InfoHub Logo

Tórt perdeli pesa

QATYNASÝSHYLAR:

Mereı Dáýlenov — «Kósege» kolhozynyń agronomy.
Býrabaı Baltabaev — aýdandyq partıa komıtetiniń birinshi sekretary
Nazgúl — aýdandyq gazettiń qyzmetkeri.
Dáýlen — Mereıdiń ákesi, qoıshy.
Aıjan — onyń áıeli.
Kelıman Keldekbaev — bastapqy kezde aýdannyń bas agronomy, keıin aýatkom predsedateliniń birinshi orynbasary.
Salqıa — onyń áıeli.
Qalıpa — «Kósege» kolhozynyń kolhozshysy - Nazgúl, Salqıa, Dámeshterdiń sheshesi.
Dámesh — onyń kenje qyzy.
Jalaý — Dámeshtiń kúıeýi. «Oıan» kolhozynyń qoıshysy.

Ýaqıǵa 1953 jyly avgýst aıynda bolady.

BİRİNSHİ PERDE

Birinshi sýret

Jemisteri máýelep turǵan keń aýla. Aýlanyń sol jaq sheti Kelımannyń jańa salynǵan úıine tireledi de, ekinshi jaǵy qoıý aǵashqa aınalyp alystap ketedi.

Perde aqyryn jyljyp kóterile bastaıdy, soǵan ilese án estiledi. Uzynnan uzaq qoıylǵan stol basy toly halyq. Solardyń ortasynda eki kempir - Qalıpa men Aıjan Án salyp otyr. Bul ekeýiniń dırıjeri Dáýlen qart. Ol azdap qyzyńqyrap alǵan.

Qaıǵysyz ǵazız júrek zarlamaıdy,

Adal dos birin biri aldamaıdy,

Qara tas uıqyń kelse mamyq bolar

Shyn ǵashyq sulýlyqty talǵamaıdy.

Án aıaqtalady. Jurt qol soǵyp, qoshemet kórsetedi.

Dáýlen. Raqmet, boıjetkender, raqmet! Ózderińniń boıjetken, meniń bozbala kezimdi eske jaqsy túsirdińder. Sol úshin! (Ekeýiniń betterinen súıedi.)

Aıjan. E, sen basqany tappasań da, ishý men súıýge syltaý tabasyń ǵoı!

Dáýlen. Syltaý emes, shyn syrym! Esterińde me! Sender osy Kelımannyń naǵashysy Jatyǵaıdyń qoıynyń shetinde uzaq túndi osy ánmen ótkizip, osy ánmen tań atyrýshy edińder ǵoı...

Qalıpa. Talaı jyldar solaı ótken edi-aý.

Býrabaı (ázilmen). Dáýke, ol kezde siz qaıtýshy edińiz? Ánderine qosyla alýshy ma edińiz?

Dáýlen. Men el uıyqtaǵansha bulardyń ánine alystan qosylyp júretinmin de, tún ortasy aýa bere urlanyp kelip bas qosatynmyn.

Mereı. Kóke! (Ol aýyq-aýyq ákesin ymmen tejeıdi.)

Aıjan. Bas qosamyn dep kelip, sol úmitin qushaqtaǵan kúıi jylqysyna qaıtatyn.

Dáýlen. Kempirim - aý, qushqanym úmit emes, óziń ekenin osy jurt kórip otyrǵan joq pa?

Aıjan (kúbirlep). Nazgúlden uıalsaıshy.

Dáýlen (sasqalaqtap). A, aıtpaqshy, aıtpaqshy, Kelıman qaraǵym! Bizdiń raıkomǵa ekinshi sekretar kelgen be, osy?

Qalıpa. Sasqan úırekshe qaıda súńgip kettińiz, Dáýke?

Kelıman. Iá, Ádilbaev deıtin bir qonaq kelgen kórinedi.

Dáýlen. Qonaǵyń ne?

Mereı. Talaı sekretar kelip, Býrekeńniń tegeýrinine shydaı almaı ketken joq pa? Kelekeńniń «qonaǵy» solar ǵoı.

Kelıman. Joldastar, ondaı ázildi qoıaıyq. Endigi bir eskertetinim: meniń úıime jas pen dárejeniń úlkendigi bolmaıdy. Mysaly, Býrekeń aýdandyq partıa komıtetiniń sekretary, men aýdannyń bas agronomy emes, ózderinen kolhozshy. Sol sıaqty osy otyrǵan qarttar tegisinen ózimizdeı jastar. Qysqasy bárimiz qurby-qurdastardaı keń otyryp, erkin ázildese beremiz.

Dáýlen. Qabaqtaryna qarap qaqyldap otyrýshy edik, jaqsy aıttyń - aý, Kelıman qaraǵym.

Kelıman. Endigi sóz meniń eń jaqyn dostarymnyń biri Mereıge beriledi.

Daýystar. Suraımyz, suraımyz!

Mereı (bokalyn kótere túregelip, mysqylmen sóıleıdi). Qurmetti dostar manadan bergi aıtylǵan sózderge qaraǵanda búgingi kún, ıaǵnı 53 jyldyń otyz birinshi shóli bul úı úshin altynmen jazylatyn tarıhı kún eken. Sol aıtylǵan jaqsy tilekterdiń bári de, ásirese, Býrekeńniń «Kelıman Keldekbaevty ǵalamat ǵalym etemiz» degen ýádesi oryndalatyn bolsyn.

Kelıman. Raqmet, dostym!

Mereı (salmaqpen). Endi ózimniń sizden inilik, joldastyq, dostyq tilegim, Keleke! Úmittiń saıqaly da bolady, siz oǵan aldanbaı bolashaqta jerdiń ózinen-ózi ósip turǵan shóbine emes, tereńine úńilińiz, tereńine. Sonda ǵana siz qurmetti Býrekeń aıtqandaı ǵalamat ǵalym bolasyz.

Kelıman. Qane. Bizder, endi osyny elimizdiń bolashaq maqtany Mereıdiń densaýlyǵy úshin qaǵyp jibereıik!

Mereı. Mereıdiń densaýlyǵy ony ázir tilemeıdi, sondyqtan muny Taǵyly dalasy siz oılaǵandaı maldyń emes, men oılaǵandaı eginniń de dalasy bolýy úshin kóterińizder!

Nazgúl (Mereıge). Al, men! Bizdiń jerimizge júgeri shyqpaıdy degen teris uǵymdy áıgilegeniń úshin.

Býrabaı. Nazgúl, sen shynymen-aq solaı deısiń be, á?

Nazgúl. Men ǵana emes, ony erteń bar halyq aıtady. Qane, Mereıdiń sol tájirıbesi búkil qazaq dalasyna ózgeris kirgizý úshin! (Bári de kóteredi. Án.)

Kelıman (Salqıany ońashalap). Sen nege meni shymshı beresiń osy?

Salqıa. Meniń aıtqanym sen úshin zań degenim qaıda? Al sen ony ashyq aıtpaı mińgirleı saldyń.

Kelıman. Býrekeshiń istegen jaqsylyǵynan túk qaldyrǵanym joq, aıtylmaǵan endi ne qaldy?

Salqıa. Ózińdi maqtaı qalsa aýzynan súı de, tezirek Nazgúlge úılenip jubaıly bolýyn tile degenim qaıda? Al sen ony ashyq aıtpaı mińgirleı saldyń.

Kelıman. Úndeme! Meniń ol jóninde óz saıasatym bar. (Qonaqtaryna.) Qane, dostar! Qalasańyzdar, endi biraz demalýǵa bolady.

Salqıa. H - a... Býrekeńniń qalaýynsha bolsyn.

Býrabaı. Men qarsy emespin.

Kelıman (Býrabaıǵa). Bizge laıyǵy sonaý bir gúlderdiń arasy bolar. Kórdińiz be, saıtannyń kózdi alystan tartýyn.

Býrabaı. Kózdi alystan tartatyn gúlder az emes, jaqynnan da tartatyny bolsa ǵoı. (Ekeýi aǵash arasyna qaraı ketedi.)

Dáýlen. Kempirim, biz osy úıdiń dámin kórdik te, ózin jóndi kórgen joqpyz ǵoı, júr kóreıik! (Tura bastaıdy.)

Aıjan. Kór, kór! Múmkin, mundaı úıdi sen de salyp alarsyń?

Dáýlen. Salsaq salarmyz, nesi bar?

Qalıpa (ázildep). E, túıeleriń kóteretin bolsa, tórt bólmeli aǵash úıdi satyn alý senderge qıyn emes qoı.

Aıjan. Sen - aq bizdi búgin syqaqtaı berdiń - aý osy.

Qalıpa. Ázilge de shamdanasyń ǵoı jaıamyn dep shaıa bop ketkensiń be óziń.

Aıjan. Maǵan seniń búgingi áziliń aýyr tıip otyr.

Qalıpa. Qoıdyq onda.

Salqıa. Eski podrýgter - aý, bularyń qalaı? Júrińder, men sen ekeýińe óz bólmemniń órnegin kórseteıin.

Eki kempirdi qoltyqtap áketedi, olardyń sońynan Dámesh, Dáýlender kete beredi. Nazgúldi Mereı bógep qalady.

Mereı. Nazken! Seniń qabaǵyńda búgin bir kirbeń bar, burynǵydaı emes, maǵan bir jumbaq suraýlarmen qaraısyń, ol ne?

Nazgúl (kúlimsirep). Sen - aq meniń qas-qabaǵymdy qaraısyń da júresiń - aý.

Mereı. Kúnnen góri seniń qabaǵyń emes pe meniń kóbirek qaraıtynym? Ol ádetimdi sezbeýshi me ediń?

Nazgúl. Sezbesem bulaı qınalmas edim ǵoı.

Mereı. Kim seni qınaıtyn?

Nazgúl (jaltarǵysy kelip). Men ózine jaı erkeleı salyp edim, sonyń nesine qyzyna qaldyń?

Mereı. Men seniń qalaı erkeleıtinińdi de jaqsy bilemin. Aldaǵannan góri aıamaǵanyn jaqsy, jaltarma da jasyrma. Aıt, kim bolsa da!

Nazgúl. Iá, men seniń aldyńda óte taıyz ekenmin.

Mereı. Taıyz emes, móldirsiń. Móldir sýdyń túbindegi merýert qansha tereńde jatsa da kórinedi. Men úshin sen dúnıedegi eń qymbat merýertsiń. Men mundaı merýertim úshin búkil teńizderdi súzýge de, búkil álemdi kezýge de ázirmin. Maǵan muny aıtqyzyp turǵan ámirshi - seni súıgen júregim. Ondaı júrekti aldaýǵa sen bara almaısyń. Aıt, onan da ne ekenin aıtshy!

Nazgúl (az únsiz). Ne ǵajap ekenin bilmeımin, men sońǵy kezde óz sheshemdi ózim tanı almaı júrmin.

Mereı. Ol saǵan ne jazdy?

Nazgúl. Jazyǵy sol ekeýmizdi qosatyn túri joq.

Mereı. Sebep?

Nazgúl. Qansha jalynyp surasam da, sebebin aıtpaıdy.

Terezeden Salqıa kórinedi. Ol bulardy kóre sala ot basyp alǵandaı yrshyp túsedi.

Salqıa. Masqara! Myna qyzdyń namysymyzdy taptaýyn qara! Apa! Qaıdasyń, apataı! (Kórinbeı ketedi.)

Mepeı (Nazgúlge uzaq qadalyp). Gúlim, sen meni aldap turǵan joqsyń ba? (Nazgúl únsiz qaraıdy. Mereı sol oıly kóz qarastan bárin uqqandaı.) Iá, aldaý da, erkeleý de emes bul. Men muny óz sheshemnen kútsem de, seniń shesheńnen kútken emes em. Bul qalaı? Buryn úndemeı kelip, endi nege aını qaldy?

Úıden Qalıpa keledi.

Qalıpa. Mereı qaraǵym, sen bizdi ońasha qaldyrshy. (Mereı ketedi. Qalıpa Nazgúlge jaqyndap.) Men saǵan mana ne aıttym? Eger meni sheshem, deıtin bolsań, búginnen bastap Mereıden aýlaq júr degenim qaıda?

Salqıa kelip stol ústin rettegen bolyp júrip, Qalıpaǵa aýyq-aýyq ymmen qaraıdy.

Nazgúl (sheshesine aldaýrata kúlimsirep). Sebebin aıtpaǵan soń jaı ázil shyǵar dep edim, apa!

Qalıpa. Nemene, ázildesetin sen meniń qurdasym ba ediń? Uǵyp al! Ázil emes, shynym! Sen bul qylyǵyńdy endi maǵan kórsetpe.

Nazgúl. Sebebin aıtsańshy.

Qalıpa. Ony kezinde estirsiń.

Nazgúl. Sal táte! Sen bilesiń be, bul ne?

Salqıa. Men keristerińniń temasyna da túsinip turǵanym joq, neni bilmekpin. Meniń bar biletinim: qyz degen sheshesin tergemes bolar.

Qalıpa. Qyz degen sheshesiniń syryn suraýdan da uıalýshy edi, kóp oqytqannan tapqan paıdamyz.

Nazgúl. Sheshe degen qyzyn qınamas bolar dep basqalarǵa enege aıtatynyńyz qaıda?

Qalıpa (qushaǵyna alady). Túsin, Gúltaıym! Qazaqsha aıtqanda qara, shańyraǵymnyń ıesi endi sensiń.

Salqıa. E, men endi-endi túsine bastadym, sizge keregi kúshik kúıeý eken ǵoı. Onyńyz jón, apataı, oıdaǵy adamyńyz tabylsa, muragerlikke Dámesh ekeýmiz talasa qoımaspyz.

Nazgúl. Dámeshtiń talaspaýy múmkin, al saǵan shágim bar.

Salqıa. Maǵan aýdannyń eń úlken basshysy Býrekeńnen bastap bári túsinse de, sen túsinbeı-aq qoıdyń - aý osy.

Nazgúl. Múmkin saǵan solardyń bárinen de men jaqsy túsinermin?

Salqıa. Sen be túsinetin? He-he-he!

Nazgúl. Apa! Shesheniń mundaı sózine búgingi qyzdardyń jaýaby qandaı ekenin bilesiz ǵoı. Onan da joqtan syltaý izdemeı shyn oıyńyzdy aıtsańyzshy! Ne úshin Mereıden beze qaldyńyz?

Qalıpa. Ashyq - aq aıtaıyn, endeshe, qyzdarymnyń ishindegi eń kóp oqyǵany sensiń. Seniń teńiń kolhozdyń agronomy emes.

Nazgúl. Oqýy az Salqıańyz bas agronomnyń teńi bola alǵan soń maǵan kúıeýdi onan da joǵarydan izdeıdi ekensiz ǵoı, solaı ma?

Qalıpa. Naq solaı!

Salqıa. He, men endi-endi túsine bastadym, munysy da jón eken-aý.

Nazgúl (sheshesine). Onda Dámeshińizdi jaı kolhozshyǵa qalaı qıdyńyz? Salqıadan ol da kóp oqyǵan ǵoı?

Qalıpa. Ol meniń oılanbaǵan aǵat isim. Ómirlik ókinishim de sol bolar.

Nazgúl. Joq, apa! Shyn mahabbattyń dárejeni talǵamaıtynyn eskerińiz de, eshqaısymyz úshin endi ókinbeńiz.

Qalıpa. Men elýge kelgende senen mahabbat jaıynan sabaq oqı almaımyn. Onan da aqtyq jaýabyńdy aıt.

Nazgúl. Aqtyq jaýabym sol: meniń ómirimde súıerim bir ǵana Mereı.

Qalıpa (qatty kúıinip). Solaı ma? Onda sendeı shirigen jumyrtqany beker-aq ósirgen ekenmin.

Nazgúl. Apa, mundaı sózdi maǵan qalaı aıttyńyz? Bul sumdyq sózdi aıtatyn ana - siz, estıtin bala - men be edim, apa?

Qalıpa. Aıtqyzǵan ózińsiń! Óziń. (Kete beredi.)

Salqıa. Apataı, ana jaqta Býrekeń júr, jaıyraq sóıleshi. (Nazgúlge zildene.) Áı, qyz, ókimet seni on bes jyl oqytqanda shesheńnen qarǵys estýdi oqytyp pa edi, áı!

Nazgúl. Salqıa, sen ekeýmiz bir anadan týsaq ta, eki topyraqtan jaralǵandaımyz. Túsinýimiz qıyn bolar, kılikpe. (Ketedi.)

Salqıa. Dámesh - aı, aı, Dámesh!

Úıden Dámesh shyǵady.

Dámesh. Táte, saǵan ne boldy?

Salqıa. Eshteńe de bolǵan joq, ana ústel ústin rette.

Olar ketedi.

Dámesh (jalǵyz). Úıine kele qalsań, bir somnyń shaıyn beredi de, on somnyń jumysyn istetedi. Bular qalaı baıymasyn. Soǵys kezinde kolhozdyń jerine egin etip, sonan túsken astyqty satyp baıyǵan edi, onan aman-saý qutylyp, boıyna sińirip alǵan soń, endi Akademıany aınaldyra bastapty. Aı, meniń osy jezdem túlkiden de qý - aý. (Kózin jumyp, eki suq qolyn túıistirmekshi bolady.) Jezdemnen túlki qý bolsa túıis! (Saýsaqtary túıispedi.) Túlkiden jezdem qý bolsa. (Saýsaqtary túıise qalady.) Mine, aıtqanym dál keldi! Al oǵan qaraǵanda meniń Jalaýym kógershin sekildi.

Kóńildi án sala júrip, stol ústin retteıdi. Syrttan Jalaý keledi.

Jalaý. Bul neniń býy?

Dámesh. Seniń býyń, kel qosyl.

Jalaý (kóńilsiz). Zaýqym joq.

Dámesh (oǵan seziktene qarap). Qabaǵyńnan jaýyp turǵan neniń qary?

Jalaý. Qorqynyshtyń.

Dámesh. Kimnen qorqasyń?

Jalaý (sál bógelip). Senen.

Dámesh. Menen?

Jalaý. Iá.

Dámesh (kúlimsirep). Qosylǵanyńa bir jeti bolmastan qoryqsań, bir jyldan soń, qoıan bolyp ketersiń.

Jalaý. Qazirdiń ózinde de qoıan sekildimin.

Dámesh. Jumbaqtamaı ashyq aıtshy, ne boldy?

Jalaý. Men malǵa ketetin boldym.

Dámesh. Qalaı, qalaı?

Jalaý. Ózimizdiń «Oıan» kolhozynyń birinshi fermasyna baryp qoı baǵatyn boldym, endi túsinikti me?

Dámesh. Qoı baǵatyn boldym, sen be?

Jalaý. Iá, men!

Dámesh. Al men!.. Men qaıtpekpin? Men de malshy bolmaqpyn ba?

Jalaý. Endi qalaı?

Dámesh. Al meniń: Salqıaǵa uqsap úıde boı túzep, baı kúzetip otyryp ta qalmaımyn, Nazgúlge uqsap oqý qýyp ta ketpeımin, súıgen Jalaýymdy súıip, bıyl kolhozdyń jumysyn isteımin de, kelesi jyly oqýǵa ketemin degen tátti úmitim qaıda?

Jalaý. Ol úmitiń áli aldyńda.

Dámesh. Qalaı? Maldan eshkimdi bosatpaıdy, sonda biz ınstıtýtty qoı jaıyp júrip oqymaqpyz ba?

Jalaý. Raıkomol bizdi bir jylǵa ǵana jiberip otyr. Kelesi jyly oqýǵa ózderi jiberedi.

Dámesh. Onda sen neden qorqasyń?

Jalaý. Sen malshy bolýǵa razymysyń?

Dámesh. Onyń ne tańdanatyny bar, ne kórsek te birge kórmeımiz be?

Jalaý (qýanyp). Dámetaı, sen anyq solaı deısiń be?

Salqıa (terezeden). Dámesh, kel munda.

Dámesh. Júr, tek myna alyp kelgen dárejeńdi apama estirte kórme. Sol úshin.

Jalaýdyń betinen súıedi. Ekeýi úıge ketedi. Býrabaı men Kelıman qaıta kele jatady.

Kelıman. Solaı, Býreke, Mereıdiń «Taǵyly dalasy, Kelıman Keldekbaevıch aıtqandaı maldyń ǵana emes, Mereı Dáýlenovıch oılaǵandaı eginniń de dalasy bolsyn» deýinde osyndaı qalyń astar jatyr.

Býrabaı. Onyń bul oıy maǵan burynnan belgili.

Kelıman. Eger de kolhozdar onyń qıalyndaǵy júgerisimen áýestenip, onan eshteńe óndire almasa, aýdannyń bar maldan, keıbir basshy joldastardyń partbıletten aırylýy sózsiz. Sizge bul da belgili bolar.

Býrabaı. Ólerin bilmeıtin ondaı áýleki, aqylsyz basshyny bul aýdannan taba almassyń, dostym. Sondyqtan júgerimen basyńdy qatyrmaı, kóp jyldyq shóp jónindegi eńbegińdi tezirek bastar.

Kelıman. Meniń ol eńbegimdi akademıadaǵylar maqtasa da, mundaǵy bireýler otqa jaǵý kerek depti ǵoı.

Býrabaı. Kim?

Salqıa. Bulardyń sózin tyńdap tereze aldynda tur.

Kelıman. Siz budan habarsyz ba edińiz? (Býrabaı úndemeıdi.) Jasyrmaı-aq qoıyńyz, maǵan bári de belgili.

Býrabaı. Men neni jasyrmaqpyn?

Kelıman. Mereıdiń óz tájirıbesine jol ashý úshin, meniń eńbegimdi joq etý maqsatymen, aýdandyq partıa komıtetine jazǵan qorytyndysy sizdiń qolyńyzda emes pe?

Býrabaı. Sen ony qaıdan bildiń?

Kelıman. Aıtqanym beker bolmasa, qaıdan bilgenimdi surap qaıtesiz?

Bypabaı. Iá, ózin synaý úshin ǵana berilgenin baıqamaı, jaýsha óshigip jazǵan birdeńesiniń bary ras. Ony masanyń yzyńy qurly kórgen men joq. Bastyra ber!

Kelıman. Raqmet, Býreke! Mereıdiń kim ekenin dál tanyp, jaýsha óshigip degen sózdi taýyp aıtqanyńyzǵa raqmet.

Salqıa. Sýı aýzynan, sýı! Oı moshqaý. Aýzy kúıtindeı súımegeni nesi?

Býrabaı. Men Mereıdi dál tanysam da seni tanı almaı otyrmyn. Onyń ózine sondaı qastyq etkenin bile tura toıyna qalaı shaqyrdyń?

Kelıman. Ol meni ańqaý kóredi, al meniń óz saıasatym bar.

Býrabaı. Saıasatyń ne?

Kelıman. Men qazir ózim úshin de, siz úshin de qatty qorqyp qorǵan jasap júrmin.

Býrabaı. Men úshin qoryqpaı-aq qoı. Men ózime ózim qorǵan bola alamyn.

Kelıman. Siz meniń de qorǵanymsyz. Siz ekeýmiz qýansaq birge qýanyp, qaıǵyrsaq birge qaıǵyryp, eń aqyry qatelessek te birge qatelesken eski dostarmyz. Qatań sógisti men sizdiń tapsyrýyńyz boıynsha burynǵy ekinshi sekretardyń ústinen aryz jazamyn dep alsam, siz men úshin aldyńyz. Sondyqtan...

Býrabaı. Sondyqtan, sondyqtan... Sen sony ne úshin eske qaıta-qaıta sala beresiń osy?

Kelıman. Keshirińiz, men sizdi bir zor qaterden saqtandyrǵym keledi.

Býrabaı. Qater! Ol ne?

Kelıman. Ádilbasy joldas búgin menimen uzaq sóılesken edi...

Býrabaı. Ne jóninde?

Kelıman. Sonda men onyń oıy sizdiń oıyńyzǵa múldem qaıshy ekenin, aýdanǵa ózi ǵana qoja bolǵysy keletinin baıqadym.

Býrabaı. Ehe!

Kelıman. Ol bir sózdiń kezeginde nege bizder Dáýlenov joldastyń tájirıbesin keń qoldanyp, Taǵylyny eginjaıǵa aınaldyrmaımyz, sonda biz ári astyqqa, ári malǵa baı aýdan bolmaımyz ba?» dedi.

Býrabaı. Sen ne dediń?

Kelıman Men «Dáýlenovtyń ondaı qıalyna jetetin kúsh qaıda?» dep edim, ol myrs etti de: «Sizder buryn jerimizge júgeri shyqpaıdy deýshi edińizder, endi kúsh jetpeıdi deıtin bolǵansyzdar, á! - dedi.

Býrabaı. Alǵash kelgende árkimder - aq osylaı ekpindeıtin de, ókpesine sógistiń shanshýy qadalǵan soń entigip baryp basylatyn.

Kelıman. Aı, bilmeımin - aý, Býreke! Syrt estýimshe, Mereıdiń Taǵylydaǵy júgerisi jaqsy shyqqan kórinedi. Sony estigenderdiń qaısybiri biz ben sizdi anekdottarynyń basty geroıy etip alypty ǵoı, soǵan qaraǵanda...

Býrabaı. Men keıbireýler degen sózge túsinbeımin, aıtar bolsań kim ekenin ashyp aıt, kim ol? Ádilbaev pa, joq álde basqa ma?

Salqıa. Iá, sát!

Kelıman. Aıtsań esek bolady, aıtpasań, ishke syımaıdy... Meni esek aıtýǵa ıterip qaıtesiz. Oılansańyz baqtalasyńyzdyń kim ekenin ózińiz de tabarsyz.

Býrabaı. Aktıv saıyn meni synamasa basy aýyratyn Dáýlenniń Mereıi bolar taǵy da.

Kelıman. Qatelesken joqsyz. Ol tipti sizdiń eki jyldan beri úılenbeýińizdiń ózin áldenege jorıtyn kórinedi.

Salqıa. Moshqaýym - aý, ashyp-aq aıtsańshy.

Býrabaı. Onyń meni qyryqtaǵy qyrqyljyń kóretinin ózim de sezdim. Erteń ertemen maǵan kelshi. (Ketýge yńǵaılanady.)

Kelıman. Sizdiń ketkenińiz be?

Salqıa. Jiberme, jiberme!

Býrabaı. Men ondaı eki júzdimen birge otyra almaımyn, esińde bolsyn. (Ekeýi sybyrǵa kóshedi.)

Salqıa. Á-á, onysy da jón. Biraq myna moshqaýdyń Nazgúl jaıyn aıtpaǵany nesi - eı? Abyroı, ataq, ásirese, úsh jarym myń som aqshadan aırylýymyz múmkin-aý endi.

Kelıman. Al endi meniń kópten beri oılansam da, aıta almaı júrgen bir usynysym bar edi, sony qazir aıtsam ba eken?

Býrabaı. Ol ne?

Kelıman. Sezip júrmin, jalǵyzdyq janyńyzdy qajytqan sekildi.

Salqıa. Á, shaqsha basym jana bastady. (Ketedi.)

Býrabaı (kúrsine sóılep). Qajyǵanmen amal ne?

Bul aýdanda unaǵan bir ǵana adam bar edi, ol basqanyń qolyna túsken sekildi.

Kelıman (kúlimdep). Eger aıtyp turǵanyńyz meniń baldyzym Nazgúl bolsa, himm... qatelesesiz.

Býrabaı (jarq etip). Qalaısha?

Kelıman. Meniń tapqan bir oljam - Nazgúldiń betin Mereıdiń betinen sizge qaraı burýǵa sheshesin kóndirdim.

Býrabaı. Ol qyz sheshesine kóne qoıar ma eken?

Kelıman. Alań bolmańyz, ol sheshesi úshin otqa túsýge de ázir.

Býrabaı (bir qatal oıǵa bekinip). Kún tártibindegi birinshi másele Nazgúl emes, Mereı. Ol júgerisin úgittegen bolyp júrip, partıanyń mal sharýashylyǵy jónindegi saıasatyna qarsy nıetin malshylar arasyna ashyq júrgize bastapty. Sol jóninde on segiz malshynyń raıkomǵa jazǵan haty bar. Men ol hatty maqala etip gazetine bas dep Nazgúlge bergenmin. Óz yqpalyńnan shyqpaıtyn úsh kisiden komısıa quryp al da, sony tekserip qaıt. Qosh! (Ketedi.)

Kelıman (jalǵyz). O, ǵajap! Mereı osynshama nelikten baqytty osy?.. Kózderin kóleńkeleý úshin oǵan sóz berip edim, «suraımyz, suraımyz» dep bári shý ete qaldy. Basynan jel ketpeıtin bıik taý sekildi bar jaqsylyq soǵan qalaısha úıirile ketedi bul? Eń aqyry bir anadan týǵan qyzdardyń da daraqysy - maǵan, sanalysy - oǵan buıyrady, bul qalaı?! (Kúrsinip.) Onyń bári de eshteńe emes-aý, ómirdiń maǵan kóp jyldyq shópti, oǵan júgerini syılaýyn qarasaıshy! Sol ǵoı meniń ózegimdi órteıtin. Sol úshin ǵoı meniń búgin osynshama shyǵynǵa batqanym. (Oılana jadyrap.) Biraq Býrekeńdi qolyma myqtap túsirdim, sonyń ózi-aq bar shyǵynymdy ótep jatqan joq pa? (Qýanyp.) Óteldi, sóz joq, óteldi. Endeshe Mereı júgerini ege tursyn, men onyń eginine aqshamdy oraq, aılamdy shalǵy etip jumsarmyn. Salqıa, qaıdasyń, janym...

Salqıa (asyǵyp kelip, aptyǵa sóıleıdi). Iá, ne boldy, ne boldy?

Kelıman. Nazgúldi beri úıire alsań bárinin de saǵaty soqqaly tur.

Salqıa. Onda qýana ber. Men apama Mereıdiń seniń ǵylymı eńbegińe istegen predateldigiń aıtyp edim, oǵan bizden de beter óshigip ketti.

Kelıman (jan-jaǵyna qarap). Saq bol! Bizdiń malshylardyń atynan jazǵan keshegi hatymyzdy Býrekeń gazetke bas dep Nazgúlge beripti. Ol seniń qolyńdy tanyp qoımas pa eken?

Salqıa. Oǵan ómirimde hat jazǵan emespin, qaıdan tanıdy?

Kelıman (qushaqtap). Aqyldym meniń.

Salqıa. Myna qyzyqty qara! Ol hatty Nazgúl gazetine basyp jiberse, Mereıdiń ózi-aq, onan bezip ketpeı me?

Kelıman. Ol sózsiz. Tek óziń berik bol! Bul syrymyzdy Býrekeń de sezbeıtin bolsyn.

Salqıa. Al, Býrekeńniń ózi qalaı? Nazgúldi shyn súıe me eken?

Kelıman. Súıgende qandaı, jolynda qan bolýǵa ázir.

Salqıa. Sen meniń arqamda endi aýdannyń eń dókeıimen de baja bolǵaly tursyń - aý osy.

Kelıman. Baja bolý ǵana emes, eger Nazgúldi Býrabaıǵa úıirip bere alsań men bolashaǵyma jabysqan Mereıdeı zor keselden de qutylǵaly turmyn.

Salqıa (yntyǵa). Qalaı! Qalaı!

Kelıman. Býrabaıdyń otyna maıdy myqtap quıdym. Ózin synaǵandarmen jaýsha alysatyn ol, endi Mereıdi qurtpaı qoımaıdy. Sol bir saǵat sátimen soǵylyp ketse, «Taǵylynyń dalasynda tájirıbe jasap, bolashaǵyna tuńǵysh jol salýshy Dáýlenov emes, Kelıman Keldekbaevıch» dep erteń ózi-aq shyǵa keledi. Sonan keıin men onyń uıymdastyrǵaly júrgen tájirıbe stansıasyna ne bolamyn da júgerisi jóninde dısertasıa jazamyn, Býrekeńniń jaqsylyǵyn sol kezde taǵy bir kóremiz.

Salqıa (qushyrlana súıip). Úsh jarym myń alatynym meniń.

Kelıman. Biraq esińde bolsyn, eger de Býrekeń Akademıadaǵy naǵashysy arqyly kómektespese aı saıyn aldyńa kelip túsetin úsh jarym myń som aqsha da, ǵylymı ataq ta joq. Sondyqtan da Nazgúlden janyńdy aıama.

Salqıa. Ol jaǵyna endi alań bolma dedim ǵoı. Osyndaı asyl oılardyń bári mynaý kishkene basyńa qalaı sıa beredi osy?

Kelıman. Meniń basym sondaılyq sorly ma?

Nazgúl kele jatady.

Salqıa (onyń basynan sıpap). Men jańa ǵana baıqadym, shynynda seniń basyń ǵalymdarǵa laıyq dáý eken-aý.

Nazgúl. Buryn shaqsha bas deýshi ediń, lezde - aq dáý bolyp ketken, á?

Kelıman (ótirik kúle sóılep). A, Nazken! Basym qandaı bolsa da men baqyttymyn. Baqyttylyǵymnyń bir belgisi - sensiń aıaýly baldyzym. Endigi bar tilegim: otyz kún oıyn, qyryq kún toıyńdy jasap turyp, seni qutty jerine qondyrý ǵana.

Nazgúl. Múmkin, maǵan arnap tapqan qutty jerińiz de bar shyǵar.

Salqıa. Qara óziniń ospaqtap turǵanyn!

Nazgúl. Ospaq emes, meniń sizge qoıar bir suraýym bar, jezde. (Kelımandy ońashalap.) Siz bilesiz be, apamdy shoshytyp qoıǵan ne? Qaıdaǵy bir jádigóılerdiń Mereıdi qaralap jazǵan jalǵan haty emes pe?

Kelıman. Jádigóıiń kim? Hatyń ne aıtyp turǵan?

Nazgúl. Bir top malshylardyń haty baryn Býrekeń sizge neǵyp aıtpady?

Kelıman. Estisem qulaǵym kereń bolsyn, ol ne hat?

Nazgúl. Salqıa, jalynamyn, sezgeniń bolsa aıtshy, apama ne boldy bul?

Salqıa. Nemene, sen endi gazetine materıaldy óz shesheń jaıynda jınaıyn dep pe ediń?

Úıden Dáýlen, Qalıpa, Aıjan, Jalaý, Dámeshter keledi. Bári de Býrabaıdyń ketip qalǵanyna tańdanǵandaı túr kórsetedi.

Dáýlen. Býrabaı Baltabaevıchteriń ketip qalǵan ba?

Kelıman. Sekanyń sekretarymen sóılesýge zakaz bergen eken...

Salqıa (qabattasyp). Sonyń mezgili jaqyndap qalǵan soń amalsyz ketti.

Kelıman. Sizderden keshirim ótinýdi maǵan tapsyryp edi...

Salqıa. Sol sálemin qabyl alyńyzdar!

Dáýlen. Onysyna da raqmet.

Jalaý. Degenmen de tym asyǵystaý eken.

Qalıpa. Bútindeı bir aýdandy jalǵyz ózi basqaryp otyrǵan adamnyń asyqpasyna bola ma?

Kelıman. Ondaı adamdar halqy úshin jastyqtyń qyzyǵy túgil ómirin de qurban etedi ǵoı. Qane, endi otyra qalyńyzdar.

Dáýlen. Mine, ádemi sóz! Kempirlermen aıtysamyn dep shóldep qalyp edim, jaqsy boldy. (Jurt oryndaryna otyra bastaıdy.)

Kelıman. Endigi sóz meniń jan degendegi jalǵyz bajam Jalaýǵa berilgen degen usynys bar.

Qalıpa. Meniń bul kúıeý balam sózge qandaı eken, kóreıinshi. Neká!

Jalaý. Apa, menen sóz kútpeı-aq qoıyńyz, aıtarym adal tilek qana.

Qalıpa. Sóz bilmeıtin maqaý emes shyǵarsyń, jaqsylap sóıle.

Jalaý. Men bul tosty bárimizdiń súıikti dosymyz Mereı men Kelekeń ekeýmizdiń aıaýly baldyzymyz Nazgúldiń densaýlyǵy úshin, sol ekeýiniń qosylǵan toıyn keshikpeı kórýimiz úshin kóterýlerińizdi suraımyn.

Aıjan. Óı, aınalyp keteıin tilińnen, tilegińnen. (Qol soǵady.)

Qalıpa (ashýly). Sen ne tantyp tursyń, eı? (Jurt ańyryp qalady..)

Aıjan. Mundaı jaqsy tilekti buzýǵa bolmas, Qalıpa!

Kelıman. Iá!

Qalıpa. Nemene, sonda men qoıshynyń qudaǵıy bolmaqpyn ba?

Dáýlen (kúlip). Óı - deıt degen - aı!

Aıjan (tańdana qarap). Qalıpa! Sen ne dep otyrsyń, shynyń ba, áziliń be?

Qalıpa. Men bul úshin qyzymnyń eshqaısysyn ázil ete almaımyn.

Aıjan. Esirme, Qalıpa, men malshy bolsam, sen eginshisiń, eginshi men malshynyń arasynda asqaqtarlyqtaı aıyrma joq.

Qalıpa. Senińshe, malshylar eginshilermen teń be?

Dáýlen. Aý, joldas kempirler - aý! Tatýlyqpen etken elý jyldaryń qaıda?

Aıjan. Sen meniń Mereıimdi qoıshynyń balasy dep Nazgúl ekeýiniń arasyna tiken bolmaqsyń, á?

Qalıpa. Tiken bolatyn senderdiń malshylyqtaryń. Al Nazgúldiń dám - tuzy jarasqan ózine teń basqa adam bar. Sondyqtan odan úmit etpeńder! Kerek bolsa, atyn da atap bere alam, qorqady ǵoı deısiń be?

Aıjan (shoshynǵandaı bolyp qulaǵyn basady). Aǵama, qudaı úshin, ataı kórme!

Nazgúl (kúlimsirep). Áı, kárilik, kárilik...

Dáýlen. Kúıinbe, kempirim! Ózgeniń jaıyn oılaı biletin jastar óz jaıyn oılaı biledi. Olarǵa sen dáneker bolmaı-aq qoı.

Kelıman. Qap! Myna qymyzdyń qyrsyǵyn - aı, á? İİİeshetaılar! Jalynamyn...

Mereı (sóıleı kiredi). Kóke! Osy úıdiń syı-qurmetin az kórgenimiz joq, endi ruqsat alyp qaıtqanymyz jón bolar.

Dáýlen. A, ol da jón! Kelıman! Salqıa! Raqmet, qaraqtarym, qosh bolyńdar! Júr, kempirim!

Aıjandy. Qoltyqtap alyp ketedi.

Mereı. Esen-saý bolyńyzdar! (Ketedi.)

Nazgúl (Jalaýmen bokal soǵystyrady). Bar tilegiń, ásirese, jańaǵy aıtqan tilegiń tez qabyl bolsyn! (Ol ishe sala ketedi. Jalaý ne isterin bilmeı oıda turyp qalady.)

Qalıpa. Durys, shyraǵym, qabyl bolmaıtyn tilek úshin kótermegeniń jón.

Jalaý. Eń durysy - óz tilegimnen qaıtpaý bolar, sondyqtan keshirersiz, Mereı men Nazgúldiń mahabbaty úshini (Qaǵyp salady.)

Salqıa. Eı, qalqataıym - aý, sen de osyndaı kórgensiz be ediń? Eneligin syılamasań da, aǵarǵan shashyn syılasań edi? Nege eregisesiń, eı, á?

Jalaý. Men enemmen emes, eskilikpen eregisip turmyn.

Qalıpa (bar ashýmen). Joǵal! Joǵal kózime kórinbeı, tez jónel!

Dámesh. Sebep?

Qalıpa. Sebebin kórmeı tursyń ba, esýas?

Salqıa. Oı esýas!

Dámesh. Qonaǵyńmen janjaldasqan óziń esýas! (Aljapqyshyn julyp alyp Salqıaǵa laqtyrady.) Júr!

Jalaýdy alyp ketedi.

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

Ekinshi sýret

Qıyr sheksiz keń dala. Sonsha keń daladan kóz tartatyn sahnanyń tór jaq shetin ala jaıqalyp turǵan júgeri. Sahnanyń on jaǵynda Dáýlenniń úlken boz úıinin syrty, onyń ar jaǵynan jańa salynyp jatqan kirpish úı, ekinshi jaǵynan Jalaýdyń kúrkesi kórinedi. Ekeýiniń aralyǵynda bir kishkene baǵan tur. Baǵanda eki strelka bar. Onyń birine «Kósege», ekinshisine «Oıan» dep jazylypty.

Perde ashylǵanda estıtinimiz «Otanǵa mahabbat» áni. Muny aıtyp turǵan alysta, qoı shetindegi Jalaý. Kóretinimiz - Dámesh. Ol baǵananyń qasyna bir-eki tal butany ornata júrip, Jalaýdyń ánine qosylady. Án aıaqtalady.

Dámesh. Taǵy da! Taǵy da shyrqaı tússhi, Jalaýym!.. (Qulaǵyn alysqa tigip.) Án bitip edi, júreginiń soǵýy toqtaǵannan búkil dala tyna qaldy. Netken meńireý, netken kóńilsiz edi bul dala? (Kúrkege kiredi.)

Azdan soń Kelıman men Qalıpa kele jatady.

Kelıman. Áne! (Kúrkeni nusqaıdy.) Bıshara bolǵan Dámeshińizdiń «saraıy». Kózińiz endi jetti me?

Qalıpa (yzaly). Kim? Kim deımin meni munsha basynyp otyrǵan?

Kelıman. Apyr-aý, meni ósek aıtýǵa ıterip qaıtesiz? Raıkomoldyń sekretary men «Oıannyń» bastyǵy Mereıdiń dosy bolsa, kim ekeni ózińizge de belgili emes pe?

Qalıpa. Mereı! Taǵy da Mereı!

Kelıman. Nazgúldi bermegenińiz úshin sizdi ol osylaı masqaralaǵysy keledi. Onyń Jalaýdy óz kolhozynyń shebine alýynda da úlken saıasat bar.

Qalıpa. Nendeı saıasat?

Kelıman. Ne bolsa aıtaıyn, ol jalǵan dostyqty betke ustap Jalaýdyń kózine shóp salǵaly júr. Kórdińiz be, jas basynan zalymyn... Ol Dámeshti Jalaýdan osylaı aıyryp, sizden kegin osylaı almaq... Sirá, muny Jalaýǵa da sezdirgenińiz jón bolar. (Kete bere, qaıta oralady.) Taǵy da ótinem, meni balam deıtin bolsańyz muny kimnen estigenińizdi tiri janǵa aıta kórmeńiz.

Qalıpa. Bar tiregim - Salqıa ekeýin, óz tiregimdi ózim qulata qoımaspyn.

Kelıman. Berik bolyńyz. (Ketedi.)

Qalıpa (kúrkege jaqyndap). Eı, munda kim bar, eı?

Dámesh (shyǵa kelip). Apa!

Qalıpa (shoshynyp). Astapyralla!

Dámesh. Apataıym! (Qushaqtaı alady.) Munda men barmyn, ózińniń Dámeshiń bar, apajan!

Qalıpa. Qulynym - aı, sen osyndaı kúıge túsip pe ediń? (Sylq etip otyra ketedi.) Jastaıymnan jesir qalsam da, sen úsheýińdi oqytamyn, adam etemin dep kúndiz kolhozdyń jumysyn istesem, túnde eldiń kıimin tigýmen talaı jyldy sarǵaıa ótkizgen edim, sondaǵy kútkenim osy ma edi meniń?

Dámesh. Neni estip kep, túńilgendeı ne kóre qaldyń, apajan!

Qalıpa (kúrkeni nusqap). Bul zamanda mynadan aýyr qandaı kúıinish bar? Senen basqa kim mundaı kúıde otyrǵan? Ózińmen birge týǵan Salqıa anaý, jeti-aq jyl oqysa da on jyl oqyǵan senen baqytty. Jaz bolsa samaldy salqyn, qys bolsa balbyrap turǵan úıi ázir. Mingeni mashına, ishkeni qymyz ben sharap. Qysy-jazy jegeni súr qazy men jal-jaıa. Al, sen she? Sen eń aqyry bizdiń «Kósegeniń» qoıshysy Dáýlen ǵurly bolmadyń ǵoı. Ol anaý, alty qanat aq úıdi mise tutpaı, ózine kirpishten, malyna qamystan saraı salǵyzyp jatqan.

Dámesh. Bul ýaqytsha ǵana, apa. Kelesi jyly bizdiń de Salqıanyń úıindeı úıimiz bolady, oǵan deıin Jalaý ekeýmizge osy da jaraıdy.

Qalıpa (kekete). «Ash taýyqtyń túsine - tary, panasyzdyń túsine - aǵash úı». Úı bolǵanda qandaı: baqshasynda bulbuly qysy-jazy saıraıtyn úı bolar, solaı ma?

Dámesh. Jalaýdyń ózi de men úshin bulbul. Áne, tyńdashy!

Alystan án estiledi, ózi de qosylyp ketedi.

Qalıpa (yzalanyp). O, esýas! Esýas bolmasań, ózińdi osyndaı qorlyqqa salyp otyrǵan jaýyńnyń kim ekenin biler ediń ǵoı.

Dámesh (myrs etip). Qaıdaǵy jaý, qaıdaǵy qorlyq, aıtyp otyrǵanyń?

Qalıpa. Múmkin ózińdi Mereı shebine alǵan soń kúrkeni altyn saraıdaı, jer tósekti mamyqtaı kórersiń, solaı ma.

Dámesh (tiksine qalyp). Apa! Myna sózińde bir zil jatyr, bul ne?

Qalıpa. Mereıdiń qastyǵyn sezbeısiń de, meniń sózimdi zil kóresiń, á?

Dámesh. Mereıdiń qastyǵy?

Qalıpa. Ol raıkomol men «Oıandaǵy» dostary arqyly senderdi mynandaı kúıge ushyratsa, qastyq emeı nemene?

Dámesh. Aqyldy apataıym - aý, bárimiz birdeı gúl baqshada saırandap qalada júrsek, maldy kim baǵady?

Qasqyrǵa baqqyzamyz ba?

Qalıpa. E, seniń oıyń o bastan solaı ma edi? Sen meni aldap, Jalaýdyń malshy bolaryn bile tura tıip pe ediń?

Dámesh. Ol kezde raıkomoldyń malǵa jiberetinin men túgil Jalaý da bilgen joq.

Qalıpa. Komsomoldar jiberse Jalaýdy jiberdi, seniń malda jumysyń ne?

Dámesh. Sonda men qosyla sala aırylysyp, elge mazaq bolýym kerek pe?

Qalıpa. Mazaq bolmaǵanyń osy ma? Oqyǵan qyzdardyń senen basqa qaısysy kúndiz qoıdy, túıe qoıshyny qushaqtap júr.

Dámesh (atyp turyp). Apa! Mundaı sózdi aıtýǵa aýzyńyz qalaı bardy?

Qalıpa. Aldynda Nazgúldeı apań turǵanda shyqqan kúıeýiń qoıshy bolsa, onan da kúıeýsiz ótseń edi, aqymaq.

Dámesh. Men ózime unaǵanyn isteımin, onda jumysyń bolmasyn.

Qalıpa. Joq, jumysym ábden bar. Men ne seni qazir áketemin, ne ózimdi de, seni de joq etemin. Men oǵan da bara alamyn.

Dámesh. Sen meni eshqaıda áketpeısiń de, joq ta etpeısiń. Mundaı kúrkede otyrǵan jalǵyz men ǵana emes ekenimdi kóresiń de qaıtasyń.

Qalıpa. Kim! Kim senen basqa mundaı kúıde otyrǵan? Qaq qasyńda otyrǵan bizdiń kolhozdyń bireýin kórsetshi.

Dáýlen (sóıleı kiredi). Dámesh, Jalaý kelip ketsinshi! (Dámesh tańdana qaraıdy.) Bar, bar, men shesheńdi jutyp qoımaımyn. (Dámeshti shyǵaryp jiberedi.) Qalıpa. (Qalıpa oǵan qaramaıdy Dáýlen ashýmen.) Aý, qaraǵym Qalıpa!.. Men saǵan úlken ókpeli bolsam da, jańaǵy bir sózderińdi estigen soń shydaı almaı keldim. Óz balapandaryńa óziń qyrǵıdaı tıip ne kórindi saǵan?

Qalıpa. Onda jumysyńyz bolmasyn.

Dáýlen. Joq, jumysym ábden bar. Men bul ekeýin qanatymnyń astyna alǵanmyn.

Qalıpa. Áı, aqsaqal! Qanatyńyz da, qamqoryńyz da ózińizge. Táshtıip jynymdy keltirmeı, aýlaq júrińizshi.

Dáýlen. Qalıpa! Baıqa! Senin aldyńda turǵan Dáýlen emes, ózińniń Saıdalyń! Esińde me? Saıdaly marqumnyń maıdanǵa attanarda da maǵan tapsyrǵan amanaty osy balapandary edi ǵoı. (Jalaý men Dámesh kele jatady.) Balalardyń kózinshe kerispeıik. Men qatty aıtsam da, durysyn aıttym. Oılan, Qalıpa, oılan áli de.

Qarsy kelgen Jalaýǵa áldeneni kúbirleıdi de ketedi.

Dámesh. Apa! Sizben birge Jalaý baratyn boldy.

Qalıpa. Men ony qaıtpekpin?

Dámesh (mysqyl túrde). Býrekeńe barady da, jańaǵy aıtqandaryńyz ras bolsa, Mereıdiń jazasyn tartqyzady.

Qalıpa. Sonda men onymen bettesip, shashymnyń aǵarǵan shaǵynda tergeýge túsip júrmekpin be?

Jalaý Apa! Amansyz ba?

Qalıpa. Aýlaq!

Jalaý. Apa, nendeı úkim aıtsańyz da qabyldaıyn sońynan, aldymen ashýsyz amandasyńyzshy, apajan!

Qalıpa. Men sendeı namyssyz, jigersiz, aldanǵanyn bilmeıtin ashyqaýyzǵa ene emespin. Bar da ana qoılaryńdy aımalaı ber?

Dámesh. Apa, tym qatty ketpeseńshi!

Jalaý (ázildep). Sheshetaı - aý, men namyssyz, jigersiz bolsam Dámeshińizdiń teńi bolmas edim ǵoı.

Qalıpa. Sen endi meni qyljaq eteıin dediń be?

Dámesh. Ol qyljaq emes, durysyn aıtyp tur.

Qalıpa. Ne-me-ne?

Dámesh (ándetip). «Qara tas uıqyń kelse mamyq bolar, shyn ǵashyq sulýlyqty talǵamaıdy» dep ándetetinińiz qaıda?

Qalıpa. Eı, men mahabbattyń áni túgili óziń de aldaqashan umytqanmyn, aýlaq, ári.

Jalay (kúlip). Apa! Ol, sizdi bosqa yzalandyryp tur, qazir ózińizben birge ketedi.

Dámesh (shoshynǵandaı). Jalaý, sen ne dep tursyń?

Jalaý (óziniń Kalıpadan qorqatynyn, Dámeshke óziń baryp úni kúnnen qalmaı qaıtyp kel degendi ymmen baıandaıdy.)

Dámesh (jaqyndap). Men ómirimde mylqaýmen ymdasyp kórgen emespin, ashyq aıtshy, jańa ǵana kelisip turyp, endi nege aını qaldyń?

Jalaý. Nege ekenin óziń de kórip tursyń ǵoı. Myna túrimizben elge mazaq bolamyz, onan da shesheńdi óziń aparyp sal!

Dámesh. Onda barǵannan keıin, múldem kúsheıip jibermeı qoısa qaıttym?

Jalaý. Kúsheımeıdi, qaıta bul qylyǵy elge uıat kórinetinin sezedi de ıiledi, qoryqpa...

Dáýlen (syrttan). Jalaý! Otaryń uzap ketti.

Jalaý. Al, men kettim! Qosh bolyńyz, sheshe!

Qalıpa. Bar, bar!

Dámesh. Men kelgenshe malyńa saq bol! Jalǵyz óziń ıe bola almaı qasqyrǵa qyrǵyzyp alma.

Jalaý. Sensiz ótken bir mınýttyń jyldaı ekenin umytyp ketpe!

Dámesh. Sen de umytpa.

Jalaý ketedi.

Qalıpa. Kórermiz umytpaǵandaryńdy. Bol, júrýge ázirlen.

Dámesh. Kórsek kórermiz. (Kúrkege kirip ketedi.)

Qalıpa (oılanyp). Kelıman aıtqandaıyn bulardyń munysy ne saıasat?

Mereı kele jatady.

Mereı (tańdana qarap). Sheshe! Ǵajap - aý, siz qaıdan júrsiz? Amansyz ba? (Qol usynady. Qalıpa úndemeıdi. Mereı oǵan oılana qarap.) Iá, jol bolsyn, bul qaı kelis?

Qalıpa. Myna qyzdy senen alysyraq áketkeli keldim.

Mereı. Túsinbedim.

Qalıpa. Túsinbegensýin! Nazgúlden aırylǵanyń úshin «Oıandaǵy» dostaryń arqyly muny osylaı qorlyqqa salyp júrgenińdi jasyrǵyń keledi, á? Joq, balaqaı, menen jasyra almaısyń. (Tepsinip jaqyndaı beredi, Mereı kúlimsirep áldene aıtqysy keledi, biraq Qalıpa ony sóıletpeıdi.) Men seniń ne úshin kektenip júrgenińdi jaqsy bilemin. Kektene ber, qolyńnan kelgenin aıama. Búgin Dámeshim túsken myna kúıge erteń sen de túsesiń, túsirtemin men seni.

Mereı. Joq, shesheı! Olaı deýshiler sizdi tekke aldaıdy. Meni Nazgúlden aıyrý da, sizben arazdastyrý da eshkimniń qolynan kelmeıdi. Al mynadaı kúıge men túgil meniń kolhozymnyń maly da túspeıdi. Eger, basqa malshylardyń úıindeı úı taýyp bermese, Dámeshińizdi mundaı qorlyqqa salmaı alyp ketkenińiz jón.

Dámesh (shyǵa kelip). Mereı aǵa, ne dep tursyz? Ázilińiz be, shynyńyz ba?

Qalıpa. Ázildesetin men onyń qurdasy ma edim? Aqymaqtyń aqyly tústen keıin kelip, bárin de moıyndap, bárin de durys aıtyp tur.

Mereı. Dámeshińizdi mundaı kúıge túsirgen men sekildi aqylsyzdar emes, aýdandaǵy aqyldylar ǵoı, sheshe. Sony da bir jaqsylap oılasańyzshy! Dámesh, sen shynymen-aq ketkeli turmysyń?

Qalıpa. Onda seniń jumysyń bolmasyn, joǵal ári.

Mereı. Eger ózimniń Dámeshteı súıkimdi qaryndasym uıatqa qalǵaly tursa jumysym nege bolmaıdy?

Dámesh. Mereı aǵa! Qaryndasyńyz uıatqa qalmaıdy, qoryqpańyz, qosh bolyńyz! (Qol alysa bere, kúbirleıdi.) Eregistirmeńizshi!

Mereı. Qosh! (Onymen qol alysady.) Sheshe, siz de qosh bolyńyz!

Júgeri jaqqa qaraı ketedi.

Dámesh. Apa, osy bastan eskerteıin. Men Býrekeńniń aldynda raıkomoldyń sekretary «Oıannyń» bastyǵy, Mereı tórteýińizdi bettestiremin de qaıtamyn.

Qalıpa. Osydan sondaı bir shataq shyǵaryp, qaıtamyn dep qıqańdap kór, shashyńdy julyp qolyńa bereıin.

Dámesh. Shashymdy julamysyń, joq álde: qulynym - aı men baıaǵynyń kempirlerine uqsap seni uıatqa qaldyra jazdappyn - aý dep shashymnan sıpaısyń ba, kóremiz ǵoı, júr!

Olar keledi. Azdan soń júgeriniń ar jaǵynan jaǵalap Mereı men Kelıman kele jatady.

Mereı. Mine, Keleke! Aýdanymyzdyń bolashaq maqtany kórip júrgen tájirıbe ýchaskemiz, onan kórgen jemisimiz mynaý. Keıbir mártebeli joldastar óz boıynan eki ese bıik osyny da kórmeı keleshegi joq dep kómgisi keledi. Agronomdyq ujdanyńyzben ádilin aıtyńyzshy, munyń keleshegi joq deýshilerdiń óz keleshegi joq emes pe?

Kelıman. Senen bir tilegim - dál osy sózińdi Býrekeńe estirte kórme. Óziń bilesiń, munyń keleshegi joq deýshi sol kisi ǵoı. Ol mundaı syndy kótermeıdi, saqtan!

Mereı. Agronomıadan habary az Baltabaevty kóldeneń tarta bermeı, óz oıyńyzdy ashyq aıtyńyzshy, júgeriniń bizdiń jerge de shyǵatynyna kózińiz jetti me?

Kelıman. Meniń kózim buǵan áldeqashan jetken edi-aý, biraq...

Mereı. Kúdigińiz bolsa áli de anyqtap qarańyz! Bıiktigin ólsheńiz, (Bir sobyǵyn ustaı alyp.) Bir ózi bir qoıǵa jarty kúndik azyq, myna sobyǵyn salmaqtańyz. (Júgeriniń túbinen bir ýys topyraq alyp.) Mine, topyraǵyna da úńilińiz. Qorektiń kúshimen deseńiz dámin tatyp baıqańyz.

Kelıman. Bárin de kórip, bárin de baıqap júrmin - aý, dostym. Amal ne, kúsh jetpeıdi ǵoı, kúsh. Eger kúshimiz jetse, bul dalanyń bereri sen oılaǵandaǵydan da kóbirek.

Mereı. Bereri kóp ekenin bilseńizder, ony alýdyń jolyn nege teris oılaısyzdar? Bizdiń aýdannyń osy dalada egiske jaraıtyn eki júz myń gektar jeri bar, sonsha jerden tatqan dánimiz mynaý ǵana. Al, sizder osynyń ózin bastaryńyzǵa tóngen qaýiptiń qara bulty kóresizder de, «kúsh jetpeıdi ǵoı» dep kóp jyldyq shóptiń kóleńkesine tyǵyla beresizder. Durys oılaǵandaryńyz osy ma?

Kelıman. Budan qorqatyn men emes, Býrekeń ǵoı. Shynynda sol kisige bulttyń kóp kórine beretini qalaı osy?

Mereı. Onyń sebebi sizder halyqtyń kúshin ózderińizdiń shaǵyn boılaryńyzǵa ólshep, jumys kóbeıse sógis kóbeıedi dep qorqasyzdar da, mal men egin sharýashylyǵyn qatar júrgizýdi apat kóresizder.

Kelıman. Baýyrym - aý, sen nege meni Baltabaevqa qosaqtaı beresiń bul?

Mereı (kúlimsirep). Sebebi siz ony qalqan etip tursyz.

Kelıman. Qalqanyń ne?

Mereı. Qalqan etkińiz kelmese, siz onyń bıiktigi úsh metr mynany kórmeı, kóp jyldyq shópti ǵana mise tutyp otyryp qalýyna kinály ekenińizdi moıyndańyz.

Kelıman. Senińshe ol eshteńe túsinbeıtin nadan, men qalaı bursam solaı aınala beretin bir mehanızm be?

Mereı. Aı, ol nadan da, maman da emes. Al, siz, júgeri sekildi mol ónim beretin ósimdikter egilmeı mal sharýashylyǵy órkendemeıtinin oılamaı ózińiz de adastyńyz, ony da adastyrdyńyz.

Kelıman. Eger júgeri egetin tájirıbe stansıasyn Býrekeńniń aldyna budan bir aı buryn qoıǵan bolsam, ol «meniń aldyma mundaı fantazıamen kelýshi bolma» dep kabınetinen aıdap shyqsa men pe isteı alamyn?

Mereı. Sonda biz kózimizben kóre tura, «júgeriniń bizdiń jerge shyqpaıtyny ras eken» dep mynany kómip tastaýymyz kerek pe?

Kelıman. Baýyrym - aý, meniń qolymda turǵan ne bar? Aýdandaǵylardyń Býrekeńniń aıtqanynan shyǵatyn bireýi joq. Oblysqa aıtsaq birinshi sekretardyń ústinen shaǵym etkendeı bolamyz. A, álde seniń oblysta súıener bireýiń bar ma?

Mereı. Oblystaǵylarǵa siz - aq tabyna berińiz. Maǵan kolhozshylar men Ádilbaev joldastyń kómegi jetedi.

Kelıman (shoshynǵandaı). Ádilbaev!

Mereı. Iá! Aýdanymyzdyń mundaı bolashaǵyn kórmeıtin ol soqyr emes.

Kelıman. Ashyna sózińnen jikshildiktiń, grýppovshınanyń ısi ańqyp tur, baýyrym, saq bol!

Mereı (kúlip). Nemeneshınanyń?

Kelıman. Jikshildiktiń?

Mereı. Jikshildiktiń! (Kúledi.)

Kelıman. Ekinshi sekretardy birinshi sekretarǵa qarsy qoısan jikshildik emeı nemene? Odan da Býrekeńniń ózine jalynaıyq. Áı, biraq sen sońǵy aktıvte ony múldem óshiktirip jiberdiń, ol endi ıile qoıar ma eken.

Mereı. Sizshe malshylardyń (kúrkeni nusqap) mynandaı kúıin kóre tura úndemeýim kerek pe edi?

Kelıman. Árıne, úndeý kerek. Biraq seniń ol kúngi sóziń Baltabaev joldasty ǵana emes, oblys basshylaryn da aıyptaǵan sóz boldy ǵoı, soǵan qaraǵanda...

Mereı. Ony sol aktıvte Baltabaev joldastyń ózi de sezdirgen-di. Ol tipti komýnıs partıasy dál bir ózindeı - aq «dańdaısýdyń sheginen shyqqan Dáýlenovtyń búgingi sózi partıaǵa jabylǵan jala, ol ózine tájirıbe stansıasyn uıymdastyryp bermegenimiz úshin kektiń oǵyn bárimizge de atyp tur» dep táýir - aq kúmpildegen-di.

Siz onyń jarshysy bolmaı-aq qoıyńyz. Al, men bul maqsatyma onyń kómeginsiz-aq jetemin.

Kelıman. Jet, jet! Tilektespin.

Mereı. Tilektes bolsańyz kelesi jyly ıaǵnı 54 jyldyń 5 avgýsy kúni kelińiz. Sonda osy dalanyń betinen teńizdeı terbelip jatqan júgeriden basqany kórmessiz. Qosh bolyńyz!

Kelıman. Toqta! Senińshe, men kimmin, ne istegenim osy?

Mereı. Shynymdy aıtaıyn, sizdiń kóp jyldyq shóp pen mal jaıylymy jónindegi birdeńe jazýdan basqa istegen isińizdiń de, kózdegen maqsatyńyzdyń da ne ekenin bilgen emespin.

Kelıman (ótirik kúle sóıleıdi). Joq, dostym, sen bárin de bilesiń, tek meniń ózińe qyldaı qıanatym joǵyn bilmeı bosqa ókpelep júrsiń.

Mereı. Men sizge ne úshin ókpelimin?

Kelıman. Jasyrǵyń kelse aıtyp bereıin, sen Nazgúldiń ózińdi súımeı ketkenin menen kóresiń. Munyń baryp turǵan balalyq. «Seniń teńiń tek qana Mereı, basqalaryń maǵan unamaıdy» dep Nazgúldiń ózine de talaı qaqsaǵanmyn, ony tyńdamasa qaıteıin.

Mereı. Toqtańyz, Kelekesi! Siz Salqıa men Nazgúldi aıyra almaı shatasyp tursyz. Ol ekeýi eki dáýirdiń adamy.

Kelıman. Oǵan meniń talasym joq-aý (Saǵatyna qarap.) Páli! Men Ádilbaev joldaspen kórshi fermada kezdespekshi edim, ýaqyt bolyp qalǵan eken. Qosh bola tur. (Tura jóneledi.)

Mereı . Baltabaev joq jerde Ádilbaevtyń aldynda biraz bulańdamaqsyz, á? (Kelıman qolyn bir silteıdi de ketedi. Mereı jalǵyz.) E, Keleke, Kelekeler? El qadirin bilmeıtin Kelekeler, jer qadirin qaıdan bilesińder. Eger senderdiń elge, ásirese, mynandaı kúıde otyrǵan malshylarǵa jandaryń ashıtyn bolsa, jan jaryn saǵynǵan adal jardaı adam balasynyń qolyn ǵasyrlar boıy ańsap kelgen myna dalany erteń-aq qulpyrtar edik. Amal qansha, sender óz mansaptaryn úshin betterińdi qubylta bilesińder de, halyqtyń múddesi úshin jerdi qubyltýǵa joqsyńdar. Bizdegi úlken qaıǵy sol: sender de az emessińder!

Nazgúl kele jatady.

Nazgúl. Sál batysqa taman qara, batysqa!

Mereı (jalt qarap). Gúlim! Qaraı-qaraı kóz tastap, amansyń ba?

Nazgúl. Ǵajap - aý, sen meni qalaı kórdiń?

Mereı. Kóre almastaı bolyp pa em?

Nazgúl. Sońǵy kezde kóziń basqaǵa tunyp ketken sekildi edi.

Mereı (úzdige sóıleıdi). Kózdiń tunǵany eshteńe etpeıdi - aý! Ol qyz esime túskende júregim de tyna qalyp, sonyń únin ǵana tyńdap, sonyń symbatty sulý denesin ǵana kórgisi keledi.

Nazgúl. Apyraı, á! Qalaı, kóre alyp júrmisiń?

Mereı. Onyń móldiregen qara kózi, tógilgen qolań shashy kóz aldymnan ketken de emes, ketetin de emes. Tipti uıqy bermeıdi - aý, shirkin! Talaı túnderdi sony elestetip-aq ótkizdim, uıyqtaı qalsam túsime kiretin de sol.

Nazgúl. Ol ǵashyǵyńnyń aty kim?

Mereı. Onyń aty meniń júregimde ǵana gúldeıtin Nazgúl!

Nazgúl. Joq, basqa! Jasyrma!

Mereı. A, meni bes kúnnen beri saǵan jibermeı qoıǵan qyzdyń aty ma? Ol bıkeshtiń aty atalyp, sýreti asylmaǵan birde-bir gazet, jýrnal endi qalmas. Sen meni bir ózinde talaı sulýdyń symbaty, talaı sulýdyń burymy, talaı sulýdyń asyl merýerti bar sondaı keremet qyzdan da qyzǵanamysyń? Onyń aty mynaý jaıqalyp turǵan júgeri. Al, budan da qyzǵanamysyń?

Nazgúl. Ondaı keremet qyzdan, árıne, qyzǵanamyn. Biraq seniń bul sulýyńa sıyrlar da úıir kórinedi, solardyń biri seni múıizine ilip kete me dep te qorqamyn.

Mereı. E, meni saǵynyp keldi eken desem, sıyrlardan qorqyp kelip pe ediń. Onda jańaǵydaı kinány qalaı taqtyń?

Nazgúl (ánimen).

Ózgege eshbir dúnıeden Erkimen tımes bul júrek. Áýelde taǵdyr ıeden - Qojam sensin ne kerek.

Mereı (ánimen). «Saǵynǵannan seni oılap Keler kózge ystyq jas» desem qaıtesiń? (Kenet qyzýlanyp). Eh, Nazken! Óziń - aq aıtshy, oıdaǵyny kózden de uǵatyn osyndaı qyzdy qushaqtap turyp súımeý aýyr qylmys emes pe? (Qushaqtaı alady.)

Nazgúl (betin qolymen qalqalap). Toqta! Býrekeń kele jatyr.

Mereı. Býrekeń! Onyń, bizde jumysy ne?

Nazgúl. Sen sodan qaımyǵatyn sekildisiń ǵoı.

Mereı. Meniń qaımyǵatynym Býrabaı emes, senin shesheń bolyp júr-aý. Shynymdy aıtaıyn, bastapqy kezde elemep edim, endi shoshyna bastadym.

Nazgúl. Shoshyndym da, bezip kettim de.

Mereı. Bezgenim joq, bir kúdigimdi aıtqaly turǵan kúni úılerińe baryp edim. Shesheń Kelımannyń úıine ketipti de, sen qatygez, meniń júregimnen redaksıanyń amanatyn artyq kórip habarlaspastan osynda ketipsiń.

Nazgúl. Ol redaksıanyń ǵana emes, ardyń da amanaty.

Mereı. Ol ne sonsha?

Nazgúl. Keıin bilersiń, onan da óz kúdigińdi aıt.

Mereı. Kúdigim - seniń sonaý Sal táteń men seri jezden. Shesheńdi azǵyryp júrgen menimshe solar.

Nazgúl. Bar sebep olar bolsa, meniń qorqarym joq.

Mereı. Nege?

Nazgúl. Bizge bóget bolý olardyń qolynan kelmeıdi.

Mereı. Onda biz óz jónimizben nege tarta bermeımiz?

Nazgúl. Men apamdy qaıda tastap ketpekpin? Óz ómiri teńselip turǵan Dámeshke me, joq álde aqshasy taýsylǵan kúni úıinen aıdap shyǵatyn Salqıaǵa ma?

Mereı. Túsinbeımin, túsinbeımin: ári óz betińmen kete almaı, ári sheshendi kóndire almasań, sonda senin kim bolǵanyn?

Nazgúl. Múmkin túsiner, túsindirermiz. Túsinbese (ázilmen.) amal qansha, shesheniń uıǵarǵan adamyna kete beremin de.

Mereı (shoshynǵandaı). Ne-me-ne?

Nazgúl (bir qolyn qysyp). Mereı! Munyń bári ázil! Shynynda, men basqadan emes, seniń ózińnen qatty shoshynýdamyn.

Mereı. Menen be?

Nazgúl. Iá, senen. Men saǵan qyzbalyqty qoı deýshi edim, kesheden beri odan da soraqy qylyǵyńdy estidim.

Mereı. Nendeı?

Nazgúl. Malshylardyń sózine qaraǵanda... sen Baltabaevty ǵapa emes, partıa men úkimettiń mal sharýashylyǵy jónindegi saıasatyn da synaıtyn kórinesiń. Tipti «aldaǵy ýaqytta kolhozdardy sovhozǵa aınaldyratyn jolady, óz erkińmen erkin kóshetin elim endigi kúniń ne bolar eken» dep malshylardyń birine kúńirenseń, endi bireýine «kıimderińniń túri mynaý, úılerińniń sıqy anaý, qysy-jazy malmen birge mal bolyp kóshesińder de júresińder: sonda senderdiń burynǵy malaılardan aıyrmalaryń qaısy» dep syqaqtaıtyn kórinesiń. Bul ne masqapa?!

Mereı. Ras, bul úlken, óte úlken masqara. Biraq osyny aıtýǵa seniń aýzyń qalaı bardy. Eń úlken masqara osy emes pe?

Nazgúl. Men bir emes, on segiz malshynyń aýzynan estisem, ony aıtýym qalaı masqara bolady?

Mereı. Malshylardyń maǵan ondaı jalany jabýy múmkin emes, aıt kim ekenin!

Nazgúl. Olardyń kim ekeni esh ýaqytta aıtyla qoımas.

Mereı (onyń eki ıyǵynan qatty ustaı alyp). Aıtasyń, aıtqyzamyn.

Nazgúl (kúlimsirep). Sen aıtqyza almassyń, men aıta almaspyn.

Kele jatqan Aıjandy kórip teris aınalady. Mereı oıda tur.

Aıjan. Gúltaıym - aý, men eshteńeni de baıqaǵan joqpyn, tipti ánińdi de jóndi estı almaı qaldym. Sen nege uıalyp tursyń, kel! (Qushaǵyn jaıady.) Álde shesheńnen qorqamysyń?

Nazgúl. Joq, keshirińiz!

Aıjannyń betinen súıedi. Dáýlen keledi.

Dáýlen. A, qymbattym, qyzyǵym meniń. (Mańdaıynan súıedi.) Kempirim, Ádilbaev joldas pen Nazgúliń qabat keldi, mana meniń tisim tekke qyshymaǵan boldy-aý, á?

Aıjan. Seniń - aq tisiń qyshı beredi eken osy. Túsip qalar, tezirek bara ǵoı.

Dáýlen (kete bere qaıta oralyp kúbirleıdi). Qaısysyn ákeleıin? Qaısysyn?

Aıjan. Ózimizdiń baǵlandardyń eń baǵlanyn.

Dáýlen. Jigitsiń, kempirim! Qonaqtaryńdy tanı bilesiń eı, óziń.

Nazgúl. Ata! Osy jerge qaı mashınanyń qaı kezde kelgenin bilesiz be?

Dáýlen. Balapanym - aý, ony qaıtesiń?

Nazgúl. Bir keregi bar edi.

Dáýlen. E, onyń bári meniń alaqanymda, qazir qaıtyp kelgen soń bárin de aıtyp bereıin. (Ketedi.)

Aıjan. Gúltaıym, úıge júr!

Nazgúl. Kelin bolǵannan keıin apamnan mundaı qurmet kóre almaspyn, kórip qalaıynshy.

Aıjan. Tek, janym!

Nazgúl ekeýi úıge ketedi.

Mereı (jalǵyz). Jańaǵy ne dedi, men ne túsindim? Álde redaksıasyna túsken sondaı bir materıal bar ma eken? Múmkin emes.

Úıge ketedi. Azdan soń syrttaǵylarmen qoshtasa Kelıman kele jatady.

Kelıman. Saý bolyńyz, joldas Ádilbaev! Saý bolyńyz! (Kenet sýyp ózine ózi.) Ym - m! Joldas Ádilbaev, solaı de. Bar biletinim bir ǵana Mereı de! Seniń oıyńsha: eń úlken talantty da, eksperıment jasaýshy da, bolashaq úlken ǵalym da, aýdandy alǵa bastaýshy da bir ǵana Mereı! Mereı! Mereı! Al, men kimmin? Nege meniń eńbegim - esh, tuzym - sor! Nege meniń kún degenim - tún, jaz degenim - qys bop kete beredi bul? Ne ózimdi, ne jazǵandarymdy bir Býrabaıdan basqasy súımeıdi. Bul qalaı? Álde men sonshalyqty darynsyzbyn ba? Joq, ol múmkin emes. Men ózimdi ózim jaqsy bilemin. Biraq mynalardyń maǵan jol beretin túri joq, endi qaıttym? Endi qaıttym? Bas agronom bola tura kolhozdyń agronomynan qalyp qoısam kim boldym? Nege men osy júgeri egýdi erterek oılamadym! (Júgeriniń bir sobyǵyn julyp alyp.) Órteńgirler! Órtengirler! Kózime kúıik bolǵansha oıyma nege erterek túspedińder, nege? (Sobyqqa túńile qarap.) Qaıran baqytym! Dańqym! Bolashaǵym! Shynymen-aq aırylǵanym ba senen? Joq, aırylmaspyn, aıyrarmyn Mereıdi. Arymdy da, janymdy da saldym seniń jolyńa. Al, Kelıman! Sheshingen ekensiń, endi túpsiz tereń tuńǵıyqtan da taıynba! Iá, taıynba! (Tura jóneledi.)

Shymyldyq.

ÚSHİNSHİ PERDE

Úshinshi sýret

Býrabaıdyń kabıneti. Býrabaı men Kelıman.

Kelıman. Basqany bilmeımin, aldyńyzda ómir men ólimniń joly qatar jatqany anyq. Ne Almatydaǵy dostaryńyz arqyly ony tezirek taıdyrasyz, ne ózińiz taıasyz, ekiniń biri.

Býrabaı (myrs etip). Ádilbaev pa meni taıdyra alatyn? Aljasqan ekensiń, dostym.

Kelıman. Ádilbaev joldastyń «basshylyqty sendershe jasaıtyn bolsaq ózimiz adasyp, aýdandy artqa tartamyz» deýine qaraǵanda, meniń aıtqanym aljasý emes pe deımin.

Býrabaı. Onyń menen ústem bolǵysy keletinine ózimniń de kózim jetti. Kórermiz kimniń kimge ústem bolǵanyn... Sen maǵan mynany aıtshy! Meniń baıqaýymsha Dáýlenov uıymdastyrmaq bolǵan tájirıbe stansıasyn óziń uıymdastyryp, óziń basqarǵyń keletin sekildi, munyń mánisi qalaı? Ǵalymdyqty tastap, eginshi bolmaqsyń ba?

Kelıman. Sizden nesine jasyraıyn, endigi bar armanym da, sizden tiler tilegim de sol stansıa. Eger sony basqaryp, dısertasıamdy júgeri jaıynan jazbasam - qurydym. Sol úshin ádeıi Taǵylynyń dalasyna baryp Dáýlenovtyń tájirıbesin de kórip keldim.

Býrabaı. Nemene, birdeńe shyqqany ras pa eken?

Kelıman. Alaqandaı jerge jaz boıy bir agronom men bir tájirıbeli eginshiniń bar kúshi salynsa, onyń ústine jańbyr kóp jaýsa, árıne, birdeńeler shyǵady.

Býrabaı. Joq, dostym. Seniń kóp jyldyq shóbiń aýzymdy talaı kúıdirgen-di, endi júgeriń úshin taǵy da sógis alar jaıym joq. Ekinshiden, sen Taǵylynyń dalasyna emes, munda kereksiń. Qazirgi kezde maǵan búronyń ózime senimdi bir múshesi qymbat, múshesi!

Kelıman. Tamasha - aý, sizdiń bul oıyńyzdy Mereı qaıdan bilgen?

Býrabaı. Ol neni bilipti?

Kelıman. Ol maǵan agronomıadan túk habary joq, jumys kóbeıse sógis te kóbeıedi dep qorqatyn nadan Baltabaevqa erip adaspaı, bolashaqty dál kóre alatyn Ádilbaevqa ergeniń jón dep te kókidi.

Býrabaı. Sen ne dediń?

Kelıman. Munyń jikshildik dep edim, «bar endeshe, Baltabaevtyń tobyna qosyla ber» dedi. Eger ózińizdiń sol tel bajasymaǵyńyz júgerini Ádilbaevtyń qoldaýymen Taǵylynyń dalasyna jaıqaltyp jiberse tóbeńizge ekeýiniń birdeı oınaqtaǵany emes pe?

Býrabaı (sál oılanyp). Da, olarǵa tizgin berýge bolmaıdy... Ne isteý kerek, á?

Kelıman. Menimshe siz júgeri egýdiń de, Taǵylyny egiske aınaldyrýdyń da bolashaq úlken josparyn jasap, Ádilbaevtyń aldyn oraýyńyz kerek.

Býrabaı. Ekeýiniń bir de birine kúshimizdiń jetpeıtinin bile turyp pa?

Kelıman. Qaısy bir kezde solaı kúmpıgen paıdaly.

Býrabaı. Ol ne úshin?

Kelıman. Aýdanymyzdyń kúshi az bolǵanymen oıyńyzdyń úlken ekenin osy tusta bir kórsetip qalmasańyz utylǵaly tursyz, sol úshin...

Býrabaı (zilmen). Sen endi partıany da aldaıyq dediń be?

Kelıman. Men dostyq boryshymdy ótedim, endigisin ózińiz bilińiz.

Býrabaı (sál oılanyp). Saǵan keregi júgeri ósiretin tájirıbe stansıasy, maǵan keregi búro múshesi, ekeýin qabystyrýǵa nege bolmaıdy?

Kelıman. Qalaı?

Býrabaı (sál oılanyp). Men seni búro músheligine ótkizý úshin aýdandyq atqarý komıtetiniń birinshi orynbasary etsem, ári sol jumysty, ári stansıany basqarýǵa kúshiń jete me?

Kelıman. Siz jetedi deseńiz, jetpeıtin ne bar.

Býrabaı. Bar endeshe, aýdandyq partıa komıtetiniń stansıa uıymdastyrý jónindegi qaýlysyn ázirlep ákel!

Kelıman. Ol daıar! (Bir qaǵazdy usynyp.) Minekeıińiz, men muny budan bir aı buryn daıyndaǵanmyn.

Kómekshi (kiredi). «Kósegeniń» bir malshysy asyǵys edim; tez qabyldasa eken deıdi.

Býrabaı. A, malshylarǵa esigimiz árqashan da ashyq, jiber, jiber.

Kómekshi ketedi. Dáýlen kiredi.

Dáýlen. Sálem, Býreke!

Býrabaı. Sálem, qarıa!

Dáýlen. A - a, Kelıman, sen de osynda ma ediń? Jaqsy kezdestiń - aý. Átteń, óz balam emessiń, eger óz balam bolsań, seni taıaǵym synǵansha soıar edim.

Kelıman. Ne úshin?

Dáýlen. Seniń kesirińnen Jalaý bir kúnde elý qoıdan aryldy, sol úshin.

Býrabaı. Elý qoıdan?

Dáýlen. Bir otar malǵa jalǵyz ózi kúndiz-túni qaıdan ıe bolsyn, jana qyrqylǵan qoılar keshegi qara jańbyrda yǵyp ketip, elýi shyǵyn boldy. Kim buǵan kinály? Aınaldyrǵan eki malshynyń birin alyp ketken Qalıpa ma, joq álde aqyl aıtyp toqtatýdyń ornyna ony alyp barǵan Kelıman ba? Árıne, sensiń kinály.

Kelıman. Qoryqqan buryn judyryqtaıtyn, Dáýke. Kimniń kinály ekenin tekserip kóremiz, borandatpaı qoıa turyńyz.

Dáýlen. Senińshe kinály kim?

Kelıman. Ony ómirdiń ózi kórseter áli.

Dáýlen. Ómir kórsetpeı-aq óziń kórip turǵan sekildisiń ǵoı, aıt kórgenińdi.

Kelıman. Osynyń bárine kináli de, elý qoıdy tóleıtin de sizdiń balańyz - Mereı.

Dáýlen. Qalaısha?

Býrabaı. Bizge túsken bir málimette Qalıpa Saıdalınany azǵyryp, qyzyn maldan qaıtartqan sizdiń Mereı kórinedi ǵoı.

Dáýlen. Qatyndardyń ondaı esegin tyńdap qaıtesiz. Onan da meniń tilegimdi tyńdańyz. Ashý-yzam men ókpe-nazymdy qabat jumsap Qalıpany jumsarttym da, qyzyn malǵa qaıtarttym. Endi sizden tileı kelgen tilegim: basqa jastarǵa bas bolyp malǵa birinshi bolyp barǵan sonaý eki jastyń taýy shaǵylmasyn, «Oıannyń» shyǵyn bolǵan elý qoıyn men - aq óteıin, soǵan ruqsat etińizder.

Býrabaı (myrs etip). Balańyzdyń qylmysyn malyńyzben satyp alaıyn degen ekensiz, á?

Kelıman (esirkegensip). Qaıtsyn baıǵus, jalǵyz balasynan nesin aıasyn.

Dáýlen. Iá! Saıdalynyń seniń úıińdegi qyzynan basqasy óz qyzym, olardan aıar malym da, janym da joq.

Býrabaı (kúle sóılep). A, onyń Nazgúl deıtin qyzy bolashaq kelinińiz ekenin de bilemiz.

Kelıman. Elý qoıdy sonyń qalyń malyna tóleıin degen ekensiz ǵoı, á?

Dáýlen (yzalanyp). Joldas Baltabaev! Bul ne syqaq?

Býrabaı. Syqaq emes, shyndyq.

Dáýlen. Shyndyq! Meniń bul úıden kútken shyndyǵym bul emes edi. Onda qosh bolyńyzdar! (Tez ketedi.)

Kelıman. Tamasha, dál taptyńyz, Býreke! Myna elý qoı teris úgitiniń aıǵaǵy bolatynyn bilip, muny jiberip otyrǵan Mereıdiń ózi.

Býrabaı. Ony ózim de sezip otyrmyn.

Kómekshi (esikten). Nazgúl kirýge rýqsat suraıdy.

Býrabaı. Jiber!

Kelıman eki saýsaǵyn kórsetedi. Kómekshi ketedi.

Kelıman. Aıtpaqshy sizge aıtar taǵy bir usynysym: búgin Salqıa ekeýmiz Nazgúldi sizben qalaı kelistirýdiń planyn jasadyq, endi ózińiz de aktıvnyı qımyldaǵaısyz. Ol qyz Mereıdi áli de qıyńqyramaıtyn sekildi, onysy sóz emes, nıetińizdi jaqsylap sezdirseńiz ony erteń-aq umytyp ketedi.

Býrabaı. Sen áneýgi hatty tekserip boldyń ba?

Kelıman. Jaqyndattym. Nazgúldiń beti qalaı, ol gazetine basatyn ba?

Býrabaı. Baspaýǵa qandaı qaqysy bar?

Kelıman. Qolǵa qattyraq almasańyz, onyń baspaýy da múmkin.

Býrabaı. Sóz emes. Ádilbaev joldas erteń Moskvaǵa júredi, ol kelgenshe bári de támam-támam bolsyn.

Kelıman. Ol kelgenshe Mereıdi partıadan shyǵaryp ta úlgeremiz, myna elý qoıdy tekserýdi de maǵan tapsyrǵanyńyz jón bolar.

Nazgúl (esikten). Ruqsat etińizder!

Býrabaı. Kel, kel! Jýrnalıserge esigimiz árqashan da ashyq.

Kelıman. Meniń bul baldyzyma bar esigińizdi ár kezde ashyq tastaýyńyzdy tiler edim.

Nazgúl. Ashyq esikke adamnan basqalar da kire alatyn kórinedi.

Býrabaı (Kelımanǵa). Jeńilip qaldyń, bar.

Kelıman. Meni izdeseńizder birinshi orynbasardyń kabınetinen tabasyzdar.

Býrabaı. Nazken! Jezdeńdi quttyqta: bul qazirden bastap aýdandyq atqarý komıtetiniń birinshi orynbasary.

Nazgúl. Qutty bolsyn.

Kelıman. Raqmet, baýyrym! Seniń de sondaı zor tabysqa jetýińe tilektespin.

Nazgúl. Orynbasarlyq men úshin onsha zor baqyt emes.

Kelıman. Onda Býrekeńdeı bolýyńa tilektespin. (Ketedi.)

Nazgúl. Aldymen óz mansabyńa jetip alsańshy.

Býrabaı. Menimshe ol maqsaty úlken, mansaby joq adam.

Nazgúl . Maqsatyna dármeni saı emes sekildi.

Býrabaı. Munyń sol úlken maqsatyna jeter dármeni de bar.

Nazgúl. Dármeni úlken bolsa, eńbegi kúlge aınalmas edi ǵoı.

Býrabaı. Qaı eńbegi?

Nazgúl. Jańa úıiniń toıynda siz búkil sovet ǵylymynyń ǵalamat tabysy dep maqtaǵan eńbegi.

Býrabaı. Á, ondaı sátsizdikter bola beredi. (Kúlimsirep). Mysaly, meniń bir úlken armanym bar, oǵan jeter dármenim de bar. Biraq, batylymnyń sáti kelmegendikten sol armanyma áli jete almaı júrmin. Bul da sol sıaqty - aý, Nazken.

Nazgúl. Batyldy bolýyńyzǵa tilektespin. (Bir qaǵazdardy beredi.) Myna materıaldaryńyzdy qaıtyp alyńyzshy.

Býrabaı. Bul ne?

Nazgúl. Ózińiz gazetke bas dep bergen áneýgi bir malshylardyń haty.

Býrabaı. Al, muny nege ákeldiń?

Nazgúl. Gazetimizdiń bedelin túsiretin jala bolǵandyqtan biz muny basa almaıtyn boldyq.

Býrabaı (zildi). Jala deýshi kim?

Nazgúl. Men!.. Mereıdiń mundaı iske barmaıtynyn jaqsy biletinime qaramastan malshylar arasyna baryp zer salyp ta qaıttym. Bul hatta Mereıdiń teris úgit aıtqan kúni ótken aıdyń on tórti de, jeri Taǵylynyń batys jaq etegi kórinedi. Ol kezde Taǵylyda ne bary segiz - aq otar eken. Men olarmen túgel áńgimelestim. Menimshe, muny jazǵan malshylar emes, solardyń atyn paıdalanyp júrgen jádigóı bireý.

Býrabaı. Jaqsy bilemin deısiń, á? Menimshe, ony óte nashar biletin sekildisiń. Sony sezin de, búıregińdi oǵan orynsyz burmaı, onyń kinásyn basqaǵa aýdaramyn dep bosqa álektenbeı, eńbekshi halyqtyń hatyn baspaý qylmys ekenin oılan!

Nazgúl. Eń aýyr qylmys - bireýdi jazyqsyz jazalaý, sol sebepti bul úshin meni qınamańyz.

Býrabaı. Nazken! Gazettiń ıesi - ýaqytsha redaktor sen emes, aýdandyq partıa komıteti ǵoı...

Nazgúl. Jalynamyn, Býreke! Siz maǵan durys túsinińiz. Men siz oılaǵandaı súıgen jigitimdi emes, ózimniń komýnıstik arym men siz basqaryp otyrǵan aýdandyq komıtettiń abyroıyn qorǵap otyrmyn. Mundaı jalaǵa jol berý ózińizge de uıat.

Býrabaı. Kimge uıat ekenin kórermiz, sózdi qoı da basa ber!

Nazgúl. Onda malshylardyń adresin berińiz.

Býrabaı. Onyń raıkomda saqtalatynyn aıtqan edim ǵoı.

Nazgúl. Men de aıtarymdy aıttym. Basqa aıtaryńyz joq bolsa, ketýge ruqsat etińiz.

Býrabaı (uzaq qadalyp). Ruqsat! Biraq esińde bolsyn, men turǵanda bul hat basylmaı qalmaıdy, sol kezde ókinip júrme.

Nazgúl. Ókinbespin, osyny jazǵandardyń ózin ókindiremin. (Ketedi.)

Býrabaı. Kózben arbap, kóńilmen tartqandaı kórinýshi ediń, sen de belgili boldyń, súıiktim. (Ashýmen telefondy alyp). Maǵan Keldekbaev kerek... Kelımansyń ba?.. Joq, eshqaısysynyń da sáti keler emes. Sondyqtan redaktorymyz kýrorttan kelgenshe ýaqytsha redaktor óziń bol da, maqalany óziń bas! Al, baldyzyńdy redaksıanyń tapsyrmasyn oryndamaı, kóńildesiniń qylmysyn búrkegeni úshin qyzmetinen bosat! (Telefondy ornyna qoıady. Aýyr oıda.) Qaıda meniń aıbarymnan aı da jasyrynyp, aıtqanym zań bolyp shyǵa beretin kúnderim? Soǵys kezinde oblystyń jaryq juldyzyndaı edim, bes jyldan beri taý basynan qulaǵan tastaı domalap kelem, domalap kelem. Májiliske birinshi sekretar men emes, ekinshi sekretar Ádilbaev shaqyrylady. Meniń kúnim ne bop barady osy? Eger búgingi kúnnen kútkenim bolmaı qalsa, erteńgi kúnim ne bolar? Onda múldem bitkenim emes pe? Joq, ol bola qoımas. Kelesi búroda Dáýlenovty partıadan shyǵarǵan qaýlymmen Ádilbaevty da soǵarmyn, soǵarmyn. Ómir meni soqqylasa men basyma sekirmek bolǵandardy osylaı soqqylarmyn.

Kómekshi keledi.

Kómekshi. Dáýlenov kirýge ruqsat suraıdy.

Býrabaı. Ýaqyty joq deı salmaısyń ba? Jaraıdy, jiber! (Kómekshi ketedi.) Kelsin, ońashada qalaıyn.

Azdan soń qolynda symdap turyp býylǵan bir býda júgerisi bar.

Mereı keledi.

Mereı. Sálem, Býreke!

Býrabaı. E, elimizdiń bolashaq maqtany, amansyń ba? Mynaýyń ne?

Mereı. Bul Taǵylynyń dalasynan sizge ákelgen syılyǵym. (Buryshqa súıep). Qarańyzshy! Bolashaqtyń bizdi shaqyryp turǵan týyndaı sezilýin.

Býrabaı. Taǵylynyń dalasyna bıyl jańbyr kóp jaýǵandyqtan qýraılardyń shyǵysy jaqsy ekenin ózim de estigenmin.

Mereı. Muny qýraı deýshiniń ózi qýraı bolar.

Býrabaı. Bos sózben ýaqytymdy ketirmeı, kelgen jumysyńdy aıt.

Mereı. Kelgen jumysym eki túrli. Onyń biri budan bylaı aktıv saıyn qaǵysa bermes úshin sizben túsinisý.

Býrabaı. Sen neǵyp bulaı momaqan bola qaldyń? Álde arqańa batqan aıaz bar ma?

Mereı. Taǵy da órkókirektik deseńiz de aıtaıyn, men úshin ómirdiń aıazy joq. Eger ózińizdi zor, meni qor tutpaı partıanyń ózińizben teń pravoly múshesi kórip jón sóılesetin bolsańyz bar oıymdy ashyq aıtqaly keldim.

Býrabaı. Aıtyp kór.

Mereı. Ózińiz kórip júrsiz, Býreke! Malymyz kóbeıgen saıyn órisimiz alystap, órisimiz alystaǵan saıyn malshylarymyz mádenıetten alystap barady. Jasyratyny joq, qaısybir qartań malshylar «kóshpeli eldiń mádenıeti de kóshpeli, mal júrgen jerde mádenıet júrmeıdi» deıtin bolypty. Osyny kóre tura qalaı shydaımyz? Ásirese siz qalaı shydaısyz?

Býrabaı. Sen meni malshylarǵa jany ashymaıtyn sondaı bir topas, nadan kóretinińdi ózim de bilemin, naqty jumysyńdy aıt!..

Mereı. Joq, Býreke! Siz topas ta, nadan da emessiz, tek agronomıadan habaryńyz az. Sondyqtan da siz aýdandy alǵa bastyrýdyń negizgi bir joly (júgerini nusqap) mynany ósirý ekenin eskermeı kelesiz. Men muny maqtaný úshin emes, sizdiń kózińizdi jetkizgeli ákeldim. Ruqsat etseńiz dáleldeıin.

Býrabaı. Men obkomda júrgende mundaı emes ediń. Tym tez erjetipsiń, balaqaı, ony qoı da ekinshi jumysyńdy aıt.

Mereı (taýy shaǵylyp sál kidiredi). Iá!.. Munyń da tyńdalmaıtynyn sezip turmyn, sonda da aıtaıyn, bul taǵy da tájirıbe stansıasynyń máselesi. Eger ǵylymynyń sondaı bir kúshti sáýlesimen qýmasaq jerimizge júgeri shyqpaıdy degen teris uǵymnyń kóleńkesi aýdanymyzdyń basynan keter emes te, kózin ábden jetkizbesek kolhozshylar muny egýge kirisetin emes. Mynaý sonyń materıaldary, osyny ózińizdiń ǵana emes, búronyń qaraýyna da salsańyz eken. (Bir qaǵazdardy beredi.)

Býrabaı. Sen ózińdi de, ózgeni de adastyrmas úshin aldymen myna bir kitapty oqyp shyqshy! (Bir kitapty Mereıdiń aldyna tastaıdy.)

Mereı. Munda ne bar?

Býrabaı. Munda júgeriniń qaı jerlerge ǵana shyǵatynyn kórsetetin karta bar. Eger sol kartadan bizdiń aýdandy taýyp berseń sózim joq.

Mereı. Onda mundaı kitapty oqýdyń ózi zalal.

Býrabaı. Qalaısha?

Mereı. Biz kitaptan ǵana emes, ómirden de oqımyz. Al, ómirdiń oqytqany bul kitaptan góri basqaraq.

Býrabaı. Ómirden oqysań, Qazaqstannyń, ásirese, bizdiń aýdannyń jerine júgeri shyqqan faktysyn ne halyqtyń, ne ǵylymnyń tájirıbesinen kórsetshi.

Mereı (júgerini nusqap). Mini! Mynaǵan anyqtap qarasańyz, halyqtyń da, ǵylymnyń da tájirıbesin kóresiz.

Býrabaı. Sen óıtip tumsyǵyńdy kóterme! Jańbyrdyń kóptiginen shyǵa qalǵan bes-alty qýraımen alysqa bara almaısyń. Ekinshiden, bizdiń aýdannyń negizgi sharýashylyǵy egin emes, mal ósirý. Bútindeı bir aýdannyń qalyptasqan ejelgi baǵytyn ózgertý biz túgili respýblıka basshylarynyń da qolynan kelmeıdi. Al, ekeýin qatar ósiremiz deý - eki kemege birdeı jabysyp sýǵa ketkenmen birdeı.

Mereı. Biz ósiremiz dep júrgen júgeri astyq qana emes, maldyń da azyǵy ekenin eskerińiz.

Býrabaı. Maldy astyqpen asyraıtyn kezge áli jetkenimiz joq. Onyń ústine árbir myń gektar jerdegi júgeri úshin bes júz adam kerek kórinedi. Malshy taba almaı otyryp, sonshama eginshini men qaıdan tappaqpyn?

Mereı. Siz muny oılanbastan aıtyp otyrsyz.

Býrabaı. Men basqanyń aqylymen baı bolǵannan góri óz aqylymmen jarly bolǵandy súıetin adammyn. Sony eskerip, maǵan aqyl úıretýdi toqtatqaısyń.

Mereı. Degenmen áli de oılanǵaısyz. Partıa bizge adamdarmen keńese bil, sonda ǵana aldaǵyny kóre alasyń deıdi ǵoı.

Býrabaı. Ony men de sezinem. Jańashyl bolamyz dep bizder munyń bárin de talaı ekkenbiz. Sonyń eshqaısysynyń da sógisten basqa bergeni joq-ty.

Mereı. Býrabaı Baltabaevıch! Siz ǵoı, buryn budan da úlken qyzmette bolǵan tájirıbeli adamsyz. Solaı bola tura qalaısha sizdiń kózińizge jańanyń bári jat kórine beredi. Qalaısha sizdiń kózińizge júgeriniń árbir sabaǵy sógis bolyp elesteıdi osy?

Býrabaı (yzaly kúlkimen myrs etip). Senińshe, men ómirge ilese almaıtyn meshel, aýdandy artqa tartyp otyratyn keselmin, á? Joq, inishegim! Kúıeni qansha jaqsań da ómir faktisin óshire almaısyń. Ol faktiler: men kelgendegi júz myńnan qazir júz elý myńǵa jetken anaý qoılar. Ol, kolhoz bas saıyn uıymdastyrylǵan sonaý qyzyl otaýlar men sonaý mektepter, úı - qoralar. Ol, sonaý elektr stansıasy. Sen maǵan mundaı sóz aıtý úshin aldymen solardy qıratyp, joıyp kel.

Mereı. Sizdiń maǵan túsingendigińiz osy bolsa, raqmet! Mynaý týraly naqty jaýabyńyzdy aıtyńyzshy, keteıin.

Býrabaı. Kelıman budan bir aı buryn jasaǵan usynysy bar, sony qabyldasaq ekeýińe de jetedi.

Mereı. Ol ne usynys edi?

Býrabaı. Onyń usynysy da úlken. Ol júgeri ósirý ǵana emes, tipti Taǵylyny túgelinen eginjaıǵa aınaldyrǵysy keledi.

Mereı (myrs etip). Ol buryn júgeri ósirýge qarsy edi, endi tóńkerile qalypty. Munysy qaı «saıasaty» boldy eken.

Býrabaı. Kúsh jetpeıtin bolǵandyqtan júgeri egýge qarsy bolyp kelgen menmin, jappa bireýge jalańdy. Seniń basqa jalań da az emes.

Mereı. Men kimge nendeı jala japqan edim?

Býrabaı. Sen bizdi óziniń tumsyǵynan arǵyny kórmeıtin soqyr, kórse de sezbeıtin mylqaý kóresiń, á? Joq, inishegim! Bizdiń qulaǵymyz uzyn, kózimiz kóregen. Barlyq syryń bizdiń alaqanymyzda.

Mereı. Bul sózińizdiń ar jaǵynda nendeı zil jatqany belgili. Meni joq etýge jetetin qabiletińiz bary da ras. Biraq men ólsem de shyndyqty jasyra almaımyn. Óıtkeni, men komýnıspin. Komýnıstik ardy eshqandaı qaýip-qater de, eshqandaı dáreje men bedel de, eshqandaı ataq pen dańq ta taptaı almaıdy. Ekinshiden, kimniń kim ekenin sekretar siz kórmeseńiz de, partıanyń kóretinine senemin. (Ketýge yńǵaılanady.)

Býrabaı. Taptalmaıtyn shoıyn ekenińdi partıadan laqtyrylǵan kúni kórermiz. Ázirshe bara tur.

Mereı (tiksinip). Partıadan laqtyrylatyn kim?

Býrabaı. Kim jat bolsa sol. Atap aıtqanda sen.

Mereı. Ne úshin?

Býrabaı. Antıpartıınyı antıgosýdarstvennyı áreketteriń úshin. Atap aıtqanda: malshylardyń arasyna baryp partıanyń mal sharýashylyǵy jónindegi saıasatyna qarsy úgit júrgizgeniń úshin, turmystan óziń azǵanyńmen qoımaı, Dámesh Saıdalına deıtin qyzdy azdyryp kúıeýinen aıyrǵanyń úshin. Sonyń saldarynan «Oıan» kolhozynyń elý qoıyn apatqa ushyratqanyń úshin. Aýdan basshylarynyń arasyna iritki salý maqsatymen ekinshi sekretar Ádilbaevty birinshi sekretarǵa qarsy qoıýǵa brekettengeniń úshin. Qalaı, bir basyna jete me?

Mereı. Jetedi, ábden jetedi! Biraq aıtyp turǵandaryńyzdyń bári de beker, joldas Baltabaev! Men partıanyń emes, sizdiń «saıasatyńyzǵa», sizdiń malshylardy osy kúnge deıin altyaıaqtan, jer úıshikten qutqarmaı kelgen «saıasatyńyzǵa», sizdiń - mal azyǵyn jınaýdan kóri shyndyqty aıtyp ózińdi synaǵan komýnıserdiń ústinen osyndaı jalǵan jala málimetter jınaıtyn «saıasatyńyzǵa» qarsymyn.

Býrabaı. A, sen endi maǵan osyndaı jala jabaıyn dediń be?

Mereı. Men emes, siz maǵan jala jaýyp turǵan. Siz meni ekinshi sekretardy birinshi sekretarǵa qarsy qoıdy, turmystan azdy deısiz. Joq, joldas Baltabaev, men turmystan azǵan emespin. Al, ekinshi sekretardy birinshi sekretarǵa qarsy qoıdy deý, sizdiń ejelden belgili eski ánińiz. Siz tal osy jala - aıyppen synap shyndyqty aıtqany úshin tipti áıelińiz ursysyp qalǵany úshin de keıbireýlerdi moralno óltirdińiz. Biraq, siz óltirgenińizben partıa olardy óltirgen joq. Meniń de súıener úmitim sol.

Býrabaı (stoldy qoıyp qalyp). Toqtat, joldas Dáýlenov.

Mereı. Joq, toqtaýdan endi kettik. Men synasam - kileń komýnıserdiń aldynda sizdiń keıbir jat qylyqtaryńyzdy synadym. Siz ony partıaǵa jabylǵan jala deısiz. Aıtyńyzshy. Komýnıs partıasy qashannan Baltabaevtyń partıasy atalǵan edi? Osy ma sizdiń partıany qurmettegenińiz. Osy ma sizdiń komýnısigińiz? Osy ma partıanyń qateńdi jónde dep jibergendegi senimin aqtaǵanyńyz? Esińizde bolsyn. Ǵaıyptan bir domalaq aryz tússe de, ajalynan bir qozy ólse de teksermesten, anyǵyna kóz jetpesten komýnıserdi partıadan laqtyra beretin kez ótti. Eger kim de kim buǵan túsinbeı komýnıstik pravony da taptaǵysy kelse, kim ekenine qaramastan ondaılardyń ózin laqtyratyn kez jetti. Sol laqtyrylatyndardyń biri siz bolarsyz? Ázirshe qosh bolyńyz. (Tez shyǵyp ketedi).

Shymyldyq.

TÓRTİNSHİ PERDE

Tórtinshi sýret

Sahna birinshi sýrettegi qalpy. Perde ashylmastan buryn Salqıanyń Dámeshpen urysqan daýystary estiledi. Perde aqyryn jyljyp ashyla bastaıdy.

Nazgúl. Toqtańdar!

Salqıa. O, óńkeı baısyz, baqytsyzdar. Aıtyp otyrǵan sózderiniń túrin qara. Aýdandy basqaratyn Býrekeń men Kelekem, ol ekeýin basqaratyn men ekenimdi bilmeısińder - aý, sen beıbaqtar.

Dámesh. Ádilbaev joldas Moskvadan kelsin, sonsoń kórermiz kimniń neni basqarǵanyn.

Salqıa. Ol kelgenshe Mereılerińniń pashpyrty da bitetin bolar.

Dámesh. Sonshama ol ne istepti?

Salqıa. Komısıanyń tekserý qorytyndysyn oqysań bilersiń ne istegenin. Árıne, Kelekem Mereıdi aqtap alý úshin bar janyn salǵan eken, basqa músheler kónbepti.

Nazgúl. Joq, Salqıa! Mereıdiń emes, basqanyń pasporty bitetin bolar.

Salqıa. Basqań kim, eı?

Nazgúl. Kim azǵyn bolsa sol.

Salqıa. Qalqataıym - aý, azǵynyń kim-eı aıtyp turǵan, á?

Nazgúl. Men sony senderden suraǵaly keldim.

Salqıa. Eı, qyz, seni qyzmetten qýǵan biz emes, eger jón sóılemeıtin bolsań, kelgen sharýańdy aıt ta qaıqaı!

Nazgúl. Men qaıda ketsem de seni birge ala ketkeli turmyn.

Dámesh. Toqtatyńdarshy! Qyzmetten qýylǵan kim?

Salqıa. Kóp oqysa da baqyty bir ashylmaǵan myna bıshara apaıyń.

Dámesh. Sumdyq - aý, ne úshin?

Salqıa. Ǵashyǵynyń ústinen túsken materıaldy gazetine baspaǵany úshin.

Dámesh (Nazgúlge jaqyndap). Tátetaı - aý, mynaý ne dep otyr, ras pa?

Nazgúl (Dámeshti bir qolymen qushaqtap). Salqıa úshin bolmasa, men úshin qamyqpa, janym. Men búgin ne shyndyqtan múldem úmit územ, ne bar tilegime jetem. Tek, meniń qyzmetten shyǵarylǵanymdy apama estirte kórme.

Dámeshti bir qolymen qushaqtaǵan kúıi tómen túse bastaıdy.

Terezeden Kelıman kórinedi.

Kelıman. Salqıa! Meniń búroǵa baratyn ýaqytym bolyp qaldy, álgi bir qulpyrmaly qytaıskıı galstýgim qaıda?

Salqıa. Áı, moshqaýym - aı, meniń kómegimsiz qozǵala almaısyń - aý. Kóılekterdiń astyn qarasańshy.

Kelıman. Sendeı aqyldy áıelder kúıeýiniń galstýgin shegege iletin.

Salqıa. Mańdaıyńa shege qaǵyp ilmesem báribir kórmeısiń, júr beri!

Kelımandy alyp ketedi.

Nazgúl. Dámesh! Osy Salqıa saǵan hat jaza ma?

Dámesh. Joq, ony ne úshin suradyń?

Nazgúl. Jáı, ánsheıin, bir keregi bar edi.

Dámesh. Aıtpaqshy, shálilik túbit taýyp ber dep jalǵan bir haty bar edi – aý. (Qaltasyn qaraı bastaıdy.)

Nazgúl. Dámetaı, izdeshi, tapshy.

Dámesh. Mine taptym. Muny qaıtesiń?

Nazgúl. Bere tur! Oıymdaǵydaı bolyp shyqsa men muny keıbir uıatsyzdardyń betine tańba etip basamyn. (Hatty konvertke salystyra oılana qarap.) Aıýandar!

Dámesh (tańdana). Aıýanyń kim?

Nazgúl. Keıin bárin de bilesiń. (Tura jóneledi de, kenet toqtaı qalady.) Joq, aldymen týysqandyq boryshymdy óteıin! (Úıge bettep basqyshqa shyǵa bere taǵy oılanyp qalady.)

Dámesh. Men de adammyn ǵoı, aıtsańshy maǵan da.

Qatty yzaly Mereı jetip keledi.

Mereı. Gúlim! Kúnim!

Nazgúl (shoshyna). Mereı, janym - aý, saǵan ne boldy?

Mereı. Ne bolǵanyn ózim de bilmeımin. Taǵdyrym sheshiler saǵatta seni ǵana kórip, senimen ǵana syrlasqym keldi. Aıtshy, janym, sen meniń adaldyǵyma, osy taǵylyp otyrǵan aıyptardyń bári jalǵan jala ekenine senemisiń?

Nazgúl (tańdana). Janym - aý, ne dep tursyń? Saǵan senbesem, men osyndaı qýǵynǵa túser me edim? Ne boldy, aıtshy?

Mereı. Eshqandaı jala, eshqandaı jaza seniń betińdi qaıtara almaǵan soń, olar pasyqtyń eń las túrine baryp, maǵan aıyptyń taǵy da bir túrin taǵypty.

Nazgúl. Ol ne?

Mereı. Olardyń oıynsha men adamshylyqtan azyppyn. Azǵanymnyń belgisi Dámesh ekeýmiz Jalaý men seniń kózińe shóp salyppyz.

Nazgúl (kóńilin kótermek bolyp shashynan sıpaı sóıleıdi). Osy ma kúnshe kúrkirep kelgendegiń?

Mereı. Kúrkireý ǵana emes, dál osynysy úshin mynaý jezdesymaǵyńnyń tóbesine jaı bolyp túskim kep tur. Ant eteıin: óziniń las oıynan jem izdep ekeýmizdi birdeı qarmaǵyna ilip júrgen osy.

Nazgúl. Ákem marqum, qarshyǵasy japalaqqa, qansha umtylsa da jibermeı: qoı, ol ózine uıat deıtin edi. Sony esker de qınalmashy, janym, qınalmashy.

Dámesh. Mereı aǵa! Siz maǵan mynany aıtyńyzshy, kolhozdyń sol elý qoıyn ózimiz tólesek te sizdi jazalaı ma?

Mereı. Bilmeımin, baýyrym, bilmeımin. Meni qınaıtyn elý qoıdyń ólimi emes, elý jyldyń ar jaǵyndaǵy pasyqtyq. Byqsyp kelip sasyq tútinin salyp jatqan sol.

Nazgúl (aýyr oıda). Iá! Biriniń qýanyshyna biri qaıǵyratyn, dosy óse bastasa, óshige qalatyn osy qara nıettilik bizdiń keıbir qazaqtardan qalar ma eken? Joq, álde urpaqtan urpaqqa mura bolyp ketkeni me? (Sál kúrsine). Abaı atamyz muny nadandyqtan kórip, soǵan qarǵys aıta ótken edi, bizder qarǵaıtyn nadandyq ta qalǵan joq, qaıda osynyń endigi ósip-ónetin ýly tamyry?

Mereı (kúıine, yzalana túsedi). Onyń ósip-ónetin ýly tamyry nadandyq, saýatsyzdyqta ǵana emes, Gúlimi Bizde qazir nadandyqtyń saýatty jańa túri, barlyq aıla-tásildi biletin eń qaýipti túri bar. Ol darynsyzdyqtan, mansapqorlyqtan týatyn kúnshildik! Kúnshildik! On bes jyl oqyp, jıyrma jyl tárbıelengenderdiń de qaısybiri osy aýrýmen aýyryp júr. Ondaılardy budan kóp oqytyp, budan kóp tárbıeleý múmkin emes, sonda munyń emi ne? (Zalǵa). Aıtyńdarshy, emi ne?

Salqıa keledi.

Salqıa. Hy, Mereı! Amansyń ba? Sen munda neǵyp kele qaldyń?

Mereı (kekete). Búgin ári ózimniń týǵan kúnim, ári Nazgúlge qosylatyn kúnim edi. Sol toıǵa sizderdi shaqyra keldim, Sal jeńgeı.

Salqıa. Hy, sen bir aıaǵyń jerde, bir aıaǵyń kórde tursa da ázildeı beresiń - aý tipten.

Úıden asyǵys, júre kıinip Kelıman shyǵady.

Kelıman. A, dostym, amansyń ba? Salqıa! Men keshiktim ǵoı, mashınany qaıda jiberip ediń?

Salqıa. Qarnyń qampıyp keter, jaıaý júre ber!

Mereı. Siz meniń bir suraýyma jaýap bere ketińizshi!

Kelıman. Asyǵyspyn, tez aıt.

Mereı. Meni partıadan shyǵaryp, sotqa berýge uıǵarǵan qaýlylaryńyzdyń proektisinde bizdiń tájirıbe stansıamyzdy budan bylaı siz basqaratyn bolypsyz, munyń mánisi ne?

Kelıman (myrs etip). Sen partıa bıletinen qaıdaǵy bir stansıany qymbat kóredi ekensiń - aý osy.

Mereı. Bıletimnen sizdiń kirli qolyńyz túgili shpal da aıyra almaıdy. Men tek, óziniń maqsatyna basqysh etip jetpek bolǵan keıbir «dostarymnyń» qara júzin kórgim keledi.

Nazgúl. Mereı!

Kelıman. Sen meni bir ólik tonaýshy kóresiń be, dostym.

Mereı. Men siz oılaǵandaı onsha ańqaý emespin, qapy qalmańyz!

Kelıman. Eger de búgingi búroda menen jaqyn dos taba almasań qaıtesiń?

Mereı. Dosym siz bolsańyz, qas - dushpanym qandaı eken, á?

Kelıman. Kórersiń kimniń qas, kimniń dos ekenin. Biraq, men proektiniń tájirıbe stansıasyna basshylyq jasaý Keldekbaev joldasqa tapsyrylsyn degennen basqasy qabyldana ma dep qorqamyn. Sondyqtan sen búro múshelerin óshiktirip almaı taktıchnyı sóılegeısiń.

Mereı. Qalaı sóıleıtinimdi ózim bilemin, siz maǵan mynany aıtyńyzshy! Proektiniń basqasy qabyldanǵanda sizdiń atyńyz atalǵan taraýy nege qabyldanbaıdy?

Kelıman. Ol - keıbireýlerdiń sen ekeýmizdiń aramyzǵa tastap otyrǵan oty. Al maǵan myń kúndik ataqtan bir kúndik bolsa da dostyq qymbat. Sondyqtan, men qazir baramyn da, ony óshiremin, qabyldanbaıtyn sebebi sol. (Saǵatyna qarap.) Búronyń bastalatyn ýaqyty bolyp qaldy, júr kettik. Dámesh, sen barmaýshy ma ediń?

Dámesh. Men Jalaýmen birge baramyn.

Kelıman. (Dámeshti ońashalap). Mereı elý qoıdy senderge aýdaryp ketpesin, Jalaý ekeýiń búroda jaqsylap sóıleńder!

Dámesh. Alań bolmańyz, óte jaqsy sóıleımiz.

Kelıman (Mereıge). Qoryqpa, dostym! Múmkin jeliń ońynan soǵar! Júr kettik. (Ketedi.)

Mereı. Dostym degen sóziniń ózi netken jerkenishti edi? (Ketýge yńǵaılanyp.) Al, Nazken! Sen meni osy úıden kút! Qoryqpa!

Nazgúl oǵan hatty qupıa kórsetip turǵan kezde Jalaý jetip keledi.

Jalaý. Aý, joldastar - aý, saıysar kezimiz jaqyndap keledi ǵoı, tezirek súıisseńdershi bul.

Salqıa. Qoıshym - aý, malyń aman ba? Sen qaıdan júrsiń?

Jalaý. O, meniń qaharly qaıyn bıkem! Sizdiń toqal tekeńizdi búrkit aınaldyryp júr, sony búrip kete me dep qorqamyn. Basqa malymyz aman. Júr, dámdi Dámeshim! (Dámeshtiń qolynan tarta jóneledi.)

Salqıa. Toqal tekesi ne mynanyń aıtyp turǵan.

Jalaý. Bar edi ǵoı, osynda saqaly joq toqal teke! Júr!

Dámesh. Toqtashy! Sen búroda ne demeksiń?

Jalaý. Men be? Men Mereı zalymnyń Qalıpa shesheıdi azǵyryp Dámeshti menen aıyrǵany da, eger ol jazalanbasa, men ǵana emes barlyq malshylar áıelinen aırylyp tizesin qushaqtap qalatyn qaýpi bary da ras deımin.

Dámesh (zilmen). Beri qarashy!

Jalaý. Sonan keıin qarqyldap turyp kúlemin de, joq, joldastar! Munyń bári sandyraq. Shyndyqty - ósek, ósekti - shyndyq kórýdi qoıyńyzdar! Bizder baqtashylar maldy ǵana emes, adamdy da jaqsy tanı biletin bolǵanbyz. Sondyqtan ózimizdiń Mereıdiń emes, óziniń qaı dáýirde ómir súrip otyrǵanyn bilmeı osy lańdy salyp júrgenderdiń partbıleti alynsyn deımin. Durys pa?

Dámesh. Óte durys.

Jalaý. Durys bolsa, júr kettik. (Bir qolymen. Dámeshti, ekinshi qolymen Mereıdi tarta jóneledi.)

Nazgúl. Men de baryp qalarmyn, qosh!

Mereı. Qosh, Gúlim! (Olar ketedi.)

Salqıa (yzalanyp). Óńkeı baqytsyz qoıanshyqtar!

Nazgúl. Olar qoıshy bolsa da senen baqytty - aý, Salqıa.

Salqıa. Ne dep tursyń, eı? (Tepsinip jetip barady.) Kózińdi ashyp qarashy, kimmen sóılesip tursyń?

Nazgúl (salmaqpen). Men úlde men búldege bólengen jandy qýyrshaqpen emes, ózimniń birge týǵan apam Salqıamen sóılesip turmyn.

Salqıa (jerdi teýip qalyp). Mundaı sózge men túsinbeımin, ashyq aıt.

Nazgúl. Kóılegi kóp, tamaǵy toqtyń bári birdeı baqytty emes, olardyń ishinde de sorlysy bar dep turmyn, endi túsinikti me?

Salqıa. Senińshe qalaı, baqytty bolamyz dep ash jalańash júrýimiz kerek pe?

Nazgúl. Ádemi kıim tánniń ǵana kórki, jannyń kórki ar-uıat. Eger janyń jalańash bolsa ádemi kıimderiń kebinińmen birdeı.

Salqıa (keter joldy qolymen nusqap, jer tepkileıdi). Bosat úıimdi, bosat, tezinen!

Nazgúl. Joq, Salqıa! Men týysqandyq boryshymdy ótegeli turmyn. Sen ne qazir maǵan erip búroǵa barasyń da, Mereı týraly barlyq shyndyqty aıtyp, adam bolyp qaıtasyń, ne osy azǵyn kúıińde qalasyń. Qalaǵanyńdy qazir tańda.

Salqıa (úreılenip keıin sheginedi). Búro! Onda meniń nem bar!

Nazgúl. Seniń keleshegińniń esigin ashatyn da, jabatyn da sol. Shyndyqty aıtsań ashylady, jasyrsań jabylady. Esińde bolsyn, jabatyn kilti meniń qolymda.

Salqıa (úreılenip otyra ketedi). Jabatyn kilti! Ol ne?

Qatty kúıinishti Qalıpa kele jatady.

Nazgúl (qarsy júgirip). Apa! Osynshama kúıingendeı ne boldy, apajan?

Salqıa (bara qushaqtaı alady). Apataıym - aı, jaqsy keldiń - aý. Kórmegenime bir-aq jeti bolsa da saǵynyp qalyppyn ǵoı. (Betinen súımek bolady, Qalıpa ony keıin serpip tastap, baryp oryndyqqa otyrady.)

Qalıpa. Shaqyr Kelımandy.

Salqıa. Apataı, ol búroǵa ketken edi, jaı ma?

Qalıpa. Ol ne búro? Álgi Mereıdiń jumysyn qaraıtyn búro ma?

Salqıa. Iá, ıá! Sol, apataı. Sony partıadan shyǵaryp, sotqa beretin búro.

Qalıpa (Nazgúlge). Sen qyzmetińdi tastap munda neǵyp júrsiń?

Nazgúl (qysylyp). Jaı bir jumyspen kelip em, apa.

Qalıpa. Jasyrma! Men bárin de estip kelip otyrmyn. Mereıdiń ústinen túsken materıaldy baspaǵanyń úshin qyzmetten qýylǵanyń ras pa?

Nazgúl (sylq etip sheshesiniń aldyna otyra ketedi). Jalynamyn, apataı, men úshin kúıine kórmeshi.

Qalıpa. Eń úlken úmitim, eń úlken qýanyshym sen mundaı qyrsyqqa ushyrasań men qalaı kúıinbeımin. (Jylamsyrap.) Ákeń tiri bolsa seni bulaı basynar ma edi?

Nazgúl (sheshesin qushaqtap). Ákemniń atymen, ózińniń aq sútińmen ant eteıin, apataı. Men sol basynbaq bolǵandardyń ózin basyp ótemin, tek siz nalymańyzshy?

Salqıa (ımene kúńkildep). Sol haty qurǵyrdy basa salsań ǵoı, quda da, qudaǵı da tynysh.

Nazgúl (atyp turyp). Salqıa! Jetti saıqaldanýyń. Endi sol hatty jazǵan óziń ekenin moıynda da, kináńdy jeńildet.

Salqıa (bar daýsymen). Apa! Apataı, men ne estip turmyn.

Nazgúl Sen shyndyqty ǵana estip tursyń.

Qalıpa (oılana sóılep). Toqta, toqta! (Nazgúlge.) Sen ne dediń? Seniń ol hatty jazǵan malshylar emes dep izdep júrgen jádigóıiń osy bolǵany ma?

Salqıa. Iá, osy, osylar!

Salqıa. Eı, qyz, ókimet seni on bes jyl oqytqanda týǵan apasyna osyndaı jala jabýdy oqytqan ba edi?

Nazgúl. Úkimet sendeılermen kúresýdi oqytqan-dy.

Salqıa. Apa, óshir myna qyzyńnyń únin, óshir!

Qalıpa. Ym... Solaı deńder! (Eki qyzyna kezek qaraıdy. Uzaq oılanyp.) Sen qalam men qaǵaz ákelshi!

Salqıa úıge ketedi.

Nazgúl. Apa, siz ne istegeli otyrsyz?

Qalıpa. Onda jumysyń bolmasyn. Eger bul kúdigiń beker bolyp shyqsa, menen jaqsylyq kútpe.

Salqıa (qalam, qaǵaz, sıa ákeledi). Mine, apataı.

Qalıpa. Otyra qal da jaz.

Salqıa (shoshynǵanyn sezdirmeýge tyrysyp). Al, Nazkentaı, sen jazyp jiber!

Qalıpa. Joq, maǵan onyń jazǵany unamaıdy, óziń jaz! (Aqyryp.) Káne!

Salqıa. Apataı - aý, ne dep otyrsyń? Men jeti jyl oqysam da, osy kúni jeti áriptiń de basyn qosa almaımyn ǵoı.

Qalıpa. Sózdi qoı da jaz, jyldam!

Salqıa (Nazgúlge). Qalqataıym - aý, Gúltaıym - aý! Oı, aınalaıyn, jańaǵy sózime renjip qaldyń ba, nege jazbaı tursyń?

Qalıpa. Men saǵan jaz dep otyrmyn.

Salqıa. Jo-joq, apataı, men óltirseń de jaza bilmeımin.

Qalıpa (taıaǵymen stoldy salyp qalyp). Jazasyń, jazdyramyn men saǵan!

Salqıa (ydystaryn qorǵap, stoldy keýdesimen jabady). Apataı - aı, apataı - aı! Sottalyp ketersiń, qıratpashy.

Nazgúl (yzamen myrs etip). Onysy ras, bular sottaýdan da taıynbaıdy, qozǵamańyz. (Dámeshten alǵan manaǵy hatty kórsetip.) Qınalmaı-aq qoı, jala aryzyńmen salystyrýǵa myna hatyń da jaraıdy.

Salqıa (kózi sharasynan shyǵa, jaqyndaıdy). Bul ne?

Nazgúl. Bul seniń Dámeshke jazǵan hatyn. Ózgeni tanymasań da, óz hatyńdy tanyrsyń. (Kórsetedi.)

Salqıa. hy, men oǵan ómirimde hat jazǵan emespin, atymdy paıdalanyp júrgen bireýleriń ǵoı, á? hy...

Qalıpa. Beri ákel! (Hatty alyp qaraıdy.)

Salqıa. Apataıymnyń ózi-aq aıtsyn. (Sheshesin qushaqtaı bere hatty julyp alýǵa ońtaılanady.)

Qalıpa (onyń bileginen ustap alyp). Endi maǵan bári de belgili. Júr, júziqara!

Salqıa (julqynyp). Joq, joq, apataı! Meni eshqaıda ákete almaısyń! Bosat! Úıim esiz qalady, bosat! (Qalıpanyń qolyn tistemek bolady.)

Qalıpa. Báribir ol úı endi esiz qaldy, júr jyldam.

Nazgúl. Apa! Bireýler kele jatyr.

Dámesh, oǵan ilese Jalaý keledi, ekeýi de qýanyshty.

Dámesh. Mine meniń aıtqanym taǵy da dál keldi.

Nazgúl. Janym - aý, sen óte qýanyshtysyń ǵoı. Ne boldy?

Dámesh. Ádilbaev joldas kelgen eken, sol birdeńe degen bolý kerek, búro erteńge qaldy.

Jalaý. Maqtanba, maqtanba, sen túgili Kelekeńniń aıtqany da aınymaı keletin.

Salqıa. Aýzyńnan aınalaıyn-aı, ne deısiń? (Qasyna jetip barady.) Onyń aınymaı kelgeni qaı sózi?

Jalaý. Ol kisiniń Mereıge «jelin ońynan soǵýy múmkin» degeni ras pa edi?

Salqıa. Iá, ras.

Jalaý. Ras bolsa sol.

Nazgúl. Onda Kelımannyń jeli solynan soǵar.

Jalaý. Jáı qońyr jel emes, osy úıdi teńseltetin úlken daýyl soǵa ma deımin.

Salqıa. O, irigen sózden basqany bilmegen shirik aýyz óńkeı.

Jalaý. Siz jańa ǵana «aýzyńnan aınalaıyn-aı» dep edińiz, tym tez aınıdy ekensiz, á?

Qasynda Mereı bar, dabyrlaı sóılep Kelıman keledi.

Kelıman. Ádilbaev joldas alyp qoı shirkin. Amal pe, basqamyz oǵan serik bola almaı kelemiz.

Mereı. Iá, eteginen tarta almaı dińkelep kelesizder.

Kelıman. Jalynamyn, baýyrym, sen osyndaı qaljyńdy qoıshy osy.

Qalıpa. Mereı, Nazgúl, Jalaý, Dámesh! Tórteýińe qoıar bir suraýym bar, beri kelińdershi!

Kelıman. Apa, siz de kelip qalyp pa edińiz, amansyz ba?

Jetip baryp qolyn usynady.

Qalıpa. Aldymen qolyńdy jýyp kel!

Kelıman (ańyryp qolyna qaraıdy). Qolym taza, mine qarańyz!

Qalıpa. Joq, taza emes. Jazyqsyz jas jannyń qany sasyp tur. (Mereılerge.) Júrińder beri!

Úıge ketedi. Basqalar onyń sońynan ketedi de, Kelıman men Salqıa qalady.

Kelıman (onyń qasyna jetip baryp). Taǵy ne bop.

Salqıa. Qýrydyq, oıbaı, beri kel.

Kelıman. Seniń shesheńe ne bolǵan?

Salqıa. Aldymen sen aıt. Nege qaıtyp keldińder? Ádilbaev pa búrony keıinge qaldyrtqan?

Kelıman. Iá, sol, sol. Ol meniń shek - qarnymdy aqtaryp shyqpaı Mereıdiń máselesin qaratatyn emes.

Salqıa. Qudaıym-aı, saqtaı gór. Býrekeńniń beti qalaı?

Kelıman. Oı, Býrabaıyń qurysyn seniń. (Yzalanyp júrip ketedi.) Qaıdaǵy bir kúmpıgen qýys keýdeni. Býreke deıdi ǵoı.

Salqıa. Sumdyq - aý, sep neǵyp mundaı batyr bola qaldyń? Álde ol ketetin boldy ma?

Kelıman (qupıalap). Obkom tyǵyz shaqyrtyp, soǵan asyǵys ketkeli jatyr, bet álpetine qaraǵanda onyń osy ketkeni ketken sekildi. Mereıdiń kózinshe ony Býreke deýshi bolma, uqtyń ba?

Salqıa. Uqtym! Uqtym! Biraq Mereıge jalynbasań janyń endi qalar ma eken?

Kelıman. Mereıge ne úshin jalynbaqpyn?

Salqıa. Nazgúl meniń Dámeshke jazǵan bir hatymdy qolyna túsirip alypty. Sony aparyp anaý aryzdarmen salystyrsa qurydyń emes pe?

Kelıman (qatty shoshynyp, Salqıanyń ıyǵynan ustaı alady.) Ne deısiń, malǵun.

Dáýlen men Aıjan keledi.

Salqıa (Dáýlenderdi kóre sala kúbirleıdi). Toqta! Qudaıym mynalardy seniń baǵyńa aıdap kelgen bolar.

Dáýlen (anadaıdan). Aý, osynda Mereı bar ma?

Salqıa Ata! (Qarsy júredi.) Mereıińiz de, Nazgúlińiz de osynda. (Qolyn usynyp.) Aýyl-aımaq, bota-taılaǵyńyz aman ba, atataı?

Dáýlen (qolyn tańdana usynyp). Iá, bári de aman.

Kelıman. Sálem, Dáýkei (Qol alysady.)

Dáýlen Sálem, Kelıman.

Salqıa. Oıbaı-aý, eń jaqsy kóretin sheshemdi baıqamaı meni ne qara basty - eı? Esensiz be, apataı. (Aıjandy bara qushaqtap betinen súıedi.) Saǵynyp alyppyn ǵoı tipten.

Dáýlen. Túk túsinsem buıyrmasyn, Mereı anyq osynda ma?

Kelıman. Iá, anyq osynda. Onyń ne tańdanatyny bar?

Dáýlen. Senderdiń dostyqtaryń men qastyqtaryń bir qalyppen soqqandaı, tańdanbasqa bola ma?

Salqıa (endi Dáýlendi kelip qushaqtaıdy). Sizder bir jaqsy tileýdiń ústine dál keldińizder, Dáýke.

Dáýlen. Jaqsy tileý!

Salqıa. Kelekem ekeýmiz bir máselege talasyp turmyz, sonyń tóreligin siz aıtyńyzshy.

Dáýlen. Ol ne?

Salqıa. Mereı men Nazgúlge apamnyń rızalyǵyn alyp bermekshi edik, sony qaısymyzdyń aıtqanymyz jón.

Aıjan (qýanyp). Saqyshym - aı, lebiziń netken jaqsy edi. Sen aıt, qaraǵym, seniń aıtqanyńnan shyǵatyn Qalıpa joq.

Kelıman. Óte durys aıtasyz, sheshe. Al, Dáýke, meniń sizden tileıtin odan da úlken bir tilegim bolyp tur.

Dáýlen. Úlken tilek! Menen be?

Kelıman. Iá, sizden! Men sizdi áke ornyna - áke, aǵa ornyna - aǵa etkim keledi.

Dáýlen (seziktene qarap). Onyń tóleýi ne bolar eken?

Úıden Qalıpa bastaǵan top shyǵady.

Kelıman. Apataı, bizdiń bir ońasha sózimiz bar edi, kishkene bara tursańyzdar qaıtedi?

Qalıpa. Apa deısiń, á? Ras, sen de mendeı anadan týdyń men de seniń anań bolyp keldim. Sol analyqty taptaǵyń kelmese shynyńdy aıt! Kim Mereıdiń ústinen jalǵan aryzdy jazdyrǵan. Kim mynany jazǵan. (Manaǵy hatty usynady. Kelıman ne isterin bilmeı turyp qalady.)

Qalıpa (az paýzadan soń). Eı, Kelıman! Men ózimnen týǵan úsh qyzdyń emes, seniń de anań bolyp keldim. Biraq, men qazir anamyn dep maqtana almaı, kináli jandaı ımenip aýyr qınalýdamyn. Óıtkeni men aldanǵan, adasqan jaımyn. Men Nazgúlimnen sen jaıynda jaısyz sózderdi qansha estisem de, sene almaı kelip edim, kózim bar shyndyqqa jańa jetti. Men Salqıa ekeýińniń tilińe erip Nazgúlimniń baǵyn baılasam, Dámeshimdi sútteı uıyp otyrǵan jerinen aıyra jazdadym. Oılap qarasam, osynyń bári ózime ózim istegen, sender istetken qastyq eken. Eger maǵan jasap kelgen qamqorlyǵyń ózińniń mansabyń úshin bolsa onda senin ana syılaǵanyń qaısy, ana syılamasań adamdyǵyń qaısy? Eger de anandaı meni bulaı satsań, sen kimdi satpaısyń? Joq, seniń satpaıtynyń joq, sen týǵan elińdi de satasyń. Óıtkeni sen kúnshilsiń. Kúnshildiń nıeti qara, kúni qarań! Beker deseń júr sol raıkomyńa! Búrosyn erteń emes, búgin shaqyrsyn. Júrińder bárin de.

Salqıa (Kelımanǵa). Tilin baılanyp qaldy ma eı, nege úndemeısiń?

Kelıman. Apataı - aı, kishkene toqtańyzshy. (Esinen adasqandaı árkimge bir alaqtap.) Baýyrym, Mereı! Menen osyndaı bir aǵattyq boldy, keshir, baýyrym.

Mereı. Halyqtan surańyz, halyqtan! Betińiz shydamasa men - aq surap bereıin. Barshańyzdan bir suraý! (Zalǵa qarap.) Sizderden de!.. Bizdiń elimizde: osyndaı kúnshilderden, mansapqorlardan qaýipti jaý bar ma?

Daýystar. Joq, joq.

Mereı. Mundaılardyń kinásyn keshirýge bola ma?

Daýystar. Joq, joq.

Mereı. Biz halyqtyń úkimine árqashan da razymyz. Al, siz Kelıman Keldekbaevıch! Ar-uıattan tyr jalańash kúıińizde kórge kirińiz.

Shymyldyq.

---