InfoHub Logo

Abaı atamyz: «Sen de bir kirpish dúnıege, ketigin tap ta bar qalan» demekshi kásip tańdap, jumys tabý úlken ómirge qadam basqan jastardyń basty murat-maqsaty desek artyq etpes. Kásip - ómirdiń eń mańyzdy bóliginiń biri, óıtkeni ómirdiń edáýir bóligi, kúnniń 7-8 saǵaty sonda ótedi. Sondyqtan kásip tańdaý muny eskerip muqıat bolýdy talap etedi. Bul taqyrypta ata-ananyń, aǵaıynnyń, muǵalimniń, ómir jolynda tájirıbesi mol aǵa-ápkelerden keńes alǵan jaqsy bolady. Sondaı-aq óziniń tabıǵatyn, qabiletin, minezin, nendeı ispen aınalysýdy unatatynyn eskerýdi nazardan shyǵarmaý kerek.

Psıhologıa ǵylymdarynyń PhD doktory Beısembaev Ǵanı Bektaıuly osy taqyrypta ata-analarǵa mynadaı úndeý aıtady: «Áýeli balańyzdyń belgili bir iske ne kásipke qyzyǵýshylyǵy men áýestigin eske túsirip kórińiz. Ekinshiden, balańyzdyń boıyndaǵy qarym qabilet pen beıimdiligin syrttaı baıqap qarańyz.Osy zertteýińizdi oı zerdesinen ótkizip alyńyz. Mundaı qadam, balańyzdyń mamandyq tańdaýdaǵy sheshimine oń yqpal etýińizge kómektesedi. Al qalyptasqan otbasylyq dástúr men ata-ana retindegi ózderińizdiń arman tilekterińizdi basym baǵyt retinde qarastyrmaǵanyńyz jaqsy. Mamandyq tańdaýda ata-ananyń qalaýy men balanyń tańdaýy kóp jaǵdaıda sáıkes kele bermeýi múmkin. Ózińiz álpeshtep otyrǵan balańyzdy júrek qalaýy bolmaǵan mamandyqty tańdaýǵa májbúrleý ony ómir boıy baqytsyzdyqqa dýshar etýi múmkin.»

Ár túrli maman ıelerinen qandaı jaǵdaıda jumys isteıtinin, qandaı aýyrtpalyǵy, qandaı artyqshylyqtary baryn surap, múmkindik bolsa baryp óz kózimen kórip, tolyq bir kún sol mamannyń janynda bolýdyń paıdasy bar. Bul is yńǵaıly ma, joq pa dep  oqyǵan, estigen, kórgenderińdi, óz qabiletteriń men múmkindikterińdi saralap, múmkindik bolsa kásibı baǵdar beretin arnaıy mamandardan keńes alyp baryp tańdaý jasaǵan jón.

Ár adamdar ártúrli pikir aıtýy múmkin. Óz kásibin jaqsy kórmeıtinder asyra jamandap, jaqsy kóretinder asyra maqtaýy múmkin. Muny da eskerip beıtarap aqylmen tarazyǵa salý qajet. Keı adamdar ózi basqasha oılap turǵanymen bireýdiń aıtqanyn quptaǵysh, eliktegish keledi. Kelesi adam dál sol taqyrypta basqasha kózqaras aıtsa, ony da maquldap ketedi. Jalpylama jeke-dara jáne shyǵarmashylyq oı túze alýǵa daǵdylaný kerek. Sondaı-aq jaýapkershilikti bolý, adamdarmen til tabysa alý, baılanys qura alý, birige jumys jasaı alý, kópshiliktiń aldynda oıyn jetkize alý sıaqty qabiletterdi jetildirýge tyrysý kerek.

Ǵylym men tehnologıanyń jyldam ilgerileýimen qatar mamandyq túrleri de qarqyndy túrde kóbeıip, bir jaǵynan keıbir mamandyqtar qajetten shyǵyp jatsa, bir jaǵynan jańa mamandyqtar paıda bolýda. Osyǵan baılanysty ilgeride adamdar tirshiligi barysynda 3-4 mamandyq aýystyratyny boljanýda. Kásiporyndarda da tehnologıalardyń jańarýyna baılanysty mamandar jylyna 1-2 ret qosymsha oqý kýrstaryna jiberilýde.

JOO-daryn bitirgender belgili bir mamandyqta tálim alǵanymen qatar jalpylama ilimder, tájirıbeler alý arqyly soǵan uqsas basqa salalarda jumys atqarýǵa beıim keledi. Osy turǵydan JOO bitirgen túlek jalpylama bilim alyp, oı-órisi keńeıip,  jumys mádenıetin, basqa salalarda da jumys isteı alý qabiletin qalyptastyryp, keń aýqymdy salalardan jumys izdeýge múmkindik alatynyn aıtýǵa bolady. JOO bitirgen túlekterdiń kóbisiniń óz mamandyǵy boıynsha emes, basqa salalarda qyzmet atqaryp jatatyndyǵy jıi baıqalatyn úrdis. Aqparat quraldaryndaǵy derekter boıynsha elimizde JOO bitirgen túlekterdiń 30 paıyzy ǵana óz mamandyǵy boynsha qyzmet atqarady eken. Munyń ár-túrli sebepteri bar. Sonyń biri muny adamdardyń ózin tanyp, ózine yńǵaıly, ózi unatyp isteıtin qyzmet túrin tabýymen baılanystyrýǵa bolady.

Kásip tańdaǵanda - júregińiz qaı iske buryp turǵandyǵyn, qaı is kóńilińizge qonyshty bolatynyn eskerińiz. Adam jaqsy kóretin isimen shuǵyldanǵanda jetistikti bolady. Bir kásiporyndy álemdik deńgeıge kóterip, jetistigimen áıgili amerıkalyq kásipker Djek Ýelch bylaı deıdi: «Ózderińe unaıtyn, jaqsy kóretin jumys isteńder. Jaqsy kórmeıtin jumys istep ózderińdi de, jumysty da, basqalardy da qınaýdyń qajeti joq. Ol jumystan jaqsy nátıje shyqpaıdy.»

Shynynda da jumys oryndarynda keıbir qyzmetkerler bar jumysyn qulshynyspen, súıispenshilikpen oryndaıdy. Óz jumysyn jaqsy kórgendikten, yqylaspen istegendikten ol is únemi alǵa basady. Jaqsy kórip istegendikten ózi de budan jalyqpaıdy, sharshamaıdy, kerisinshe sodan lázzat alady. Keıbireýler bar jumysyn lajsyz, amalsyz oryndap jatady. Ózin májbúrlep, amaldyń joqtyǵynan sol ispen shuǵyldanatyndarda ol jumystyń kógermeýimen qatar ózinde stres, berekesizdik oryn alýy múmkin.

Ár adamnyń tabıǵaty ár túrli keledi jáne ár adamnyń ózindik ereksheligi, keıbir kásipterge beıimdiligi bolady. Bireýler bir orynda otyryp kompúter aldynda jumys isteýge beıim kelse, bireýler ushqalaq bolýy múmkin, baılap qoısań bir ornynda otyra almaıdy. Bireýdiń ǵylym qýalap jańalyq ashýǵa qushtarlyǵy basym bolsa, bireýler buzylǵan buıymdy jóndeýden rahat alýy múmkin.

Jaqsy kóretin, jaqsy jumys tańdaý kerek, sonymen qatar ár jumysta ózine jarasa qıyndyqtar, kedergiler bolýy qalypty nárse ekenin esten shyǵarmaǵan jón. Tabandylyqpen, tájirıbemen, ózińdi shyńdaýmen bul qıyndyqtardy jeńe bilý kerek. Osy turǵydan kilt etse túrli sebepterdi syltaý etip, qaıta-qaıta jumys aýystyratyndardyń qatarynda bolý durys emes. Bir jumysty jaqsy isteý, ony kóp isteý arqyly júzege asady. Atalarymyz «Aǵash bir jerde kógeredi» degen. Qandaı kásip bolmasyn turaqty jasalǵan saıyn sol iste tájirıbesi, jumystyń sapasy, jemisi kóbeıedi. Bálkim laýazymda kelesi satyǵa kóterilý nemese turaqty tutynýshylar, tanys-bilister kóbeıer, ıaǵnı sol saladaǵy jańa esikter ashylady. Jumys sapaly bolǵan saıyn suranys kóbeıedi, suranys kóbeıgen saıyn tabys kóbeıedi. Qoryta kele aıtarymyz jaqsy kórip isteıtin kásip tańdaý jáne qaı salada júrgen bolsaq, sol saladaǵy eń jaqsy maman bolýǵa tyrysý kerek.

---