InfoHub Logo

Ulttyń ulylyǵyn seziný úshin áýeli onyń tarıxyna boılaýymyz kerek. Iá, tasyn túrtseń tarıhy sóıleıtin Uly Dalanyń ár qıyryndaǵy tunyp turǵan maǵynaly shejireni, babalar salǵan dańǵyl joldy, tarıhymyzdyń jaýhar jádigerlerin bilip, óskeleń urpaqqa nasıhattaý búgingi kúnniń talaby. Demek,aqyndar men batyrlar eli atanǵan tarıhy tereń, ómiri óleń, halqy kemel, dalasy kenen kıeli elimizdiń burynǵy tarıhyn qazbalaı bersek qundy derekterge jolyǵatynymyz sózsiz.Sonymen, tamyry tereńge jaıylyp, ata-babamyzdyń ómirinen syr shertetin tarıhı oqıǵanyń biri 1916 jyly bolǵan ult-azattyq kóterilis edi. Osy kóterilis nelikten búkilhalyqtyq sıpat aldy?

Sebebi áleýmettik-ekonomıkalyq jáne saıası sıpattaǵy faktorlar edi. Iaǵnı otarlyq ezginiń soǵys kezinde barynsha kúsheıýi, jerdi tartyp alý, orystandyrý saıasaty boldy. Kóterilistiń bastalýyna patshanyń 1916j. 25 maýsymda armıanyń qara jumysyna Túrkistan ólkesiniń jáne ishinara Sibirdiń 19-dan 43-jasqa deıingi er-azamattaryn shaqyrý jónindegi jarlyǵy túrtki boldy.

Qazaqstan aýmaǵyna sharýalar jappaı qonys aýdartyldy;

Qazaqtardan maıdanǵa iri kólemde mal men kıiz úıler alyndy;

Tútin salyǵy jáne basqa da salyq túrleri engizildi;

Qazaq halqynyń qunarly jerleri ozbyrlyqpen tartyp alyndy;

Musylmandar quqyǵyna shekteý qoıyldy t.b. Osy kezeńde qazaq zıalylary qatarynda birlik bolmady. Olar ekige bólindi. Al ulttyq-lıberaldy baǵyttaǵy Alash zıalylary Á.Bókeıhan, M. Dýlatuly, A.Baıtursynuly bastaǵan top eldi qantógisten saqtaý úshin patsha ókimetimen til tabysý joldaryn izdedi.Kúrestiń beıbit saıası ádisterin jaqtady. Sebebi patshanyń talaı jyl úıretilgen, muzdaı qarýlanǵan áskerine tótep bere almaı, qazaq halqynyń qyrǵynǵa ushyraıtynyn bildi. Solaı boldy da. Sonymen bul kóterilis qazaq ultynyń  saıası jetilgendiginiń taǵy da bir kórinisi. Iá, kóne tarıhymyzda biz bilmeıtin taǵy qansha syr jatyr eken.

Syry tereń tarıhymyzdyń keıingi jas urpaqqa berer taǵylymy mol,  kıeli topyraqta dúnıege kelgen bı, sheshen, batyr, aqyn babalary jaıly tolǵanystar, búginde elimizdiń damýyna eleýli úles qosqan belgili tulǵalar men tanymal azamattardyń ómirbaıany men tarıhy jaıly tanymdyq derektermen sýsyndatqan, shejiresinen syr shertken kóne tarıh syry mine osyndaı!

Al deregi mol, aıryqsha bederli, syr sandyǵynda jatqan Ult azattyq kóterilisti jipke tizgendeı ǵyp kórsetken tarıh qoınaýynda qordalanyp jatqan derekter jeterlik. Sondyqtan kóne tarıhymyz bolashaq urpaqtyń rýhyn kemeldendirip, Otanǵa degen súıispenshiligin oıatyp, boıyna máńgilik rýhanı azyq bolaryna bek senemin.

Sopyhan Naǵıma

---