InfoHub Logo

III. JUMYS JOSPARY

ÓTKENDİ ESKE TÚSİRÝ

Ótken sabaqta: kompleks degen ómirdegi qubylystardy baılanystyryp, olardyń arasyndaǵy qatynasyn zertteý ekenin, komplekstiń bir de bir mánisi «túıdek» degen sózge beıim keletinin, bul jolmen oqytý kompleks ádisi dep te, júıesi dep te aıtatynyn, kompleks júıesimen oqytýdyń nán júıesimen oqytýdan artyqtyǵyn, komplekste kindik taqyryp eńbek bolatynyn, mektepte eńbektiń taqyryptary qandaı bolý, neshe kúndik bolý jón ekendigin, programdaǵy taqyryptardyń keıbir qolaısyzdyǵyn, Túrkistan ólkesindegi mektepterde qandaı komplekster laıyqtyǵyn sóz qylyp edik, I, II jyldyq taqyryptardy belgilep, olardy kúnge shamalap edik, endi sol taqyryptardy qalaısha jumystaý, iske qalaı asyrý, qysqasha aıtqanda, qalaı oqytý jaǵyna kóshemiz.

JUMYS JOSPARY DEGEN NE NÁRSE?

Programdy jergilikti jaǵdaıǵa janastyryp, kompleksti taqyryptary belgilep, ol taqyryptarǵa kiretin derekterdi (materıaldar) tolyǵyraq, dálirek kórsetip, ýaqytqa mólsherlep alýdy, jumys jospary (proızvodstvennyı plan) dep ataıdy. Bul aıtqanǵa qaraǵanda jumys josparynyń programnan pálendeı aıyrmasy joq boldy: taqyryptardy belgileý, olardy ýaqytqa shamalaý, materıaldaryn kórsetý programdarda da bar. Jalǵyz-aq programdy jer-jerdiń jaǵdaıyna janastyrý bolmasa, olaı bolsa, jumys jospary dep ár jerdegi mekteptiń ózine laıyqtap jasaǵan programyn aıtady eken. Tek josparda oqytatyn nárseler anyǵyraq, tolyǵyraq, dálirek kórsetiledi. Súıtip programm da – programm, jospar da – programm bop shyqty.

S u r a ý :

1. Ótken sabaqta programdy jergilikti jumysqa janastyrý jaǵyn sóıledik pe? – Sóıledik. Túrkistan elderiniń mektepterine úılespeıtin jerlerin kórsettik.

2. Bir jylda jumystaıtyn taqyryptardy belgiledik pe? Belgiledik.

3. Taqyryptardy ýaqytqa shamaladyq pa? – Shamaladyq.

4. Endeshe, jumys josparyn jasaýǵa kirisken be ekenbiz? – Kirisken ekenbiz.

5. Jumys josparynyń endi nesi qaldy? – Endi taqyryptardyń materıalyn kórsetý qalady.

Biz muǵalimderge teginde aldaǵy istiń planyn jasap úıretý kerek deımiz. Úıtkeni, ádis búrosy bolsyn, muǵalimder jınalysy bolsyn, kenesi bolsyn sondaǵy adamdardy muǵalimderden bolmaq, er muǵalim óz betimen esh nárse jasaýǵa oraıy joq bolsa, jıylǵanda, keńeskende nesin aıtady, ne aqyl qosa alady. Ol bir. Teginde ár mekteptiń turmys jaǵdaıyn óz muǵalimi jaqsy biledi: ár muǵalim ózi eseptep, ne kerek ekenin aıtyp otyryp, jasaspasa, kóldeneńnen, tóbesinen otyryp, álde bireýdiń jasap bergen jospary onyń mektebine shaq kele bermeıdi. «Jetektegen ıt ańǵa jaramaıdy» degendeı, biz muǵalim ataýlyny qolmen turǵyzyp qoıǵan jandy qýyrshaq qyla bergendi qoıyp, olardy oı jumysyna baýlý, tóseldirý, shynyqtyrýymyz kerek. «Basy aýyrsyn, mıy shatassyn, sheke tamyry zyrqyldasyn, qyl buraý salǵandaı tyrsyldasyn», áıteýir túbirlep, qoımaı otyryp, birdeńeniń basyn qurastyratyn bolsyn. Únemi «joǵarydan jasap beredi» dep daıar astyń ıesi bola bermesin. Bul eki, aldaǵy istiń ne bolaryn kún shamalaı bilmeı, keleshekti «qudaıdan kútý» bir nárseniń basyn bastap, aıaǵyn tastaý, kóringenniń bárin «o, qoıshy sońy» dep mensinbeý qoldan kelmesten jırený, ózi túk bilmeı otyryp bireýge syn taǵý... sıaqty iske júıesizdik, tabansyzdyq, enjarlyq, jalqaýlyq, qaý kókirektik, bos jubanysh, qurǵaq úmit sıaqty minezder bizge jórgekten bitken, isimizdi onǵa, alǵa bastyrmaıtyn qyrsyqtyń qara basy osynda. Biz ózgeniń jaqsysyna áli elikteı bilmeımiz: talabymyz jetpeıdi, tabanymyz turmaıdy, syrǵyp keıin sheginemiz. Aldaǵy isti plandap úırený, keleshektiń qamyn jeý. Tolǵaýsyz, onsyz, «qudaıǵa tapsyryp» jyly búrkenip jata bermeý – kópten-kóp kimge kerek deseńiz – kóptiń kókiregine sáýle jaǵatyn, bulaqtyń kózin ashatyn, isimen, kúshimen, minezimen úlgi bolatyn muǵalimge kerek. Muǵalim bala oqytsyn, birdeńe bildirsin desek, bildirmegen rettesin, júıelesin desek, jumys josparyn jasaı bilegin qylýymyz kerek. Ózi etik pishe, qalyp shaba bilmegen etikshi ómiri jaqsy etikshi bola almaıdy.

JUMYS JOSPARYN JASAÝ JOLY

Árbir mekeme, uıym, árbir ǵalym, maman, ónerpaz, isteıtin isine aldyn-ala plan jasap alady dep, buryn da aıtqamyz. Mektep te óz aldyna bir mekeme, uıym bolǵandyqtan, jyldyq jumysyna plan jasaıdy. Bizdiń jasaıtynymyz jalpy mektep jumys plany emes, balalarǵa oqytatyn sabaqtyń plany (jospary) bolý kerek.

Jumys josparyn jasarda este bolatyn nárseler mynalar:

1. Mekteptiń negizgi maqsutyn belgileý. Onyń mánisi sol jerdiń turmys jaǵdaıyna qaraı jumystyń jalpy baǵytyn, balalardy

nege beıimdep oqytýyń shamalaý, mektep turǵan aýdanda mal sharýasy basym ba, dıqanshylyq, kúshti mektep ústem be, balyq aýlaýdan ba – eldiń kóbirek kún kóretin kásibin mektep te basa oqytý kerek, mektep sondaı kásipke beıimdeý kerek.

2. Mektepte qandaı eńbek túrleri bolmaqshy. Basqasha aıtqanda mektep kún kórisi jumystyń qandaıyna qatyspaqshy ekenin shamalaý. Ondaı eńbekterdi jalpy tájirıbe jumysymen, bilim jumysymen qalaı janastyryp, úılestirip keltiretinin belgileý.

3. Ár taqyrypty jumystaǵanda qandaı derekter (materıaldar) alynbaqshy, ol derekterdiń mólsheri, aýmaǵy qandaı, minezi qandaı bolmaqshy ekenin jobalaý.

4. Mekteptiń elmen, eldegi qoǵam uıymdarymen, mekemelerimen qandaı qatynasy bolmaq. Eldiń, uıymdardyń mektepke ne paıdasy, mekteptiń elge ne paıdasy, qolqabysy tımek ekenin nobaılaý.

Tárbıe berý, bilim berý jóninde oqýdan basqa, eńbekten basqa qandaı sharalar istelmekshi (mysaly: dene tárbıesi, gımnastıka, kórkemdik tárbıesi – sýret, án-kúı, óleń, taqpaq sıaqty) salalardy da shamalaý.

Bularǵa qosymsha:

a) Materıal tizgende, turmys pen ǵylym aıqasyp, astasyp tizilsin.

b) Josparda kompleks jany, ony jumystap ótetin ýaqyt mólsheri dál kórsetilsin.

s) Jumystaıtyn materıaldar daıar túrinde emes balalar tájirıbe qylyp, zerttep, óz betimen sheshkendeı, turmys jumbaq túrinde berilsin.

j) Jumystaý negizine balanyń burynǵy óz tájirıbesi perne qory, maǵlumaty salynsyn; dál aıtqanda, balaǵa tanymal jaqyn nárseden bastalsyn.

d) Sabaq kún buryn jasalǵan josparmen júrgizilsin. Sabaqtyń retine qaraı, árıne, is júzinde jospardan taıyn ketýge de bolady. Áıtse de josparsyz istelse, taqyryptyń eń kerekti jeri dalada qalyp, júrdim-bardym ketip, ýaq-túıegine kóp aldanýǵa múmkin.

e) Toqsan (semestr) bitip, jumystyń bas-aıaǵyn qorytyp, keleshekke jospar jasaǵanda, jasasýǵa balalar da qatyssyn.

Balalar:

1) Ózine maqsut qoısyn.

2) Jospardy talqyǵa salsyn.

3) Neni isteýge bolatynyn shamalasyn.

4) Kim ne isteıtinin úlesip alsyn.

5) Jumysty birigip oryndasyn.

j) Jattyǵý jumystary ár taqyryptyń josparynda tolyq kórsetilsin

Keıbir josparlarda balalardyń jospar shyǵaratyn nárseleri de kórsetiledi. Mysaly:

1. Ashyq tústi japyraqtardy qatyrǵa japsyrý.

2. Keıipti aǵashtardyń butaǵyn, japyraǵyn jınaý.

3. Búrshikter, sańyraýqulaqtar, tuqymdar jınaý.

4. Qaıtqan qustardyń japsyrma sýreti (aplıkasıa).

5. Egin saımandarynyń tulǵasy.

6. Oktábr, taǵy basqalardyń urany.

7. Túrli otyndardyń úlgi qıqymy.

8. Jyl mezgilderiniń kalendary.

9. Jyl mezgiline qaraı, jaratylystan, úı ishi turmysynan, mektepten sýretter.

10. Hat tanyǵandaǵy balalardyń óz álippesi.

11. Óz kitaby... degen sıaqty.

JUMYS JOSPARYNA ÚLGİ

Kompleks taqyryby: «Mekteptegi alǵashqy kúnder»... (7-10 kúndik).

1. M a q s u t

Balalardy mekteppen, mektep jumysymen tanystyrý, uıymdastyra bastaý, mektep tártibine úırete bastaý. Muǵalim balalarmen, olardyń ómirimen, tabıǵatpen, maǵlumatymen tanysý.

2. J u m y s m a z m u n y , o n y j u m y s t a ý j o l y

Balalarǵa jolyǵý. Aty-jónin, kim qaıda turatynyn, kimmen qalaı oınaıtynyn, aýrýlary bar-joǵyn, úılerinde ne isteıtinin bilý.

Kún jaqsy bolsa, bul áńgimelerdi dalada ótkizý. Ondaı serýende jaratylys jaıynan áńgime qurý. Mysaly: kúz sýretin jazdykimen salystyrý, tabıǵat ózgergende úlken, kishi adamdardyń eńbegi de ózgerýinen jabaıy maǵlumat berý...

Dalada balalardyń kóz, qulaq qýatyn baıqaý, alystaǵy dybysqa qulaq saldyryp, alystaǵy nárseni nusqaý. Kórsetip daladaǵy kólderdiń túsin aıyrtyp, qaryndashpen qalaǵan nárseniń sýretin saldyrý. Klasta qoldan jasalǵan aspaptarmen kóz, qulaq qýatyn baıqaý.

Balalardy bir-biriniń boıymen tanystyrý. Artyq-kem, joǵary-tómen degen uǵymdardy bildirý.

Klasta balalardy durystap ornalastyrý: boıyna, kórý, estý qýatyna qaraı, alǵa, artqa otyrǵyzyp:

Joldastaryn sanatý.

Mektep tártibine daǵdylandyrý.

Ózge ilgishterine syzyq, belgi saldyrý.

Joldastarynyń attarymen tanystyrý.

Hat tanytýǵa kiristirý.

Mekteppen tanystyrý: mektep úıi qandaı, bólmesi nesheý, ár bólme ne úshin, mektep quraldary nege kerek.

Mektep tártibi, onyń kerektigi, klasta tártip saqtaý.

Tazalyq saqtaýdyń kerektigi, qol jýý.

Mektep jasaýlaryn, aspap quraldaryn búldirmeı, durys ustaý.

Balalardyń tuńǵysh jıylystaryn jasaý. Jıylystyń ár joldasqa tapsyryndysy – mindeti (dejýrnyılyq, sabaqqa kerek nárselerdi basqarý sıaqty).

Klasta taza aýa saqtaý (úrdis jańǵyrtý, shandy durystap súrtý) Klasty bezendirý, balalardyń qalaı jasalǵany, jasaýlaǵany, balanyn úıi, qansha jan barlyǵy, kim ne isteıtini. Jumys ádis, áńgime, sýret, japsyrma sýret, oıý-syrý.

3. K i r m e n q a t y n a s q y l ý

Bul kompleksti jumystaǵanda, balalardyń úıimen qatynas bastaý.

4. J a t t y ǵ ý

Dápterdi, qaryndashty, qalamdy, syzǵysh aǵashty, qaıshyny, jelimdi, pyshaqty, balǵany ustaı, paıdalana bilý.

Qolyn kútip daǵdylaný, tapsyrǵan isti oryndap úırený (dejýrnyı bolý, birdeńeni basqarý).

Uıymdasqan jumysqa (Jalpy keńeske, serýenge, jınalysqa, oıynǵa, óleń, án aıtýǵa) jattyǵý.

Jazý, sóıleýge daǵdylaný.

Balanyń óz tilimen kórgen-bilgenin, baıqaǵanyn aıtyp úıretý.

Muǵalimniń qysqa áńgimesin, oqyǵanyn tyńdap daǵdylaný.

Sóılemmen, sózben, býynmen tanysý. Býyndy kóbeıtý, sózdi býyndap, býynnan sóz qurap úırený. Býyndy, sózdi jaza bilý.

Muǵalimge suraý bere bilý.

Esep jóninen: ilgeri-keıin sanaý, onyń ishinde sandardy eń alǵash qosa, ala bilý. Artyq – kem, uzyn-qysqa, keń-tar, jýan-jińishke, tereń-saıaz, aýyr-jeńil, tez-shaban degen sózderdi qoldana bilý.

Syzyq daǵdysy: kórgen nárselerin erkin sýretteý, berilgen taqyrypqa erkin sýret salý.

5. Qural-derekter

Dápter, qaryndash, qalam, sıa, qaıshy sıaqty aspaptardy, oqıtyn áńgimelerdi, oılaıtyn oıyndardy daıyndap alý.

Eskertý: oıyndy, ándi taqyrypqa baılanystyrý shart emes. Alaıda oıyn kúnde bolyp túrý kerek.

Ásirese alǵashqy kezde.

Mine, on shaqty kúndik komplekstiń jumys jospary osy sıaqty bop jasalady.

Bul jospardy áýeli 1) komplekstiń maqsuty, odan keıin, 2) mazmuny, jumystaý joly, 3) kimmen qatynas qylatyny, 4) jattyǵý, 5) bul komplekske kerekti qural – derekter aıyrym-aıyrym kórsetilgen. Mazmuny (materıaly) da tolyq aıtylǵan. Bir taqyrypqa munsha nárseni jazý qıyn bolady desek, budan góri qysqartyp jazýǵa bolady.

Programda qysqa aıtqan. Onda:

1) Maqsuty, 2) Mazmuny, 3) Jattyǵý jumystary ǵana kórsetilgen, eń kerektisi de sońǵy ekeýi (mazmuny men jattyǵý) bolý kerek. Osy jobalardy qoldanyp, endi óz betimizben jospar jasaýǵa kirisemiz.

Joǵaryda jumys josparynyń ne ekendigin programm barlyq mektepke úılese bermeıtindikten jospar jasaýdyń kerektigin, jospar jasaýdyń jolyn, úlgisin kórsettik. Budan buryn jospardyń «bissimilásin» bastan ta qoıdyq. Bastaǵan emeı nemene I-II jyldyq kompleks taqyryptaryn belgilep ýaqytqa mólsherlep aıyn da, kúnin de kórsetip qoıdyq. Endi bizge sol taqyryptarǵa mazmun salý kerek, jattyǵý jumystaryn kiristirý kerek. Muny qalaı isteımiz? Neni qoldanamyz?

JOSPAR JASAÝ JUMYSYNYŃ AǴYMY

Birinshi suraýǵa jaýap: Osy klastaǵy adamdar 3, 4 (otyrǵan oryndary boıynsha) top-topqa bólinýimiz kerek. Ár top ishinen birin hatshy qylyp belgileý kerek. Hatshy qalam, qaǵazyn alyp, top maquldaǵan, uıǵarǵan nárseni jaza bersin, neni qoldanamyz? degen suraýǵa — biz «jańa mekteptegi» programdy qoldanamyz, sońy irge qylamyz. Ár topqa bir taqyryptan beriledi. Sol taqyrypqa laıyqty materıaldy programnan terip alasyzdar, joǵyn, jetpegeniń, mektepterińizdiń jaǵdaılaryn eske alyp otyryp, óz jandaryńyzdan qosyp toltyrasyzdar. Sóıtip, sizder jasap shyǵarǵan josparlaryńyzdy jalpy klastyń, bárimizdiń keńesimizge salyp, mineımiz, qyrnaımyz, ózgertemiz, túzeımiz... degennen keıin, kýrsanttar sıpańdaı, qıpańdaı, jymıa, qydıa qalam, qaǵazdaryn, programdaryn alyp, úırenisip, shúńgildesip, biriniń betine biri qarasyp, iske kirise bastaıdy. Alǵashqy kezde birese programmaǵa, birese qaǵazyna, birese qabyrǵaǵa qarap, qarmaǵyna túk ilindire almaǵan adamsha daǵdarsa da, «bolmaı jatyr» pálen-túgen dese de, on-on bes mınýttan keıin birli-jarym tergen sózderin ekshep teksere bastaıdy.

«Kóz – qorqaq, qol – batyr» ǵoı, jospar jasaý degen áýelde teris» jazýdan da qıyn kórinip, júreksinse de isteı kele, shuqyna, túbirleı kele, birdeńeniń basy qurala bastady. Árbir top birine-biri qarap, joldastary turyp qybyrlap, jybyrlap jatqanyn kórgen soń, básekesi qozaıyn dedi. Keıbir top bir-eki saǵatta-aq jazǵanyn ákep kórsetip jatyr. Keıbiri birjola «tabandataıyn» degendeı kepke deıin túbirlep, terlep-tepship qınalady. «Basymyz synyp bara jatyr» deýshiler de boldy. Júrdim-bardym jaza salǵandaryn ekinshi ret jaz dep, kem jerlerin kórsetip berdik, aıtpaqshy, «astapyralla!» umytyp bara jatyr ekenbiz, áýeli eki-úsh komplekstiń josparyn ózderine suraý berip, mynaý qalaı balalar? dep otyryp túgel klass bop jasaǵamyz. Ony bári túgel jazyp alǵan. Tájirıbe kórýge jumysty jeńildetýge de onymyz da teris bolǵan joq.

Ne kerek eki klastaǵy 85 adam jumyla kirisken soń shydata ma, programnyń qolyn qol, butyn but qylyp irep, soıyp, sozǵylap, zaýlatyp, aıtysyp, eregeskenderi eki bólek jazyp, áıteýir eki-úsh kúnniń ishinde 2 jyldyq jumys josparyn nobaılap bitirip tastady.

Árıne, bul jasalǵan josparlarda kemshilik kóp bolar. Qalaıda bul eńbek, bul tájirıbe muǵalimderdiń óz tabysy, jospar jasaý jolyndaǵy tuńǵysh balasy. Sondyqtan bul josparlardy eldegi qalyń muǵalimniń aldyna tartýdy kerek dep oıladyq.

Bul josparlarda árbir komplekstiń maqsaty kórsetiledi. Úıtkeni taqyryptyń mazmunynan maǵynasy ózi de belgili bolyp turar dep oıladyq. Programdaǵy kompleksterdiń maqsattaryn qarasaq bári biryńǵaı «jaratylys ózgerýimen qatar adam eńbegi de ózgerýin baıqatý» dep bergen sıaqty ondaı sózdi jazyp qoıa berýdiń qıyndyǵy da, keler, keteri de shamaly bolar dedik.

BASTAÝYSH MEKTEPTERDİŃ BİRİNSHİ KLASYNA

ARNALǴAN JUMYS JOSPARY

1 taqyryp. Balanyń mektepten burynǵy ómiri (oktábrdiń 1-7, 1 juma)

M a z m u n y : Balalardyń aýrýy bar-joǵyn tekserý, aty-jónin bilý. Muǵalim ózimen tanystyrý, mektepke ne úshin kelgenin suraý, oqýdyń paıdasyn eskertý, sol týraly qysqasha áńgime oqý.

Balalardyń jazǵy oıyndary, eńbekteri ne ekenin bilý ózderine sóıletý. Kimniń qaıda turatynyn, úı ishterinde qandaı adamdar barlyǵyn, kim ne isteıtinin, balanyń úı ishine kómegin suraý.

Sóılemmen, sózben tanystyrý balalardyń boıyn teńestirý «artyq – kem, joǵary – tómen, bıik – alasa» degen sózderdi durys qoldandyrý joldaryn sanatý, atyn bildirý.

J a t t y ǵ ý . Muǵalimniń sózin tyńdaýǵa daǵdylaný. Ózderinshe kórgen, bilgenin, baıqaǵanyn sóılep úırený. Muǵalimge suraý bere bilý. Sóz suraǵanda qolyn kóterý. Mektepte qalaı júrip-turý.

Ońaı nárselerdiń sýretin saldyrý. Túrli keste, órnek saldyrý, óleń aıtqyzý, jumbaq aıtqyzý, oıyndar oınatý. Dápterdi, qalamdy, qaryndashty ustata bilý. Qoldaryn taza ustaý. Balalardy orynǵa ornalastyrý. Túgeldeý belgilerin tizimge qoıyp úırený.

İlgeri-keıin sanaý, onyń ishindegi sandardy aýyzsha qosa bilý, aýyzsha ońaı másele (esen) sheshkizý.

Balalardyń buıymnan dıagram saldyrý.

2-t a q y r y p. Mekteppen tanystyrý (oktábrdiń 7-15, 1 juma)

M a z m u n y : Mekteptiń atyn bildirý, bólmelerimen tanystyrý, klastaǵy nárselerdiń nege kerektigin túsindirý. Mektep qorasynda, aýyz úıinde, dárethanada qalaı júrip turýdy úıretý. Klasta taza aýa saqtaý (shańdatpaý, taqtaıdy, áınekti durystap súrtý, tynys kezinde klasta bala qalmaý). Mektep quraldaryn, jasaýlaryn búldirmeý, rettegi ustaý, mektepte tártip saqtaý (oınamaý, alyspaý, orynǵa talaspaý, aıqaılamaý, joldasynyń isine bóget qylmaý).

Balalardyń alǵashqy jınalysyn qurý, suraý qoıý, kezekpen sóıletý, usynys qoıa bildirý, tártipshi, tazalyqshy saılaý, olardyń mindetin túsindirý, tazalyq tártip jóninen qaýly shyǵarý (qaýlyny alǵashqy kezde muǵalim ózi jazyp, oqyp berý kerek).

Sózben, býynmen tanystyrý, birneshe sózderdi, býyndardy sóz qylyp úıretý*. Býyndardan sóz quraý.

Sabaq qashan bastalyp, qashan bitetinin uǵyndyrý.

J a t t y ǵ ý. Klasqa kirerde aıaqty súrtip júrý. Oryndyq, ústelderdi dym shúberekpen súrtip, edendi sypyra bilý, jeldetkish ashý, kıimdi taza ustaý.

Jazý, tanys sózderdi oqý. Biletin óleń, taqpaq, jumbaq, ertegilerdi aıtqyzý.

Onǵa deıingi sıfrlarmen tanystyrý. Qosýǵa, alýǵa daǵdylaný. Qosý (+), alý (–) belgilerimen tanystyrý. Klastaǵy, mekteptegi nárselermen másele sheshkizý.

Sazdan sýret soqtyrý. Qalaǵan nárseleriniń sýretin qaǵazǵa, taqtaıǵa saldyrý.

Án salǵyzý, oıyn oınatý.

3-t a q y r y p. Balalardyń saýlyǵyn saqtaý (oktábrdiń 15-20, 1 juma)

M a z m u n y : Balalardyń bet-qolyn, basy-kózin baqylaý. Kir neden bolatynyn, kirdiń zıanyn, qutylý sharalaryn bildirý. Deneniń ár múshesin qalaı taza ustaý, deneni ystyq, sýyqtan qalaı saqtaý, deneni qozǵalystarmen shynyqtyrý, aýqatty mezgilimen ishý, deneni mezgilimen tynyqtyrý.

Balanyń úı ishi tazalyǵy, tósek-oryn, ydys-saıman, bólme taza bolý.

Mektep tazalyǵy, shańdatpaý, túkirmeý, sińbirmeý, kıimdi silikpeý, shúberekti qaqpaý, klass nárseleriniń shanyn súrtý.

Nasybaı atpaý, shylym tartpaý, olardyń zıany.

J a t t y ǵ ý. Sóıleý, tyńdaý, oqý, óleń jattaý. 10-ǵa sheıin kóbeıtý, onyń belgisi. Aptada neshe kún barlyǵy, attary.

Klasty sypyrý, ábzelderdi súrtkizý. Tósek-oryndy, kıimdi qaqtyrý. Tyrnaq aldyrý. Qaryndash ushtatý. Aǵashtan pyshaq istetý. Qaǵazdan shabar, qorjyn, qaıyq... búktetý.

Balǵa, balta, oraq, saty, tereze, esik, pyshaq sıaqtylardyń sýretin saldyrý.

Dop, soqyr teke, aq serek (áıgólek), oryn tap, býra qýǵan sıaqty oıyn oınatý.

Qosylyp án salý.

4 ta q y r y p. Kúzgi turmys (oktábrdiń 21 -13 noıabr, 3 juma)

M a z m u n y : Kúz belgileri. Aýa raıynyń ózgerisi. Kún qysqaryp, tún uzaý, jel, tuman, jańbyr, sý, maldyń qıy qata aýa raıynyń kalendaryn jasaý. Kúz pisetin, quraıtyn shópter, qustyń qaıtýy. Haıýandar túsi ózgerýi, jańa jún shyǵýy, mal sýlatý, kúz semiretin, arıtyn mal.

*Sóz býyn jazdyrý degen mánisi, tutas sóz ádisimen oqytpaqshy.

Kıiz basý. Otyn daıyndaý. Jońyshqa, qonaq, júgeri, maıkene sıaqty eginderdiń jıyn-terini, baqsha (sábiz, pıaz, kartop, lepleme) jıyn-terin.

Kúzdik egis: bıdaı, arpa egý.

J a t t y ǵ ý. Kórgen-bilgenin sóıletý. Klass, mektep ashylystaryn jasaý. Balalarǵa jıylys basqartý. Másele qoıdyrý. Sóıletý, qaýly shyǵarý. Óleń jattatý, áńgime tyńdaý, jańa sózben, býyndarmen tanystyrý, jazýyn úıretý. Tynys býyndaryna sóz, sóılem quratý.

Qaıtqan qustardyń japsyrma sýretin saldyrý. Kalendar jasaý, oıý-keste syzdyrý.

10-ǵa sheıingi kóbeıtý, bólý belgisi, tórt amaldan másele. «Artyq – kem, uzyn – qysqa, keń – tar, jýan – jińishke, tereń – saıaz, aýyr – jeńil, tez – shaban» degen sózderdi qoldandyrý.

Egindikke, shabyndyqqa serýendetý, japyraq, shóp, qurt-qumyrsqa, qustardy baqylatý. Egin ósimdikterin – saımandaryn kórsetý. Bir tektes esimdikter japyraǵyn iriktep, qatyrǵy qaǵazǵa japsyrtý, astyna attaryn jazý, aǵashtan kishkene qyp jer aǵash, mala, moıynturyq, kúrek istetý, balalardy jıyn-teringe qatystyrý.

Q o s y m sh a t a q y r y p sh a. Oktábr meıramy (3 kúndik)

7 noıabr – Oktábr tóńkerisiniń meıramy. Meıramdy ótkizý týraly jınalys. Muǵalim baıandamasy. Klasty túrlendirý, tóńkeris óleń-ánderin úıretedi. Joǵarǵy klass jumysyna aralastyrý, qaǵazdan jalaý istetý. Jıynǵa qatar túzep barý, balalardyń áke-sheshesin meıramǵa shaqyrý. Aýyldyq uıymdarmen qatynas jasaý, saýyq keshin jasap, elge kórsetý, dene tárbıesi, oıyndar.

E s k e r t ý . Joǵaryda tórt taqyryptyń jumys jospary oqytýshynyń jetekteýimen túgel klass bop aqyldasyp otyryp jasalady. Budan keıingi josparlar oqytýshylardyń (el muǵaliminiń) ózderi odaqtasyp (túısiktesip) jasaǵany. Jalpy keńeske salǵanda, az-maz túzetilgenderi de, so qalpymen ketkenderi de bar. Biz tek sóz qurylysyna bolmasa mazmunyna kóp tıgemiz joq.

5-t a q y r y p. Qysqy tam (noıabrdiń 13-20, 1 juma)

M a z m u n y : Qala tamdary (úıleri) men aýyl tamdarynyń aıyrmasy: asty – ústi, esik, terezesi, kendigi, bıiktigi, jylylyǵy. İsteletin zat jóninen, peshtiń úlken terezesiniń, taqtaı tabannyń den saýlyqqa, tazalyqqa pandasy. Aýyl tamdary kishkene, alasa qarańǵy bolǵandyqtan saýlyqqa zıany, tamdardy neden qalaı, kim istegeni, peshtiń kerektigi, sandal men peshti salystyrý.

Tamdardy tazalaý, esigin túzetý, jańadan tam soǵý, tóbeleri sylaý, esik-áınekterin bútindeý. Ata-analar jyıylysyn shaqyrý, qysqy tamnyń taza, jaryq, berik bolýynyń paıdasy týraly baıandama jasaý, keńesý. Aýyldyq keńes kooperatıvpen qatynas qyp, qysqy tamǵa tereze aldyrý jóninen qam qylý. Pesh ornatýǵa kirisý.

Mal qorany tazalaý, esik ornatý, jyrtyq-tesigin bútindeý, sypyryndy shyǵarý.

J a t t y ǵ ý. Ár balaǵa óz tamyn, óz qorasyn sýretteý. Sóıletý, kemdigin tapqyzý, jaqsy týraly kitaptan áńgime oqyp berý, keńesý, óleń jattatý. Tamdy taza, jaryq qyp ustaý týraly uran shyǵartý, ol urandy úı-úıge aparyp japsyrý. Sol mańaıdaǵy balalardyń tamdaryn baryp kórý. Densaýlyqqa kelmeıtin jerlerin eskertý. Asa nashar aýrýy bar úılerdiń tamyn balalarǵa tazalattyrý, bútindetý. Tamdy, qorany taza ustaýdy úıretý, pesh ornatý, sandal qoıý, tamnyń aýasyn jańartyp turýdy túsindirý.

10-ǵa sheıingi kóbeıtý, bólý, 15-ke sheıin qosý, alýdan másele shyǵartý. Másele tamnyń keń-tarlyǵy, terezeniń az-kóptigi, jaman tamnyń zıany jóninen bolǵany jón.

J a s a ý sh y l a r :

Jumeken Sosyqbaıuly (Áýlıe Ata,

Talas bolysy).

Hamıt Hasenuly (Tashqazaq, Keles).

6 - t a q y r y p. Qys basy (noıabrdiń 20, dekabrdiń 5. 2 juma).

M a z m u n y : Qysqy aýa men kúzgi aýany salystyrý. Dalanyń túri, qar, onyń juqalyǵy, sharýaǵa áseri, qora mańynyń qaryn kúreý, úı arasynyń jolyn arshý, jer ton bolyp, muz qatý, tereze qyraýlaný. Qystap qalatyn qustar, kóbik qarda toıynatyn mal. Shana joly. ıt, mysyq sıaqty úı haıýandarynyń qysqy turmysy. Qudyqty, sýatty kútý. Kúnniń qysqarýy. Adamnyń kesh jatyn, erte turýy. Erkek, áıelderdiń, balalardyń kúndizgi jumysy.

J a t t y ǵ ý: Qysqy jaratylys, jumys, qus, mal týraly áńgime oqý. Óleń jattatý. Qystaıtyn qustardy atatý. Qysqy turmysyn sóıletý, jeke sózder, qysqa sóılemder jazǵyzý, ońaı nárselerdiń sýretin saldyrý.

Balalardy mektep, qora mańynyń qaryn kúretýge, jol arshytýǵa qatystyrý. Kóptesip istegen jumystyń ónimdi bolýy jóninen 4 amaldan 20-ǵa sheıin másele shyǵartý. 20-ǵa sheıin sıfr jazdyryp úıretý.

Aýa raıynyń kalendaryn jasatý. Saǵatpen tanystyrý. Saǵat sýretin saldyrý.

Ahmetbek Sálıuly (Tashqazaq, Keles bolysy)

J a s a ý sh y l a r:

Salıha Temirǵalı kelini (ol da).

Rahıa Ahmetýldaqyzy (Túrkistan,

Jańaqorǵan bolysy).

Maptý Qaramaıqyzy (Tashqazaq, Keles)

7-t a q y r y p. Soǵym (dekabrdiń 5-12, 1 juma)

M a z m u n y : Soǵymdy ne úshin soıatyny, qalaly jerde soǵym bolý-bolmaýy, dala men qala turmysynyń aıyrmasy. Aýylda úılerdiń qandaı soǵymy barlyǵy: soǵymdy erte qamdaýdyń kerektigi, soǵym kezinde kedeılerdiń boryshqa urynýy. Baılardyń qymbat satýy, kedeıge baıdyń dos emestigi. Soǵymdy qashan, qalaı soıatyndyǵy, soǵym soıǵanda «semiz shyq!» dep kúl jaǵyp yrym qylýy, yrymnyń qyryn ketýi, jubanysh ekeni. Balalardyń soǵym soıǵanda kómegi, áıelderdiń eńbegi. Balalardyń búırek alýy, qýyq urlap oınaýy, qaı maldyń búıregi qandaı bolatyny. Soǵymnyń terisin qalan túsirý, múshelerin qalaı buzý, múshelerdiń atyn bildirý, qandaı maldan qazy qalyń shyǵýy, qara qabyrǵanyń sany, moıyn omyrtqa, arqa omyrtqa, beldeme, jilik nesheý bolatyny. Soǵym etin qalaı saqtaý. İs qylý: túzetý, qaqtaý, súr qylý, súr et pen jas ettiń qaısysy as bolatyny, soǵym terisin qalaı jaıyn keptirip, qaıda jaratatyny, soǵym soıǵan kúni qýyrdaq qýyrylyp, aýyldy shaqyryp beretini, ony kimder isteıtini, bul ádettiń aıqasýy. Soǵym soıýshylardyń neden qol úzdik, qol keseri.

J a t t y ǵ ý. «Jańa arnadan», «Soǵym» degen áńgimeni oqý. Balalardyń soǵymǵa kómegin. soǵym jaıynan biletinin ózderine sóıletý. Jańa sózder, býyndar úıretý, sóılem quratý. Maldyń múshe attaryn jazdyrtý, júrektiń, búırektiń sýretin saldyrý, qaı maldan neshe put et shyǵatynyn shamalap, 4 túlik mal etiniń dıogramyn jasatý. Qazy, shujyq, jilik sandarynan, soǵymnyń narqynan másele shyǵartý. Bir sandy, qoldy neshe kún azyq qylatynyn eseptetý. Oıyn oınatý, án salǵyzý.

Kárim Qýandyquly (Áýlıe Ata, Qara

J a s a ý sh y l a r : batyr bolysy).

Shymyrqul Tolymbek (Merke bolysy).

8 - t a q y r y p. Qysqy jaratylys

E s k e r t ý. «Qysqy jaratylys» pen «Qys basy» degen taqyryptardyń mazmuny uıqas bolǵandyqtan, jasaýshylar tolyq qyp jaza almaıdy. Az jazǵanyn munda kirgizýge paıdasyz dep oıladyq.

J a s a ý sh y l a r: Qurmanbek, Ordabek, Naıhangúl edi.

9-t a q y r y p. Sýyqtan saqtaný (dekabrdiń 18-24. 1 juma)

M a z m u n y: Úıdi, terezeni dymnan saqtaý. Tóbedegi qardy kúreý, terlep otyryp tysqa shyqpaý. Úı ishindegi jaman ıisti joıý – aýasyn jańǵyrtyp, qandaı kıimmen shyǵý, qol, bet, qulaq, muryndy úsitpeý. Úsikti qalaı kútý, emdeý, sýyqtan paıda bolatyn naýqastar, olardyń emi, úıdi, jyly astaý-peshti durystap jaǵý, tóbesin... qalaı jabý, ıisten saqtaný, ıis tıgenniń emi, qatal boranda, aıazda balalar dalaǵa shyqpaý, shyqsa saq bolý, aıaǵynan dym ótkizbeý, etigi bútin bolý, kóbinese sýyq tıetini áıelder ekeni, olardyń boıyn kútpeýi, jumys aýyrlyǵy, qazaqtyń áıeldi kútpeıtindigi, kútýdiń, jumysyn jeńildetýdiń kerektigi.

Jattyǵý. Qys týraly óleńdi, áńgimeni úıinde oqyp kelý, «Aıaz» degen óleńdi jattatý, «Sary aıaz» dep oqyp berý. 20-nyń ishindegi sandardy qosý, alý, bir jetiniń ishindegi qar, jel, ashyq, bult bolǵan kúnderdi eseptetip, dıagramyn jasatý.

Pesh jaqtyrtý, otyn jarǵyzý, úıdiń jyrtyq-tesigin qymtatý, esikti jaýyp júrgizý. Qar kúretý.

Sýret salǵyzý, oıyn oınatý.

Álimbetuly (Áýlıe Ata, Asa bolysy,

J a s a ý sh y l a r: Aral mektebi).

Júzben uly (Shymkent, Badam, Shomyrshyq mektebi).

10 - t a q y r y p. Maldyń kútimi (dekabrdiń 24, ıanvardyń 6. 2 juma)

M a z m u n y : Tórt túlik mal: qara mal ne qaı maldyń qandaı paıda keltiretindigi. Qaı maldyń qansha jasaıtyny. Jasyn qalaı aıyrý (tisinen, múıizinen, ezý qatparynan, kózinen, basynan...) qaı mal balasyn neshe aı kóteretini. Maldyń jasyna qaraı attary (taı, taıynsha, buzaý, qunan, dónen...). Qazaqtyń bir jas artyq júretini, maldyń túsi, túgi (sıyr tarǵyl, sary, qyzyl, kók.... jylqy tory, jıren... túıe? qoı? eshki?). Kúıis qaıyratyn, qaıyrmaıtyn mal, shópti kúni-túni jeıtin mal. Sýdy az ishetin, kóp ishetin mal.

Qys maldyń aryqtaý sebebi (jatar oryn, tamaq, sý jaısyzdyǵy), maldyń orny, asty qandaı bolý, qaı mal jyly qorany súıýi, sebebi, qysqa qaı maldyń beriktigi, aryq-turaq, aýrý maldy bólek kútý. Qolǵa qaraıtyn mal, qolǵa qaramaıtyn mal, qar tebetin mal. Qaı mal qaı shópti jaqsy jeıtini, minis atty qalaı kútý, qaı malǵa shópti qaı jerde salý, qaı maldyń shópten káshekti (salam) kóp qaldyratyny, bıdaı sabanyn qaı mal jaqsy jeýi, salamdy ottyqtarǵa ma, jerge me salý.

Maldyń azyq-túligi jetimdi, jetimsizdigi, onyń sebebi, mal tamaǵyn qamsyz qylýdyń sharalary.

J a t t y ǵ ý . Kimniń úıinde qandaı maldyń barlyǵy, kimniń qaı maldy súıetini, kimniń mal baqqanyn, kútkeni týraly balalarǵa sóıletý, maldyń túrin, túsin, minez, qylyǵyn sóıletý. Ár balaǵa bir haıýandy baqylatý, qalaı, nesin baqylatýdy tapsyrý, mal týraly áńgimeler oqý, óleń jattatý, maldyń jumystaryn suraý, úıretý.

Mal qaıtartý, baǵý, qaǵý, astyn kútý, sýarý, shóp salý jumysyna balalardy aralastyrý, aryq-turaq, aýrý maldardy kúttirý, qysqa áńgime, óleńderdi úıde oqyp kelýge tapsyrý.

Tasymaldy úıretý.

20-ǵa sheıin tórt amaldan esep, kóbeıtý kestesin jattatý, metr ólshemimen tanystyrý. Oıyn oınatý, án saldyrý.

Tórebekuly (Túrkistan, Shilik bolysy).

J a s a ý sh y l a r: Qalybekuly (Tashqazaq).

11 – taqyryp. Qysqy úı tirshiligi (ıanvardyń 6-13, 1 juma)

M a z m u n y : Erkekter eńbegi: mal kútý, baǵý, etikshilik, taspashylyq, úıshilik, ershilik, ydys, aspap, dombyra, qobyz jasaýshylyq. Paıdasyz ermek: qarta oınaý, toǵyzqumalaq, kókpar, tústenis, el qydyrý, mal baǵý...

Áıelder eńbegi: tary túıý, qýyrý, aqtaý, kir jýý, kıim tigý, jamaý, úı jyıý, sypyrý, qaǵý, otyn tasý, butaý, úı jylytý, kúl shyǵarý, ylaj ben maqtanyń shıtin tazalaý, ony kirý, toqý, baý-basqur jibin, túz qylatyn jibin daıyndaý. Qolǵap, baıpaq, bókebaı, oramal toqý; malǵa jabý istep, mal kútý, tamaq pisirý...

J a t t y ǵ ý. Aı attary men jaz, kúz, qys, kóktem aılarymen, qaı aıdyń neshege bitetinimen tanystyrý.

Metr ólsheýin aıaqtatý. Úı ishindegi adamdardyń qaısysy kúnine neshe saǵat jumys qylatynyn dıagram saldyrý. Áńgimeler, ertegiler oqytý, taqpaq jattatý, úı ishi nárseleriniń jumbaǵyn suraý.

Áıeldiń eńbegi týraly suraý berilip, birigip shyǵarma jazdyrý. Eńbek týraly úı ishi adamdarynyń biletin óleń, taqpaq jumystaryn jazyp ákelýdi tapsyrý.

Úı ishi nárseleriniń sýretin saldyrý. Tekemet úlgisin jasatý. Baý-basqur, tekemet, kebeje sıaqtylardyń órnegin syzdyrý.

Jaqypuly (Túrkistan, Shilik).

J a s a ý sh y l a r: Kemeluly (Túrkistan, Sozaq).

12 -t a q y r y p. Balalardyń qysqy eńbegi, ermegi (ıanvardyń 13-20, 1 juma)

M a z m u n y : Mal baǵý, kútý jóninde, qora tazalaý, qar kúreý jóninde, túrli qol óneri jóninde, otyn tasý, ot jaǵý, sý ákelý, tósenishti qaǵyp-silký, eki úıdiń arasyna jumsaǵanǵa barý jóninde balalardyń áke-sheshesine tıetin kómegi, eńbegi.

Úıdegi, ot basyndaǵy ermegi, ini-qaryndastaryna kitap oqý, sýret kórsetý, ertegi, jumbaq, taqpaq aıtysý, qol tuzaq, asyq, toǵyz qumalaq, zyryldaýyq oınatý.

Balalardyń daladaǵy ermegi: qardan aqqala soǵý, qoıan, adam jasaý, syrǵanaq tebý, aǵyzba taıaq oınaý, torǵaıǵa tuzaq qurý, jaý myltyq atý, jasyrynbaq...

Oıynshyqtardyń neden, qalaı jasalatyny, paıdaly, zıandy oıyndar.

J a t t y ǵ ý . Maldyń astyn tazalaý, kútý, úı tóbesiniń qaryn, úı arasynyń jolyn arshý, sýat oıý, syrǵanaq, zyryldaýyq, jaý myltyq, aǵyzba taıaq jasaý.

Oqý, jazý, esep, sýret.

Nazaruly (Shymkent, Shaıan).

J a s a ý sh y l a r: Asaıuly (Shymkent, Shaıan).

E s k e r t ý. Ianvardyń 20-23 «Lenın azasy» degen taqyrypsha, mazmuny qysqa jasalǵandyqtan kiristiriledi.

13-taqyryp. Ań, balyq aýlaý (ıanvardyń 23-30. 1 juma).

M a z m u n y: Bul óńirde qandaı ańdar barlyǵy, balalardyń qandaı ańdy biletini, kimniń ne kórgeni. Ár ańnyń paıda, zıany, ańdardyń jazǵy, qysqy turmysy, olardyń túri, úlkendigi, kishi andardyń ózara qatynasy.

Ań aýlaıtyn quraldar: qaqpan, tuzaq, aý, tor, ystaý, or, myltyq, tazy, at, qarshyǵa, ıtelgi, tuıǵyn, búrkit. Quraldardy qalaı qoldaný. Qaı ańdy qandaı quralmen ustaý, qaı ańdy qashan, qalaı aýlaý.

Árbir ańnyń oǵash minezi (qasqyr qomaǵaı, ańǵyrt, túlki aılaker, qoıan qorqaq degendeı). Qasqyrdyń maldy qalaı torýy, túlkiniń qaqpandy baspaý, ańshynyń áńgimesi.

Qaı ań qashan ulyǵatyny, neshe aı bala kóteretini, balasyn baǵyp, baýlıtyny.

Ań terileri ne kerekke jaraıtyny, qalaq uqsatý.

Balyq júretin sýlar. Balyq attary (sazan, shabaq, shortan, mekire, laqa), balyqtardyń ómiri, ósip-ónýi.

Balyq aýlaıtyn quraldar (aý, qarmaq, tumyldyryq). Balyqty jaz, qys qalaı aýlaý. Kúnniń qan mezgilinde aýlaý.

Balyq etin qalaı as qylý.

J a t t y ǵ ý . Ańdar týraly balalardyń kórgen bilgenin sóıletý. Kitaptan áńgime oqytý, ań attaryn, qural attaryn jazdyrý, ańdar ertegisin sóıletý, óleń jattatý.

It, mysyq, qoıan, kúzen, qasqyr, tyshqan sońaryn baqylatý, aıyrtý. Aıańdaǵanda, jortqanda, shapqandaǵy izin saldyrý, ilgeri-keıin júrgenin tapqyzý.

Ań, balyq sýretterin salǵyzý, esep shyǵartý.

Mamanuly (Shymkent, Shaıan).

J a s a ý sh y l a r: Jaqparuly (Shymkent, Shaıan).

14 - t a q y r y p. Aryq-turaq, aýrý maldy kútý (fevraldyń 1- 14, 2 juma)

M a z m u n y : Qys aıaǵynda maldyń aryqtaý sebebi, aryq maldyń túrli dertke (qyshyma, qotyr, aq qulaq, tyshqaq, bıt, súıel, kúl, kene, bógen, kersheý, mańqa, muryn qurt, ókpe qurt, qysama qyrshańqy, mandam) ushyraýy. Derttiń sebebi (ystyq, sýyq, syz, juqtyrý), aýrý maldardy emdeý sharalary: dárigerge kórsetý, qotyrǵa undaý maı, bıtke jylqy maıy, kerosın, qyrshańqyǵa synapty zyǵyr maıyna óltirin jaǵý syqyldy maldy aýrýdan saqtaý. Aýrý maldy aralastyrmaý, bólek kútý, aýrý mal men saý maldyń ireńin aıyrý.

Erte týǵan qozy, buzaýlardy aýlaq kútý, kóteremdi uryndyrmaý.

J a t t y ǵ ý . Aýrý maldardy emdetý, kúttirý, túrli mal aýralary týraly usaq kitapshalardan maqala oqý, maqaladan uran shyǵarý, urandy aýylǵa taratý. Aýrý maldardy kórý, baqylaý, aýrý aryq maldardyń esebin alý. Aýyl mekemeleri arqyly dáriger kómegin suraý, aýrýdyń emi týraly maǵlumat jınaý.

Daýysty, daýyssyz, jumsaq, qatty dybystardy aıyrtý, túsindirý, dáıekshini uqtyrý, esep, sýret, dıogram anketalary.

Baızaquly (Shymkent, Arys).

J a s a ý sh y l a r: Ǵylmanuly (Shymkent, Arys).

E s k e r t ý . Budan keıingi 15 («Qys aıaǵy»), 16-taqyryp («Jazǵyturymǵa bet alý»), 17-taqyryp («Jazǵyturǵy turmys»), 18-taqyryp («Mal balalaý»), 19-taqyryp («Kósh-qon qamy»), 20 («Jazǵy jaratylys») taqyryptar, keıbiri «Jańa mekteptegi» programnan pálendeı aıyrmasy joq. Keıbiri ońaılaý bolǵandyqtan bosqa oryn aldyrmadyq, kiristirmedik. Jańa taqyrypqa qaran programdy qoldanyp, jospar jasaý joly osymen de túsinikti bolar dep shamaladyq.

---