýshy degen halyq sıqyrshy eken. Sonyń sonaý Almatydan kelgen bireýi sıqyrlap alyp, elsiz taýdy kezdirip áketkeni.

Qanash. Onyń elsizden izdegeni ne?

Bımende. «Ákelerdiń qany suraýsyz ketpeıdi» degen bir roman jazyp júr eken. Sol romany úshin izdegeni - Saıdalynyń tarıhy, nysanaǵa alǵany - aq kıimdi azǵyn.

Qanash. Ol aq kıimdi kim eken?

Bımende. Ony bir qudaıdan basqa jan biler emes.

Qanash. Men bilemin.

Bımende. Anyq pa?

Qanash. Anyq, biraq kim ekenin aıtpaımyn.

Bımende. Dál osyń ótirik.

Qanash. Onyńyz ras. (Bımendeniń ıyǵyna qolyn salyp.) E, Bı aǵa, ol aq kıimdi azǵynnyń kim ekenin men biler bolsam qara betin qanjarmenen tilgiler edim ǵoı.

Glaznev (aýlaqtan daýystap). Bı aǵa, múmkin bolsa munda kelip, meniń qıalymdy da biraz kezdirińizshi. (Qasyna barǵan Bımendeni bir qolymen qushaqtaı turyp, aınalaǵa kóz tastaıdy, áldenendeı suraýlar beredi, ekeýi óz ara sóılesken kúıde kele barady. Ekinshi jaqtan qolynda eki sýmka toly zattary bar Saýys keledi.)

Saýys. Al, qadirmendi qaýym, ólige qurmet kórsetip bolsańyzdar, endi tirige qyzmet etińizder. Ol úshin aldymen qazyq maılar jasap alaıyq, beri jaqyndańyzdar. (Dastarqan jaıyp, onyń ústine ár túrli taǵam, ishimdikter qoıa bastaıdy.)

Qanash. Bul ne?

Saýys. Bizdiń Qarakeń bul jaryq dúnıede kórmegen rahatyn ol dúnıede kórgisi kelip, kózi tirisinde ózine bir eskertkish ornatpaqshy. Myna jatqandar - sol eskertkishtiń irge qazyǵy. Qazir men qazyqtardyń basyna araq quıamyn da qaǵamyn. Qane, kele qalyńyzdar. Aldymen, Qarakem, ózińiz bastap jiberińiz. Sonan keıin jastardyń atynan, Qanash, saǵan. Má, usta. Osylaı biri - bas, biri - jastap kezek berip otyramyn, alǵashqy sóz bárimizdiń qamqorshy ákemiz, ári kemeńger basshymyz qadirli Qarekeme beriledi. Sóıle, danyshpanym.

Qanash (Qarjaýǵa). Qamqorshy ákemiz - aý, myna malaıyńyz ne aıtyp otyr, biz ne estip turmyz?

Saýys (atyp turady). Malaıyń ne - eı, shyraǵym.

Qarjaý. Sabyr, sabyr. (Qanashqa kóz tastap.) Ákeń Saıdaly ekeýmiz bir ananyń qyzdarynan týǵan, bir dándi bólip jegen bóle edik. Ekeýmizdiń dúnıege kelgen kúnimiz de bir, maıdanǵa kirgen túnimiz de bir edi. Ol qan maıdanda qaza tapty da, shala-jansar men jalǵyz qaldym. On segiz jyldan beri ol japa-jalǵyz jatyr. Men tiri árýaq áli júrmin. Jalǵan dúnıeni qansha qımasam da, bir kezde men de ólemin, sonda meni tap osy jerge jerleý osy turǵan bárińe de amanat. Senderge sabaǵatymdy ólgen soń da salmaı, basyma qoıylatyn eskertkishti óz qolymmen ornatyp ketpekpin.

Qanash. Ólmesten buryn saılaý maǵan bir jyndaný sekildi kórinip tur, bul qalaı?

Qarjaý. Bul jyndaný emes, balam. Seniń arǵy atań Atyǵaı batyr da, myna Dámeliniń naǵashysy Aýmaǵan da, keshegi ózimiz kórgen aqyn Máshhúr Júsip te ózderi ólmesten zıratyn saldyrǵan.

Dámeli. Biraq, olardyń, eshqaısysy árýaqtyń basyna ákelip araq ishpegen bolar.

Qarjaý. Ár zamannyń óz salty, óz zańy bar, báıbishe.

Eset. Jeńeshe - aý, munyń bári Qarakeńniń ózi úshin emes, artynda qalatyn sizder úshin, urpaqtar úshin ǵoı. Qarakemnis bul qamqorlyǵy búgingi bizderge ersileý kóringenimen, erteńgilerdiń kemeńgerlik deýleri múmkin ǵoı.

Saýys. Qudaı ońǵaryp, bizdiń Qarakem sondaı ataqqa ıe bola qalsa, siz munan da sulýlanyp keter edińiz.

Dámeli. Sol Atyǵaı batyrdyń árýaǵyn shaqyrǵym kelip turǵanyn - aı, á?

Saýys. Siz shaqyrǵanmen, ol batyr babamyz kelmeıdi ǵoı, kele qalsa, raqmet aıtyp arqamyzdan qaǵar edi.

Dámeli. Iá, kelmeıdi, kele qalsa jegenderińdi jelkelerińnen shyǵaryp, aýyzdaryńnan qara qan aqtypap edi.

Qanash. Márýar sizge tartqan eken, sol úshin. (Dámeliniń betinen bir súıedi de, qolyndaǵy araǵyn shashyp tastap kete beredi. Qalǵandar bári qańtarylyp qalady, Buny Márýar buzady.)

Márýar (Zeınet pen Dámelige kúle qarap). Shaldar araq ishkende, kempirler bıleý kerek emes pe, nege tursyzdar?

Dámeli. Biz úshin sen bıle. Ákeń bir shattanyp shapalaǵyn shartyldatsyn, myna dastarqannyń ústine, ózderiniń tóbelerine bıle.

Márýar (Zeınetke). Siz nege úndemeısiz?

Zeınet (bir nysanadan kóz almaı). Balamnyń jańaǵy bir minezinen eseńgirep qaldym:

Dámeli. Aqyldylyqtyń da qataldanyp ketetin shaǵy bolady, ol úshin qapalanbaı, qaıta qýanyńyz.

Márýar. Osy meniń sheshem ózime tartqan. (Zeınet pen Dámelini eki qoltyǵynan alyp, ekeýiniń betinen kezek súıedi.) Birińiz emes, ekeýlerińiz de aqyldysyzdar, júrińizder. (Ekeýin ákete beredi.)

Qarjaý (daýystańqyrap). Zeke, myna Saýysqa «mundaı qurmetińdi qurt jesin, qyzmetiń qyzyl ıtke jem bolsyn, allaýakpar» dep betińizdi bir sıpaı ketińizshi.

Saýys. Qurbandyqqa taǵy da men shalyndym, sizderdi men qashan shalar ekenmin, á?

Qarjaý. Onda osyny senin kelesi jyly kelesi osy ýaqytqa jetkizbeı qurbandyqqa meni shalýyn úshin alyp jibereıik.

Eset. Jańaǵylar meniń keýdeme ý quıyp ketti. (jerge qoıady.)

Saýys (iship salyp). Ekeýlerińizdiń aýyzdaryńyzdan búgin ajal ıisi ańqıdy, bul qalaı?

Eset (araǵyn iship salyp). Onda seniń murnyń qoıannyń quıryǵyna uqsaıdy eken.

Saýys. Ol ne sóz?

Eset. Qoıan qoryqqan shaǵynda denesinen buryn quıryǵy dirildeıdi. Qarakem ekeýmiz búgin myna taýdyń qoıanyn qyryp qaıtamyz, seniń murnyna kelgen sol qoıandarǵa keletin ajaldyń ıisi bolar.

Qarjaý. Ázil-qaljyń bári óz aldyna, shynynda, biz nege myltyq ala kelmedik osy.

Eset. Ol úshin qaıǵyrmańyz, pýlemetten basqanyń bári de tabylady.

Qarjaý. Onda taǵy birdi quıyp jiber, Saýysym.

Saýys. Araqtyń ıisin qoıandar myń qadam jerden sezedi. Ony da eskergeısizder.

Qarjaý (kúle sóılep). Mynanyń ıt ishpeıtin araqty da qımaýyn qara.

Eset. Shynynda, araqtyń býy aıqaıǵa aınalyp ketse, qoıannyń qulaǵyn da kóre almaspyz.

Qarjaý (iship salyp). Endi saǵan da raqmet.

Saýys. Myltyqtaryńyz qandanyp, aýyzdaryńyz maılansyn, allaýakpar. (Begin bir sıpaıdy da, ketedi.)

Eset. Ózi ańqyldaǵan jaqsy adam.

Qarjaý. Tek, qatyny qaǵynǵan.

Eset. Qaǵynǵan degen sózińizde saǵynǵandyqtyń oty tur-aý.

Qarjaý. Ol ne sóz?

Eset. Jaı, sizdiń onyń qatyny Áýeske áýes ekenińizdi aıtyp turmyn.

Qarjaý. E, sen meniń izimdi ańdyp júr me ediń?

Eset. Aljı bastaǵan ekensiz. Maǵan sizdiń izińiz túgili ózińizdiń keregińiz qansha?

Qarjaý. Eı, shyraq, sóıler bolsań sotqarlanbaı sóıle.

Eset. Munan da qattyraq sotqarlansam qaıtesiz? Meniń keshegi Tasybaı bolystyń balasy, jasyryn atty jamylyp júrgen jaý ekenimdi aıtyp ustap beresiz be?

Qarjaý. Baýyrym - aý, óziń ishpesten mas bolyp qalǵansyń ba, ne dep tursyń?

Eset. Nemene, meniń Tasybaı bolystyń balasy ekenim beker me?

Qarjaý. Beker emes, biraq ózimizge ajal bolatyn ondaı sózdi nege aıtasyń?

Eset. Bizge kelgen ajal - jańaǵy orys. Siz aldymen sony bilip alyńyz. Olar Saıdalyny satqan aq kıimdi azǵyn siz ekenińizdi neshe jyldar boıy izdep taba almasa, men ákemdi óltirgen qas jaýymdy izdemesten taptym.

Qarjaý. Al taptyń, sonda oǵan ne istemeksiń?.

Eset. Meniń ne isteıtinimde jumysyńyz bolmasyn. Siz búginnen bastap meniń Glaznevqa qarsy atatyn oǵym, shabatyn qylyshymsyz. Siz sony ǵana bilip alyńyz.

Qarjaý. Eger bul aıtqandaryńnyń birde-biri meniń qolymnan kelmese qaıtesiń?

Eset. Basyńyzdy ákemniń qanjyǵasyna baılap bergen on altynshy jylǵy bir hatyńyz meniń qolymda turǵanda sizdiń qolyńyzdan men aıtqannyń bári de keledi.

Qarjaý. Ólimniń bireý-aq ekenin de eskergeısiń.

Eset. Qate aıtasyz, ólimniń de aǵy men qarasy bar. Mysaly, siz áshkerelene qalsańyz sóz joq atylasyz. Ózi ornatysqan ókimettiń oǵynan ólý óz ajalynan ólýmen birdeı emes.

Qarjaý (kúrsine sóılep). Iá, onyń ras.

Eset. Árqashanda osylaı aqyldy bolyńyz. Mırzoıannyń shekarany sharlaýy, mynanyń kele sala kózimizden bastap jerimizge úńile qalýy meniń keń dúnıemdi tarylta bastady. Sondyqtan, búginnen bastap Sovet ókimetinen, atap aıtqanda, sizden alar enshimdi alyp, taıyp turýdyń ázirligine kirisemin. Siz andamaı aıaqtan shalyp júrmeńiz.

Qarjaý. Menen nendeı enshi qalamaqsyń?

Eset. Qalaıtynym - armıaǵa daıyndalǵan attardyń úsh júzi ǵana.

Qarjaý. Úsh júz jylqymen qaıda sımaqsyń?

Eset. Kórshi elge úsh mıllıon jylqy da sıady.

Qarjaý. Kórshi elge? Sonda sender úsh júz jylqyny aıdap kórshi jerine etip ketpeksińder me?

Eset. Siz qalaı dep edińiz, bizdi osy elde máńgi qalady ǵoı dep pe edińiz?

Qarjaý. Senderge sonsha jylqyny beretin kim?

Eset. Ony sizden suraıtyn kim? Analar osylaı bettep keledi, beri júrińiz. Sirá, sol jolǵa ózińizdiń de ázirlengenińiz jón bolar. (Olar ketedi. Azdan soń manaǵy ketken jaǵynan Glaznev pen Bımende kele jatady.)

Glaznev. Siz sol Tasybaı bolysty kórgen be edińiz?

Bımende. Bir ret kórgenim bar.

Glaznev. Túri qandaı adam edi?

Bımende (sál oılanyp). Shot mańdaılylaý, keıki tumsyqtaý, jaq júnine jalǵasqan dóńgelek qara saqaly, aýzyn kómip turatyn qoıý qara murty, ıegi jaltyr tazdaı taqyr, qaryny taı qazandaı jýan qara kisi bolatyn.

Glaznev. Onyń juraǵatynan kim bar?

Bımende. Eshkim joq, bári de Sovet ókimeti ornaǵan kezde shetelge qashyp ketipti. Ony ne úshin suradyńyz?

Glaznev. Bul mańaıda qandaı sýretshi baryn bilesiz be?

Bımende. Bilem. Bizdiń dırektordyń Márýar deıtin qyzy adamnyń sýretin qudaıdyń ózinen kem salmaıdy. Tórt jyl boıy dem alysqa kelgen saıyn jartasty qashan Saıdalynyń myna sýretin salǵan sol qyz.

Glaznev. Onda Saıdalynyń árýaǵy bárimizden de sol qyzǵa rıza eken.

Bımende. Óliniń árýaǵy da, tiriniń kóńili de rıza. Sondyqtan, ol qyzdy Saıdalynyń kelini etkimiz keledi.

Glaznev. Ol tilekterińiz qabyl bolsyn. Toılaryńyzdan meni de qur qaldyrmańyzdar.

Bımende. Aman jetsek, sol toıdy sizge basqartamyz.

Glaznev. Aldyn ala raqmet. (Saıdalynyń sýretine jaqyndap.) Solaı, Saıdaly baýyrym, qandy izin bildirmeı ketken keshegi seniń aq kıimdi qara nıetti jaýyń - búgingi bizdiń de jaýymyz. Erteńgi urpaqtardyń jaýy. Sondyqtan bizder onyń izin de, ózin de tabamyz, kórin de qazamyz. Saǵan berer antymyz sol.

Shymyldyq.

EKİNSHİ BÓLİM

Ekinshi sýret

Shymyldyq kóp jurttyń dýyldata qol soqqan dúbirimen jarysa ashylady.

Sahna tas qarańǵy. Jalǵyz sáýle sahna tórinde turǵan Qarjaýdyń betine túsedi. Jan-jaǵynda otyrǵan qoshemetteýshilerdiń dybysy, shyny ydystardyń syldyry estiledi.

Qarjaý. Kózimniń aǵy men qarasy - Márýarym, Qanashym! Men sanaly ómirimniń barlyǵyn senderdiń tileýlerińdi tileýmen ótkizgen áke edim, sol tilegime búgim jettim. Kelesi aıdyń kelesi osy kúninde toılaryn, sol kúndi kórip ólsem armanym joq. Sondyqtan erteń aıtylar ákelik amanattyń birin búgin, osy qýanyshtyń ústinde aıtýdy maqul kórip taǵy da túregeldim.

Daýystar. Aıtyńyz, aıtyńyz.

─ Saýys qaraǵym, quıyp jiber.

Saýystyń daýysy. Qatynym qasymda otyrǵanda qolym qaltyraýshy edi, sonda da táýekel.

Qarjaý. Meniń bul amanatyma myna otyrǵan analaryń Zekeń men Dámeli kýá. Keshe ákelerińniń jan qıysqan maıdandas dosy, búgin ózderińniń batagóı atalaryń Bıaǵamyz kýá. Oǵan keshegi bir kezde ákelerińe qarsy oq atsa da, búgin tileýlerińdi týǵan ákedeı tileıtin mynaý Gennadıı Gavrılovıch kýá. Buǵan ózderińniń eń jaqyn aǵalaryń, eń adal dostaryń mynaý Eset pen Saýys kýá.

Saýys. Kýámiz, kýámiz.

Qarjaý. Aıtar amanatym: týǵan dalamyz qandaı keń bolsa, peıilderiń sondaı keń bolsyn. Biraq, jaýlaryńa meıirimdi bolmańdar. Ásirese, kúle kirip, kúńirene shyǵatyn, jymıa qarap, jıyryla burylatyn jalǵan dostardyń jádigóıligine meıirimsiz bolyńdar. Mysalǵa myna Gennadıı Gavrılovıch izine túsip júrgen aq kıimdi azǵyndy alaıyq. Bıaǵań ekeýmiz birdeı soqyr bolmasaq ondaı adam bizdiń aramyzda bolǵan joq. Bola qalsa, ol sóz joq, Saıdalynyń jalǵan dosy. Eger ol bar bolyp tabyla qalsa, kim bolsa da onyń kinásin keshpeńder. Osy ǵana meniń búgingi tiler tilegim de, erteńgi aıtar amanatym.

Qarjaýdyń betindegi sáýle sónip, sahnaǵa jaryq beriledi. Sahnada - Márýar men Eset. Márýar Esettiń sýretin salyp otyr. Sahna syrtynan aýyq-aýyq tamyljyǵan án kelip tur. Márýar sýret sala otyryp sol ánge qosylyp ketip otyr.

Eset. Meniń sýretim qaǵaz betine túspese túspesin, ánin úzilmesinshi.

Márýap. Siz bul sózińizben ózińizdi qorlap otyrsyz.

Eset. Qalaı?

Márýar. Sózdi qoıyńyz da kóp qozǵalmańyz.

Eset. Ǵumyryńa quldyq. Biraq seniń qasyńda tursa aspannyń kúni de qozǵalar edi.

Márýar. Kún qozǵalsa da siz qozǵalmańyz.

Eset. Balqyp baramyn, sál jaqyndaıynshy.

Márýar. Jaqyndasańyz janyp ketersiz, árirek, alysyraq otyryńyz.

Eset. Seni kórip otyryp jansam janaıyn.

Márýar. Siz mysyq tilin bilesiz be?

Eset. Joq, ony ne úshin suradyń?

Márýar. Meniń myna bir mysyǵym ózim qaıda barsam sonda barady, sizdiń jańaǵy sózińizdiń shyndyǵyn sonan suraıyn dep edim.

Eset. Átteń, ol sorlynyń sóıleıtin tili joq qoı, eger tili bolsa seniń atyńdy ataýdan bir talmaı kýsh - týsh mıaýlar edi.

Márýar. Eger mysyq bolsańyz ózińiz qaıter edińiz? Meniń atymdy atap kúni-túni mıaýlar ma edińiz?

Eset. Men mysyq bolmaı-aq, mıaýlaýdamyn, átteń ony ańǵaryp júrgen sen joqsyń.

Márýar. Solaı ma? Onda keshirińiz, men mysyq minezdi adamnan mysyqtyń ózin jaqsy kóremin.

Eset. Túńildim. Túsindim de túńildim.

Márýar. Neden túńildińiz?

Eset. Biraq ómirde bardyń bárinen túńilsem de, senen túńilmespin.

Márýar. Erkińiz, tek ózgeden túńilýdi qandaı bilseńiz, ózińizge úńilýdi de sondaı bilgeısiz.

Eset. Ózime - ózim úńilgende kórerim nemene? Senen bir múshel úlkendigim be?

Márýar. Eger ózińizge ózińiz jaqsylap úńilseńiz bir múshel úlkendikti de, jarty ǵasyr kishilikti de kórersiz.

Eset. Sen meni qaıda ákettiń?

Márýar. Onsha alystaǵan joqsyz, jarty ǵasyr ǵana. Qudaı úshin, bir mınýt qozǵalmańyzshy.

Eset. Kózimdi senen almasam qaıtedi?

Márýar. Tilegenim sol.

Eset. A, qudaı, Márýardyń osy sózin perishteniń qulaǵyna shalyndyra gór!

Márýar. Márýardy jalyndyra gór dep te tileńiz. (Salǵan sýretin oǵan alystan kórsetip.) Qalaı, unaı ma?

Eset. Keremet - aý, keremet - aý... Nendeı duǵa oqyrymdy da bilmeı qaldym-aý. Kóziń dep júrsem arbaýshy, qolyń eken ǵoı naǵyz sıqyrshy. Sol sıqyrly qolyńnan bir súıýge ruqsat etshi.

Márýar. Jazyqsyz qolǵa ondaı qastyq oılamańyz.

Eset. Astaǵypyralla. Saǵan qastyq oılaǵansha qara tasqa aınalsam bolmaı ma?

Márýar (daýystańqyrap). Qanash!

Qanash (shyǵa kelip). Ámirińizdemin.

Márýar. Ámirimde bolsań, aldyma kel de otyra qal. Eset aǵa, siz bossyz.

Eset. E, ekeýiń keshe ǵana «siz», «biz» dep syzylyp júr edińder, «sen» desetin semiz kúnge de jetken ekensińder ǵoı.

Márýar. Tiri bolsańyz semiz kúnderdiń talaıyn kóresiz áli. Qanash, Eset aǵanyń sýretine qarashy, tamasha emes pe?

Qanash. Sen bárimizden de Eset aǵany jaqsy kóredi ekensiń, men bul sýretten sony ǵana kórip turmyn.

Márýar. Ala qoldyq ala kóńilden shyǵady, meniń kóńilim esh ýaqytta ala bolǵan emes.

Qanash. Ala qol bolmasań meniń sýretimdi de dál osyndaı etip salshy.

Márýar. Betiń qısyq bolsa aınaǵa ókpeleme.

Qanash. Aǵasy, ruqsat etseńiz.

Eset. Men ruqsatymdy berip boldym - aý deımin. Azdap adasa jazdappyn, ol úshin keshirim suraǵan túrim mynaý bolsyn. (Márýardyń mańdaıynan bir súıedi de, úıge qaraı jóneledi, daýystap barady.) Bıaǵa, eli kóshken jaılaýdaı janym qulazyp barady. «Sarjaılaýdy» bir sarnatyńyzshy. (Ketedi.)

Márýar. Terezeden qaraǵandarǵa betiń kórinbesin, taý jaqqa qarap otyr.

Qanash. Sol taýǵa qarasam ákemniń sýreti elesteıdi.

Márýar. Ol men úshin maqtanysh. Esettiń sýreti, shynynda da, ózinen aınyǵan joq, endi ne buıyrasyńdar?

Qanash. Endi sol sýrettiń - jaq júnine jalǵasqan dóńgelek qara saqaly, aýyzyn kómip turatyn qoıý qara murty, tazdaı taqyr ıegi bolsyn.

Márýar. Aldymen tazdaı taqyr ıekti qorshaǵan qara saqaldy salyp alaıyn. (Bir qaǵazdy jyrtyp alyp sony syzǵylaı bastaıdy. Oılana qalyp.) Toqta, toqta... (Esettiń sýretine qarap.) Bizdiń Eset aǵanyń da ıegi taz. Mine, qara. Ol qansha muqıat qyrynsa da, men saqaldyń ornyn túgel qamtydym. Sol tuqyl jerdiń bárine saqaldy qaýlatsam sender izdep júrgen adamnyń sýreti shyǵa keledi.

Qanash. Sen qyz munan ári oqýshy bolma.

Márýar. Nege?

Qanash. Áýlıe bolyp ketetin túriń bar.

Márýar. Áýlıe bolsam da saǵan jeter emespin. Sony moıynda da, mynany aıtshy: Glaznev joldastyń izdegeni Eset aǵaıǵa uqsaıtyn bireý sekildi. Ol tabylǵan kúnde bizdiń tabarymyz ne?

Qanash. Ol tabylsa meniń ákemdi satqan aq kıimdi azǵynnyń da tabylýy múmkin.

Márýar. Onda men Eset aǵaıdy biraz kóreıin, sen telmire bermeı jaıyńa otyr.

Qanash. Betine qaraýǵa da bolmaı ma?

Márýar. Bolmaıdy.

Qanash. Nege?

Márýar. Oıdan jańyldyrasyń.

Qanash. Meniń telmire qaraǵanym seni oıdan jańyldyrsa, seniń kózińdegi bir ushqyn meni esten tandyryp otyr.

Márýar. Meniń kózimnen kóringen óz kózińniń ushqyny bolar.

Qanash. Anyq solaı bolsa, ózime qaıtyp bershi.

Márýar. Men óz qolymmen alǵanym joq, sen óz qolyńnan bergen joqsyń, kelgen ózi, ketse ózi ketsin.

Qanash. Ketkende qaıda ketedi?

Márýar. Qaıda ketsem de ózimmen birge ketedi.

Qanash. Aý, ekeýmizdiń úndespegen túrimiz osy ma?

Márýar. Oǵan da kináli sensiń.

Qanash (kúrsine sóılep). Oı, sorly jigitter - aı qalyńdyǵyn qashan qarmaǵyńdy qapqansha buıdalaǵan taılaqsyńdar - aý.

Márýar. Mundaı zarjaq taılaqty kórsemshi.

Qanash. Zarjaq bolmaý úshin, aıaǵyńdy jylytatyn jarǵaq bolyp jantaısam qaıtedi?

Márýar. Túzdegi taılaq ta, úıdegi jarǵaq ta boldyń, endi aspandaǵy tarǵaq bolýyń ǵana qaldy.

Qanash. Osy bizder ákemizdi óltirgen aq kıimdi azǵynnyń izine túsip otyrmyz ba, joq álde birimizdiń izimizge birimiz túsip otyrmyz ba?

Márýar. Jónińdi jada taptyń, onan da seniń manaǵy kúdigińniń izine túseıik. Ol ne?

Qanash. Ákeńniń biz quda túskeli kelgen kúngi aıtqan amanaty esińde me?

Márýar. Esimde.

Qanash. Sondaı qýanyshty kúni onyń ólerdegi amanatyn aıtqany qalaı?

Márýar. Óziń qalaı dep oılaısyń?

Qanash. Ol ne ekeýmizdiń keleshegimizge senbeıdi, ne óziniń jalǵan dostyqtan shekken bir azaby bar.

Márýar. Menimshe, ol senen seskenetin sekildi.

Qanash. Mine, qyzyq. Seniń ákeń be menen seskenetin?

Márýar. Solaı sekildi.

Qanash. Nege olaı sekildi?

Márýar. Nege ekenin bilmeımin, áıteýir, saǵan qaraǵan saıyn kózinen jalbarynyp jalynýdy kóremin.

Qanash. Sen ne sumdyqty aıtyp otyrsyń?

Márýar. Onyń nesi sumdyq?

Qanash. Senińshe, ákeniń balasyna jalynýy sumdyq emeı nemene, jaqsylyq pa?

Márýar. Sen munan bylaı maǵan bulaı qaraýshy bolmashy.

Qanash. Ol ne sóz?

Márýar. Ashýlanǵan kezińde túrińniń túr sıaǵy bolmaı ketedi eken. (Qanash oıda otyryp qalady, Márýar onyń sýretin áli de syzǵylap otyr.) Ay, sen meni tastap qaıda kettiń?

Qanash. Men ázir tirimin.

Márýar. Tiri ekenińdi bilemin.

Qanash. Tiri ekenimdi bilseń, ólgen soń aıtar sózińdi tirligimde maǵan estirtpe.

Márýar. Ákeıler kele jatyr .Mynany olarǵa sen kórsetetin bol. (Glaznev pen Qarjaý keledi.)

Glaznev. İske sát.

Qanash. Shyn tilese ákeler, isimizdiń bári sát. Tóreligin aıtyńyzdarshy, mynaý qandaı keremet?

Qarjaý (sýretti qolyna alyp qarap). Kúnim - aý, mynaýyń sýret emes tiri adam sekildi ǵoı. Gennadıı Gavrılovıch, qarańyzshy, shynynda, solaı emes pe?

Glaznev (sýretti qolynan alyp oılana qaraıdy da, áldekimdi esine túsirgisi kelip turǵany seziledi). Munyń tań qaldyratyn tamashasy sol qaıdaǵy bir jendetti meniń kóz aldyma alyp keldi.

Qanash. Jóndetti deısiń be?

Qarjaý (sýretti qolyna alyp oılana qaraıdy). Toqta, toqta! Myna qanisherdi men shyramyta bastadym. Mynaý baıaǵy Tasybaı bolystyń sýreti. Ollahı, sol.

Glaznev. Adamǵa adam uqsaı beredi. (Márýardyń betinen súıedi.) Raqmet, qyzym.

Márýar. Men «Ákelerdiń armany» atty bir sýret salýdy qıaldap júr edim, sony búgin sizderden bastaıyn ekeýlerińiz qatar otyra qalyp, armandaryńyzdy aıtyńyzdarshy.

Qarjaý. Meniń armanym az, sondyqtan aıtarym da az. Sóz kezegin sizge berdim, Gennadıı Gavrılovıch.

Glaznev. Meniń armanym az, boryshym kóp. Sol kóptiń birin aıtsam aıtaıyn.

Márýar. Boryshty aıtý armandy aıtýdan aýyr tımes pe eken?

Glaznev. Aýyrdy jeńildetken jaqsy.

Márýar. Kimde kim aýyrdyń jeńildengenin tilese tyńdaıtyn bolsyn.

Glaznev. Men zamandastarymnyń eı tómeni ózimmen teń bolýyn tileımin.

Márýar. Sosıalızmdi attap komýnızmge biraq jettińiz. Múmkin, teń bolýdyń kilti ne ekenin de aıtarsyz.

Glaznev. Onyń kilti - adamshylyq. Men osynda mynaý Qanash pen Zeınet jeńgeıdi kórgennen beri anyq sezindim. Adamshylyq degen zamannyń tamuǵyn da taptap júre beretin, taǵdyrdyń tálkegine kónbeıtin, tipti ajalǵa da alǵyzbaıtyn ǵalamat eken. Meniń sol úshin ómir boıy maqtanatyn túrim bar.

Márýar. Ol úshin maqtanýǵa urpaqtaryńyzdyń da pravosy bar. Biraq, zamandastaryńyzdyń bári birdeı ózińizdeı bolý-bolmaýy tabıǵattyń ǵana erkinde ǵoı.

Glaznev. Tabıǵat adamdy jaratýshy ǵana, sanaly etin ósiretin anasy - óziniń qoǵamy. Men óz semámnyń, óz kollektıvimniń aldynda sol qoǵamnyń mindetin atqarýǵa boryshtymyn. Bul sizdiń de boryshyńyz, Qarjaý Naımanbaevıch.

Qarjaý. Keshirińiz, men bir oıda otyryp ańdamaı qaldym, neni dedińiz?

Glaznev. Qaraýymyzdaǵy adamdardyń barlyǵy zamanymyzǵa saı bolsyn dedim.

Qarjaý. Qoldan kelmeıdi ǵoı, qoldap kelse kimniń qudaı bolǵysy kelmeıdi deısiz.

Márýar. Kózińizdi sál alysqa jiberińizshi.

Glaznev. Boryshymnyń biri osy bolsa, endi biri - Saıdalyny satqan azǵyndy tabý.

Qanash. Sol eki saparyńyzdyń ekeýinde de meni serik etip alǵaısyz.

Márýar. Sen - jol serigi, men - oı serigi.

Qanash. Bir ǵajaby, men soǵan da razy.

Márýar. Papa, endigi sózdiń kezegi sizge.

Qarjaý. Men bar armanyma aldaǵy sársenbi kúni jetemin. Sondyqtan ony aıtýdyń qajeti joq.

Márýar (sýretti sala otyryp sóıleıdi). Tilegińizdiń shegirtkeniń tileýindeı qysqa bolǵany qalaı?

Qarjaý. Shegirtkeniń tileýi qysqa ekenin sen qaıdan bilesiń?

Márýar. Ózim biletin jándikterdiń ishinde erteńgisin oılamaıtyn sol ǵana. Tym bolmasa, ózińizben - ózińiz ishteı syrlasyńyzshy. Qazir bir jaqsy oıǵa kettińiz, osy oıyńyzdan aırylmańyz.

Qarjaý. Shynynda, Gennadıı Gavrılovıchtyń jańaǵy bir sózi meni tym alysqa áketipti.

Márýar. Ondaı jaqsy oılar qansha alysqa ketse de kete berińiz, ókinbeısiz.

Qarjaýdyń daýysy. Sen qansha aqyldy bolsań da, ákeńniń syryn bilmeısiń, balam. Meniń aıtyp otyrǵanym - óz arymnyń aldyndaǵy boryshym.

Márýar. Eńseńizdi sál kóterińiz.

Qarjaýdyń daýysy. Myna bir-eki ýly jylan birese moınyma oralady, birese qoınyma tyǵylady. Tyǵylyp jatyp ta ózimdi shaqqysy keledi. Sondaı kúıde júrip eńseni qalaı kóterermin, qalaı?

Máryap. Papa, siz eńseniń ne ekenin bilýshi edińiz ǵoı.

Qarjaýdyń daýysy. Bárin de bilemin, balam, tek eńseni ezgen mynaý eki keselden qalaı qutylýdy bilmeımin... Taımastyń bandysyn syltaý etip jylqyshylardy myltyqpen qarýlandyrýdyń jolyn jaqsy tapqan sekildimin.

Márýar. Mini, osylaı jadyraı túsińizshi.

Qarjaýdyń daýysy. Biraq jaraly ańdaı ashynyp alǵan myna sumyraılardyń ony eleıtin túri joq-aý. Qapymyzdy bir tapsa, qalyń jylqyny aldyna salyp qashqaly júr. Olardyń bul surqıa syryn biletin men ǵana. Úndeýge dármen joq, úndeı qalsam olardan buryn ózim qurımyn. Ózimniń quryǵanym túk emes, balalarymnyń betine tańba bolamyn. Sonda qalaı, men óz kinámdi búrkeý úshin olardy qutqaryp jibermekpin be? Joq, ol bola qoımas. Shet jerge elimniń jylqysy túgili jibek qanat kóbelegin de jibere qoımaspyn. Qaterli kún týa qalsa, olardyń ekeýin de, ózimdi de joq etermin.

Bımende (sóıleı keledi). Gennadıı Gavrılovıch, men ázirmin.

Márýap. Naǵashy! Men ákelerdiń birine armanyń endi birine boryshyn aıtqyzdym. Ekeýiniń ortasyna otyra qalyp, atalyq aq tilegińizdi aıtyńyzshy.

Bımende. Balam - aý, meniń tilegimniń bári aq tileý ekenin sen jaqsy bilýshi ediń ǵoı.

Márýar. Namaz oqyǵan saıyn aq kıimdi azǵyndy kúnde bir qarǵap kún saıyn oǵan bir jańa azap tileısiz, ony da aq tileý deısiz be?

Glaznev. Jeńildińiz, otyryńyz da aıtqanyn oryndańyz. (Ortalarynan oryn usynady.)

Bımende. Qara nıettini qarǵaýdyń ózi aq tileý ekenin oılamadyń - aý, balam. Jaraıdy, men - aq jeńilgen bolaıyn. (Usynylǵan orynǵa otyra bere sóz bastaıdy.)

Ómir - beıne qıa jartas, sol qıa jartas betinde qıly-qıly joldar jatyr. Men aq nıetti adamdardyń birde - biriniń sol qıa jartastan mezgilsiz qulamaýyn tileımin.

Márýar (sýretti sala otyryp sóıleıdi). Tilegińiz netken asyl edi, aıta túsińizshi.

Bımende. Adam ózi istegen jaqsylyǵy men jamanshylyǵyna bir kezdespeı ketpeıdi. Bireýge istegen búgingi jaqsylyǵyń - erteńgi kórer raqatyń. Bireýge istegen búgingi jamanshylyǵyń - erteńgi kórer azabyń. Sol alýan túrli azaptyń biri - ar azaby. Ar azaby - óshpeıtin órt, emdelmeıtin dert. Aq nıetti adamdardyń birde - biriniń sol dertke ushyramaı, sol órtke sharpylmaýyn tileımin.

Márýar. Oılamaǵan jerdeı enegeli sóz estidim. Raqmet, atataı. Endi alysqa qarańyz da óz oıyńyzdy keze berińiz. (Bári de únsiz. Syrttan árqaısysynyń daýsy estiledi.)

Qarjaýdyń daýysy. Ras aıtasyń, Bıaǵa, sol ómir boıy óshpeıtin órtke sharpylǵan, sol ómir boıy emdelmeıtin dertke ushyraǵan menmin. Sirá, meni bul dertten elim ǵana qutqarar.

Glaznevtyń daýysy (kózi qolyndaǵy sýrette). Sen kimsiń? Eger de sen Tasybaıdyń balasy bolyp shyqsań, aq kıimdi azǵyndy da tabar edik - aý.

Qanashtyn daýysy. Myna qyzdy osyndaǵy barlyq ata-ana óziniń týǵan balasyndaı kóredi. Netken baqytty. Biraq qabaǵynda bir kirbeń bar, sony qalaı bilsem eken?

Bımendeniń daýysy. Saıası basshymyzdyń kózi áldekimniń qandy izine túsken sekildi, qaıda aparyp indeter eken?

Márýar. Endi bárińizge de raqmet.

Glaznev. Bárimizden saǵan raqmet. (Bári de tura bastaıdy. Saýys kele jatyr.)

Saýys. O, qazaqtyń qasqasy, orystyń jaısańy, bárińizge bir sálem.

Glaznev. Qalaı, oljaly qaıttyń ba?

Saýys. Meniń oljasyz kezim bolǵan emes. Jeteýin birden ákeldim. Onyń tórteýi qos aýyz, ekeýi jeke aýyz, bireýiniń aýyzy úsheý.

Glaznev. Aýyzy úsheýin Bı aǵamyzǵa, qalǵan altaýyn jylqyshylarǵa búginnen qaldyrmaı taratyp bergeısiń. (Dápterin alyp áldeneni jaza bastaıdy.)

Saýys. Jylqyshylar myltyq ata bilmeıdi ǵoı.

Glaznev. Bilmese men úıretemin. (Jazǵan qaǵazyn Qarjaýǵa beredi.) Mynaý adamdardy qalaı deısiz?

Qarjaý. (qaǵazǵa kózin júgirtedi de, Saýysqa usynady). Myna adamdardy keńsege keltir, olarǵa myltyqty tapsyra turyp, aıtarym bar.

Bımende. Patrondary jetkilikti bolsyn.

Saýys. Nemene, jaqyndap qalǵan jaý bar ma?

Glaznev. Shekaradan ótip, jerimizge jasyryn enip ketken jaý bar. Olardyń kózdegeni -bizdiń jylqylar.

Bımende. Taǵy da Taımastyń bandylary shyǵar.

Glaznev. Taımasty bilýshi me edińiz?

Bımende. Bilgende qandaı. Ana jyldary ol qaraqshy meniń týǵan kolhozymnyń jylqysyn eki jyl qatarynan shaýyp áketken-di. (Olar ketýge betteıdi.)

Márýar. Gennadıı Gavrılovıch, meniń sizde jumysym bar edi, kabınetińizde bolasyz ba?

Glaznev. Joq, qazir Bı aǵań ekeýimiz fermalardy aralap, armıaǵa jiberiletin sáıgúlikterdi úkimet komısıasynan buryn ózimiz iriktep shyǵamyz.

Saýys. Fermalardy aralasańyz oǵan jaýapty zootehnık Saýystyń keregi joq shyǵar.

Glaznev. Ózińiz bar deseńiz bar, joq deseńiz joq. (Márýarǵa.) Sen ne aıtpaqshy ediń, qyzym? (Márýar Bımende ekeýine áldeneni aıtyp turady.)

Qanash. Oılanyp qaldyńyz, sirá, keregińiz joq-aý.

Qarjaý. Saýys, sen munda kereksiń.

Saýys (ashýmen). Keregim nege joq, qane, janyń baryńda aıtshy. Qýraǵan jerdiń mamany seniń keregiń bolǵanda, myńǵyrǵan maldyń mamany meniń keregim nege joq? Qane, janyń barda jaýap ber.

Qarjaý. Já, ázil sózge nemene shamdana qalǵanyń.

Saýys. Ázildesetin bul meniń qashannan bergi qurdasym edi. Baıqa, balaqaı, men azamat soǵysy kezinde jaýdyń bombasynan jyndana jazdaǵan adammyn. Eger sol jynym ustaı qalsa, qalta bombasy bolyp jarylarmyn da, qarnyńdaǵy jynyńdy aýyzyńnan aqtararmyn.

Qanash. Dál osy sózińiz ótirik.

Saýys (órshelenip). Nemene ótirik, nemene, janyń baryńda ashyq aıt, nemene ótirik?

Qanash. Sizdiń bomba bolyp jarylatynyńyz ótirik.

Saýys. Eger jarylsam she?

Qanash. Onda aqtarylatyn ózińizdiń jynyńyz.

Saýys. Tap qazir, tap osy jerde bomba bolyp jarylyp, kúlińdi kókke ushyraıyn ba?

Qanash (kúle sóılep). Meniń kúlim bolyp kóringen ózińizdiń janyńyzǵa úımelegen qara shybyndar bolar.

Saýys. Joldas dırektor, men ne estip turmyn?

Qarjaý. Men dáriger shaqyrtaıyn, ózińniń ne aıtyp, ne estigenińdi sonan surasań qaıtedi?

Saýys. Dáriger? Ol nege kerek?

Qarjaý. Seniń eski syrqatyń qoza bastaǵan sekildi.

Saýys. Maǵan ondaı jala jappańyz, joldas dırektor, men eshqandaı syrqat emespin.

Qarjaý. Syrqattanýǵa jaqynsyń. (Glaznevqa.) Munyń osyndaı eki-úsh mınýttyq ustamaly syrqaty bar edi, sizder ony elemeńizder.

Qanash. Onda bul kisige obal jasap júr ekensiz.

Saýys. Nemene obal? Tilińdi jelkeńnen shyǵarsyn demeseń aıt janyń barynda, nemene obal?

Qarjaý. Qaraǵym Qanash, saǵan ne bolǵan, ózi neleý adamdy...

Saýys. Neleý? Neleý degen nemene? Men be neleý? (Qanashqa.) Al, Moskvadan oqyp kelgen, danyshpanym, sen túsindirshi, «neleý» degen ne? Adam ba, saıtan ba?

Glaznev. Qanash, sen maǵan kereksiń. (Olar kete beredi. Sahnada Qarjaý men Saýys.)

Qarjaý. Sen nemene, múldem naqurystanyp ketkeniń.

Saýys. Shurq etpeńiz, sizdiń esińizdiń durystyǵynan meniń naqurystyǵym áldeqaıda paıdaly. Taktıka kerek, taktıka. (Kete beredi.)

Qarjaý. Qaıda kettiń?

Saýys. İzime túskenderdiń izine túsemin. Eger olar meniń izimdi taba qalsa, jelkelerin kesemin. (Ketedi.)

Qarjaý (jalǵyz). Iá, keskileser kún jaqyndady. Sender basqanyń emes meniń jelkemdi kesseńder eken. Sonda men tap jaýlarynyń qolynan ólgen bolar em. (Úı jaqqa daýystap.) Aý, Dámejan, keń otyryp bir keńeseıik, qudaǵı ekeýiń beri kelińdershi. (Zeınet pen Dámeli kele jatady.)

Dámeli (sóıleı kiredi). «Dámejan» degen sózin tym tátti eken, aıtar keńesiń ashshy bolmaǵaı.

Qarjaý. Men keýdemdi shattyq kernegen shaqta edi-aý.

Dámeli. Ashshy sózdi ózine aıtar shaǵyńda meni osylaı jelpýshi ediń, osy sapar ózińdi jelpiseń qaıtedi?

Qarjaý. Men keýdemdi shattyq kernegen shaqta ashshy sózdi aıta bilmeımin.

Dámeli. Uzaǵynan deıinshi.

Zeınet. Ekeýińniń ázilderiń ádemi saz sekildi tyńdala beredi, bul nelikten?

Dámeli. Tiri bolsańyz ondaı ádemi sazdyń talaıyn estısiz áli. Nelikten ekenin sonda ózińiz tabasyz.

Qarjaý. Zeke, mynaý mıýasy máýelegen baqshanyń, mynaý jánnáttaı jaınaǵan dúnıeniń erteńgi ıesi kim? Men sizderden sony suraǵaly shaqyrdym.

Dámeli. Kómeıińe túsindim, shalym, aıta ber.

Qarjaý. Saǵan aıtarym: bir juma degeniń bir saǵattaı, zymyrap óte shyǵady. Sondyqtan, toıǵa osy bastan daıyndala ber.

Dámeli. Ózimiz de sony keńesip shyqtyq...

Qarjaý. Sizge aıtarym, Zeke, bizder eki jarty bir bútin bolǵanymyzǵa máz bolmaı, urpaqtarymyz jaǵatyn ottyń alǵashqy alaýyn óz kózimizben kórip keteıik. Ol úshin toı ótisimen... (Sahnanyń tórine taman baryp jerdi teýip qalady.) Tap osy jerge balalarǵa arnap jańadan bir úı salaıyq.

Zeınet. Mundaı izgi tilekti qabyldamaıtyn keseldigim joq. Biraq jaqyn adamdardyń alystan syılasqanyn jaqsy kórýshi edim.

Qarjaý. Bir semály adamnyń alystan syılasqany - arazdyqtyń salqynyndaı seziler, oılanyńyz.

Zeınet. Dámetaı, sen ne deısiń?

Dámeli. Men bar bılikti endi sol eki balanyń qolyna bersek deımin.

Zeınet (Dámelini bir qolymen qushaqtap keýdesine qysady). Osyndaı aqyldy sózderdi sen qaıdan taba beresiń osy.

Qarjaý. Menen daryǵan ǵoı.

Dámeli. Onysy ras, óziniń jegeni qaspaq, maǵan jegizetini qaımaq.

Qarjaý. Men munyń osy sózine de qarsy emespin.

Zeınet. Dámetaı, fý, burynǵy ádetimmen Dámetaı deı berýimdi qarashy. Ekeýimiz bazar jaqqa baryp qaıtsaq qaıtedi?

Dámeli. Bul da aqyl. (Ekeýi kete beredi.)

Qarjaý. Qashan da tileıtinim sát-sapar. (Jalǵyz.) A, qudaı, tym bolmasa jalǵyzymnyń osy qyzyǵyn kórgenshe qyrsyǵyńnan saqtaı gór.

Eset (aǵash arasynan shyǵa kelip). Qudaıyńyz menen sálem aıtty, ol tilegi qabyldanýdan kesh qaldy dedi.

Qarjaý. Astapyralla, sózińniń tórkini netken jaman edi.

Eset. Sózimniń tórkini de, ózi de jaman.

Qarjaý. Taǵy da ózimdi - ózime óshiktirgeli kelgen ekensiń ǵoı, bul sapar esebińnen jańylǵan bolarsyń.

Eset. Men eki dúnıeni sýdaı sapyrsam da, esebimnen janylmaımyn. Ajalyńyz jaqyndady, sizge sony ǵana sezdirgeli keldim.

Qarjaý. Ózimniń de tilegenim ajal. Sol ajaldy ózgeden emes, senen tileımin, senen.

Eset. Aý, satylǵysh aǵamyz - aý, aq kıimińiz tozsa da, azǵyn atyńyz áli qaz qalpynda edi ǵoı. Taǵy kimge satylǵan edińiz.

Qarjaý. Ákeńniń aldaýyna túsip adasqan basym Saıdalyny satty da, ómir boıy azap tartty, tym bolmasa sen aıasańshy.

Eset. Men sol sizdi aıaǵandyqtan kelip turmyn. Adaldyǵyma kózińizdi jetkizý úshin maıdandas dostaryńyzǵa ajal bolyp tıgen áıgili hatyńyzdyń bir danasyn ala keldim. Mine, óz jazýyńyzdy ózińiz tanyrsyz da, myna bir sózderińizge túsinersiz. Oqyńyzshy. (Ózi oqıdy.) «Áýlıetastyń shyǵys jaq betinde qalyń qara búrgen bar. Sol qara búrgenniń arasynda jan kózine túspeıtin bir bar. Men keýdemdi aq shúberekpen orap alyp tań biline sol qýystan shyǵamyn da, belgi beremin. Sholǵynshylar menen kóz jazbaı izimnen júrip otyrsyn». Munan arǵysyn oqymaı-aq qoıaıyn. Esińizge bári de endi túsken bolar.

Qarjaý. Ótkendeginiń bári de tústi esime, erteńgi kóretinim de kóz aldymda. Sondyqtan kúnde ólgenshe bir-aq óleıin, júre qal.

Eset. Qaıda?

Qarjay. Týra NKVD-niń ózine baramyz da, men Saıdalyny satqan aq kıimdi azǵyn ekenimdi aıtamyn. Sen meni azdyrǵan, sarbazdardy qyrǵynǵa ushyratqan Tasybaı bolystyń balasy Satan, jalǵan atty jamylyp júrgen jaý ekenińdi aıtasyń. Munan basqa jol maǵan da, saǵan da qalǵan joq. Júr.

Eset (qarqyldap kúlip). Oı, erim - aı, ózi qaltyrap tursa da, maǵan aıbat shegýin qara. (Oılana qalyp.) Bir esepten, osyńyz tabylǵan aqyl eken-aý, barsaq baraıyqshy. Qashanǵy qoıan bola beremiz, qasqyr bolmasaq ta qarsaq bolarmyz, osylaı bir ójettenip kóreıikshi. Júrińizshi. (Qarjaýdyń qolynan súıreıdi.)

Qarjaý. Basym aınalyp ketti, kishkene toqtashy.

Eset. Basyńyz aınalsa da, júregińiz aınymasyn. Aldyńyzda eki jol jatyr, ne NKVD - ge baryp berilesiz, ne erteń keshten qalmaı áskerge ázirlengen alty júz saıgúlikti aldyńyzǵa salasyz da shetke qashasyz. Jolyńyz ashyq, men bastaǵan serikterińiz de, alty júz jylqy da ázir.

Qarjaý. Joq, baýyrym, men seniń ákeńniń tiline azyp, azǵyn jolǵa túskende, osy týǵan jerdi qımaǵandyqtan, ólsem osy jerde elý úshin túskenmin. Endi qartaıǵan shaǵymda qurt-qumyrsqa jeıtin eldiń ishine baryp ólgenshe, óz jerimniń qurt-qumyrsqasyna jem bolamyn, jolyń bolsyn, tezirek ket. Glaznev seniń ákeń Tasekeńniń sýretin taýyp alypty. Endi olarǵa seniń kim ekenińdi tabý qıyn emes. Qazirdiń ózinde izińdi ańdýshylar bolýy múmkin, saqtan.

Eset. Meniń kim ekenim tabylsa, aq kıimdi azǵynnyń kóri qazyldy deı berińiz.

Qarjaý. Ony ózim de bilemin, sondyqtan da men seniń aman ketkenińdi tileımin.

Eset. Ketpegenimdi tilemeısiz be?

Qarjaý. Tilemeımin, izińe túsip júrgenderdi sezseń óziń de tilemeısiń?

Eset. Sonda men Sovet ókimetinen kegimdi almastan, aldyma eń kemi eki júz jylqysyn salmastan ketpekpin be?

Qarjaý. Meniń baıqaýymsha, qazirgi shekaradan jylan júristi, jolbarys júrekti jaıaýlar ǵana óte alady.

Eset. Ym... solaı deńiz... Siz endi meni jaıaý jibermeksiz, a?

Qarjaý. Taǵy da aıtamyn, maǵan nanbasań shyǵyp ketken saıaqtardy izdegen bolyp shekara jaqty sholyp qaıt.

Eset. Siz burynǵydaı emes, qartaıa bastaǵan sekildisiz, sonyń mánin aýlaǵyraq baryp keńeseıikshi. (Olar ketedi, ekinshi jaqtan Qanash pen Márýar kórinedi. Qanash eki kózin shart jumyp alyp áldeneni kúbirlep keledi, kúbirleıdi de, eki saýsaǵyn túıistirmek bolyp, birin-birine qaıta-qaıta shúıildiredi. Bir kezde saýsaqtary túıisedi.

Qanash (túıisken saýsaqtaryna tańdana qarap). O, ǵajap!

Márýar. Ol ne?

Qanash. Bizdiń bul qýanyshymyzǵa qatty qýanatyn bir-aq adam.

Márýar. Ol kim, men be?

Qanash. Joq.

Márýar. Onda óziń boldyń ǵoı.

Qanash. Men de emespin, sen de emessiń, sheshelerimiz de emes, bárimizden beter qýanǵan seniń ákeń.

Márýar (qýanyp). Anyq pa, sen anyq solaı deımisiń?

Qanash. Saýsaqtarym solaı deıdi.

Márýar. Júregiń ne deıdi?

Qanash. Júregimniń de aıtary sol. (Zeınet pen Dámeli kele jatyr, Dámeliniń qolynda aýyrlaý zaty bar keıindep keledi.)

Zeınet (anadaıdan). Oı, aınalaıyn, aı - kúnim meniń. Osyndaı aı men kún menen basqa kimde bar eken?

Dámeli. Zeke - aı, ekeýin álden baýraı bastadyńyz - aý.

Zeınet. Munan bulaı «meniki» degenim - seniki, «seniki» degenim - meniki. Sen sony osy bastan uǵyp al.

Dámeli. Ony, ásirese, sender uǵyp alyńdar.

Qanash. Bárin de uǵamyz zatyńyzdy kóterýge ruqsat etińiz.

Dámeli. Zekeńniń sen ekeýine artqaly ákelgen júgi de jeńil emes. Aldymen sony kóterip alyńdar. (Bógelmesten úı jaqqa ótip ketedi.)

Márýar. Mama, sizdiń júgińiz kózge kórinbeıtin sıqyry bar birdeńe me?

Zeınet. Baıǵazysyn qazir bermeseńder ony toǵyz aı, toǵyz kúnnen keıin kóresińder.

Qanash. Toǵyz aı, toǵyz kún? (Márýar Zeınetke betin tóseıdi, sebebin bilmesten Qanash ta betin tóseıdi. Zeınet ekeýiniń betinen eki súıedi de, jaýlyǵynyń astyńǵy tusynan jas náresteniń kestelengen ádemi kóılegi men shalbaryn sýyryp alady. Qanash ańyryp.) Mama, bul ne? (Zeınet jaýap bermesten náresteniń kıimin kóz aldyna kólbeńdetedi. Márýar shalbardy alyp Qanashtyń basyna kıgizedi de, úıge qaraı júgirip ketedi. Qanash balaǵyn sıpaı otyryp.) Mama, munyńyz sál uıattaý bolǵan joq pa?

Zeınet. Jaqsylyqtyń uıattyǵy bolmaıdy, balam.

(Syrttan mashına dybysy estiledi, Qanash qaraı salyp ushyp túregeledi.)

Qanat. Mama, balańyzdyń da maıdany bastaldy. Myna kelgender bizdiń ekspedısıanyń adamdary. Men olardy ózimizdiń úıge ornalastyraıyn, kiltińiz qaıda?

Zeınet. Oń jaq qaltamnan ala ber. (Ózi kıimderge shattana qaraǵan úmit qushaǵynda. Qanash onyń qaltasynan kilt ala sala júgirip ketedi, Zeınet jalǵyz.) Qyzyq, á? Keshe ǵana edi Qanashymnyń azamat bolýyn armandaıtynym, ol tilegime jetip edim, endi nemereni arman ete bastadym. (Kózin jerden almastan súlderin súıretip Qarjaý kele jatyr.) Aý, ózińdi-óziń súıregendeı munsha ne boldy? (Qarjaý ún qatpastan, sol súıretilgen qalpyn buzbastan aqyryn óte beredi.) Qarjaý, kishkene toqtashy.

Qarjaý. Toqtaı almaımyn.

Zeınet. Nege?

Qarjaý. Aıta almaımyn.

Zeınet. Neni?

Qarjaý. Bilmeımin.

Zeınet. Men seni qýantaıyn dep edim.

Qarjaý. Aıta berińiz, báribir men qýanbaımyn.

Zeınet. Nege qýanbaısyń?

Qarjaý. Aıta almaımyn.

Zeınet. Neni aıta almaısyń?

Qarjaý. Bilmeımin.

Zeınet. Men nemereme arnap elde joq mynandaı kıim ákeldim. Baıǵazysyna ne berer ekensiń?

Qarjaý (toqtaı qalyp). Nemene? (Qýanyp.) Nemere deısiz be?! (Jalt qarap Zeınettiń qolyndaǵy kıimdi kóre sala ushyp baryp Zeınetti qushaqtaı alady.) Nemere?! Zeke, siz netken baqytty jan edińiz.

Zeınet. Ay, jańa, báribir, men qýanbaımyn degeniń qaıda?

Qarjaý (Zeınetti qushaqtaı alyp, shyr kóbelek aınaldyrady). Mende de júrek bar, Zeke, mende de júrek bar. (Sol sózdi qaıtalap, Zeınetti úıire beredi.) Nemere, ne-me-re... Basqa baqyt degen nemene. Nemere... Mende, mende de nemere bar. Ne-me-re! Ne-me-re! (Shymyldyq aqyryn jabyla bastaıdy. Qarjaý sol «nemere» degen sózdi bar shattyq daýysymen aıtyp Zeınetti úıire beredi.

Shymyldyq.

Úshinshi sýret

Sahna sol qalpynda.

Shalqyǵan mýzyka, alýan túrli shadman daýystar.

Daýystar. O, ata menen analar, toı toıǵa ulassyn!

─ Toılaryńyzdyń quty darıa bolyp tasysyn!

─ Balalardyń aıy - kún bolyp jaınasyn!

─ Shaıy maı bolyp qaınasyn!

─ Ómirleri ómirdiń ózindeı uzaq bolsyn!

─ Dostary kóp, dushpandary joq bolsyn!

─ Aǵynan, uzaǵynan. Aǵynan, uzaǵynan!

─ Aq tilekter árqashan da qabyl bolsyn, ámın.

─ Ámın... ámın..

─ Jastar keledi, jastar keledi.

─ Analardyń altyn kúmisi, aqyndardyń asyl jyry shashý bolyp shashylsyn, shashý - shashý!..

─ Shashý, shashý...

Betashar aıtylady, ony qoshamettegen daýystar dý kóterilip baryp basylady. Mýzyka. Jas jubaılar túrinde kıingen Márýar men Qanash bastaǵan jas-kárisiniń bári sándi kıingen shubar top par - parymen bılep sahnany bir keship ótedi. Sahnada jan qalmaıdy, azdan soń Qarjaý keledi.

Qarjaý. Jalǵannan kórgen jalǵyzym, jaryq dúnıemniń jalǵyz kúni, Márýarym, seni qutty uıada qondyratyn kún jetti. Endi tek seniń betine shirkeý bolmaı jer betinen tezirek joǵalsam eken, tezirek... tezirek... Oı, opasyz dúnıe-aı, maǵan aq ólimdi de qımadyń - aý... qımadyń - aý... qımadyń - aý... (Sol bir sózdi qaıtalap, sahnanyń ana shetine bir, myna shetine bir ketedi. Jan-jaǵyna urlana qarap, kavkazdyqtarsha kıingen Saýys jar astynan shyǵa keledi. Qarjaýǵa alystan arqan tastaıdy, tastaı almaı, aıaǵyn ańdı basyp Qarjaýǵa jaqyndaıdy, omyraýynda jalǵyz tal gúli bar.)

Saýys. O, meniń asqar belim, shalqar kólim, samal jelim, saýmysyz?! Toıyńyz qutty bolsyn!

Qarjaý. Aıtqanyń kelsin. Óziń kavkazdyqtarǵa uqsap ketipsiń ǵoı.

Saýys. Márýarjannyń toıynda Alataý men Kavkazdy birdeı dirildetetin qanjar bıin bılegeli keldim. Aldymen aq tilegime orap ákelgen myna gúlimdi qabyl alyńyz.

Qarjaý. Gúlińe orap ákelgen ýyń da bar sekildi ǵoı.

Saýys. Ony qaıdan bildińiz?

Qarjaý. Eki kóziń qantalap, eriniń kezerip ketipti.

Saýys. Ernimdi kezertken - ózimniń qasiretim, kózimdi qan talatqan - Esetim.

Qarjaý. Esettiń nemene kegi?

Saýys. Ol ekeýimiz sizdiń nusqaýyńyz boıynsha shekara jaqty barlap qaıtqan edik, jolymyzdy tosqan belgisiz bireýler ony óltirip ketti.

Qarjaý. Qaıda, qashan?

Saýys. Búgin shańqaı túste, Áýlıetastyń arǵy jaq syrtyndaǵy elsiz dalada. Basshysy qaba saqaldy qara shubar bireý.

Qarjaý. Qaba saqaldy qara shubar?

Saýys. Qasynda jalańdaǵan eki jigiti bar. Úsheýi de qala adamdarynsha kıingen, úsheýiniń de mingeni jylan baýyrlanǵan júırikter, úsheýiniń de taqymdaryna qystyrǵan sholaq myltyǵy, súıretken muz taban soıyldary bar. Qara shubary Esetti tanıtyn bireý.

Qarjaý. Tanıtyn? Ony qaıdan bildiń?

Saýys. Biz jaqyndaı bere túrlerinen seskenip qashýǵa yńǵaılanyp edik, qaba saqal: «Eı, Satan myrza, ákeń Tasybaıdyń kórine kirseń de menen endi qutylmaısyń, oǵymdy shyǵyndamaı toqta», - dedi aqyryp. Esettiń astyndaǵy Oq shabdar, meniń astymda Jezkıik edi, ekeýimiz de juldyzdaı aqtyq. Olar da atyna qamshy basyp, myltyqtaryn ústi-ústine atyp keledi. Bir kezde menen qıys alda kele jatqan Esettiń arqasyna aq tyrnaqtyń úlkendigindeı kók tútin úıirile qaldy, sol kók tútin úıirilgen jerden qan burq etti. Esettiń «ah» deýge ǵana shamasy keldi, shalqaıa bere qaıta eńkeıip edi, arqasynan atqyǵan qany basynan asyp, atynyń jalyn jaýyp ketti.

Qarjaý. Óziń jaıratqandaı sóıleıdi ekensiń, óligi qaıda?

Saýys. Qulaǵan kezde aıaǵyn úzengiden shyǵara almaı, denesi atynyń tepkilengen baýyrynda ketti, Siz sol qaba saqaldy qara shubardyń kim ekenin oılana berińiz, men Márýarjanǵa gúlimdi óz qolymmen tapsyryp keleıin. (Qarjaýdyń qolyndaǵy gúldi ala sala júgirip ketedi.)

Qarjaý. Bar qısyny shyndyqqa jaqyn. Qaba saqaldy qara shubary Taımasqa uqsaıdy. Onyń Esette eski kegi bary da ras, óıtkeni Esettiń byltyrǵy ólgen áıeli sonyń toqaly desetin. Biraq bórilerdiń birin-biri osylaı jegeni ras bolsa, mynaý munda ne úshin keldi? Munda bir maqsat bar. Sirá, meniń eń aqyrǵy zor maıdanym jaqyndaǵan bolar. (Qaltasynan pıstoletin alyp, atylatyn ázirge keltiredi.) Tipti kútken saǵatym soqqan sekildi. (Saýys kele jatyr, Qarjaý pıstoletin ustaǵan qolyn beline qoıady.)

Saýys (kelgen jaǵynan daýystap). Men qazir Qarekemniń buıryǵy boıynsha asyǵys aýdanǵa baramyn da kelemin, oǵan deıin dýmandy mensiz dýyldata berińder. (Qarjaýdyń qasyna jetip keledi.) Qalaı, qaba saqaldy qara shubardyń kim ekenin taptyńyz ba?

Qarjaý. Taptym. (Saýystyń jaǵasynan ustaı alyp.) Ol sensiń. Eger de sen bolmasań, aýdanǵa habarlamastan munda nege keldiń?

Saýys. Býynyp kettim, jan kerek bolsa bosatyńyz.

Qarjaý. Maǵan endigi keregi jan emes, seniń qanjaryń.

Saýys. Solaı bolar, óıtkeni qara shubar bandynyń aýzynan «Satan, Tasybaı» degen sózderdi estigende, meniń kózime sizdiń domalanyp jatqan basyńyz elestegen edi.

Qarjaý. Meniń basym nege domalaıdy?

Saýys. Esettiń kim ekenin ekeýmizden basqa jan bilmeýshi edi ǵoı.

Qarjaý (ony eregistirýge bekinedi). Eger jalǵyz basym Tasybaıdyń balasy úshin domalasa, sen úshin nem domalar eken?

Saýys. Men úshin domalaıtyn asaý attyń quıryǵyna baılanǵan búkil deneńiz.

Qarjaý. Apyr-aı, kóseýiń tym qysqa eken, qolyń kúıip qalmas pa eken?

Saýys. Meniń kóseýim qysqa bolsa da, siz órteletin tamuqtyń otyn kóseı alady. (Qanjaryn sýyryp alady.) Aldymen bir suraýǵa jaýap berińiz. Meniń qatynym Áýes sizge áýes deıdi, sol ras pa?

Qarjay. Seniń Áýesiń maǵan emes, men oǵan áýespin. Osy ma edi estimegiń? Qane, óziń sol qatynyńnyń qatyny bolmasań sal qanjaryńdy, sal, shartyq neme.

Saýys. Qalaı salaıyn? Bylaı ma? (Ózi qylqynyp tursa da, qaıyspaı Qarjaýdyń ishine qanjar salady.) Joq álde bylaı ma? (İshin basa qulap bara jatqan Qarjaýǵa qanjaryn taǵy salady. Qarjaý qulap túsedi. Saýys qanjarynyń qanyn aǵashqa janı súrtip tur.) Qosh bolyńyz, meniń qamqorshym, bes jyl boıy panamyz bolǵan eńbegińiz amalsyzdan osylaı aqtaldy. (Aldyna qarap.) Sen de qosh bol, týǵan jer. Kúnińniń kózine kórinbeı, túnińde ǵana zymyraıtyn men bir seniń jaraly jarqanatyń. Biraq jarqanat bolsam da, búgin úsh adamnyń qanyn tóktim, áli de talaıdyń qanyn tógermin. (Atqı jóneledi, jer basyna jetken kezde Qarja ony atyp jiberedi. Saýys shalqalap baryp qulap túsedi. Qarjaý táltirektep tura bastaıdy, qulap túsip qaıta túregeledi. İshin basqan qolynyń saýsaqtarynyń arasynan qany kórinedi.)

Qarjaý (jerde jatqan arqandy alyp, bir qolymen belin oraı bastaıdy). O, adasqan basym, qaıda kettiń domalap? Qany dop bop atylyp, meni osylaı jaıratqan sen netken kıeli jan ediń Saıdaly?.. Eı, qaısyń barsyń?.. Jalǵyzymnyń betine shirkeý bolmaı, qyzyǵynyń shyrqyn buzbaı tezirek sý túbine keteıin, moınyma tas baılap óligimdi ózenniń eń tuńǵıyǵyna tezirek tastańdarshy... tezirek, tezirek... tezirek... Eı, qaıdasyńdar, qabyrshylar. (Táltirektep ketip bara jatady.) Qaıdasyń meniń ózime ózim shaqyrǵan, ajalym? Qaıdasyń meniń ózime ózim qazǵan, qabyrym? (Oılanyp toqtaı qalady, qaıta burylady.) Márýarym, jalǵannan kórgen jalǵyz baqytym, bar jetken jalǵyz armanym, qaıdasyń? Tym bolmasa seni kórip jatyp óleıin de, kelseńshi, kelshi qasyma, kórinseńshi kózime, Márýarym... Márýarym...

Saıdalynyń daýysy. Sen taǵy da adastyń, Qarjaý, Márýar meniń balam. Myna ton sonyń aıǵaǵy.

Qarjaý. Ámın.

Saıdalynyń daýysy. Bul - seniń shyn tilegiń. Men oqqa ushqan kúnnen bastap sen adamshylyq jolyna tústiń, sol kúnnen bastap meniń arýaǵymnyń aldynda aqtalyp, lastanǵan aryńdy tazartý úshin sanaly ómirińdi túgel sarp ettiń. Men kóksegen baqytty zamanǵa sen jettiń. Sen sonyń bárine jaý oǵyna keýdeńdi tósegen erlikterińmen, eldiń ıgiligine etken eńbekterińmen jettiń. Bir kezde istegen jaýyzdyǵyń jalǵan komýnıstikpen búrkep, bar jaqsylyqqa jaýyzdyq joldarmen jetip júrgen keıbir surqıalarmen de kúresip óttiń. Biraq, sonyń birde-biri aqtaı aldy ma?

Qarjaý. Joq, sondyqtan da ar azabyn shegýdemin.

Saıdalynyń daýysy. Iá, opasyzdyq - ardyń daýasyz derti. Onyń daýasy tek ajal ǵana. (Qarjaý teńselip baryp sahna shetindegi asha butaqty jýan aǵashqa baryp súıenedi. Sahnanyń ekinshi jaǵynan toı-dýmany jaqyndaıdy.)

Bımende (sahna shetine shyǵa bere qolyndaǵy dombyrasyn kókke sermep). O, halaıyq, tolqyn men tolqyn týlasqandaı toıymyz toıǵa ulassyn. Bastańdar, jastarym; qostańdar, qarttarym. (Jastar toby bıleı shyǵady. Olardyń ishinde qalpaqtaryn jelpildetip ken zertteýshiler de júr. Zeınet, Dámeli, Glaznev, taǵy basqalar Bımendeniń qasyna kelip toqtaıdy. Shattyq bıi qyzý júrip jatyr. Jany qansha qınalsa da, bularǵa alystan qyzyǵa qarap aýlaqta Qarjaý tur, júzinde shattyq, kózinde jas. Basqalar ony baıqamaıdy.)

Dámeli. Jastar bastady ǵoı, qarttar nege qostamaımyz? Kelińiz, Bı aǵa. (Bımende ekeýi bılegen bolady.)

Zeınet (Glaznevqa). Onda biz nege turmyz?

Glaznev. Báse (bıdi bastaı bere toqtap), siz ekeýimiz ózimiz úshin de, Saıdaly úshin de bıleımiz. (Ekeýi bıleı jóneledi.)

Qanash (Márýarmen bılep júrip bularǵa jaqyndaıdy). Onda bılerińiz ákemniń qanyndaı qyzýly bolsyn. Mine, bylaı... (Bıdi qyzdyra túsedi, Shymyldyq aqyryn jabyla bastaıdy.)

Shymyldyq.

---