InfoHub Logo

Kún sáýleli jylytý júıeleri dep jylý kózi retinde kún radıasıasynyń energıasyn qoldanatyn júıelerin aıtady. Basqa tómen temperatýraly jylý berý júıelerinen sıpattamalyq aıyrmashylyǵy – arnaıy gelıoqabyldaǵysh elementtiń qoldanylýy bolyp tabylady. Gelıoqabyldaǵysh kún radıasıasyn qabyldaýǵa jáne ony jylý energıasyna túrlendirýge arnalǵan.

Kún radıasıasyn qoldaný tásiline baılanysty tómen temperatýraly jylý berýdiń kún sáýleli júıesi pasıvti jáne aktıvti bolyp bólinedi.

Pasıvti dep kún sáýleli jylytý júıesi atalady, onda kún radıasıasyn qabyldaıtyn jáne ony jylýǵa túrlendiretin element retinde ǵımarattyń ózi nemese onyń jeke qorshaýlary qyzmet etedi (ǵımarat-kollektor, qabyrǵa-kollektor, shatyr-kollektor jáne t.b.

Aktıvti dep tómen temperatýraly jylý berýdiń kún sáýleli júıesi atalady, onda gelıoqabyldaǵysh ǵımaratqa qatysy joq jeke táýelsiz qurylǵy bolyp tabylady.

Aktıvti gelıojúıeler kelesideı toptalady:

-  belgilenýi boıynsha (ystyq sýmen jabdyqtaý júıeleri, jylytý, aralas júıeler jylý-sýyqpen qamtý maqsaty úshin);
-  jylý tasyǵyshtyń qoldanylý túri boıynsha (suıyqty – sý, antıfrız jáne aýaly);
-  jumys isteý uzaqtylyǵyna baılanysty (jyl boıǵy, mezgildik);
-  syzba nusqanyń tehnıkalyq sheshimi boıynsha ( bir-, eki-, kópkontýrly).

Aýa jumys parametrleriniń barlyq dıapazonynda keń taralǵan, qatpaıtyn jylý tasyǵysh bolyp tabylady. Ony jylýtasyǵysh retinde qoldanǵan kezde jylý berý júıesin jeldetý júıesimen úılestirýge bolady. Biraq, aýa – az jylý syıymdylyqty jylýtasyǵysh, ol aýa jylý berý júıesi qurylǵysyna, sýly júıelermen salystyrǵanda, metal shyǵynyń joǵarylaýyna ákeledi.

Sý jylý syıymdylyqty jáne qolaıly jylýtasyǵysh bolyp tabylady. Biraq, 0ºS-tan tómen temperatýra kezinde oǵan qatpaıtyn suıyq qosý kerek. Odan basqa, ottegimen qanyqqan sý qubyr jáne apparattardyń tat basýyn týǵyzýyn eskerý qajet. Biraq, sýly gelıojúıelerde metal shyǵyny aıtarlyqtaı tómen, bul ony keń qoldanýǵa yqpal etedi.

Mezgildik ystyq sýmen jabdyqtaý gelıojúıeleri ádette bir kontýrly, jazǵy jáne ótpeli aılarda, syrtqy aýanyń oń temperatýrasy kezeńinde jumys isteıdi. Olarda qosymsha jylý kózderi bolady, nemese qyzmet etiletin obektiniń taǵaıyndalýyna baılanysty jylý kózderinsiz - aq jumys isteı alady.

Ǵımaratty jylytýdyń gelıojúıeleri eki kontýrly nemese kóp jaǵdaıda kóp kontýrly, sonymen qatar ártúrli kontýrlarǵa ártúrli jylýtasymaldaǵyshtar qolanylý múmkin (mysaly, gelıokontýrda – qatpaıtyn suıyqtardyń sýly eritindileri, aralyq kontýrlarda – sý, al tutynýshy kontýrynda - aýa).

Ǵımaratty jylý - sýyqpen qamtý maqsatyndaǵyjyl boılyq áreketti aralas gelıojúıeler kóp kontýrly.Organıkalyq otynmen nemese jylý transformatorymen jumys isteıtin dástúrli jylý generatory túrindegi qosymsha jylý kózinen turady.

Aktıvti kún sáýleli júıeniń negizgi elementteri gelıoqabyldaǵysh, jylý akýmýlátory, qosymsha qaınar kózi nemese jylý transformatory (jylý nasosy), onyń tutynýshysy (ǵımarattyń jylý berý jáne ystyq sýmen qamtý júıeleri) bolyp tabylady. Árbir naqty jaǵdaıda elemetterdi tańdaý jáne qurastyrýy klımattyq faktormen, obektiniń belgilenýimen, jylýdy tutyný rejımimen, ekonomıkalyq kórsetkishtermen anyqtalady.

Qabyldaý jáne kún sáýleli radıasıany túrlendirý prosesterin joǵary tıimdilikti qamtamasyz etý úshin shoǵyrlandyrǵysh gelıoqabyldaǵysh árdaıym mindetti túrde Kúnge baǵyttalady. Osy maqsatta gelıoqabyldaǵyshta qadaǵalaý júıesimen jabdyqtalady, ol (qadaǵalaý júıesi) kúnge baǵyttaý dachıginen, sıgnaldardy túrlendirýdiń elektrondy blogynan, eki jazyqtyqta gelıoqabyldaǵysh konstrýksıasyn qaıtalaýǵa arnalǵan redýktory bar elektroqozǵaltqyshtan turady.

Parabolosılındrlik konsentratty jáne suıyqty jylý akýmýlátory bar kún sáýleli jylytýdyń suıyqty aralas eki kontýrly tómen temperatýraly júıesinińprınsıpıaldy syzbanusqasy kórsetilgen. Gelıoqabyldaǵyshtyń kontýrynda jylýtasyǵysh retinde – antıfrız, al jylytý júıesiniń kontýrynda – sý qoldanylady.

Shoǵyrlandyrǵysh gelıoqabyldaǵyshy bar júıelerdiń ereksheligi salystyrmaly joǵary temperatýrada (100ºS - ǵa deıin) jylýdy jáne bý óndirý qabylettiligi bolyp tabylady. Kemshilikterine konstrýksıanyń qymbat baǵasyn; kórinetin betti shańnan ylǵı tazartý qajettiligin; kúndizgi ýaqytta ǵana jumys isteýin, osyǵan baılanysty úlken kólemdi akýmýlátordyń qajettiligin; Kún júrisin qadaǵalaýyna energıa shyǵynyn, óńdelinetin energıamen ólshemdestigin jatqyzýǵa bolady. Bul kemshilikter shoǵyrlandyrǵysh gelıoqabyldaǵyshy bar kún sáýleli jylytýdyń aktıvti tómen temperatýraly júıesin keńinen qoldanýǵa kedergi jasaıdy. Keıingi kezde jylytýdyń kún sáýleli tómen temperatýraly júıeleri úshin jazyq gelıoqabyldaǵyshtar jıi qoldanylady.

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi

1.  Egemen Qazaqstan gazeti
2.  Dala men qala gazeti
3.  Ǵ.Saǵynbaev Ekologıa negizderi 2005j
4.  www.google.kzsaıty.

 

O.Turmaǵanbetuly atyndaǵy Jańaózen munaı jáne gaz koleji
Arnaıy pán oqytýshysy
Dýzbaeva Janymaı Besenbaıqyzy

---