Suraýlarǵa jaýap
Jazǵy kýrsta oqyǵan aýyl muǵalimderiniń oqytý jóninen keıbir nárselerdi suraǵany boldy. Suraýlaryna sol kezde jaýap berilip ótse de, keıbiri jalpyǵa estirterlik. ómir júzinde tańdaıyna tıip júrgen suraý bolǵandyqtan jańa komplekske de qatysyp barlyqtan, bul jerde kórsete ketýdi laıyq kórdik.
S u r a ý l a r :
1. Bir kompleksti óte almaı, mezgilinen kesh qalsaq qaıtemiz? Máselen oqý kesh bastalady da, kúzge arnalǵan taqyryptardyń mezgili ótip ketetini bolady. Kúzgi taqyrypty qys oqytýǵa bola ma?
2. Dıagrammdy ólshep, dáldep saldyramyz ba; tek nobaımen salyna ma?
3. Birinshi jylda balalar jıylysyn áýeli muǵalim ózi basqaryp úıretedi dedińiz. Teginde jıylys jasaýǵa birinshi klastyń balalary jastyq qylmaı ma?
4. Jaq myltyq istetý halyqtyń kózqarasyna unamsyzdaý bolmaı ma? «Balamyzdy oqytady eken desek, jaq ashyp bireýdiń kózin shyǵarýdy úıretedi eken ǵoı» demeı me?
5. Bir kedeıdiń balasy bolady: kóılegi joq, jalańash etine kıgeni qaldyr ton nemese ishinen kıgen shoqpyt shanany bolady. Úıine barǵanda shanǵa aýnap jatady. Qansha jýynǵanmen tazarmaıdy: shań-topyraq terimen aralasyp, denesine qatyp qalady. Osyny tazalyqqa qalaı etip tartý kerek?
6. Aýyl jerinde balalar bir mezgilde jınalmaıdy. 6-7 kún oqyp qoıǵanda, taǵy 2-3 bala kelip qalady ǵoı. Olardy qaıta oqyta bastaý kerek pe?
7. Bir mektepte tórt synyp (klass) bolady. Bir muǵalim tórt synypty qalaı oqytady?
8. Aýyldyń mektepterde balalarǵa arnalǵan jańalyqty óleńder joq. Meıramda aıtatyn óleń de joq. Osyny qalaı qylamyz?
9. Keıbir bala tentek bolady, tóbelese beredi. Solarǵa ne shara qoldanamyz?
10. Keıbir balanyn ákeleri mektep tártibine kónbeıdi. Olarǵa ne isteımiz?
11. Bir klasta 2-3 jyl otyrǵan balany qaıtemiz?
12. Birinshi, ekinshi jyldyń programmasyn tekserip tanystyq, 3-4 jyldarǵa qandaı programma, júıe qoldanamyz?
J a ý a p :
1 - sh i g e. Eger bir kúshti sebepten ýaqyt ótip ketse, kúzgi taqyrypty qysta oqytýdyń jóni joq. Kompleks jyldyń mezgilderine laıyqtap jasalǵan. Ondaı kúni ótip ketken komplekske amal joq, qalyp qoıady. Onyń esesin keler jyly tolyqtyrýǵa tyrysý kerek. Biraq ýaqyt ótip ketýdiń sebebi kóbinese ózderińizden bolyp júrmesin. O jaǵyn da eskerý kerek. Keıde oqý jylynyń ortasynda álde bir tilsiz jaıdyń (juqpaly dert, boran sıaqty) kesirinen bir-eki aptadaı oqýdy doǵara turýǵa týra kep qalar. Onda da kompleksti qysqartý, shaǵyndaý nemese tastap ketý kerek bolady. Komplekske kindik taqyryp adamnyń eńbegi bolatynyn baıqaımyz. Eńbektiń kezi ótip ketken soń, artynan jor qylý – shyǵyp bara jatqan kisige: «dámge qaramadyńyz ba?» degenmen bir esep.
2 - sh i g e. Dıagramm degen az ben kópti, úlken men kishini teńestirýdiń belgisi. Teńestirgen soń, dáldep ólsheý kerek. Dál ólsheýge kelmeıtin jerde, árıne, shamalamaı bolmaıdy. Dıagramny qaǵaz júzine syıǵyzý úshin, jaıdaǵy úlken ólsheýishtiń ornyna kishi ólsheýish alynady; metr ornyna santımetr alynǵan sıaqty.
3-sh i g e. Jınalys jasaýǵa birinshiniń balalary jastyq qylmaı ma? dep otyrsyzdar. Ótken jyly keıbir joldastar bir klastaǵy balalardyń jasy ala jaýly boldy, birinshi klasta 15-ke kelgen balalar da otyrdy, kóshpeli el, ásirese, kedeı balasyn oqýǵa kesh beredi dep edińizder. Kópshilik «osyny qaıtemiz?» degendeı bop edi. Ol sóz yrazy bolǵanda, el balasy 9-10 jastan kem bolmas, 7-8 jastaǵy balany oqýǵa berý sırek tabylady. Olaı bolsa, jınalysqa úırete berýge 9-10 jastaǵylar jastyq qylmaıdy. Tek bul suraý el mektepterinde balalar jınalysy bolmaıtyndyǵyn kórsete me deımin.
4-sh i g e. Jaq myltyq istetý degenin balalardyń qolyn iske úıretý kerek degennen týyp otyr. Jalań jaq myltyq emes, basqa nárseler de isteletinin aıtqanbyz. Oıyndardyń jazataıym jerlerinde kórsetý, sóz qylý kerek degenbiz. Buryn jaq myltyq istep, oınap júrgen balalar bolsa, ony bir jola tyıyp tastaýdyń jóni joq. Buryn oınaıtyn bolsa, jaq myltyq oına dep, ony usynýdyń taǵy jóni joq. Ol úlken másele emes.
Úlken másele: teginde qarapaıym halyqtyń kózqarasymen eseptesý kerek pe, joq pa? – osynda. Qarapaıym halyqqa salsań, árbir jańalyqtyń bárine pálen demeı, túgen demeı turmaıdy, serýenge shyǵarsań da, eńbekke qatystyrsań da, dinge, eski ádet-ǵurypqa qarsy birdeńe sóıleseń de, el aýyzy tynysh otyrmaıdy, birdeńe deıdi. Deıdi eken dep bilip, tárbıe jolynan taıýǵa bolmaıdy. Bilimi ıtinshek, halqy tartynshaq. Eldiń yńǵaıyna kóne berseń ilgeri bastyrmaıdy. Mektepti eldiń yńǵaıyna emes, eldi mekteptiń yńǵaıyna júrgizýge, mádenıetke qaraı súıreýge tyrysý kerek. Balalar arqyly úı ishine de áser etý kerek. Bul kúngi mekteptiń bir úlken maqsaty: mańaıdaǵy eldiń turmysynyń ondaıǵa yqpal etýi. Balalaryna óner-bilim úıretip jatqanyna, onyń paıdasy ózderine de tıetindigine mektep eldiń kózin jetkizýi kerek. Óz paıdasy tabylǵan jerden osqyrmaıdy, úrikpeıdi.
5-g e. Turmysy nashar, kıimi joq kedeı balasyna tazalyq qapa qalmaıtyny ras. Biraq tazarmaıdy eken dep túńilip, tazalyq, saýlyq jónin búrkep qoıýǵa bolmaıdy, bul jaǵyna úırete almasa, mekteptiń túk isteı almaǵany dep biliner. Tipti taqyr kedeıdiń balasyn, eli mektep jataqhanaly bolǵanda, soǵan alý kerek. Jataqhanaly mektep ashylǵansha, qoldan kelgen sharalardy istep (saýyq jasap, járdem jınap, jalǵastyryp, qaǵystyryp degendeı), kedeı balalarynyń turmysyn az da bolsa, túzeý qamyn jasaý kerek.
6-ǵ a. Aýyldaǵy mektepte balalar úzdik-sozdyq jınalatynyn árkimder-aq aıtty. Árıne, oǵan kóbinese, kóshpeli turmys, sharýa jaǵdaıy jazyqty. Áıtse de balalardyń bir mezgilde jınalýyna túrli sharalardy isteý kerek. Muǵalim kún buryn aýyldyq komıtetter arqyly, qaǵaz arqyly oqýdyń qaı kúni bastalatynyn, balalaryn sodan qaldyrmaı jetkizýin estirtip elge jar salý kerek. Ony mende turmaı oqý bastalardan 10-15 kún buryn muǵalim sol mańaıdy ózi bir aralap shyǵyp, balasy oqıtyndarǵa qadaǵalap tapsyrý kerek. Oǵan jınalmaı, jalǵyz-jarym keıin keletin balalar tabylsa, olardy jetkizem dep kóp balany qańtaryp qoıýǵa bolmaıdy. Kesh qalǵan bala ne joǵary klastardaǵy joldastarynan, ne bos kezinde muǵalimnen oqyp qýyp jetetin bolsyn. Az kún ótse de oqa emes. Tym kesh qalyp, jete almaıtyn balany alýdan mán joq.
7 - g e. Bul suraýǵa joǵaryda, «bir muǵalim kóp klasty oqytý joldary» degen maqalada jaýap berildi.
Bir muǵalim eki, kóp bolsa, úsh klasty oqytatyn bolsa da bir sári, tórt klasty bir muǵalimniń oqytýy tym qıyn soǵady. Oǵan óte sheberlik kerek. Muǵalim jetimsizdikten ázir sorlap júrgen shyǵar. Biraq sol tórt klass dep otyrǵanymyz ózderińizdiń qoldan jasap alǵan klastaryńyz bolmasyn.
Keıbir mektepterde bir klastyń balasyn úsh bólip oqytatyn salt bar kórinedi. Birinshi jyly jóndi oqı almaǵan balany ekinshi jyly sol klasynda taǵy qaldyrady eken de, jańa túskenderdi bir bólek, byltyrǵylardy bir bólek oqytady eken. Jazalasa táýir oqıtyn, jaman oqıtyn balalardy da bólshektep, kisi basyna sabaq berý joly da bar eken. Bul túkke turmaıtyn ádis. Muny qoıý kerek. Shama kelgenshe, birinshi jyly qadaǵalap oqytyp, birinshi klasta eki jyl otyratyn bala qaldyrmaý kerek. Úıtip úı ishinen úı tigip, bólek-salaqty kóbeıte berseńiz, 4 klastyń ornyna 16 klass týǵyzyp alyp, ashylmas tumanǵa ushyraısyzdar; oqytý jolyna tipti qaıshy kelesiz. Bul – eski moldalardyń -qyrtbaǵy.
8-g e. Mektepte balalarǵa úıretetin jańalyqty óleńder joq dep otyr. Jalań óleń emes-aý, bastaýysh mektepti túgel qanaǵattandyratyndaı oqý kitaptary da joq. Birinshi jylǵa «Álippe», «Jańa arna», «Tartý» degen kitaptar bar. Ózge klastarǵa arnalǵan qolaıly kitaptar júre bolmasa, ázir shyqpaı jatyr. Jańa óleńder sol oqý kitaptarynan tabylý kerek edi. Teginde jańa óleńder joq emes, kóp. Kóbinese, gazet, jýrnaldarda basylyp jatady. Ony ázir ózderińiz qarastyryp taýyp alýlaryńyz kerek. Biraq kóbińiz, aýyldyq komıtetterdiń salaqtyǵynan, gazet-jýrnaldar ala almaıtyn kórinesiz. Sol jeri jaman. Óleńniń bári birdeı balalarǵa jaraı bermes. Áıtse de tańdap kórý kerek.
9 – ǵ a. Tóbelesqoı tentek balaǵa mekteptiń qoldanatyn túrli sharalary bolý kerek. Klasta otyrǵanda qasyndaǵylarǵa damyl bermeıtin bolsa, ne jeke otyrǵyzý, nemese ózinen eresek balany otyrǵyzyp baıqaý kerek. Oǵan bolmasa, balalar jıylysynda sógis berip, «endigári búıtetin bolsań...» dep qorqytý, saqtandyrý kerek. Olar da túk qyla almaı, buzaqylyǵy basynan asyp, túzelmesine kóz jetse, amal joq, mektepten shyǵarýǵa týra keledi. Shyǵarý jumysyn aýyldyq komıtetter men komsomol uıymdarymen úılesip oryndasa, tym jaqsy. Ábden armansyz bolady.
10-ǵ a. «...balalardyń ákesi mektep tártibine kónbeıdi» degen suraý túsiniksizirek. Mekteptiń jıylysyna kelmeı me? Balasyn der kezinde oqýǵa jibermeı me? Balasy tentek bolsa ara túse me? Nemese mekteptiń otyny sıaqty ózine túsken salyqty tólemeı me? Ashyp aıtý kerek edi. Suraý tuıyq bolǵan soń, jaýapty anyqtap berý de qıyn. Áıtse de balalardyń ákesi mektep yrqyna kónbeıtin de sebep bolý kerek. Ol sebep aldymen muǵalimniń ózinde bolýǵa tıis. Muǵalim balany jóndep oqytpasa, el kezegen bolsa, bos bastyq qylsa, árkimge zıany tıip uryna berse, jaı júrmese, el kózine kádiri, bedeli bolmaıdy.
Ondaı muǵalimniń aıtqanyna kónbek tursyn, el oǵan jaý bolady. Balasyn qýantyp oqytqan, qyzmetine berilgen kisige dostyq bolmasa, qastyq qylmaǵyn, minezdi izshil muǵalimge, elge paıda keltirip otyrǵan muǵalimge balanyn ákesi tursyn, jalpaq eldi qıǵash bolatyn orny joq.
11 –g e. Bir klasta 2-3 jyl otyrǵan balanyn nelikten solaı bolǵan sebebin tekserý kerek. Úı ishinin, sharýanyń jaǵdaıyn, nemese aýrý saldarynan qalyp qoıyp otyrǵan balaǵa kiná da joq. Mektepke úzbeı kelip júre tura, zeıini joqtyǵynan kásipten qalyp qoıatyn bolsa, ondaı «adam bolatyn» balany eki jyldan artyq bir klasta ustaýda mán joq; táýir oqıtyndarǵa oryn bosatsyn. Al eki jyl bir klasta otyrý ekiniń birinen tabyla beredi, tek úshinshi jylǵa taǵy qalmasa bolǵany. Úsh jyldan otyrǵyzý degen mektepterdiń saltynda joq.
12-g e. 3, 4-inshi jyldyq programmasy basylyp shyqsa kerek edi. Múmkin oqý bastalsa, shyǵyp qalar. Shyǵa almasa, men ótirikshi bolyp júrmeıin. Qazaqsha basylǵan programma bolmaǵan soń, oryssha biletinderdiń oryssha programmasynan paıdalanýlaryna bolar. Árıne, olardiki qazaq mektebine úılese bermeıdi. Áıtse de kúr alaqannan góri qol baılaý degenimiz ǵoı. Orysshaǵa shamalaryn kelmese, baıaǵy eski programmamen júre turasyńdar. Basqa ylaj joq.
You Might Also Like
