InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy, Shardara aýdany
№16 kolej MKQK Sapa menedjment júıesi
Daıyndaǵan: TU-43 top stýdenti Dosmýhanbet Ásem Bolatbekqyzy
Jetekshisi arnaıy pán oqytýshy Zakıraeva Roza Týrsynbaevna

 

Ańdatpa

Shyǵarmashylyq - izdenis jumys «Júzim – dertke shıpa bolatyn jemis» atty ǵylymı jobasy júzimniń ózindik qupıa syrlaryn ashýǵa, onyń adam aǵzasyna tıgizetin paıdaly jaqtary men shıpalyq qasıetterin tanytýǵa arnalǵan. Júzimniń adam aǵzasyna tıgizetin paıdasyna naqty málimetter keltire otyryp sıpattama jazǵan. Jazý barysynda jalpy júzimnen jasalynǵan taǵamdar kóp ekendigin sıpattady. Jumystyń maqsaty, júzimniń ómirindegi almanyń mańyzyn anyqtaý. Júzimniń quramyndaǵy dárýmenderdi anyqtaý joldaryn qarastyrý.

Stýdent bul shyǵarmashylyq izdenis jumysty jazý barysynda kóp izdengeni baıqaldy. Júzim jemisiniń quramynda adam densaýlyǵyna qajetti jáne paıdaly dárýmenderdiń jetkilikti mólsheri bar. Jalpy alǵanda ǵylymı joba óz dárejesinde jasalynǵan deýge bolady. Zertteý jumysynyń mazmundylyǵy men mándiligin eskere otyryp, joǵary dárejede baǵalaýǵa usynamyn.

Óndiristik oqytý sheberi: Zakıraeva Roza

Jumystyń maqsaty: Júzim jemisine jalpy sıpattama bere otyryp, onyń adam densaýlyǵyna tıgizetin paıdaly jaqtary men emdik qasıetterin saralaý jáne júzimnen taǵamdar jasaý. Júzimdi turmysta saqtaý jáne paıdaǵa asyrý joldaryn ashyp kórsetý.

Zertteý jumysynyń mindetteri:

- Densaýlyqqa durys kóz qaras qalyptastyrý;
- Júzim jemisine jalpy sıpattama berý;
- Júzim quramyna taldaý jasaı otyryp, onyń ózindik erekshelikterin aıqyndaý;
- Júzimniń adam densaýlyǵyna tıgizetin emdik qasıetterin saraýlaý;  
- Júzimnen taǵamdar jasap ony tutynýdy usyný;
- Júzimdi paıdalaný erekshelikterine júıeli túrde anyqtama berý.

Zertteý jumysynyń ǵylymı boljamy: Eger júzimniń ózindik qasıetteri men qupıa syrlary jan-jaqty tanystyrylyp, onyń adamzat úshin paıdaly jaqtary ashylsa, sonymen qatar emdik qasıetteri júıelenip berilse, júzim týraly tanym-túsinikterimiz arta túser edi, olardyń paıdasyn jetik meńgerip, óz qajetimizge tıimdi jarata alar edik.

Jospar

Kirispe

Negizgi bólimi

Júzim sharaptarynyń paıdasy. Júzim sorttary
Júzimdi qalaı tańdaımyz?
Paıǵambarymyzdyń aıtqan paıdaly jemisteriniń biri bul...
Júzinen jasalynatyn taǵamdar

Zertteý bólimi

Júzimniń quramy men adam aǵzasyna paıdasy
Júzimdi qalaı saqtaıdy?
Júzimniń adam aǵzasyna qalaı áseri etedi?

Qortyndy

Paıdalanylǵan ádebıetter

 

Kirispe

Jer betinde eń alǵash paıda bolǵan ósimdikterdiń biri – júzim. Onyń japyraqtarynyń izi men dánderiniń qaldyqtary sonaý bor dáýiriniń qazba jumystarynyń arasynan tabylǵan. Sondaı derekterge qarap, mys jáne qola dáýirinde júzimniń dál búgingideı ósirile bastaǵanyn baıqaımyz. Arheologtar júzim uryqtaryn kóbine ózen mańyndaǵy qonystardan keziktirgen eken.
Júzim (lat. Vitis) – júzim tuqymdasyna jatatyn ósimdikterdiń jemisi. Júzimniń 70-ke jýyq túri bar. Qazaqstanda daqyldyq Júzim (V. vinifera) ósiriledi.

Júzim – shyrmalyp ósetin júzimdiler tuqymdasy, 70-ke jýyq túri bar. Zertteýshiler tuqymyn taýyp, 60 mıllıon jyl buryn, ıaǵnı jer betine adamdar bolmaǵan kezde jabaıy júzim bolǵandyǵyn dáleldegen. Qazirgi kezde 4000-nan asa mádenı túri tropıkalyq jáne sýbtropıkalyq aımaqtarda ósedi. Júzim óziniń jaqsy qalyptasqan tamyr júıesimen erekshelenedi. Sabaqtarynan ósip shyǵatyn murtshalary arqyly júzim shyrmalyp ósedi. Japyraqtary iri, 3-5 salaly bolady. Gúli usaq, jasyl tústi. Jemisi shyryndy, ishinde 1-4-ke deıin súıeksheleri bolady. Keıbir mádenı túrlerinde súıeksheler bolmaıdy. Surypyna qaraı jemisiniń pishini domalaq, uzynsha-sopaqtaý bolady. Jemisiniń túsi jasyl, sary, qyzǵylt-sary, kúlgin t.b. bolady. Jemisteri shoǵyrlanyp ósedi. Bir shoqta 100 danaǵa deıin júzim bolady. Durys kútim jasalsa, júzim 50 jylǵa deıin jemis beredi. Júzimdi tuqymy, qalemshesi jáne ulastyrý arqyly kóbeıtedi. Júzim otyrǵyzylǵannan keıin 2-3 jylda jemis bere bastaıdy. Júzimniń túbin ashý merzimin durys bilgenniń mańyzy zor. Eger júzim túbi erte ashylsa, úsip ketýi yqtımal, al kesh ashylsa, shirip ketýi múmkin. Durysy, júzim túpterin ashýǵa sól júre bastaǵan kezde kirisip, búrshik bórte bastaǵanǵa deıin aıaqtaý qajet. Mol jáne turaqty ónim alý úshin júzimdi ýaqtyly tyńaıtyp otyrý qajet. Júzimniń gúl shoǵyrlary ósip kele jatqanda azotpen, jemis óse bastaǵanda fosfor jáne kalıı tyńaıtqyshymen qorektendiredi. Júzim sabaǵyn aspalarǵa ónimniń salmaǵyn kótere alatyndaı berik jippen baılaý qajet. Ósý kezeńi ishinde júzim sabaǵy jýandaıtyn bolǵandyqtan, baılaǵan jip sabaqty qıyp ketpýi úshin, keńirek etip baılaý kerek. Sıntetıka jipti jáne symdy paıdalanýǵa bolmaıdy. Kóktemde qyrqý-kesý jumystary júrgizilmese, onda kúzde mindetti túrde jasaý qajet, óıtkeni butaqtary jıi bolyp ketken jaǵdaıda, jemis berý sapasy nasharlaıdy.

Negizgi bólimi

Júzim sharaptary paıdasy

Júzim sharaptary – tabıǵı júzim shyrynyn ashytý, tazartý jáne babyna keltirip, hosh ıistendirý nátıjesinde alynatyn ónim. Júzim sharaptary kóbine daıyn ónim retinde usynylýmen qatar, kóptegen halyqtardyń kýlınarıasynda keńinen qoldanylady. Bulaı paıdalanǵanda qyzǵan kezde spırt ushyp ketkennen keıin qalǵan júzim shyryny qoıýlanyp, qandaı taǵamnyń bolsyn dámin kirgizedi. Júzim sharaptaryn kýlınarıada paıdalanýdyń negizgi maqsaty da osy. Mysaly, balyq pisiriletin sýǵa az ǵana Júzim sharaptary qosylsa, balyqtyń jaǵymsyz ıisi ketip, dámi jaqsarady. Qýyrmaǵa 1—2 as qasyq qyshqyltym i qyzyl sharap qossa, taǵamnyń dámi kiredi ári tez pisedi. Kepken jemisten kompot qaınatqanda bir lıtrine desert ne shaı qasyq Júzim sharaptary qosylsa, kompottan jas jemistiń hosh ıisi shyǵyp turatyn bolady.

Júzim sorttary

Júzimniń 5 myńnan asa sorty belgili, onyń 2,5 myńy TMD elderinde, 50-den astamy Qazaqstanda ósiriledi. Qazaqstanda ósiriletin júzim sorttarynyń negizgileri: asqanalyq sorttar – injý saba, madlen anjevın, aq halılı, Almaty erte pisetin sorty, aq shasla, nımrang, agadan, Gambýrg mýskaty, Ózbekstan mýskaty, qyzǵylt tústi taıfı, vengr mýskaty, onyń ishinde jıdekteri keptirilip meıiz jasalatyn sorttary – rıslıng, rkasıtelı, aleatıko, qara pıno, saperavı, Qulja júzimi, t.b.

Júzimniń túrleri men sorttary týraly ǵylym – ampelografıa dep atalady. Júzim ósirýmen júzim sharýashylyqtary aınalysady.
Zertteýshiler júzimniń tuqymyn taýyp, 60 mıllıon jyl buryn, ıaǵnı jer betine adamdar bolmaǵan kezde jabaıy júzim bolǵandyǵyn dáleldegen. Qazirgi kezde 4000-nan asa mádenı túri tropıkalyq jáne sýbtropıkalyq aımaqtarda ósedi. Júzim óziniń jaqsy qalyptasqan tamyr júıesimen erekshelenedi. Sabaqtarynan ósip shyǵatyn murtshalary arqyly júzim shyrmalyp ósedi. Japyraqtary iri, 3-5 salaly bolady. Gúli usaq, jasyl tústi. Jemisi shyryndy, ishinde 1-4-ke deıin súıeksheleri bolady. Keıbir mádenı túrlerinde súıeksheler bolmaıdy. Surypyna qaraı jemisiniń pishini domalaq, uzynsha-sopaqtaý bolady. Jemisiniń túsi jasyl, sary, qyzǵylt-sary, kúlgin t.b. bolady. Jemisteri shoǵyrlanyp ósedi. Bir shoqta 100 danaǵa deıin júzim bolady. Durys kútim jasalsa, júzim 50 jylǵa deıin jemis beredi. Júzimdi tuqymy, qalemshesi jáne ulastyrý arqyly kóbeıtedi. Júzim otyrǵyzylǵannan keıin 2-3 jylda jemis bere bastaıdy. Júzimniń túbin ashý merzimin durys bilgenniń mańyzy zor. Eger júzim túbi erte ashylsa, úsip ketýi yqtımal, al kesh ashylsa, shirip ketýi múmkin. Durysy, júzim túpterin ashýǵa sól júre bastaǵan kezde kirisip, búrshik bórte bastaǵanǵa deıin aıaqtaý qajet.

Qodanylý retine qaraı júzim sorttary asqanalyq, sharap jasaıtyn, keptiriletin úsh túrge bólinedi. Eń jaqsy ári keń taralǵan (keıbireýi sharap óndirisinde qoldanylady) asqanalyq júzim sorttary: Izabella – jemisi qara kók tústi, dámi qyshqyltym–tátti; Gambýrg mýskaty – jemisi qara, dámdi, hosh ıisti, uzaq ýaqyt saqtalady; Nımrang – alqyzyl sary jemis, bul da uzaq ýaqyt saqtalady; aq Hýsaıne – ashyq jasyl uzynsha jemis (halyq arasynda «qyz saýsaǵy» degen atpen belgili); Shasla mýskatnaıa – juqa qabyqty, jasyl-sary tústi, til úıirer dámdi ári hosh ıisti jemis; Terbash – dámi jaǵynan basqa sorttardan nasharlaý, túsi jasyl jemis, biraq uzaq ýaqyt, qys boıy saqtaýǵa bolady.

Júzimdi qalaı tańdaımyz?

Júzimniń eń jaqsysy - ustaǵanda qatqyldaý bolatyny jáne ashyq tústi kelgenderi. Jasyl tústegi júzim alǵyńyz kelse, sál sarǵyshtaýyn, qara júzimdi qalasańyz, qoıý tústisin tańdaǵan jón. Júzimdi múmkindiginshe syrtqy tozańymen saqtaı bilgen durys. Sabaǵynyń qurǵap qalǵandyǵy – júzimniń úzilgenine biraz ýaqyt bolǵanyn kórsetedi. Tez úzile qoımaýy júzimniń sapasyn bildiredi. Bir tal júzimniń shirı bastaýy tutastaı bir shoq júzimniń shirýine alyp keledi. Júzimdi satyp alǵannan keıin kóp ýaqyt ustamaǵan jón. Júzim mindetti túrde sýyq jerde saqtalýy tıis. Bólmeniń jylylyǵy júzimdi tez soldyrady. Júzim tońazytqyshta bir-eki kún boıy buzylmastan saqtalyp tura beredi. Tońazytqyshtan alynǵan júzimdi bir saǵattan keıin jese, dámi anaǵurlym tátti bolady.

Júzim qartaıý prosesine qarsy. Iaǵnı, aǵzany jasartady. Júzim shyrynyn aǵzadaǵy shlaktardan arylý úshin paıdalanady. Júzimniń qabyǵynda ornalasqan pıgmentter ımýnıtetti nyǵaıtady. Sol sebepti, qoıý tústi júzim paıdalyraq bolyp esepteledi.

Paıǵambarymyzdyń aıtqan paıdaly jemisteriniń biri bul....

Kitaptarda Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) júzim men qarbyzdy erekshe jaqsy kórgeni aıtylady. Júzim qasıetti Quran Kárimniń alty jerinde kezdesip, jánnattaǵy nyǵmetterdiń biri retinde atalady. «Nahyl» súresiniń 11-aıatynda «Alla sol sýmen sender úshin eginderdi, záıtún, qurma hám júzim baqtaryn jáne ár alýan jemisterdi ósirdi. Shúbásiz, osynyń bárinde oılanatyn qaýym úshin óte mańyzdy bir belgi, bir ǵıbrat bar», – delinedi.

Júzim – jańa pisken, keptirilgen, pispegen kezinde de paıdaly ósimdik. Júzimniń eń abzaly – irisi ári shyryndysy. Táttiligi birdeı bolsa da, qaraǵa qaraǵanda kók júzimniń paıdasy kóbirek. Júzim pisip, jınalyp alynǵannan keıin eki-úsh kún jemeı kútken durys. Áıtpese, kútpeı jeýdiń sońy ish ótýge ákelýi múmkin. Ádette biletinder júzimniń qabyǵy juqarǵansha sebette saqtaı turady.

Júzim – meıiz ben injir sekildi qunarly taǵam. Ony ádetten tys kóp jeý bas aýrýyna ákelýi múmkin. Nemese júzimmen qatar anar jegen durys. Júzim kózdiń kórýin jaqsartady, búırek, demikpe aýrýlaryna em. Ol zıandy mıkrobtardy óltirip, terini jumsartady. Shashty qataıtyp, jaqsy ósýine yqpal etedi.

Júzim eń qurma, injirden keıin eń paıdaly úsh jemistiń qataryna kiredi.

Júzimnen jasalynatyn taǵamdar

Tehnologıalyq nusqaý №1

Taǵamnyń ataýy:   Júzimnen varene

Tehnologıalyq prosestiń qysqasha sıpattamasy			Daıyn taǵamnyń qysqasha minezdemesi
Qyzyl júzimdi ettarqyshtan ótkizip, sý men qant qosyp, otyz mın qaınatamyz.			Shaımen usynamyz
Azyq-túlik ataýy	Sybaǵaǵa arnalǵan azyq-túlik normasy		Sybaǵa kóleminiń esebi
			6	7	15
	Brýtto	Netto	Azyq-túlik kólemi g (netto)
Qyzyl júzim	150gr	150gr
Qant	150gr	150gr
Sý	200gr	200gr
Shyǵymy:

Tehnologıalyq syzba №1

Júzimnen varene

Tehnologıalyq nusqaý №2

Taǵamnyń ataýy: Júzimnen kampot

Tehnologıalyq prosestiń qysqasha sıpattamasy			Daıyn taǵamnyń qysqasha minezdemesi
			Shaımen usynamyz
Azyq-túlik ataýy	Sybaǵaǵa arnalǵan azyq-túlik normasy		Sybaǵa kóleminiń esebi
			6	7	15
	Brýtto	Netto	Azyq-túlik kólemi g (netto)
Júzim	81gr	78gr
Qant	38gr	38gr
Sý	93gr	93gr
Lımon qyshqyly	1,5gr	1,5gr
Shyǵymy:

Tehnologıalyq syzba №2

Júzimnen kampot

Tehnologıalyq nusqaý №3

Taǵamnyń ataýy: Jele

Tehnologıalyq prosestiń qysqasha sıpattamasy			Daıyn taǵamnyń qysqasha minezdemesi
			Shaımen usynamyz
Azyq-túlik ataýy	Sybaǵaǵa arnalǵan azyq-túlik normasy		Sybaǵa kóleminiń esebi
			6	7	15
	Brýtto	Netto	Azyq-túlik kólemi g (netto)
Júzim	80gr	80gr
Qant	60gr	60gr
Jelatın	38gr	38gr
Lımon qyshqyly	0,1	0,1
Sý	65gr	65gr
Shyǵymy:

Tehnologıalyq syzba: №3

Taǵamnyń ataýy: Jele

Tehnologıalyq nusqaý №4

Taǵamnyń ataýy:   Júzimnen kısel

Tehnologıalyq prosestiń qysqasha sıpattamasy			Daıyn taǵamnyń qysqasha minezdemesi
			Shaımen usynamyz
Azyq-túlik ataýy	Sybaǵaǵa arnalǵan azyq-túlik normasy		Sybaǵa kóleminiń esebi
			6	7	15
	Brýtto	Netto	Azyq-túlik kólemi g (netto)
Júzim	200gr	200gr
Qant	50gr	50gr
Sý	865gr	865gr
Lımon qyshqyly	1,5gr	1,5gr
Krahmal	35gr	35gr
Shyǵymy:

Tehnologıalyq syzba №4

Taǵamnyń ataýy: Júzimnen kısel

Zertteý bólimi

Júzimniń quramy men adam aǵzasyna paıdasy

Júzim quramynda qant, organıkalyq qyshqyldar, fermentter, ılik, azotty jáne pektındi zattar, S, V1, V2, V6, V12, R, RR dárýmenderi, ózekter, sonymen qatar mıneraldar men mıkroelementter bar. Pisken júzimniń 100 gramynda 154 gram karbondyq gıdrat, 1 gram proteın, 1 gram maı, 21 gram fosfor, 0,6 mg temir, az-azdan bolsa da basqa da elementter, túrli dárýmender, sý kezdesedi. 100 gramynda 60 kalorıa bar. Júzim aǵzany holesterınnen tazartady. Medısınada gemoglobındi kóterý úshin, qan azdyqqa, búırek, júrek, júıke aýrýlaryna qarsy, bronhıt kezinde jótel men qaqyryq shyǵarý úshin qoldanady. Júzim shyryny nesep jáne ót aıdaý úshin qoldanylady. Qazirgi kezde ǵalymdar júzim súıeginiń qaterli isikterge qarsy em bolatynyn dáleldeýde. Júzimnen shyryn, kompot, tosap, marmelad jasaıdy. Júzim sharap óndirýde keńinen qoldanady. Al sharap jasaýdan keıingi qaldyqtardan sirke qyshqyly, etıl spırti, efır maıy shyǵarylady. Sonymen qatar júzimdi keptirip, meıiz jasaıdy.

Qazirgi medısınada qoldanylýy

Túrli farmasevtıkalyq kompanıalar júzimdi BAD óndirýde erteden beri qoldanyp keledi. Olardyń quramyna júzim ekstrakttary kiredi. Ásirese, júzimniń súıegi men qabyǵy joǵary baǵalanady. Máselen, usaqtalǵan júzim qabyǵy men súıeginen júrekke arnalǵan untaq jáne kóptegen sergektendiretin dári-dármekter daıyndalady.

Júzimniń adam aǵzasyna qalaı áser etedi?

1. Júzimniń jas tamyryn (30 gr.) 2 lıtr sýǵa salyp qaınatyp, shashty jýsa, qaıyzǵaqty ketiredi, quıqa terisin tazartady, shash jaqsy ósedi.
2. Kóktemde júzimniń sabaǵyn kesip, shyrynyn betke jaqsa, ondaǵy qara daqtar ketedi. Sepkildi de joıady.
4. Júzimniń shyrynyn alma sirke sýyna qosyp ishý erkektiń uryq beziniń jumysyn jaqsartady. Jarty lıtr shyrynǵa bir as qasyq alma sirke sýy qosylady.
5. Tústen keıin júzim jeý, shyrynyn ishý mı jasýshalaryn jaqsartady.
6. Qara júzim shyrynynda júrek aýrýlaryna qarsy antı-kanserogendik yqpaly mol.
7. Eger adam kún saıyn bir stakan júzim shyrynyn iship, bir úzim júzim jese, oǵan qandaı da bir juqpaly aýrýlardyń belgisi darymaıdy.
8. Júzimniń quramynda densaýlyq úshin paıdaly antıoksıdanttar mol, ol kózdiń ishki tor qabyǵynyń densaýlyǵyn saqtaýǵa kómektesedi. Maıamı ýnıversıteti ǵalymdarynyń anyqtaýynsha, bul jemisti únemi jeý kórý qabiletiniń nasharlaýy men soqyrlyq qaýpin aıtarlyqtaı azaıtady.
9. Onyń jas tamyryn (30 g) 2 lıtr sýǵa salyp qaınatyp, shashty jýsa, qaıyzǵaqty ketiredi, quıqa terisi tazarady, shash jaqsy ósedi.
10. Kóktemde sabaǵyn kesip, shyrynyn betke jaǵyp, ondaǵy qara daqtar men sekpildi ketiredi.
11. Júzim qaterli isikten qorǵaý qasıetine ıe. Onymen qan azaıý syrqatyn da emdeıdi.
12. Qara júzim shyryny qan bógelýin boldyrmaýǵa shıpaly.
13. Júrek shanshyp aýyrǵanda sary meıizdi et tartqyshtan ótkizip, balǵa aralastyryp, kúnine 3 ret shaı qasyqtan jeıdi.
14. Qara júzim shyrynynyń júrek aýrýlaryna qarsy antı – kanserogendik yqpaly kúshti.
16. Júzim shyrynyn mol etip jınap, kúnine 3 ret bir shaı qasyqtan ishse, baýyrdy jazady, onyń kúıip syzdaǵanyn basady. Uzynsha kelgen aq júzim baýyr, kók baýyrdy jazady, qan qysymyn tómendetedi.
17. Deneniń vırýstarǵa qarsy turýyn da kúsheıtedi.
18. Qan uıýynyń aldyn alady. Júzimdi qany qoıý adamdarǵa usynǵan jón. Óıtkeni, ol aspırın sekildi qandy taratyp, júrek jumysyn jeńildetedi.

Júzimdi qalaı saqtaıdy?

Saqtaýǵa negizinen tabıǵı jaǵdaıda ósken júzimderdi tańdaǵan jón. Júzimniń eń jaqsysy ustaǵanda qatqyldaýy, reńi ashyqtary. Jasyl tústegi júzim alynsa, sál sarǵyshtaýyn, qara júzim alynsa, qoıý tústisin tańdaǵan jón. Júzimdi múmkindiginshe syrtqy tozańymen saqtaı bilgen durys. Sabaǵynyń qurǵap qalǵandyǵy – júzimniń úzilgenine biraz ýaqyt bolǵanyn kórsetedi. Tez úzile qoımaýy júzimniń sapasyn bildiredi. Bir tal júzimniń shirı bastaýy tutastaı bir shoq júzimniń shirýine alyp keledi. Júzimdi satyp alǵannan keıin kóp ýaqyt ustamaǵan jón. Júzim mindetti túrde sýyq jerde saqtalýy tıis. Bólmeniń jylylyǵy júzimdi tez soldyrady. Júzim tońazytqyshta bir-eki kún boıy buzylmastan saqtalyp tura beredi. Tońazytqyshtan alynǵan júzimdi bir saǵattan keıin jese, dámi anaǵurlym tátti bolady. Júzim tez fermentasıaǵa ushyraıtyndyqtan ony dereý tamaqtan keıin jegen durys emes. Basqa da jemis shyryndary sekildi júzim shyryny da syǵylǵannan keıingi jarty saǵat ishinde ishilgeni jón. Adam densaýlyǵyna paıdaly dárýmender júzimniń dáneginde de bolatyndyqtan, onyń da shaınalyp jelingeni durys. Qaı jaǵynan alsaq ta, shıpalyq qasıeti mol júzimniń bizge Jaratýshydan násip etilgenine shúkir etkenimiz jón. «Bıo Nan» JSHS júzim kóshetterin otyrǵyzýymen aınalysady. Atalmysh sha-rýashylyq bir ǵana Almaty oblysynyń ózinde 20 myń gektar jerge júz myńǵa jýyq kóshetterin otyrǵyzyp baptaýda. Onda negizinen arnaıy Fransıadan ákelingen Merlot, Kaberne Sovınon, Kaberne frank jáne Brokkol syndy júzim sorttary ósirilýde. Mamandardyń aıtýynsha, bula-rdyń otandyq sorttardan aıyrmashylyǵy – 150 jyl ómir súredi jáne ónimdi áldeqaıda kóp beredi. 1980 jyly Ońtústik Qazaqstan oblysy boıynsha 10,7 myń gektar jerde júzim alqaby bolǵan bolsa, 1990 jyly 6,62 myń gektarǵa, 2000 jyly 5,7 myń gektarǵa, 2004 jyly 3,9 myń gektarǵa deıin kemip ketken. Al, 1980 jyly oblys boıynsha 125,2 myń tonna júzim óndirilse, 2004 jyly 31,3 myń tonna ǵana júzim óndirilgen.

Qorytyndy

Men qoryta kele júzimniń paıdaly ekenin aıtqym keledi jáne Qytaıdyń erte zaman jazbalarynda ony «qoıankóz» dep atap bylaı sýretteıdi:

«Úlkendigi atbas burshaq, qarashy,
Aqshyl jasyl-kógiljim tús arasy.
Móldireıdi asyl tastaı jarqyrap,
Aıyryp kór jaquttan, joqalasy»  — dep sýretteıdi.

Olardyń adam aǵzasy tıgizer paıdaly jaqtary men san alýan emdik qasıetteriniń syryn jazdym. Tipti túrli farmasevtıkalyq kompanıalar júzimdi BAD óndirýde erteden beri qoldanyp keledi. Olardyń quramyna júzim ekstrakttary kiredi. Ásirese, júzimniń súıegi men qabyǵy joǵary baǵalanady. Máselen, usaqtalǵan júzim qabyǵy men súıeginen júrekke arnalǵan untaq jáne kóptegen sergektendiretin dári-dármekter daıyndalady.Erteden beri júzim sulýlyqty arttyrý úship paıdalanylady. Qazir kez kelgen kosmetıkalyq fırmalardan quramynda júzim kezdesetin ónimdi taba alasyz. Bul negizinen betke arnalǵan kremder. Bul kremderdiń quramynda antıoksıdantty ónimder kóp. Alaıda, júzimniń kómegimen kosmetıkalyq ónimdi úıde daıyndaýǵa bolatynyn da umytpańyz.Júzimniń ulpasynan bettiń maılylyǵyn qalypqa keltirip, betti sergektendire túsetin maskalar jasaýǵa bolady.Bul kúnderi sellúlıtke qarsy ónimderde júzim belsendi qoldanyla bastady.Baıqaǵan shyǵarsyzdar, júzimniń paıdaly tustary óte kóp. Saqtyqta qorlyq joq! Demekshi durys jýylmaǵan júzimde pestısıd, ashytqy sańyraýqulaqtary, shań-tozań qaldyqtary qalyp qoıýy ábden múmkin; Qara júzim bas saqınasy aýrýyn júdetip jiberýi múmkin; Alqyzyl júzimniń quramyndaǵy tanındar saqına aýrýyn týdyrýy múmkin. Sondyqtan júzimdi mólsherden tys jeýden aýlaq

Usynysym:

1. Júzim jaıly áli ashylmaǵan málimetterdi izdestirip, jınaqtaý.

2. Bolashaqta óz aýylymyzda júzim baǵy ashylsa;

Adamdaarǵa júzimdi qalaı saqtap, ony paıdalaný týraly eskertpe qaǵazdar taratylsa;

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. “Qazaqstan”: Ulttyq ensklopedıa/Bas redaktor Á. Nysanbaev – Almaty “Qazaq ensıklopedıasy” Bas redaksıasy, 1998
2. Shańyraq : Úı-turmystyq ensıklopedıasy. Almaty : Qaz.Sov.ensıkl.Bas red.
3. Qazaq tili termınder sózdigi I tom
4. G.Á. Quljabaeva.«Ósimdikter álemi» oqý-ádistemelik kesheni, Jemister: Dıdaktıkalyq materıal. — Almaty, 2011. — 16 b
5. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ensıklopedıasy.
6. «Kazahstanskaıa pravda» gazeti, №227 (27501) 6.07.2013.

---