InfoHub Logo

Óz basym aradaǵy 3-4 jyldy qospasaq, tek bir ǵana "Jazýshy" baspasynda taban aýdarmaı 24 jyl qyzmet istegen adammyn.

Sol baspanyń da jaǵdaıy bolyńqyramaı, qyzmetkerleri 3-4 aı jalaqysyz qalyp júrgen bir kezeńde mınıstrlik tarapynan "Qazaq ensıklopedıasy" bas redaksıasyna aýys degen usynys boldy. Bul usynysty maǵan jetkizgen baspa isi jónindegi departamentiniń dırektory jazýshy Álibek Asqarov mınıstr Altynbek Sársenbaevtyń uıǵarymy solaı degesin, ózime ámise jyly qabaq tanytyp kele jatqan basshy azamattardyń iltıpat-yqylasyn aıaqasty ete almadym da, artyma qaraı-qaraı, úırengen jerimmen qımaı qoshtasyp, amalsyz sonda aýysqan bolatynmyn.

Dál osy jerde esime eski bir ańyzdyń sulbasy orala ketip turǵany.

Ertede kárteńdeý shalǵa eriksiz uzatylǵan jas qyz eki-úsh tún boıy erin keýdeden ıterip, burtyndaı qashqaqtap, yńǵaı tanyta qoımasa kerek. Jas ıis ıkemine kóne qoımaǵan shal baıǵus ári áýrelep, beri áýrelep eshteńe shyǵara almaǵan soń birjola kóńili qalǵandaı bolyp, teris qarap tars búrkenip jatyp alypty. Bir emes, eki emes, áldeneshe kún boıy keń salynǵan tósekte ekeýi eki jaqqa qarap uıyqtap júredi de, shaldan qaıyra emeýrin baıqala qoımaǵanǵa ábden tózimi taýsylǵan, endi óziniń degbiri kete bastaǵan qyz: "Qudaı saldy — biz kóndik, aqshunaq shal, beri jat!" — dep kári kúıeýine ózi jabysyp ıkemdele beripti.

Bizdiki de sol edi. Kerigip qyzmet tańdaıtyn keń zaman endi joq, kún kórý qamy, ashtan ólmeý úshin amalsyz aıaq sýytqan jer bolatyn. Álgi ańyzdaǵy qyz qusap kóńil qalamaǵan jumysqa eriksiz jegilip kete bergen edim.

Men ózim qaı jerde istemeıin, qolymnan keletinin dos-dushpannyń bárine dáleldep kele jatqan adammyn. Tańerteńgi toǵyzdan keshki altyǵa deıin ústel basynda tapjylmaı otyra da alamyn.

Óıtkeni, bastyqtarymnyń eshqaısysymen de ámpeı-jámpeı aralasyp, ishi-baýyryna kirip kete almaýshy edim de, olar óz tarapynan unatsyn-unatpasyn, jumysymnan ilik taba almaǵasyn, resmı qatynastan aspaı, maǵan degende ózderin durys ustaýǵa tyrysatyn.

Aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq gazetter redaksıalarynda qyzmet istegen kezderim de bolǵan. Bastyq bolyp kórgen emespin. Biraq bastyqtarymnyń bári de menimen bar jaǵdaıda da sanasyp, keńesip, eseptesip otyratyn edi. Kóbine aıtqanyma kónip, kelisetin. Aqyl surap ta otyratyndary bolady. Betimdi qaıtaryp, qolymdy qaqqandary asa kóp bola qoıǵan joq. Biraq nege ekenin bilmeımin, qyzmetimdi ósirýge kelgende solardy bári de únsiz ǵana yǵysyp, meni qoldamaı y qorǵamaı da, eń jaqsysy, qorlamaı da syrttap qala beretin. Men oǵan da renjip kórgen joq edim.

1999 jylǵy shilde aıynyń aıaǵyn ala hatshy qyz Gúlmıra arqyly ensıklopedıanyń Bas redaktory Ábdimálik Nysanbaev shaqyrdy. Qasynda óz orynbasary Tileýhan degen jigit bar eken.

Sáke, siz búginnen bastap bizge qyzmetke kelýge tıissiz. Astana jaqtan sondaı nusqaý bar, — dedi Nysanbaev.

Men on shaqty kúnge Alakól jaqqa ketip bara jatqanymdy, demalyp kelgen soń, quzyryńyzǵa kósheıin degendi aıttym.

Jaraıdy. Men ózim de kezekti demalysqa ketip baramyn. Osyndaǵy shuǵyl basylymdar tobyna jetekshi bolasyz. Kelgesin myna Tileýhan buıryq shyǵaryp, ornyńyzǵa otyrǵyza beredi, — dedi.

Solaı etti de. Álibek Asqarov aıtqan "Eki myń jyldyq dala jyry" antologıasyn shyǵarmaqqa shuǵyl kirisip, arnaıy komısıa qurdyq. Belgili aqyn Esenbaı Dúısenbaev pen Ádilǵazy Qaıyrbekovterdiń qurastyryp, kómektesýimen, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń basshylyǵy (Nurlan Orazalın, Temirhan Medetbek) tarapynan qolǵa alynǵan shuǵyl áreketter nátıjesinde bul kólemi 60 baspa tabaq (kóne dáýirden búginge deıin) antologıany kompúterde túgel tergizip, basýǵa ázir ettik. Endi tek Nurlan jazýǵa tıisti alǵysóz qalyp turǵan. Ol emdelip jatyr edi. Ensıklopedıa Bas redaktorynyń orynbasary Tileýhan degen jigit: "Alǵysózdi Ábekeń (Nysanbaev) jazady, bizdegi tártip solaı", — dedi.

Men: "Qoı, Ábekeńniń poezıaǵa qandaı qatysy bar, jóni de josyǵy da joq", — dep úzildi-kesildi qarsylyq aıtqan boldym.

Áńgime ári qaraı órshimegen soń, sol mámilege toqtaǵan shyǵar dep túıgem.

Biraq osynyń aldynda men "Qorqyt" atalatyn kólemdi kitapqa jaýapty shyǵarýshy bolyp edim, sol kitapqa da, sonyń aldynda jaryq kórgen "Qurmanǵazy" kitabynda da Á.Nysanbaev alǵysóz jazǵanyn baıqasam da, oǵan asa bir mán bere qoımaǵan edim. Dardaı aty bar, akademık laýazymy bar adam baladaı baqqumar bolady degenge sengim kelmegen.

"Akademık" degeniń de arǵy jaǵy aqylgóı, danagóı sózinen shyqpaǵan-aý, shamasy. Bireýlerdiń kóńiline kelse de aıtaıyn, sol jyly: "Akademık degeniń osy kúni ıtten kóp, ıtten kóptiń ishinde bir Sátbaev jetpeı tur", — dep bitetin óleń jazyp, "Qazaq ádebıeti" gazetinde jarıalaǵam da. Orys eliniń úlken bilgiri, atom reaktoryn jasaǵan, bul kúnde jasy júzge kelip otyrǵan Nıkolaı Dollejaldyń ózi: "1953 jyldan beri Ǵylym Akademıasynyń tolyq múshesimen, biraq bizdiń aramyzda buta basyn syndyrmaǵan "ataqty" ǵalymsymaqtar tolyp jatyr. Olardyń ne tyndyryp, ne qoıǵany ózderine bolmasa, ózgemiz beımálim", — dep jazady "Izvestıa" gazetinde. Aýmaly-tókpeli kezeńde zamana tolqynymen aralasyp, sý betine kezdeısoq shyǵyp qalǵan ljeǵalymdar bola beredi. Oǵan sóz bar ma.

Aqyry, orysqa júgine berdik qoı, sol eldiń "porádochnost degen ǵajap bir sózi bar. Bul jóni túzý, kisilikti, týa tekti, qudaıǵa qaraǵan, uıaty bar, ıman júzdi degen sıaqty birqaýym uǵymdardy túgel boıyna syıǵyzyp turǵan sóz. Basshynyń dáıim osy talaptan tabylǵanyn qalar edim. Kerisinshe bolǵan jaǵdaıda, aınala qudaı atyp, ol ujym isinde bereke bolyp jarytpasy jáne haq.

Ondaı basshy adam qaraýynda isteıtinderdiń de ózine deńgeıles aqyl-esi, bilimi bar azamat ekenin esten shyǵarmaıdy. Soǵan oraılas qatynas ornatady. Bilimi men saýaty saı kelgenimen, jurt basqarý mádenıeti jetispeıtin, oı-óris, ıntellektisi tómen adamnan qaı jetisken basshy shyǵýshy edi. Olar álekedeı jalanyp, ózin-ózi áıgilep, júrgen jerinde ózine jarnama jasaýdan artylmaıdy.

Men ózim qıandaǵyny kórgish, qıaldaǵyny sezgish adammyn. Osynda keler-kelmesten álgi orynbasar bastyq Tileýhan degen jigit.

Sáke, bizde jumys kóp. Bosbelbeý, boıkúıezdikti kótermeıdi, bos ýaqyt joq, jumys kóp, — degendi bir emes, birneshe dúrkin qaıtalap aıta bergen. Sonda-aq ishim seze qoıdy, joǵarydaǵy jigitterdiń emeýrinimen qyzmetke meni yqtıarsyz alǵandaryn baıqadym. Ózi de shyrt etpe minezdi, shydamsyz adam, Sóıte bersek bir jerden syr berip qalar, sonda ne ózi keter, ne ketirermiz dep oılaǵandaryn, aldyn ala kelisip alǵandaryn bildim. Bildim de qoıdym.

Sol kezde "Qorqyt ata" dep atalatyn kólemi úlken kitap daıyndalyp jatqan. Sony daıyndaýdyń 60 paıyzdaı jumysyn sapaly etip men atqardym. Oǵan osy kitapty qurastyrǵan Sh.Ibraev, K.Esmaǵambetov, T.Daırabaılar kýá. "Bir súrinse osy jerden súriner" degenderi bolmaı qaldy. "Ózim de qýmyn!" — dep Taıyr aǵam aıtqandaı, bul jerden ustatpadym. Utyp kettim!

Mundaǵy qyzmetkerlerdiń bilimi, saýaty, qabileti jaǵynan men biletin baspagerlerden kóp tómen ekeni eki-úsh aptadan keıin-aq belgili bolǵan. Eki-úsh qyzmetkerleri bolmasa qalǵandary jaltaqtap basshylardyń júzine qaraı beretin, "shyqpa, janym, shyqpalap" otyrǵandar eken. Shyn sózge renjip, daý aıtatyndar tabylyp jatsa, onysyn taǵy kórermiz...

Sol aldymdaǵy malyma adal qarap, qyzmetime qylshyq jýytpaý jaǵynan min taba almaı daǵdarǵan "basshym" endi amaly taýsylyp, basqadaı áreket izdeıdi. "Qaıtsem de kóp otyrǵyza qoımaspyn" dep áldekimge bergen ýádesi de bolýy kerek, onyń ne sóz ekenin de ishim sezedi, biraq anyq dálelim bolmaǵasyn ishte búgip qalyp otyrmyn. Aqyry qoıshy, Nysanbaı maǵan orynbasary arqyly (onysy da saý sıyrdyń boǵy emes) "basqa jerden jumys taýyp almas pa eken" degen emeýrin tanytty. Joǵaryda aıtylǵan kitapty shyǵaryp bolǵan soń ózim de esikti qattyraq jaýyp qoshtasam ǵoı dep júr edim, ol menen aılasyn asyryp, aldymdy orap ketip otyr.

Keterde Ádilǵazy Qaıyrbekovtyń kózinshe:. "Poezıa antologıasyn" tolyq jınap, tergizip, basýǵa daıyn ettim. Eger meniń aty-jónim kitapty shyǵarýshylar tiziminen alynyp qalsa, barsha qazaq aqynyn kýáǵa tarta otyryp, tup-týra sotqa berem dep "qorqytqan" da boldym. Bul qyzmetten ketken adamnyń ishki qyjyly, orynsyz ókpesi emes, shyn nıetim sol edi.

Úsh aı ishinde baıqaǵanym: sýdaı sapyryla kelip-ketip jatqan qyzmetkerler. Kadr turaqtamaıdy eken. Barar jeri, basar taýy bolmaǵandar ǵana amalsyz aıtqanǵa kónip, aıdaýǵa júrip degendeı, tuqyra tómen qarap alyp qyzmet atqarǵan bolýda.

Áı, Sáke, istese almaısyz-aý. Ol sizdeı azamattardyń qadirin biler basshylar sanatynan emes, áýre bolmańyz", — degen janashyrlarym kóp bolyp edi. "Kórermiz!" — degem. "Bir jylǵa qoıan terisi de shydaıdy" deýshi edi, birer jyl kóreıin. Mindetimdi minsiz atqarsam, eshkimniń qazanyna túspesem, mende ne ákeleriniń quny bar, bolmaı bara jatsa taǵy kórip alarmyz", — dep túıgen bolatynmyn.

Mańynda ózinen oıy ozyq, aqyly kemel, óresi ústem kisiniń júrgenin jaratpaıtyn asa sholaq belsendiler bolatynyn talaı kórip júrýshi edik, bul da sonyń aıqyn bir kórinisi boldy da shyqty. Basqasha aıtý múmkin de emes.

Óz basym qashannan qastasqannan góri dostasqandy durys kóretin adamdar sanatynanmyn.

Muny da aıtqyzyp otyrǵan baıaǵy ór kóńil, ózimdi biletin qalyń el álde de jaman oılap qalmasa eken degen nıet. Endigisin ishterińiz bilsin der edim.

Basynda álgilermen ustasyp ta kórgim kelgen. Kele-kele sabama túsip, solar meniń alysýyma tatı ma ózi dep, tez raıdan qaıttym da, jónime júre bergenmin.

R.S. Keıin sol antologıa jaryqqa shyǵypty. Meniń aty-jónim atalmapty. Antologıa degen óz basyn qosyp otyrǵan ádebı janrdyń injýi men marjanynan túzilse kerek-ti, bul, júdá, olaı bolmaǵan sıaqty. Ózim kórdim dep ótirik aıta almaımyn, kózimen kórip, qolymen ustaǵan aqyn inim Esenǵalıdyń aıtýynsha alǵy sózin sol Á.Nysanbaev jazypty, biz iriktegen ıgi jaısań-jaqsy aqyndar ysyrylyp, ıttiń uly ıtaqaı baryp oıyp oryn alypty. "Oqyǵym da kelmeı, bas redaktorynyń kózinshe qasymdaǵy kezdeısoq bireýge ustata saldym!" — dedi Esenǵalı.

" Qarnymnyń ashqany emes, qadirimniń qashqanyna jylaımyn" degendeı, oı-órisi ózińnen kep tómen áldebir jolbıkelerden jábir kórý, janyńa batpaı qoımasy anyq. "Balasy Jálmendeniń Pyshan edim, tusynda Nıkolaıdyń kisi-aq. edim!" — depti jalpyq jatqan jalaıyr ishine kóbirek málim Pyshan bolys bir kezde. Biz de sol belgiliniń biri edik, qadirimdi el-jurt bilip boldy-aý dep júrgen edik, "kerýen keri burylsa, aqsaq túıe alǵa túsediniń" keri kelip, mańym túgili, shańymdy kóre almas bireýlerdiń kúıkiliginen almas kúzim maıyryla jazdady-aý, jigerim jasyp, keýdem basyla jazdady-aý dep kelip, bar shyndyqty eshkimdi kemitip-muqatpastan shyp-shyrǵasyz qalpynda óz aýzymmen aıtyp, elge tegis jetkizgim kelgen nıet-saýalym edi bul.

Bul Amanhannyń nege ashynyp, ne úshin alashapqyn bolǵanyn túsinýden týǵan sheginis edi, endi negizgi áńgimemizdiń arqaýyn úzbeı, solaı qaraı bet buraıyq birjola.

18 qańtar, 2000 jyl.

Apparat basshysy retinde maǵan tikeleı bastyq — Murat Musabaev degen jigit. Ákim ózi alǵash kelgen kúni ádeıilep tanystyrǵan. Jibek Ámirhanova ekeýi de meni dúısenbi kúni ertip aparyp ornyma otyrǵyzyp, maǵan tıisti avtomashına shoferin shaqyryp, júzdestirgen.

Ózi shaqyrmaı-aq araǵa apta salyp aldyna bardym. Qyryq-qyryq besterdegi jigit. Obaly ne, ornynan ushyp turyp, aǵalap qarsy aldy. Bir jaqsy-jaısań jigit sıaqtanady. Tumanbaımen qyz alyspaıtyn atalas aǵaıyn ekenin de bildirip ótti.

Buryn osynda ákimge kómekshi bolǵan dep estigem. Apparat jumysyna ábden mashyqtanyp alǵan syńaıly. Mundaı tıptegi adamdar syryn eptep biletin edim. Ylǵı ǵana bireýdiń yǵynda júrip daǵdylanǵan adamda ózindik minez, ózindik qylyq bolmaıdy. Qysqa kúnde qyryq qubylý, jańaǵy ázirde aıtqan sózinen retine qaraı jaltara salý da olarǵa túk emes. Sózińdi salǵyrt qana tyńdaıdy, ózi tikeleı eshteńe sheshpeıtin bolǵan sońda Sóıte me, kim biledi, áıteýir, aıtqan áńgimeńniń baıybyna baryp, tereń boılaı uqpaıtynyn, ne uqqysy da kelmeıtinin ańǵara bastadym. Bir sózinde turaqtap turyp qala almaı ma dep te túıip edim. Árkim-árkimniń sózine qaraı tez ózgerip otyratyny baıqaldy.

Maǵan, árıne, onyń qandaı jigit bolǵanynan kelip-keter eshteńe joq. Biraq birlese qyzmet isteıtin bolǵan soń ishi-syrtyn az-kem barlap alýǵa týra kelgen. Búgin aıtqanynan erteń aınyp otyratyn adamdarda ne úlken bılik joq, ne "kóp aıtsa — kóndi, jurt aıtsa — boldy" sanatynda júretin, kóleńkesinen qorqyp, qorǵalaqtap ómir súrip daǵdylanǵan ákkiler. Bulardyń bir jaman jeri — ózderi bastyq ataýlydan qalaı qoryqsa, baǵynyshtylaryn da qorqytyp, úrkitip, qoldan kelse úreılendirip ustaýǵa tyrysatyndyǵy.

Muratqa qatysty emes, sóz retine oraı aıtyp jatqanym, ásheıin.

20 qańtar, 2000 jyl.

Ákimniń Jibekten basqa (oǵan áli keńirek toqtalatyn bolamyn) orynbasarlarymen kóp aralasa qoıǵan emespin. Eń alǵashqy telefonmen tildesken orynbasar bastyq Doljenkov boldy. Qazaqqa asa kóp ishi jylı qoımaıtyndar sanatynan ekeni jaıly buryn emis-emis estigenmin. Osynda ákim orynbasary ekenin biletinmin. Alǵashqy kúnderdiń birinde "merıdıan" atalatyn telefonmen sol habarlasqan. "Doljenkov" dedi birden. Men: "Doljenkovsyń ba?" dep surap tur eken dep oılap... "net" deımin ǵoı baıaǵy. "Eto ıa — Doljenkov!" — dedi ol nyǵyzdalyp. "Ný!" — deımin men. Ol maǵan sonshalyq bir qatysy joq sharýanyń jaıyn surady. "Ýtochnıte!" — dep nyǵarlar qoıdy. "Cherez chas ıa perezvonú" — dedi ol. "Ladno!" — dedim. "Vy tot, kotoryı... zamestıtel ý etogo..., kak ego?" — dedi ol. "Da, zamestıtel togo samogo" — deımin men de qıtyǵyp. Ol trýbkany tastaı saldy.

"Apyr-aı, — dep oılaǵam sonda, — "aty-jónińiz kim edi" Keshirersiz!" degen sıaqty adamı til bularǵa buıyrmaǵan ba, nemene?".

25 qańtar, 2000 jyl.

Almaty oblysynyń ákimshiligine qyzmetke kelgenime biraz kún bolyp-aq qaldy, áıtse de áli jurtpen sińisip kete almaı jatyrmyn. Ózimniń de juǵymym az adammyn, onyń ústine osyndaǵylardyń kóbinen jasym úlken, kirigip kete almaýǵa ol da bóget. Keshe bir qyzyq boldy. Esikten shyǵa bersem, ákimniń orynbasary T. degen jigit júr eken. Qolynda telefon, bireýmen sóılesken bolady. Maǵan ıegin kóterip qana amandasýdyń ısharasyn jasady. Kókirekteý ekenin kele-sala baıqap em, biraq mán bere qoımaǵanmyn.

Kóldeneń tartylǵan mashınama minip, júrip keteıik desek álgi bastyq dál jol ústinde taltaıyp turyp alyp qalta telefonymen sóılese bastady. "Belgi berseńshi!" — deımin shoferǵa. "Bolmaıdy. aǵa", — deıdi ol.

Kóz qıyǵyn salyp, bizdiń bógelińkirep qalǵanymyzǵa razy bolǵandaı: "Mine, solaı, Aıaz, álińdi, qumyrysqa jolyńdy bil", — degendeı óktem nıet tanytyp, áreń yǵysyp jol berdi-aý.

"Óstimeseń qazaq bolarmysyń!" — dep men kettim.

Sonaý bala jastan bergi eń jek kóretin qylyǵym arsyzdyq, kisige qyr kórsete buldaný, minin aıtqan adamǵa jatyn búline tuldaný edi. Uıatsyzdyǵynyń ústine óz boıynan asqan kesel, kekirttik, bir kúngi laýazymyn arqalanyp, ózinen basqany taptap ótkisi kelip turatyn ólermen urdajyq minez, nadan da sasyq keýde, Sóıte tura aqyldynyń aldyna túsip, ıtere yǵystyryp, aýyzdyǵa sóz, aıaqtyǵa jol bergisi kelmeıtin sol bir rýhanı sorlylardy kórip: "Qaınaıdy qanyń, ashydy janyń!" — der ediń yzadan kúıip ketkende. Ózińdi óziń áreń dep ustap qalasyń.

Sózinde dám joq, ózinde mán joq, kóp izdenip eshteme oqı qoımaǵan, árkimnen úzip-julyp shala-pula estigen qaıtalaýdy aıtqyshtyqqa, dilmarlyq, sheshendikke balaý, qolpash-qoshemet kóbeıgen saıyn sonysyn toty qussha san qaıtalap kósem atalyp júrgender de bar, qaıtesiń.

Ózimniń de jurttyń bárine birden jaǵa qoıar qylyǵym, unaı qoıar túrim joǵyn jaqsy bilem-aq, degenmen álgindeı basshynyń kókiregine nan pisip-aq turǵanyn ańǵardym. "El basqaryp osylar ne jarytpaq!" — dep te oılaǵam.

26 qańtar, 2000 jyl.

Ádettegideı dúısenbi kúni apparat jınalysy ótti. "Sáke, siz óli ózińizdi ezińiz kórsetip, jumysqa bel sheshe de, belsene de kirise almaı jatqan sıaqtysyz", — dedi Zamanbek.

Qaıdan bileıin, bar bolǵany bir-aq apta boldy ǵoı munda kelgenime de. Eshteme tyndyra almaı jatýym da ábden múmkin. Biraq sony aldyna shaqyryp nege ózime aıtpaıdy? Álde synaǵan túri me?

Sol jınalys ústinde ákim: "Sizdiń qaraýyńyzda avtokólik bireý-aq pa?" — dep surady.

"Iá", — dedim men.

Men taǵy da: "Záke, bizge kompúter biletin bir tehnıkalyq qyzmetker kerek edi", — dedim.

Quıysqanǵa qystyrylyp qalýdy ar sanamaıtyn Ábdiqadyrov (qarjy basqarmasynyń bastyǵy): "Meniń orynbasarlarym kompúterde ózderi teredi kerek qujattaryn. Ár bólimge qosymsha qyzmetker ustap keregi ne?" — dep qoıdy. "Siz kompúter tilin bilýshi me edińiz" — dep surady ákim. "Joq, — dedim, — onyń ústine úırenýge degen qulqym da shamaly"

Bul áńgimeniń negizi qaıdan shyqty eken dep oıladym. Sóıtsem osynyń aldynda Fatıma kirip: "Sáken jańa kelgen adam, jumysty bilińkiremeıdi. Bárine men jalǵyz júgirem. Onyń ústine mashına da sol kisige bekitilgen", — degen syńaıda qyńqyldasa kerek. Onyń ústine taǵy bireýler Zamanbekke men týraly "ne ochen lestno" sóz aıtqanyn da ańǵaryp qaldym. Sonyń bári jınalyp kelip, álgindeı áńgimeniń órbýine ákelip soqqan jaıy bar. "Basshy azamat kóp qoı, qaısybireýiniń kóńilin taba beresiń", — dep edi baıaǵyda Máskeýdiń partıa mektebinde menimen birge oqyǵan kórikti bir kelinshek. Sol aıtqandaı "qaısysyna jaltaqtaı berem, ózderi bilsin!" dedim de qoıdym men.

27 qańtar, 2000 jyl.

Oblystyq "Jetisý" gazetinde redaksıasynda ájeptáýir úlken keńes ótkizdik. Respýblıkalyq Jýrnalıser odaǵynyń basqarma tóraǵasy Kamal Smaılov, Ulttyq ýnıversıtettiń jýrnalıska fakúltetiniń dekany Namazáli Omashev, "Qazaq gazetteri" jabyq aksıonerlik qoǵamynyń prezıdenti Jumabek Kenjalın, oblystyq aqparat jáne koǵamdyq kelisim basqarmasynyń bastyǵy Kúlimhan Jáıshibekova, osy basqarmaǵa qaraıtyn baspasóz bóliminiń meńgerýshisi Kemel Qusaıynov, mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrliginen Kenjebolat degen jigit, oblystyq gazettiń basshylary qatysyp, birqydyrý máseleler tóńireginde áńgime boldy.

Bul meniń oblys ákimi apparat basshysynyń qoǵamdyq uıymdar jáne buqaralyq aqparat quraldarymen baılanys jónindegi orynbasary retindegi alǵashqy qatysqan jınalysym edi. Kádýilgi ysylǵan sheneýnikteı-aq aǵyla sóılep, jınalǵandarǵa ájeptáýir "aqyl" aıtyp ta jiberdim-aý deımin.

Osy áńgime ústinde bárimiz baıaǵy partıalyq senzýra týrasynda pikir talastyra kelip, búgingideı árkim betimen laǵyp, beıpil sóıleıtin, aýzyna kelgenin aıtyp, gý-gý ósek, dý-dý ótirikke jol berip, órekpı qozdyra túsetin "erkindikten" góri sol burynǵy belgili bir adamı ólshemnen árige jibermeı, tejep ustaıtyn senzýramyzdyń ózi durys edi-aý degen qorytyndyǵa kelgenbiz.

28 qańtar, 2000 jyl.

Búgin oblys ákimi janyndaǵy alqa jınalysy bolyp ótti. Jınalǵan barlyq aýdan, qala basshylaryna ákim meni ádeıilep tanystyrdy. Biraq sol májilis ótetin dóńgelek zalǵa kire beriste qarsy jolyqqan Zamanbek: "Sáke, búgin KTK-ni (telearna) kórdińiz be?" — dep surady. "Joq, kórmegen em, onda ne bar edi?" — deımin. "Apyr-aý, sizdiń jumysyńyzdyń bir salasy sol teledıdar aqparattaryn kórý emes pe, ony da men aıtyp otyrýym kerek pe?" — dedi ákim ekpindep.

"Já-ráı-di!" — dedim ózime ózim. Aqsý aýdanynyń ákimi Q. Baıbolov, mınıstrler kabınetiniń qyzmetkeri, eski tanysym M.Shákenov kelip, áńgimelesip ketti.

3 aqpan, 2000 jyl.

Saǵat tup-týra toǵyzda "merıdıan" atalatyn telefon shyldyrlady. Arjaǵynan "Ákim" degen jazýdy oqyp: "Iá", — dep edim. "Sáke, maǵan kelip ketińizshi!" — degen Zákeńniń daýsyn estidim.

Zamanbek kóńildi eken. "Sáke, qalaısyz, munda kelgenińizge qansha kún boldy?" — dep surady. "Bir aıǵa jýyqtap-aq qaldy-aý deımin", — dep jaýap berdim.

Maǵan júktelgen mindetter aýqymy, ony atqarý tásilderi jaıly 25-30 mınýt áńgimelestik. Biraz oı tastarlyqtaı aqyl-keńesin aıtty.

Men Zamanbek Nurqadilovti tyńdaı otyryp, osy azamattyń basynda da jurtty ózine úıirip alatyn, tipti keıde mysymen de basa túsetin sırek bir qasıet bar-aý dep oılaǵam. Bul kim kóringenge buıyra bermeıtin qasıet. Óıtkeni men de kim bolsa sonyń aldynda aıylymdy jıyp, aıaǵymdy tarta bermeýshi edim. Asyp-sasa da qoımaıtynmyn. Álde oılamaǵan jerden tap kelgen jańa qyzmettiń áseri me, ne qaramaǵynda istep júrgen soń ba, áıteýir osyndaı ońasha áńgime ústinde oıda júrgen sharýamdy taratyp aıta da almaı, ábirjip qala beretin bolyppyn. Soǵan tańyrqaı bergenimde ákim:

Aılyq jalaqyńyz qansha ekenin bilesiz be, Sáke? — dep surady.

Men ózim qaı jerde qyzmet istemeıin, qashan eńbekaqym qolyma tıgenshe qansha alyp, qansha qoıatynym jaıynda aldyn-ala eshkimnen surap kórgen kisi emes edim, yńǵaısyz kóretinmin. Kisi aqysyna qıanat jasaı qoımas, artyq etip ózderi de bermes deıtinmin. Zamanbekke sony aıttym. "Jalaqy alǵan kúni kórermiz", — dedim.

Aılyǵyńyz az emes eken, oblys ákiminiń jalaqysynyń teń jartysy, — dep edáýir qomaqty bir somany aıtty, — qazir ǵana vedomostqa qol qoıyp otyrmyn.

Jas balasha qýanyp ketkenimdi jasyra almaı qaldym. Ol da qaıbir jaqsy qylyq deısiń. Syr bildirmeı de sypaıy kúlip otyra berýge bolar edi ǵoı. Biraq ol aıtqan soma "Jazýshy" baspasynda bas redaktor retinde alatyn aılyq aqshamnan eki-úsh ese artyq eken. Muqaǵalı aıtqandaı, "qudaı kóp jaryta qoımaı" júrgen aqyn úshin bul ózi kókten túse qalǵan baılyqpen birdeı edi ǵoı.

Aqparat quraldary arqyly jıi kórinip turýym kerektigi, teledıdardan dál Máskeý bıleýshileriniń baspasóz kómekshilerine uqsap, saıasatqa da jıi aralasyp otyrý, osy bastan soǵan yjdahatty bolýym jaıly aıtyldy.

Máskeý qaıda, bireý qaıda! Onyń ústine Zamanbek Nurqadilov baspasóz basyndaǵy biraz azamattarmen til tabysa almaı, qyrǵıqabaq júrgeni jaıly da az-kem estigenim bar edi. Sol esime túsip, arǵy qalaı bolaryna kóz jetkize almaı, oılanyp qala berdim.

4 aqpan. 1000 jyl.

Maǵan berilgen "Volga" avtomashınasy bar. Ony buryn Fatıma minip júrgen be, bilmedim, keshkilik Roza Káribjanova, Ahmet Kendirbek, Fatıma tórteýimiz tıelip ketemiz de, erteńgisin jol boıy taǵy terip alyp kelemin. Alǵashqy kúnnen osy daǵdy qalyptasyp edi.

Búgin de sol tórteýimiz tıelgen qalpymyzda tup-týra saǵat 9-00 de ákimshilik aldyna keldik. Roza qyńqyldap: "Sáken aǵa budan keıin erterek shyǵaıyqshy úıden", — dep tyqyrshyp degbirsizdene bergen. "Asyqsań, júre bermeısiń be?" degim-aq kelip, oqtalyp baryp toqtadym. Azannan óz kóńil kúıimdi ózim buzǵym kelmedi. Ózi de bir túsiniksizdeý áıel eken. Buryn tıip-qashyp sóıleskenim bolmasa, jaqyn júrip kórmep em. Árkim ártúrli minezdeme beretin. Kóbisi "otrısatelnyı", árıne.

Jumysty berile isteımin degen adamǵa 8 saǵat ábden jetedi. Qalǵannyń bári jalǵan belsendilik, kózboıaý, ózgeni de, ózin de aldaý.

Keshegi bir áńgimede ókim aqparat quraldary ókilderimen tyǵyz baılanysa jumys isteý úshin qosymsha avtokólik bóldiremin, resmı qyzmetnama jazyp ákelińiz degen.

Apparat basshysy Murat Musabaev: "Aǵa, aqyry ákimge shyqqaly otyrsyz, hatyńyzǵa eki "Volga", bir "Jıgýlı", bir "Nına" dep korsetińiz", — dedi. Ony qarjy-sharýashylyq bóliminiń bastyǵy Elaman Súleımenovte qostap, solaı dep hat jazdym. Ákimniń kómekshisine tús qaıta tapsyryp kettim.

7 aqpan, 2000 jyl.

Búgingi apparat májilisinde ákim: "Sáke, Siz tutas bir ǵaraj mashına surapsyz toı, ekeýi de jetpeı me, áneýkúni solaı kelisken sıaqty edik", — dep kúlip otyryp suraǵan.

Men jaltaqtap Muratqa qaradym. Ol tyrs etip úndemedi. "Men edim aıtqan" demegenine tańyrqap, ıyǵymdy qomdaı berdim. Ábdiqadyrov qana (fınans koroli) tynysh otyrmaı:

"Túıe surasam, bıe beredi" degen ǵoı, — dep qaldy.

Bul kisi túıe suraǵanda da tórt órkeshi baryn bir-aq surapty, — dep Zamanbek taǵy kúldi, — Bir "Volga", bir "Nıva" mashınasyn bóldik, ázirge respýblıkalyq gazetter tilshilerimen jumys isteýińizge sol da jetip qalar.

Biraq sol mashınalar aqyry "qoldy bolyp" kete bardy. Birer ret qarjy-sharýashylyq bólimin basqaratyn Súleımenovten surap kórip edim: "Menen nege suraısyz, Toıbaev (ákimniń birinshi orynbasary) pen Musabaevtan surańyz, solar biledi degen. Murat Musabaevtan surap edim: "Bolady ǵoı, qaıtesiz tyqyrshyp", — dedi. "Bulardyń jumys ádisi osy shyǵar" dep ári qaraı qazbalamaǵam.

Munda ashylyp sóıleserlik, az-kem syrlasyp oı bóliserlik adam az bolady eken, bári de tomaǵa-tuıyq, artyq birdeme aıtyp qoıýdan saqtanǵan, eki shoqyp artyna bir qarap ádettengen tisqaqtylar. Árkim ózimen ózi ǵana. Birine birin bireý ańdytyp qoıǵandaı, úrke qarap, údireıe túsip júrgenderi.

Tús qaıta jalpy bólim meńgerýshisi Aıdyn Álimjanov kelip, erteńgi sesıa materıaldarymen tanystyra otyryp, biraz áńgime aıtty.

Sizdiń mashınańyz, Sáke, marshrýttyq taksı sıaqty, — dep kúldi ol, — eki erkek, eki áıel bolyp tıelesizder de júresizder, áıteýir.

8 aqpan, 2000 jyl.

Kimniń kim ekendigi sulbalanyp, azdy-kem belgili bola bastaǵandaı. Baıaǵy bala kezimde Sulanbek degen chechen balasymen dos bolyp edim. Joqty-bardyń bárimen áýes, ásershil, izdengish bolatyn. Soǵan erip fotosýretpen áýestenip kórgenim bar. Negatıv dep atalatyn plenkadaǵy beıneni jaryqqa qaratyp ta ajyratý qıyn, kespiri de, keskini de beımálim bireý. Áldebir dári ("proıavıtel, zakrepıtel" deıtin edi) qosylǵan sý toly tabaqshaǵa fotoqaǵazdy salyp, qajet tetigin iske qosqanda álgi negatıvtegi beıne aqyryn-aqyryn aıqyndala kele, alǵashqy nysanaǵa alǵan nusqań badyraıa baryp sýret bolyp shyǵatyn. Saý ma, soqyr ma, pushyq pa — endi "óńdep" te, "jóndep" te ala almaıtyn sol túsirgen adamyń óz túrimen kórinis berer edi. Aınalamdaǵy sol negatıvter, mine, aqyryn-aqyryn aıqyndala bastaǵandaı. Kún saıyn meniń qyzmet mashınama tirkese tıelip júretin sol Fatıma, sol Roza, sol Ahmetterdiń de bet-perde arjaǵyndaǵy óz "júzderi" anyǵyraq kórine bastap edi.

Búgin de sol tórteýimiz túgel qalpymyzda keńse qasyna ertelep jetip edik, aldymyzdaǵy mashınadan Jibek (ákim orynbasary) túsip jatyr eken. "Oıbaı, Sáken aǵan! — dep baj ete qaldy Roza jylan shaǵyp alǵandaı, — sál ǵana mashınadan shyqpaı otyra turaıyqshy! Áıtpese, qurımyz!"

Mashınanyń áınegi kireýkelengen. Syrttaǵy adam ishinde kim bar, kim joǵyn ajyrata almaıdy. "Oıpyrmaı, adamdy adamǵa baǵyndyryp, tabyndyrýdyń ústine osynshama kiriptar, basshynyń aldynda osynshama músápir etip qoıǵany-aı!" — degen yzamen men ózim jaq esikti serpe jaýyp shyǵyp júre berdim. Baspaldaqpen kóterilip bara jatqan Jibekke jaqsy peıilmen amandasyp, ókshesin basa ishke endim. Jep qoıǵan joq, nede bolsa oıy ishte qaldy.

"Slýjebnaıa ıerarhıa" deıtin de qalybynan aspaı qatyp i alǵan bir "dástúr" bar. Ertede, Taldyqorǵan obkomynda qyzmet istep júrip, alǵashqy kúni "baıqamaı" ashanadaǵy kileń Zav. otdelder ǵana kirýge bolatyn bólikke baryp tamaqtanǵanym bar. Bul bólimniń qaptalynda tómengi satydaǵy qyzmetkerler "et tabaǵyn" qushaqtap, qazdaı tizilip kezekke turyp jatqanyn, al myna bólikte appaq aljapqysh (baılaǵan daıashy qyzdardyń zyr júgirip qyzmet jasap júrgenin kórgenmin.

Daıashy qyz eshteńe demeı zakazyn qabyldady. Qarama-qarsy obkomnyń óndiris bólimin basqaratyn, jasy menen onsha kóp úlken emes Batalov degen jigit kelip jaıǵasty. Ol kóz astymen maǵan qarap qoıady: "bul da "ósip" ketken be" degeni. Ún-túnsiz tamaǵymdy iship, daıashy qyzben esep aıyrysyp, Batalovqa bas ızeý rásimin jasap turyp kete bergemin. Budan keıingi kúnderde de sol jaǵdaı qaıtalanyp, on-on bes kúnnen soń meniń bólim bastyǵym Vıktor Solodılov deıtin jasy kishi orys jigiti: "Sáke, sizge "Zav. otdelder" ashanasyna aıryqsha ruqsat berilip pe edi, joq qatelesip baryp júrsiz be?" — dep suraǵan. "Endi búgip-jabar ne qaldy?" — dep oıladym da: "Iá, Vıktor Danılovıch, ruqsat berilgen", — dedim miz baqpaı.

Ol ári qaraı qazbalamady.

Meniń boıymda "bulardyń qaısysy menen artyq, qyzmeti bolmasa" degen sál astamshyl oı júrgen.

Myna ákimshilikte de úsh ashana bar eken. Ekeýi tómende, bireýi (shaǵyn) joǵaryda. Sol baıaǵy obkomdaǵydaı "hatshylar", "Zav. otdelderge" arnaıy bólingen. Maǵan ini bolǵansyp júretin Ahmet Kendirbekovty (ol osyndaǵy bólim bastyǵy Roza Káribjanovaǵa orynbasar) túsi úziliste sol ózim barýǵa huqyly ashanaǵa shaqyrdym. Ahmet, obaly ne kerek, zyryldap, shyryldap biraz tartynyp edi, men súıregendeı bolyp ilestirip alǵam.

Tamaqtanyp alyp shyǵyp kele jatsaq, aldymyzdan ákimshiliktiń sol kezgi sharýashylyq-qarjy jaǵyn basqaratyn alpaýyt Elaman degen jigit ushyrasty da, ózinen jasy úlken Ahmetke kijińdep, "munda kirýge haqyń" joq dep, kózge shuqı eskertý jasady.

"Sáken aǵam ertip kelip edi", — deıdi Ahmet shyr-pyry shyǵyp.

Meniń boıymdaǵy ózim biletin eń basty kemshilik-minim — shydamsyzbyn. Bastan sóz asyrý degen bolmaıdy. "Shydamsyz adam unamsyz bolatynyn" bire tura namysyma tıetin sóz estigen jerde, basshy ma, basqa ma, der kezi toıtarys bermeı tura almaıtynym bar. Al keketý, muqatý degenderge tipten tóze qoımaımyn.

Álgi Elamannyń sózine de: "Baıaǵyda Amerıkada "Negram ı sobakam vhod vospreshen!" degen bolady deýshi edi, áıtpese, ne qaǵynyp ketti sonshama?" — dep edim dyzyldap.

Ol menen aıylyn jıa qoımady.

Mundaı pıǵyldaǵy adammen daýlasyp túk óndire almasymdy da bilem. Pýshkınniń "Ia vozdvıg sebe památnık..." dep bastalatyn áıgili óleńinde: "...I ne osparıvaı glýpsov!" — deıtin jol bar edi. Biraq, qaıtemin, jábirlengenge járdem berý, ary muqalǵanǵa arasha túsý mindetim ǵoı dep ósken, japa shekken jannyń qasynan tabylýǵa tyrysatyn adam bolǵannan soń da kópe-kórineý qıanatqa tózbeıdi ekensiń.

Elaman nege sonsha shirenedi? "Baıdyń asyn baıǵus qyzǵanadynyń" keri me álde?

Joq, bárin ańǵara, bárin de baıqaı bastaǵandaımyn. Toqpaǵy myqtylardyń qarny toq, aýzy qısyq bolsa da, — sonyń sózi ótimdi.

Bul jerde "qoja men quldar" ǵana baryna kózim jete tústi. Dál osy jerde baıaǵy Keńes eliniń "qas jaýy" Dmıtrıı Merejkovskııdiń: "Odnogo boıtes — rabstva ı hýdshego ız vseh rabstv — meshanstva ı hýdshego ız vseh meshanstv — hamstva. Ibo vosarıvshıısá rab ı stal ham, a vosarıvshıısá ham ı estchert — ýje ne staryı, fantasıcheskıı, a novyı malenkıı chert, deıstvıtelno strashnyı, strashnee, chem ego malooıýt, grádýıýshıı knáz mıra sego, grádýıýshıı ham", — degen sózi eske tústi. Bul julynyńdy úzerdeı uzaq bir sóılemdi óz álimshe qazaqshalap kórip edim, uzyn-yrǵasy bylaı bolyp shyqty: "Qorqatyn bolsań bir ǵana nárse — qul bolýdan jáne sol quldyqtyń eń soraqy túri — toǵysharlyqtan jáne toǵysharlyqtyń eń soraqy túri — júgensiz táıtikten qorqatyn bol, óıtkeni taqqa mingen qul júgensizge aınalmaq, al taqqa mingen júgensiz albastynyń naǵyz ózi, onda da biz biletin baıaǵy qıaldaǵy albasty emes, búgingi ózimiz kórip júrgen shyn mánindegi sumyraı, biraq ásireleýden de asyp túsken saıtannyń sapalaǵy, bolashaq dúnıe tetigi qolynda turǵan Qoja, bolashaq júgensiz".

Munda da sol Qoja, sol júgensizder. Qojasy ıegin kóterse úrip qap, kózin jumsa turyp qap úırengen. Qojasy jat" dese jatyp, "qap" dese qatyp daǵdylanǵan júgensizge de qul kerek, ony da ózi sekildi júgensizder arasynan iriktep tańdaıdy.

Solarǵa meniń qylyǵymnyń bári oǵash bolyp kórinýi de zańdy edi. Qaljyńmen ǵana qaǵytyp, kúlkige oraǵan kekesin bolmasa, "bylaı tur!" dep ashyq aıtýǵa júregi daýalamaıdy. Sodan baryp ózinen de jetesiz, ózinen de júgensiz, "áıt" dese boldy, tap beretin, shap beretin, shabatyn, qabatyn betsizderi men teksizderin qosady.

Men alǵashqy aılardan bastap-aq eshkimniń maǵan jaýyǵa qaramaǵanymen aınalamnan salqyn bir nıet ańǵara bastap edim. Basynda onyń mánisin uǵyp, baıybyna bara almaı da júrgenmin. Sóıtsem, bularmen terezeń teń sóılesý úshin de, istes, tistes bolý úshin de eń aldymen tonyńdy aınaldyryp kıip, betińe perde tutýyń kerek eken. Óıtkeni — bógdesiń, bótensiń. Saǵan da eshkim jolamaıdy, óz mańyna jýyta da qoımaıdy.

Menen áldeqaıda jas Murat Musabaevtyń (meniń tikeleı bastyǵym) ózi: "Aǵa, siz týraly árkim-árkimmen áńgimelesip, syr tartyp kórip edim, bári de "adal adam, týra aıtatyn tik minez kisi" degendi aıtty biraýyzdan. Ózim de sizben tanysqaly beri sony baıqap júrmin. Biraq, shynyn aıtsam bar ǵoı, aǵa, myna qoǵamda, dál búgingi kezeńde aq, adal sizden góri aparattyq ıntrıga, ybyr-sybyrǵa ábden tóselip alǵan men qajettirekpin!" — dep kúlgen bolatyn birde.

Bul jerde "bárimizdiń ılep jatqanymyz bir teriniń pushpaǵy-aý" deıtin, ortaq istiń abyroıy úshin jany kúıe júgire qoıatyn adam bolmaıdy eken. Tapsyrma tek qana bastyqtan bolýy shart. Ákim — orynbasaryna, orynbasar — ózine tıisti bólim basshylaryna tapsyrma beredi. Sony oryndap "alǵys, ne qarǵys" alǵandaryna máz. Olaı deıtinim, birde aıaq-asty "Qazaqstan-1" telearnasynda qyzmet isteıtin bir kelinshek telefon soǵyp, shuǵyl túrde Talǵar aýdanynan bir sújet túsirip kelýge kómektesýimdi ótindi. Ózi 9 mamyr — Jeńis kúniniń qarsańy edi. Talǵarda turatyn soǵys ardagerin kórsetý kerek bolǵan. Ákimshilik qyzmetkeri — bas ınspektor bolyp isteıtin Shamshıtdınov Musabek degen azamattyń sheteldik jeke menshik mashınasy bar, sony jumsap edim, lyp ete tústi: "Qazir aparyp keleıin, Sáken aǵa!" — dep.

Arada az ýaqyt ótpeı jatyp jańaǵy televıdenıe qyzmetkeri zvondap: "Asaı-múseıimmen ýaǵdalasqan jerde álgi jigitińizdi kútip turmyn, biraq ózi joq", — dep tur.

Shamshıtdınovty qaıtadan izdep tabaıyn. "Baqytjan Qulnazaruly ruqsat etpedi", — dep kúmiljıdi ol. Baqytjan dep otyrǵany dál men sekildi apparat basshysynyń orynbasary ári uıymdastyrý-baqylaý bóliminiń meńgerýshisi Asqarov. Soǵan telefon soǵaıyn "osylaı da osylaı" dep.

Aldymen maǵan aıtý kerek edi ǵoı, ol ınspektor meniń qaraýymdaǵy adam, — dep kergıdi ol da.

Júris-turysy sypaıy, mádenıetti jigit kóringen.

Oý, Baqytjan, men kók bazardan jýa satyp ákelip ber dep jumsap otyrǵan joqpyn ǵoı, seni izdep taýyp, kelisip, mámilege kelgenshe olar baryp ta kelmeı me? — deımin.

Ol kelisti, kóndi. Biraq keıinnen Murat Musabaevtyń: "Sáken aǵa, ár bólimniń óz stıli bar, meńgerýshisimen kelisip isteńizshi", — degen bir sózinen Baqytjannyń da shaǵym jasap úlgergenin ańǵardym.

Al ambısıa jaǵyna kelsek, artynda tireýi bar, súıeneri myqty bolǵansyn ba, qatardaǵylardy kózge de ilgisi kelmeıtin, bastyqtyń aldynda qurdaı jorǵalap, basqalarymyzdyń aldymyzda jımaıtyn áıelderdi kórip, san ret jaǵamdy ustaǵanym bar.

Bir kúni maǵan "Mádenıet basqarmasynan" edim dep, Gúlnur deıtin áıel telefon soqty. "Sáken aǵa, sizge bizdiń bastyq Qanymjan Shotbaevna kelip ketsin deıdi",— dep.

Sol ańyrap qaldym. Qanymjan Shotbaevnasy — oblystyq mádenıet basqarmasynyń bastyǵy Soltanqulova degen áıel. Ara-tura kezigip, qyzmet babynda áńgimelesip qalyp júretinbiz.

Oý, Gúlnurjan, — dedim telefon soqqan áıelge, — eń aldymen seniń bastyǵynnyń meni hatshysy arqyly kabınetine shaqyryp alyp sóılesýge quqy bar ma eken, sony anyqtap bile qoıshy ózinen.

Ózim de sony oılap yńǵaısyzdanyp otyr edim, aǵaı. Qazir ózine aıtaıyn, — dedi Gúlnur. Keıin tanystyq, bul ózi betinen ımany tógilgen jaqsy bir kelinshek bolyp shyqty.

Al únsizdikten soń telefonnan Qanymjannyń da daýsy estildi. "Keshirińiz" — degen boldy ol, — bir asyǵys sharýa ústinde otyryp, sizben aqyldasqym kelip edi. Birazdan keıin ózim kirip shyǵamyn", — dedi.

Sol joly Qanymjan kirip shyqqan joq. Biraq keıin jaqyn tanysa kele ázil-qaljyńǵa da ket ári emes, ájeptáýir kórgeni bar, jón bilip qalǵan áıel ekenin de ańǵartqan. Oblystyq mádenıet basqarmasyna bastyq bolyp kelgenine de kóp bola qoımapty, menen sol bir-eki aı ǵana buryn taǵaıyndalsa kerek. Mamandyǵy — muǵalim, mektepte dırektor bolǵan, Talǵar aýdanynda ákimniń orynbasary qyzmetin atqarypty. Áli de bolsa jańa qyzmettiń býy basyla qoımaı tursa kerek. Qyzmettik ıerarhıa deıtin qurǵyrdyń da baıybyna bara almaı jatqanǵa uqsaıdy. Osynyń aldynda ózimniń de bir oǵan telefon soqqanym bartuǵyn. Hatshy qyzy arqyly kim ekenimdi aıtyp, jalǵap jiberýin ótingenmin. Sonda ar jaǵynan amandyq-saýlyq joq: "...E, ne bolyp qaldy?" degen daýys estilgen.

Men oǵan ashý bildirmedim. Emeýrinmen ǵana óz ornyna qoıǵandaı boldym. Tómengi jerde kishi-girim mekeme basqaryp, odan aıaq asty oblysqa joǵarylap kelgen adamdardyń kóbinde osy minez kezige beretin.

Birdi aıtyp, birge ketip jatqan joqpyn. Sóz retine qaraı salystyrǵanym bolar, baıaǵyda oblystyq "Oktábr týy" gazetiniń redaksıasyna jaýapty hatshy bolyp M. degen jigit kelgen. Mamandyǵy jýrnalıs (syrttaı oqyp bitirgen) bolǵanymen, kóp jyldar iri kolhozdyń (qazirgi tildegi ujymdyq sharýashylyq) partıa uıymynda hatshy hám tóraǵasynyń orynbasary bolyp istegen. Ámirshil, ákimshil kezeńniń tól ókili. Aýyl sharýashylyǵynda jumys kóbine aıqaımen, ákirendeýmen bitip jatady. Soǵan ábden daǵdylanyp ketken M. redaksıa qyzmetkerlerine de qatýly qabaqpen qarap, birden bılep-tóstep alǵysy kelip birer aı áýrege túskeni bar edi. Qalamy júırik, oıy ushqyr, taýǵa da, tasqa da salsa moıymaıtyn bilgir jýrnalıser onyń aıtqanyna kónip, aıdaýyna júre qoımady. Sony eki-úsh aıdan keıingi áýre-sarsańnan soń baryp túsingen M. aqyry jaspen de, kárimen de til tabysyp, birazymen syılas, syrlasqa aınalyp, tonnyń ishki baýyndaı aralasyp ketip edi. Men de oǵan qaljyń retinde sol bastapqy qylyǵyn qyzyqtaı aıtyp, kelemejdep, qaǵyta bersem kerek, bir otyrysta: "Áı, Sáken-aı, men qaıdan bileıin, oıdan-qyrdan jınalyp jatyr, men de eki-úsh bastyqtyń birimin, kolhozdaǵydaı birden bet qaratpaı yqtyryp ala qoıaıyn dep edim, oǵan bolmadyńdar, endi qoısańshy, ondaı-ondaı han qyzynda da bolady ǵoı", — dep ýáj aıtqan.

Ári qaraı biz de ótkendi eske túsirip, mazalaı berýdi doǵarǵamyz.

Qanymjandiki de soǵan uqsas bir qyry-aý dedim de qoıdym.

14 aqpan, dúısenbi, 2000 jyl.

Búgingi kezektegi apparat májilisinde Ákim maǵan alǵash ret "áli eshteńe tyndyra qoıǵan joqsyz-aý" degen syńaıda sypaıy ǵana eskertý jasady. Tańnan beri denem tońazyp, kóńkil-kúıim pás, sirkem sý kótermeı-aq tur edi, sodan da sóıleýge halim de, yqylasym da bolmady. Áıtpese birdeńe dep, kim ekenimdi bildire ketýdiń urymtal tusy osy edi. Biraq " údemegen úıdeı páleden qutylady" deıtin ýájdiń de durys ekenin osy joly kózim jete tústi.

Ne istep, ne qoıyp júrgenim osyndaǵy eldiń báriniń de alaqanynda ǵoı deımin de, men kóbine "mynany istep jatyrmyn". dep qyt-qyttamaı-aq únsiz júre beretinim bar. Memleket qyzmetindemin deıtin adam úshin bul asa jarasa qoımas qylyq ekenin de bilýshi edim. Osydan kóp jyldar buryn Taldyqorǵan obkomynda júrgende jasy úlken aǵa, biraz jyl aýdandar basqarǵan, ómiriniń sońǵy kezeńinde oblystyq baspasóz basqarmasynyń bastyǵy bolyp istegen Jolan Syzdyqov (belgili aýdarmashy Nıaz Syzdyqovtyń ı asy) deıtin azamat maǵan jıi kelip, uzaq otyryp áńgimelesip, aǵalyq aqyl-keńes aıtyp, syr bólisip júrdi. Bir sózdiń yńǵaıyna qaraı sol kisi: "Sáken, sen óz isindi el qusap aıshyqtandyra kórsetýge joq ekensiń-aý! — dep edi. — Sodan da bolar, seniń usynǵan oı, júzege asyrǵan ıdeıalaryń, is-josparlaryńdy úzip-julyp maldanyp, ıelenip ketip, orta jolda paıda taýyp júrgender de baryn baıqadym".

Saǵan men mynany aıtaıyn, — dedi áńgimeni soza túsip Jolan Syzdyquly, — aıtalyq, ónertapqysh bir adam myna seniń aldynda jatqan qaryndashty oılap tabady da, jasap shyǵarady. Boldy. Sonymen is támamdaldy. Óner adamy bolǵan soń "Sóıttim de búıttim" dep, ózin-ózi áıgilep, álekedeı jalanyp jatpaıdy. Basynda basqa da myń san oı bar, sony júzege asyrýy kerek. Qaryndash ta bolsa qalyń elge paıdasy tıer bir dúnıe oılap tapqanyn qanaǵat tutady.

Al onyń qasyndaǵy ekinshi bir adam álgi qaryndashty ádemilep ushtap alady da, qolynda biraz bıligi bar bastyǵyna: "Jazyp kórińizshi!" — dep der kezi usyna qoıady. Bastyǵy da máz bolyp: "qara myna páleni, óziń bir keremet ekensiń ǵoı!" — dep, álgini aınalasyna tanystyryp, qoldy-aıaqqa turǵyzbaı kókke kótere maqtap bir beredi deısiń. Ózi ǵana maqtap qoımaıdy, ózgeniń bárine úlgi ete sóılep: "Bul bir isker adam, myna qarańdar — qaryndashtyń qalaı paıdaǵa asatynyn!" — dep tóńiregine jar salyp bitedi. Sodan da álgi qaryndash oılap tapqan adam jaıyna qalyp, ushyn shyǵaryp bergen kisi bar abyroıǵa ıe bolyp ketedi. Sen de sol sıaqty bolyp júrmegeısiń", — degen edi jaryqtyq. "Biz nadan bop ósirdik ıektegi saqaldy!" — degendeı, kezinde ol sózge mán berip jaryta qoıǵanym shamaly. Fransýz jazýshysy Trıstan Bernardyń: "Ne vajno ýmet horosho rabotat, vajno ýmet horosho dolojıt" — deıtini bar edi, bul da sol ǵoı aýmaǵan. Mine, jańa jumysta da birqatar sharýanyń basyn qaıyra júrip te, usynysymyz ótip, aıtqanymyz birden nazarǵa iligip júrip te "mynany men istedim" demeppin, soǵan oraı: "Bul Sákenniń sharýasy edi", — degendi de, ne alǵys, ne qarǵys túrinde estimeppin.

Onyń ústine maǵan qaraǵan eki adamnyń ekeýi de ózderinshe bir-bir tıp. Qyzmetkerlerdi ózim tandap alaıyn degen erkime basshylar jibermedi. "Mindetti túrde orys ultynan bolsyn bir qyzmetker", — dep otyryp aldy Ákim. "Eki tilge birdeı qazaq jigitin alsaq qaıtedi?" — dep edim, Ákim tipti: "Qazaǵymyz Amanhan ba, asyn iship, aıaǵyma túkirip..., joq, orys jigitin alasyz!" — dep salǵan. Qarsylasa berer qaı qaýqar bar bizde de. Fatıma (baspasóz hatshysy) izdep taýyp, "Azıa daýysynda" birge qyzmet istep edik dep, áıteýir buryn shekara áskerı okrýginiń gazetinde redaktor bolǵan Vasılıı Shýpeıkın degendi ákelgen. Otstavkadaǵy polkovnık kórinedi.

Aıtqanyńdy buljytpaı oryndaýǵa úırengen áskerı tártiptiń adamy eken. Biraq ne ońǵa, ne solǵa qaraı artyq bir adym jasamaıdy. Ózine tikeleı jeke tapsyrma bermeseń qımylsyz, qareketsiz kúni boıy otyra berýge bar. Óz betimen ınısıatıva bildire qoıaıyn degen nıeti de joq. Qazaqsha jazylatyn qaǵazdarǵa qol ushyn tıgizýge qaýqarsyz. "Sen nege qarap otyrsyń?" — deseń keıde: "Siz maǵan búgin eshqandaı jumys tapsyrǵan joqsyz!" — deıtini bar. Udaıy órt sóndirgendeı bolyp, eki ıinin julyp jep júretin baspasóz hatshysynyń tolyq antıpody. Biraq anaý óz betinshe saýatty bit bet qaǵaz jaza almaıdy eken.

Sodan baryp bar salmaq ózime túsedi. Biraq mana aıtqandaı mynany men istep edim dep aıtýǵa taǵy joq basym, onyń ústine Jibektiń oqtyn-oqtyn "qaraýyńyzda bir top adam bar, solarǵa jumys istete almaı otyrsyz" degen sózi de súıekten ótip, ishten tyna beretin boldym.

"Bir top adam" demekshi, sol kúnderdiń birinde Zamanbek maǵan telefon soǵyp, "qaraýyńyzdaǵy barlyq adamdaryńyzben maǵan tez kelińizshi" degeni bar. Daýysynda buryn min baıqaı qoımaǵan bir yzǵar bary da ańǵarylǵan.

Shýpeıkın basshylar ruqsatymen issaparda edi. Fatımany qasyma alyp, jetip-aq bardym. Zamanbektiń qasynda qyzdıyp Jibek otyr eken. Men usynǵan oryndyqqa quıryq tıgizip úlgerer-úlgermesten Zamanbek: "Qalǵan adamdaryńyz qaıda?" — dep zirk etti.

Bary osy-aqpyz. Shýpeıkın komandırovkada, — dedim men.

Ol birese Jibekke, birese Fatımaǵa qarady. Daǵdaryp sál turyp qaldy.

Jumys isteý kerek, — dedi sosyn.

Biz de shoshqa taǵalap otyrǵymyz joq, — dedim men.

Jaraıdy, bara berińizder! — dedi Ákim.

"Qaraýynda tutas bir bólim bar, sony durys basqaryp, jumys isteı almaı otyr" degen syńaıyndaǵy bir áńgimeniń bolǵanyn sezdim. Bul da baıaǵy bizge bólingen mashınanyń joq bolǵany sıaqty aıaǵy qurdymǵa keter áńgime ekenin de ańǵardym.

...Osyndaı áńgimeniń bári qaıdan shyǵady degenge keleıik. Ol úshin eń aldymen tóńiregimde taǵy da kimder júrgenine toqtala ketpeı bolmaı tur.

II

Men ákimshiliktegi qyzmetimnen ketýge ázirlenip, qaǵazdarymdy jınastyryp jatqanda "Qazaq ádebıeti" gazeti jazýshy Beksultan Nurjeke balasy ekeýimizdiń kólemi birshama bar suhbatymyzdy jarıalap edi. Sonda bir áńgimeniń retine qaraı: "...Buǵan áldeqandaı sebeptermen bılik tóńiregine ilinip alǵan aılaker de meker, aıar da aram áıelderdiń áreketin qosqanda, tipti tóbe quıqań shymyrlaıdy", — sóz bar edi.

Meniń qaramaǵymda júrgen, ákimniń baspasóz hatshysy bolyp isteıtin áıel: "Sáken aǵa, meni jazypsyz ǵoı, osyndaǵylardyń bári: "Aǵańnyń munysy nesi?" — desip júr", — dep ókpe aıtty. "Oý, — degem sonda, — meniń sende nem bar, onyń ústine sen bılik tóńireginde emes, memlekettik qyzmet satysynyń eń tómengi baspaldaǵynda júrgen adam emessiń be?" — deımin. Ol aýzy-basy kúlgenimen, janary sap-salqyn sýyq qalpynda: "Eldiń bári aıtyp júr ǵoı osyndaǵy!" — degendi qaıtalaı berdi. Sonda men: "Orystyń aıý, qasqyr, qoıan jaıly bir anekdotyn bilýshi edim. Úsheýi karta oınaýǵa kirisip, sonda Aıý: "oıyn tártibin buzyp, bizdi aldaımyn, arbaımyn degender bolsa sap-sary jylmıǵan tumsyǵynan bylsh etkizip uramyz" — degen eken. Kimdi uratyny aıtqyzbaı bilinip tur. "Eger ózińdi óziń aılaker de meker, aıar da aramza deseń, aınaǵa da, maǵan da nesine ókpeleısiń!" — dep kúlip kete berip edim.

Qyzmetke alǵash kelgen kúnnen bastap qorjyn bas qos bólmede qarama-qarsy otyryp kelgen osy qaraǵym týraly ári-sári pikirim bar edi, biraq bir toqtamǵa kele almaı júrgem. Sáti endi kelgen syńaıy bar.

Qyzmetke kelgen alǵashqy kúnderdiń birinde meni hatshy qyzy arqyly Murat Musabaev (apparat basshysy) ózine shaqyrtty. Kabınetke maǵan sóıleı ilesken álgi áıel de birge ere kirip edi, Murat:

Siz neǵyp júrsiz? Men Sáken aǵamdy shaqyryp otyrmyn, — dep suraǵan.

E, jaı, birge qyzmet isteıtin bolǵan soń, ortaq tapsyrma bere me dep edim, — dep keńkildeı kúldi álgi áıel. "Tapsyrma bersem, sizge Sáken aǵa ózi aıtar, endigi tikeleı bastyǵyńyz ǵoı", — dep Murat qatqyldaý sóılep, kabınetinen qýyp shyqqandaı bolǵan.

Sol Fatıma jaıynda kúndeligime túsken biraz jaǵdaıat bar eken. Sodan bastasam dep otyrmyn.

10 aqpan, 2000 jyl.

Túski úziliske ketkeli jatqanmyn. Mashınaǵa menimen birge mingen baspasóz hatshysy: "Meni Prezıdent rezıdensıasyna aparyp salyp, ekige 5-10 mınýt qalǵanda ala qaıtyńyzshy!" — dedi.

Sol ýáde boıynsha tup-týra ekige 6 mınýt qalǵanda ýaǵdalasqan jerde kútip, aınala qarap, biraz turaıyn. Álgi áıel ushty-kúıli joq. Ekiden 11 mınýt ketkende júrip te kete berdik.

Ornyma otyryp, jumysqa kiriskenim sol edi, telefon ı)i.ir etti. Saǵat 2-den 25 mınýt ketipti. "Aǵa, men keshigip qappyn, mashınany jiberińizshi!" — dedi. "Mashınańyzdy" demeıdi, "mashınany " deıdi. Apyr-aý, bul netken kerdeńdik, ne taltań?!

Osydan birer kún buryn ony jolshybaı alyp ketetin daǵdymen dál ýádelesken ýaqytta úıiniń qasyna barǵamyn. Shyǵa qoımady. Endi júrip keteıik degende (15 mınýt ótkizip baryp) júgirip shyǵyp, keńkildeı kúlip: "Esikten shyǵa berem degende Maqpal zvondaı (ákimniń áıeli, áıgili Maqpal Júnisova) qoıǵany. Sol ustap qalǵan", — deıdi mashınaǵa otyryp jatyp. Bul maǵan kórsetken taǵy bir qyry, taǵy bir sesi bolýy kerek dep túıgem de, ári qaraı ýshyqtyryp jatpadym.

Kúndeligime túsken ártúrli aýqymdaǵy tańyrqap, tańdanýlarǵa qarap otyrsam, bul ózi kisige jasaǵan jamanshylyǵyna aıyzy qana túsip otyratyn áıel bolyp shyqty. Onymen bir bólmede jyldan astam ýaqyt qatar otyrǵan Vasılıı Vasılevıch Shýpeıkın aıtyp edi: "Siz ǵoı bireýdiń kóńiline keler sóz aıtyp qalsańyz da, birer kún qysylyp kúıgelektenip júresiz. Al mynaý áıel ondaıda rahatqa batyp, "áı, ákesin tanyttym-aý, kózine kók shybyn úımelettim-aý " degendi ashyq aıtyp, aqsıa kúlip otyrady!" — dep.

Osy qyzmetke kele sala birden qolǵa alǵan isim oblysta týyp-ósken aqyn-jazýshy, basqa da ártúrli áıgili óner adamdarynyń basyn qosyp, ákimmen kezdesýin etkizip, qoldan kelgenshe syı-sıapat jasatý edi. Obaly ne, Zamanbek Nurqadilov bul usynysty birden qabyl alyp, qatań qýattaǵan.

Biraq qarsylyqtyń bári tómendegilerden shyqty. Men áli aparattyq ıntrıga degenge, ybyr men sybyr, qybyr men jybyrǵa qanyǵa qoımaǵan edim de, ákimge kún saıyn basa kókteı kire júrip, bul isti aıaǵyna jetkizip edim. Sol da bireýlerge unamaı qalypty. Ony keıinirek arnaıy áńgimeleımin.

Sol jıyn ústinde uıǵyr áıeli, halyq ártisi minbege shyǵyp: "Bizdi elep-eskerip shaqyrǵan ákim shyǵar, biraq umytpaı tizimge qosqan Fatıma sińilime asa razylyq bildiremin", — degeni. Sonda meniń qasymda otyrǵan adamdar jaǵasyn ustamasa da, asa tańyrqap-aq qalǵan bolatyn bir-birine qarasyp.

Sol jıyn aldynda, shaqyrylǵandarǵa habar berý ústinde Fatıma: "myna bir top adamǵa men habarlaıynshy", — dep surap alǵan tizimi bar-tyn. Basynda mán bermegem. Sóıtsem ol jańaǵy shaqyrylýǵa tıis adamdardyń bárine: "Sizderdi tizimge qosyp otyrǵan men, ádeıilep ózim shaqyryp otyrmyn!" — deıdi eken. Sońynan muny qazaǵy, uıǵyry bar birneshe adam maǵan aıtyp ta keldi.

Dál osyǵan uqsas myna bir jáıtti de aıta ketý ýaq-túıek bolyp kórinbes. Qazaqtyń belgili sahna sheberi, marqum Esbolǵan Jaısańbaevtyń jesiri, ózi de jaqsy ártis Salıha oblys ákimine hat jazyp, Esbolǵannyń 60 jasqa tolýyn atap ótýge qolqabys berýdi surapty. Sol aryzyn ákim maǵan joldap, oryndaýymdy ótindi. Aqsý, Raıymbek aýdanynyń ákimderine aıta júrip, buıymtaıyn qanaǵattandyrdyq ta.

Sodan keıingi kezdiń birinde jańaǵy Salıha ákimshilikte ushyrasyp qalǵan maǵan: "Fatımaǵa raqmet aıtýǵa kelip edim", — degeni.

Sóıtsem, men tapsyrǵan sharýany ózi ıemdenip, "munyń bárin men tyndyrdym", — deı beredi eken.

Ol ol ma, "Egemen Qazaqstanda" bizdiń oblys boıynsha menshikti tilshi bolyp júrgen Saıasattan birde: "Oý, sen nege bas suqpaı kettiń?" — dep surasam, ol turyp: "Sizdiń esigińiz jabyq turady, kire bergende ylǵı Fatıma ustap alady da: "O kiside ne bar, báribir ákim maǵan tapsyrady, maǵan aıta ber!", — deıdi. Kóbine soǵan kirem de, sizge soqpaı kete beremin", — dedi.

Ózine tikeleı emes, oraǵyta kelip, janamalaı aıtyp kórip em, at-tonyn ala qashyp, aıaǵyna otyrǵyzar bolmady.

Bir jerge tez baryp kele qoıaıyn dep edim deıdi de, mashınaǵa minip, ushty-kúıli kete beretin bolǵan soń, men endi basqa ádiske kóshtim. Óıtkeni, onyń "osy jer degeni kósh jer" ekenin, "qazir" degeni keshke deıinge sozylatyny jaıly da óziniń týǵan sińlisiniń maǵan kúle otyryp áńgimelep bergeni bar-tyn. Sodan men ol mashına suraǵanda dál qansha ýaqytqa ekendigin ábden anyqtap alyp, júrgizýshi jigitke: "Dál aıtylǵan ýaqytynda barǵan jerinen shyǵa qoımasa jyljyp júre ber", — dep tapsyrdym.

Meniń ruqsatymsyz mashınany bılep-tóstep minip ketpeý buryn ózine eskertip qoıǵam.

Shofer jigit aıtatyn: Áldebir keńsege baryp alyp, mashınany týra esik aldyna toqtata sala: "Sen otyra tur, qazir kelem! — dep shyǵyp ketedi, eki-úsh mınýttan soń álgi esikten bir jigit shyǵyp: "Fatıma apaıdyń shoferi senbisiń, saǵan qaıta bersin, — dedi, jumysy bitkende ózi zvondap shaqyrady" , — dep habarlaıdy. Bul astymda jeke mashınam bar degendi bildirip qoıýdyń ádisi ǵoı deımin, aǵa",— dep kúletin.

Siz aıtqan ýaqytta kete bereıin desem, keıde salonǵa qol sýmkasyn ádeıi qaldyryp ketedi, "birdeńem joq" dep júre me deımin dep, sodan qorqyp kútip otyra beremin.

Sáken aǵa kútip qalady, pálen ýaqytqa kel degen, — dep renjı qalsam, ashýlanyp: "Biz ekeýimizdiń pravomyz birdeı júredi bul mashınaǵa" deıdi.

Shofer jigittiń osy áńgimelerinen de kóp syr ańǵaratynmyn.

Ákimge de sózdiń bir retin taýyp shaǵynsa kerek. "Mashınany jeke ózime baǵynatyn etip berińiz", — degendi aıta almaı, tym qurysa teń quqyly etýdiń ártúrli oraıyn izdestirgen kórinedi.

Biz de qara jaıaý qazaq emespiz. Sóz ańǵarynan, emeýrin-ymynan de sezip, bárin de baıqap júremiz. Keıde ashýlanyp, keıde ashyna kúlemiz.

Birde Fatımaǵa ejelgi bir ádispen qasaqana: "Sen ákimge Sáken mashına bermeıdi" dep meni jamandapsyń ǵoı. Túnde tósekte qushaqtap jatam demeseń, kúndiz balasy qolyńdy qaqqan jerim bar ma edi? Kúni boıy sol mashınany basqalardan góri sen kóbirek paıdalanyp júrgen joqsyń ba? Kóldeneń jurtqa tipti "meniń qyzmet mashınam" deıtin kórinesiń, maǵan kele jatqan adamdardy jolshybaı ustap alyp, basqaratyn men ǵoı, beri júrińiz", — dep kabınetińe buryp áketetin de ádetiń bar eken", — degem.

Ol da, qansha degenmen shyndyqtyń aty shyndyq-aý, birden qarsylyq aıta almaı, qur ǵana úırengen ádetinshe sylqyldap kúle bergen. "Joq, men jamandaǵam joq, áńgime bylaı bolyp edi", — dep aqtalý áreketine qaraı oıysqan.

Men ári qaraı onyń sózin tyńdamaı, "bárin de bilem, meniń oǵan túgim de ketpeıdi, ózińe jaqsy bolsa ári qaraı jalǵastyra ber!" — dep áńgimeni qysqa qaıyrǵanmyn.

Ol ózi estigen-bilgenin eki eselep, árlep, sándep Jibekke jetkizip turady eken. Jibek te onyń aıtqanynyń bárin talǵamaı túgel juta bermeıdi, qorytyp, keregin ǵana talǵap qylǵytady. Sol aqparat-qaýesettiń ózine keregin, óz baǵasyn kóterer jerin ornymen paıdalanyp, ári qaraı óńdep, ósire jetkize biledi. Árıne, Jibek onyń bárin óziniń baıqap, ańǵarǵany, túıgeni retinde jetkizedi. Ol ózi ákimge menen góri áldeqaıda jaqyn. Menen góri syrlas, menen góri syılas. Sózin ótkize, aıtpaǵyn asyqpaı otyryp jetkize alady. Manaǵy bir áńgime de sondaıdan baryp órbidi-aý dep shamalaımyn.

Árkim óz óresine qaraı áreket etedi. Sútpen birge sińgen ádettiń súıekpen birge ketetininen de habardarmyz. Sondyqtan men Fatımanyń álgindeı-álgindeı qylyqtaryn jaqyn júrgen keıbir inilerime aıtyp, zilsiz kúlip qoıǵanym bolmasa, keketip-muqatý jaǵyna bara qoımadym. Ótirik dese ózi aıtsyn. Ákimshilikten ketkenge deıin óz tarapymnan ázilden aýyr sóz aıtylmaǵanyn jaqsy bilemin. Óreskeldeý qylyǵynyń ózine keshirimmen qarap: "áıel adam ǵoı, qaıte qoıar deısiń!" — degen nıetpen árige barmadym.

12 aqpan, senbi, 2000 jyl.

Búgin Yrym Kenenbaev kelip oblystyq bilim basqarmasy shyǵarǵan bir kalendardy (kúntizbek) kórsetti. Oqýshylar úshin shyǵarylǵan kalendardyń ortasyna oblys ákiminiń úlken sýretin beripti. Orystar mundaıdy "medvejá ýslýgı" dep ataıdy. Jaǵympazdanamyz dep otyryp jarǵa ıtergenderin, sylaımyz dep otyryp syndyryp ala jazdaǵandaryn sezbegen-aý shirkinder!

15 aqpan, 2000 jyl.

Bıyl Jeńistiń 55 jyldyǵy, sol qarsańda Almaty oblysy boıynsha sheıit bolǵan soǵys qurbandarynyń "Bozdaqtar" dep atalatyn tizimi birneshe kitap bolyp shyǵýy kerek edi. Eki tomyn "Qazaq ensıklopedıasy" redaksıasy daıyndaǵan eken, solar basyp shyǵaratyn boldy. Men ákimniń tapsyrmasymen árkim-árkimge sóz salyp, surastyra júre qalǵan kitaptardyń qoljazbasyn taýyp alyp, qansha qarjy kerektigin eseptep kele, "Jazýshy" baspasymen kelisip, úsh tomyn solarǵa berdim. Olar da jumysqa kirisip ketti.

Siz bozdaqtardy" nege "Jazýshy" baspasyna berdińiz? — dep surady Jibek araǵa az kún salyp baryp.

Men ózim kóp jyldar boıyna sol baspada qyzmet istegenmin. Adamdary tanys, baspanyń múmkindigi de belgili, — dedim.

Nege basqa baspaǵa bermedińiz?

Áldebir oqshaý áńgime bolǵanyn seze qoıdym. "Qazaqtyń eń tynysh otyrdym" degeni bir kebisti bir kebiske kıgizip otyrdy" — degendeı, bireýler: "bul kisiniń búıregi "Jazýshyǵa" buryp ketken ǵoı turǵysynan áldeneni qońyrsytqanǵa uqsaıdy.

Der kezi sapaly etip shyǵaryp berse boldy emes pe, kimniń shyǵarǵany emes, bizge qalaı shyǵarǵany kerek qoı, — dedim.

Aqyldasýyńyz kerek edi degenmen! — dep Jibek qaldy.

Qolyma bergen bılik aıasynan artyq ketken, asyra siltegen emespin. Ákimniń arnaıy ókimi bar, qarjy jaǵy sheshilgen, tikeleı maǵan tapsyrylǵan sharýa, endeshe qaraılaıtyn ne bar, ýaq-túıektiń bárin talqyǵa salyp otyrýdyń qajeti joq, shyǵar dep oılap edim. Sol jaǵy unamaı qalǵanǵa uqsaıdy.

21 aqpan, 2000 jyl.

Búgingi apparat májilisinde ákim áldebir másele boıynsha óziniń ónerkásip, qurylys jónindegi orynbasarlarynyń biri K. — ge oqys shúıligip berdi. "Qolynda bılik, qorjynyńda qarjy bar, nege maǵan apta saıyn aıtqyza beresiń?" dep aýyr-aýyr sózge bardy. Kim biledi, basqamyzǵa jasaǵan qyry da bolýy múmkin. Mundaı-mundaı spektáklderdiń talaıyn kórip te júrgen joqpyz ba. Biraq, qalaı desek te, men mundaıǵa tózip otyra almas edim...

Sóıte tura ózim de oılanyp qaldym. Ákim árbir jınalys saıyn ótkende bergen bir tapsyrmasyna oralyp soǵyp, shegelep aıtyp, qatty-qatty qadala qadaǵalap surap jatady. Orynbasarlary "qatyramyz" dep, oryndar merzimin aıtyp, ýáde beredi. Sonyń biri jańaǵy orynbasar edi.

Bul da bir qyzyq jigit. Ákimniń qabyldaý bólmesiniń aldynda úlken hol bar. Dúısenbi saıyn tańerteń apparat jınalysyna qatysatyn 18-20 adam sol araǵa jınalyp, bir-birimizben shúıirkelese amandasyp saǵattyń 9 bolýyn tosamyz.

Baǵana sol orynbasar bastyq K. dóńgeleı turǵandarǵa jaǵalaı qol berip amandasyp kele jatty da, meniń aldymdaǵy adammen sóılesken qalpy betime durystap ta qaramaı maǵan alaqanyn usyndy. Men eki qolymdy qaltama salǵan qalpymda miz baqpaı tura berdim. Ol, sirá, meni qolyna jabysa ketedi dep oılasa kerek, alaqany aýada qalqyp qala bergen soń, amalsyz betime qarap:

Sáke, sálemetsiz be? — dep til qatty.

Men de jyly jymıyp sálemin aldym.

Ol ózi osynyń bárin sezdi me, sezbedi me, o jaǵyn bilmeımin, ári qaraı aınalyp kete bergen bolatyn. Bala kezimizde ákem jaryqtyq "úlkenge de, kishige de túksımeı tik qarap, jyly júzben sálem ber" dep úıretetin. Ásirese úlken adamdarǵa "assalaýmaǵaleıkúm" dep amandasýdy umytpa deıtin. Birde úı kóleńkesindegi kıiz ústinde qısaıyp kitap oqyp jatyr edim, dál qasymnan salt atpen ótip bara jatqan aýyl aqsaqaly Sársenbaı qartty kórip qaldym. Sol jantaıyp jatqan qalpymda: "Assalaýmaǵaleıkim, ata!" — dep sálem berdim daýysymdy soza túsip. Sársekeń maǵan qaraı buryla berip jon arqamnan qamshymen tartyp kep jibergeni. Ornymnan atyp turdym.

Sen maǵan birdeńe dediń be, balam? — dedi qarıa.

Amandastym ǵoı, ata. "Assalaýmaǵaleıkúm!" dedim.

Qaıta aıtshy.

Assalaýmaǵaleıkúm, ata! — dedim qamshynyń ornyn aýyrsyna tursam da.

Ýaǵaleıkúmássalam, balam. Bar bol, kóp jasa! — dedi Sársekeń. Sóıdedi de: — Tek kisige sálem bererde ornyńnan turyp, júzine qarap turyp amandas. Sonda ǵana sálemiń durys bolady, — degendi qosyp qoıdy.

Bul maǵan ómir boıy sabaq bolǵan bir oqıǵa dedi. Reti kelgesin aıtyp jatqanym.

24 aqpan, 2000 jyl.

Apparatta ózime degen ózgeshe bir salqyndyq bary sezile bastaǵandaı. Burynǵydaı úlken-kishisi bar — bári jik-japar bolyp jatatyn yńǵaı baıqalmaıdy. Keshe týra saǵat 2.30-da qyzmetke kelip, mashınadan túse bersem, qarsy aldymda Jibektiń jeke avtokóligi tur eken. İshte otyrǵan qalpy maǵan bas ızep amandasqan boldy. Men qaıdan bileıin, oıymda dáneńe joq, sol baıaǵy qańǵalaqtaǵan boıymda qasyna baryp, áınegin qaqpaımyn ba. Soǵan shamdandy ma, basqa bir sebebi bar ma, shoferyna birdeńe dep, áınegin ázer tómen túsirdi-aý. Sálemimdi salqyn qabyldady. Birtúrli tiksinip qaldym. Bireýler birdeme dep meni jamandaı ma, joq óziniń boıǵa sińire daǵdylanǵan ádeti sol ma, áıteýir maǵan keıingi kezde jyly qabaq tanyta qoımaı, ámise astam sóılegisi, asylyq kórsetkisi keletindeı kórinip júr. Túbi bir anyqtala jatar dep, ázirge elemegen syńaı tanyttym.

Jibek Ámirhanovany men munda kelmesten buryn atústi ǵana tanıtyn edim. Jolyǵa qalǵanda, ártúrli jıyn-toılarda ushyrasa qalǵanda bir-birimizge quraq usha jik-japar bolyp jatpasaq ta, ádepten ozbaı amandasyp, jyly qoshtasyp júretinbiz. "Syrt kóz — synshy" demeı me, biletinderdiń aıtýy boıynsha óz ornyna laıyqty, oqyǵany da, birshama toqyǵany da bar áıel retinde tanylǵan. Qara jaıaý kóptiń biri emes ekenin osynda kelgeli ózim de baıqaı bastaǵan edim. Ázil-ospaqqa da júırik, oqys aıtyp tastaıtyn tapqyrlyǵy da, bir basyna jeterlik sheshendigi de bary baıqalǵan.

Oblys ákiminde bolǵan áldebir jıyn ústinde men: "Bul máseleni Jibekpen aqyldasyp shesheıik!" — dep qalǵan edim, sony jaratpaǵan laýazymdy azamat: "Jibekten basqamyz adam emespiz be?" — degen qaljyń-shyny aralas. Sonda men: "Adamnyń bári Jibek emes, araldyń bári túbek emes" — dep edim ekspromtpen. Maǵan qaıtalap aıtqyzyp, otyrǵandardyń bári ne kúlip qalǵan.

Taǵy bir áńgime ústinde jaýapty qyzmetkerlerdiń bireýi: Muny Jibek Ámirhanqyzyna aıtaıyq, sol tez sheship beredi!" — dep edi ájeptáýir qomaqty máseleniń tóńireginde.

Basqalary sheship bermeı me? — dedim men astarly ázilmen, ári ákim orynbasaryna megzeı.

Joq, Jibek Ámirhanovna mundaıdy tez sheship beredi, tez sheship beredi! — dedi álgi qyzmetker ózeýreı.

Ázil astaryn túsingender túsindi, túsinbegenderine daýa joq, aldyna bir kirgende Jibektiń ózine ońashada aıtyp berip, kúldirgenim bar bolatyn.

Biraq qaıtkende de sheneýniktiń shekpenin erte kıgen áıel, tistene qatyp qalǵan, ómirine ózek etip ustaǵan ereje-sharty bar, boıǵa sińire úırengen ádet, daǵdylanǵan minezi bar. Tatqany da, tapqany da sol, kózin ashyp kórgeni, aýzyn ashyp súıgeni de sol. Sol minezge súıenip karera jasady, sonyń arqasynda el aýzyna ilikti.

Kóp sheneýnikke tán qareketten ol da uzap kete qoıǵan joq. Laýazymy joǵaryǵa ıilip, dáreje-mansaby tómenge shúıligip úırengen. Betine aıtqandy unatpaıdy. Tik sóıleıtin, týra minezdi adamǵa tiksine qaraıdy.

Men ezim "eki myrzaǵa bir qyzmetkermin", qoǵamdyq jumystarǵa jaýap beretin bolǵandyqtan Jibekke de baǵynýym kerek, apparat basshysynyń orynbasary bolǵandyqtan Murattyń da janynan tabylýym kerek. Ekeýi de apparat jumysyna menen góri ákkileý. Ákimniń kóńil aýanyn baǵyp úırengender. Onyń qas-qabaǵyn barometrdeı baǵyp, kimge qalaı qaraıtynyn andyp ádettengen. Soǵan oraı ózderi de qubyla biledi. Buǵyna biledi, jyǵyla biledi.

Sen de "birdeme bilemin-aý" dep pikirińdi ashyp aıta bastasań, búıiri oqys shanshyp ketkendeı bolyp tyjyryna qabaq túıip, jaratpaǵanyn jasyra almaı qalady. Sodan da bolar, óz qaraýyndaǵylary da udaıy yǵyna jyǵyla beredi, sonyń qulaǵyna ǵana jaǵymdy sóz aıtýǵa daǵdylanyp, aıtqanyn eki etpeı elpildep turýǵa úırengen.

Men ózi osy jasyma deıin eshbir adamǵa ólerdeı jaýyǵyp kórmeppin. Renjigen, ókpelegen, kúıingen, yzalanǵan, tútip jerdeı býyrqana burqanǵan kezim bolsa bolǵan shyǵar, al kek tuta, ses kórsete jaýlasqan kisim de, ondaıǵa barǵan jerim de bolmapty. Qaıtymym da sonshalyq tez adammyn. Ózgeler tarapynan qysastyq, menmendik, mensinbeýshiliktiń jeti atasyn kórip kele jatsam da, ózim bireýge ósh alý, kek qaıtarý turǵysynan jamanshylyq jasaýǵa nıet etip kórmeppin.

28 aqpan, 2000 jyl.

Uzynaǵashta Jambyldyń týǵan kúnine oraı dástúrli basqosý ótti. Bir top orynbasaryn, basqa da nókerlerin ertip oblys ákiminiń ózi qatysty. Sol jerde Jibek qaryndasym ákimniń maǵan qatysty aıtqan bir sózine kılige ketip, kekete qaǵytyp ótkeni. Sekem alyp ta qalyp edim...

Jambyl merekesine Qytaı jaqtan kelgen bir top óner adamy da qatysty. Jibek meni ymdap ózine shaqyryp: "Siz myna kisilerge qyzmet ete, jón silteı júrińiz" degendi aıtty. Olardyń qasynda bir top adam (ákimshilik tarapynan da) baryn baǵana baıqaǵam. Sodan: maǵan qatysy joq shyǵar, júr ǵoı qastarynda adamdar dep edim. Jibek shamdana qalyp: "Sizge aıtylyp tur ǵoı, nege daýlasa beresiz", — degen soń ári qaraı sózdi kóbeıtpeý úshin sytylyp shetkeri ketip, óz jónimdi tapqanmyn.

Osydan kóp jyldar buryn, 70-jyldardyń basynda Taldyqorǵan oblystyq partıa komıtetinde qyzmet istegenimdi joǵaryda aıtqanmyn. Sonda menimen birge bólim bastyǵynyń orynbasary bolyp Oraz Qulmaǵambetov degen jigit istegen bolatyn. Burynnan tanys-bilispiz, asa jaqyndasyp dostasa qoımasaq ta, sálemimiz túzý, syılasyp, syrlasyp júretin edik. Ol qalalyq partıa komıtetinde, men oblystyq gazet redaksıasynda júrdim de aqyry kelip bir mekemede basymyz toqaılasyp, qyzmet dárejesi sál úlkenirek Oraz maǵan bastyq bolyp shyǵa keldi de, sonysyn ár jerde basa kórsetip qalýǵa tyrysatyndy shyǵardy. Kabınetine ekeýmizge de tanys bir adam kire qalsa, qajetpin be, joqpyn ba, oǵan qaramaı, telefon arqyly meni shaqyra qoıady. Shaqyryp alady da álgi tanysymyzdyń kózinshe maǵan kákir-shúkir, mańyzy shamaly bir tapsyrmalar bergen bolady. Arǵy jaǵy belgili, ishim bárin sezgenmen, syrtqa shyǵara bermeı, "jaraıdy" dep júre beretinmin. Ózi de sodan lázzat alatyndaı kóringen soń, shirkindi onysynan aıyryp ta qaıte qoıam deıtinmin.

1974 jyldyń jazynda orys ádebıetiniń Qazaqstandaǵy kúnderi ótetin boldy da, sol delegasıanyń bir bóligin basqaryp Taldyqorǵan oblysyna Qalıjan Bekqojın, Saıyn Muratbekov, Beksultan Nurjekeevter kelgen. Úsheýimen de tanyspyn, úsheýin de burynnan bilem, zamandaspyn, syılaspyn. Olar da meni qastarynan qaldyrmaı birer kún jup jazbaı birge júrip ek. Sońǵy kúni-aý deımin, orys jazýshylaryn ertip jaılaýdaǵy shopandar toıynyń saltanatyna qatystyq. Joǵaryda attary atalǵan úsh qazaq qalamgerimen qatarlasa ketip bara jatyr edim, álgi Orazym sonadaıdan aıqaılap meni toqtatyp aldy da, serikterimniń kózinshe:

Sáken, anaý jerde bizdiń mashına túr, júgirip baryp shoferǵa aıtyp qoıshy, eshqaıda ketip qalmasyn, qazir qaıtamyz, — deıdi entigip.

İshim bárin bilip tur.

Oý, Oreke, shofer bolǵan soń ol ózi mashınanyń qasynda júrýge mindetti emes pe, eshqaıda kete qoımas, — deımin.

Joq, sen baryp aıtyp qoısańshy, eskertip, — deıdi ol da qasarysyp.

Kómeıińde qasymdaǵy aǵa-inilerim — qazaq jazýshylaryna "senderdiń qolpashtap, qoltyqtap júrgen Sákenderińdi men qol bala etip jumsaı da alam" degen qyr kórsetý tur. Soǵan kúıip kettim de, áıtse de asa aptyqpaı, sabyrmen:

Oreke, aqyry "qaıtqaly jatyrmyz" dediń ǵoı, sol mashınanyń qasyna óziń-aq bara bershi, meniń myna kisilerde jumysym bar edi, — dedim.

Ol atarǵa oǵy joq, ne isterin bilmeı bir bozaryp, bir surlanyp qara berdi. Meni jep qoıarlyq, jerge tyǵyp jiberýge pármeni de, dármeni de joq edi, qaıtsin.

Saıyn maǵan: "qaıte qoıaıyn dep ediń, tilin ala salmadyń ba?" — dep kúńk etti. Onyń ózi de partıanyń ortalyq komıtetinde qyzmet jasaıtyn, sodan bolar, Bekhojın aǵa men Beksultan lám-mım dep eshteńe aıtqan joq.

Jibektiki de sol ma dep qaldym. Árbir urymtal, ońtaıly tusty paıdalanyp, seniń altyn basyndy tómen ıgizýdiń, arqan boıy jerdiń tusaý boıy tótelisin tapqanyna máz ákkiliktiń bir qyry shyǵar dep oıladym. Áıtpese, urynarǵa taý tappaı, urysarǵa jaý tappaı júrgen joq edi. Bul da bolsa amaldyń joqtyǵynan ózi qurmet kórsetip kele jatqan kókiregi kónekteı, kók tamyry bilekteı bir qaýym jazýshynyń aldynda "senderdiń de áýseleń belgili" degen eseppen áıteýir bireýin táýbasyna túsirip qoısam degen qýlyq. Ol tusta baltanyń da bir saby, bir basy bolatynyn oılap jata ma?

Basshylardyń taǵy bir túri bar. Prezıdıýmda otyryp alyp, qaraýyndaǵy qyzmetkeriniń kári-jasyna, erkek-áıel ekenine qaramastan alystan ymdap, saýsaǵyn shoshaıta búgip shaqyryp alady da, oǵan bas shulǵytyp qoıyp, dúıim jurttyń kózinshe qulaǵyna áldenelerdi sybyrlap jatatyndary bolady. Sol mańda órtenip bara jatqan eshteńe joq, árıne, tek óziniń kim ekenin alqaly top aldynda taǵy bir kórsetip qoıý kerek. Bul da baqaı esep paryqsyzdyqtyń bir belgisi.

Mine, mynaý da sonyń aıǵaqty bir mysaly edi. "Meniń aldymda ıilip-búgilip turmaıtyn sen kim ediń?" — degen kerdeń saıasat qana baıaǵy.

Qulpendege aınalyp úlgergen kóp sheneýniktiń áli kúnge birde-biri qarsy turyp kórmegen eń kórgensiz túri...

29 aqpan, 2000 jyl.

"Kótere bileıik, kómektese júreıik" degen maqala jazdym. " Goschınovnık" retindegi alǵashqy jazǵan maqalam edi, jaǵympazdanyp ketpeppin be degen kúdikpen qaıtalap bir oqyp edim, táp-táýir sıaqtandy.

... Bul maqala da biraz júıkeme tıip bolyp edi. Aldymen "Egemen Qazaqstandaǵy" Meırambekke alyp bardym, ol aqyrǵy núktesine deıin túgel oqyp shyqty da: "Aǵa, dál osy materıalyńyzdy bizdiń redaksıa qabyldamaıdy, o jaǵyna renjimeńiz!" — dep shyǵaryp saldy.

"E-e, meıli" — dedim de, ornyma kelip otyra bergenim sol bolatyn. "Túrkistan" gazetinde bas redaktordyń orynbasary bolyp isteıtin Dıdahmet Áshimhanov kele qalǵany qańǵalaqtap. Ózi de, sózi de ornyqty, artyq-aýys áńgimege barmaıtyn jaqsy jazýshy, qalamy júrdek jýrnalıs. Áńgime ústinde oǵan sondaı bir maqalam baryn, "Egemen Qazaqstannan" betim qaıtyńqyrap turǵanyn aıttym. Ol qýana kúlimdep: "Aǵa, bizge berińiz, dál osy taqyryptaǵy materıal kerek edi!" — dep elp ete tústi. Ustattym da jiberdim.

Erteńinde Dıdahmet telefon soǵady. Daýysynda keshegi ekpini joq, báseń: "Aǵa, materıalyńyz redaktordan qaıtty. Jarıalaı almaıtyn boldyq", — dep tur.

"E-e, meıli", — dedim de qoıdym.

Sol kezde "Ana tiliniń" bas redaktory Mereke Qulkenovtyń oblys ákimine arnaıy jumysy bolyp, aldymen maǵan bas suqty. Soǵan aıttym. "Gazetimiz endi tek naýryz toıy qarsańynda ǵana shyǵady, merzimi uzap ketti-aý demeseńiz, shyǵaramyz!" — dedi ol.

Merzimi uzaryp ketedi eken dep taǵy qaıda júgirip júrim. Kelistim.

Sol maqala birshama qysqartýlarmen, gazet redaksıasynyń jańa qyzmetime oraı maǵan aıtqan táp-táýir jyly lebizimen qosa Naýryz merekesi qarsańynda basylyp shyqty.

Dál osy jerde kópsinbeı-aq sol maqalany jazylǵan kúıinde shyp-shyrǵasyz túgel keltire ketsek te bolatyn shyǵar dep uıǵardym.

---