InfoHub Logo

Jetse eger qorqynyshty qara túnim,
Bassa dert, álim quryp, shyqpaı únim
Kóńil ashar keýdeme jan kirgizer
Óleń meniń - Sholpanym, Aıym, Kúnim!

Maǵjan Jumabaev

Halqymyzdyń ot – jalyndy, zor talantty aqyndarynyń biri - Maǵjan Jumabaev. Jańa zaman rýhy boıyn bılegen Maǵjannyń alǵashqy óleńderi Ýfadaǵy qabyrǵa gazetterinde, qoljazba jýrnaldarda, jarıalanyp jurtshylyq nazaryn aýdartady. 1912 jyly Qazanda «Sholpan» atty óleńder jınaǵy shyqqanda Maǵjan ne bary on segiz - on toǵyz jasta bolatyn. Maǵjannyń qalamgerlik sapary bas - aıaǵy jıyrma jylǵa jetpeı, tym erte úzildi,  on jyl abaqtyda, lagerde, qýǵyn - súrginde ótip, aqyry 1938 jyly atý jazasyna kesildi. Aqyn shyqqan asa bıik estetıkalyq tuǵyrdyń biri - peızaj lırıkasy. Halyq ádebıetinen, Abaı dástúrindegi jyl maýsymdaryna qatysty úlgilerdi damyta kele, Maǵjan tabıǵat kerinisterin beıneleýde poezıasyndaǵy klasıkalyq tájirıbelerge den qoıa otyryp, jańa kórkemdik ıgilikter jasady. Aqynnyń sýretkerlik darynyn kórsetetin óleńderiniń biri «Tolqyn» óleńi. Tolqyn birese bala bolsa, birese ǵashyqtarǵa aınalady, eń sońynda óledi. Qandaı qozǵalys. qandaı árket jatyr ?! Astarly oı, ıdeıa, emeýrin saryny bar. 1923 jyly kitaptaǵy lırıkasyn oılana zerttegende, árbir óleńniń berilý tártibinde zor maǵyna bar ekenin ańǵarasyń. Óleńderiniń demi sýret, ystyq sezimge toly bir legi mahabbat týraly. Jınaqtaǵy ǵashyqtyq jyrlar «Ralbo mynda» degen óleńnen bastalady. Álbomǵa jazý formasy da eýropalyq úlgi. Budan keıin «Kóńilde qaıǵy qaldyrmas», «Juldyzdy júzik, aıdy alqa qyp bereıin», »Kóńildi ashar», «Sholpan», «Gúlsimge», «Sen sulý» ólenderi berilgen. Bári de tógilip turǵan mahabbat lırıkasy. Halyq aýzynda jat talyp qalǵan áıgili óleńder. Oqyǵan saıyn tereńine tarta berer jyrlar. Sol zamannyń qalyńmal keseli, áıel teńsizdigi taqyrybynyń qazaq ádebıetinde taptaýryn bolǵan kórkemdik sheshimine Maǵjan birde - ekili shyǵarmalarynda gana den qoıady. Bul oraıda, jańadan tyń jol salynyp, negizinen, eýropalyq, orys pırıkasyndaǵy baı estetıkalyq tájirıbeler, izdenister arna syna túsken. Qanatty aqyn lırıkasyndaǵy qyz, áıel, kaı jaǵynan alǵanda da, jigit, erkekpen teń, ıyqtas, deńgeıles Ǵashyqtyq sezimniń san alýan tolqyndary Maǵjan óleńderinde jeke adamdardyń tutas taǵdyry, kózden - jas, júrekten- qan, til den - ý aǵyzǵan syrlar bolyp tógiledi. Eriksizdik azaby, túrme taýqymetine arnalǵan shyǵarmalar shoǵyry «Saǵyndym» óleńinen bastalady da, «Jel», «Tilegim", «Tutqyn», «Aıǵa» týyndylarymen tutas toptamany quraıdy. Maǵjannyń «Jan sózi» degen óleńinde óziniń kaıgy qasiretke toly ómiri, keleshek urpaqpen ashyq tildesken. Bul qazaq poezıasynda keıin Qasymnyń «Ózim týraly» Muqaǵalıdyń «Jan azasy» shyǵarmalaryna ulasatyn tereń tragedıalyq arna,  uly saryn dep bilemin. Qazaq lırıkasynda úlken kórkemdik jańalyq ashyp, sony ásemdik arnalardy negizdep, ásirese Eýropa, orysádebıetindegi izdenisterdi, baǵyttardy ulttyq topyraqqa batyl da erkin endir gen birden - bir adam - Maǵjan. M. Áýezov Maǵjandy Abaımen qatar atap, sózi bolashaqqa jetetin eń úzdik, zamanynan ozǵan júırik aqyn sanaıdy.

Maǵjan pırıkasynyń qyr-syry óte kóp. Maǵjan qashan da alashtyń aldaspany bolyp, ólmes mahabbatty, zamannyń qajet máselelerin kórkem kestelegen, sulý sazdy, órnekti, móldir lırıkanyń has sheberi bop qala bermek!

Sandýǵash Bektýrova

---