InfoHub Logo

On jylǵa jýyq bizdiń aýdandy basqarǵan Kúrdeýbaı Mátenbaıuly Mujyqov degen kisi bolyp edi. Orta boıly, dene bitimi tolyqtaý, myǵym kelgen, ózi de, sózi de salmaqty adam bolatyn. Keskin-kelbeti kelisken qyzyl-kúreń júzinen qashan bolsyn beımálim bir kisilik belgisi ańǵarylyp turatyn. Bolmys-bitiminde sesten góri ózine degen senimi mol sıaqty kórinetin, sodan da bolar, álde birinshi hatshynyń mysy basa ma, jurttyń bári onyń aldynda ımene sóılep, jasqanyp júretindeı edi.

Bir kúni sol Kúrdekeń (syrtynan bárimiz de ol kisini qurmettep osylaı ataıtynbyz) aýdandyq gazette istep júrgen Qastek Baıanbaev ekeýmizdi ózine shaqyrtty.

Bul — 1963 jyl edi. Bizdiń de sol jıyrma bes — jıyrma altydaǵy kezimiz. Aýdandyq gazettiń redaktory, ózimizdiń tikeleı bastyǵymyz Qaıypbergen Rysbekov qabaǵyn túıe otyryp: “Senderdi Mujyqov shaqyryp jatyr, tez baryńdar!” — degende, taǵy birdeńe búldirip qoıdyq pa dep búıregimniń búlk ete túskeni bar-tyn.

Qastek syr aldyra qoıǵan joq. Ol qashanda osylaı, ishin asha qoımaıdy. Tóńireginiń bárine mensinbeı qaraıtyn mańǵaz, tákappar. Men oǵan qaraǵanda elpildekpin, kimniń bolsa da kóńilin qaldyrmaýǵa tyrysyp, eki ókpemdi qolyma ala júgirip-aq júretinim bar. Keıde sol minezimnen orǵa da qulaı jazdap, opyq jep te qalatyn kezderim bolyp turady.

Jańaǵy: “Mujyqov shaqyryp jatyr!” — degen jarlyqty estigende búıregimniń búlk ete túsýiniń de ózindik sebebi joq emes edi. Osydan sál buryn ǵana ol kisiniń aldynda bolyp, terlep-tepship shyqqanmyn. Oǵan da sebep bolǵan sol baıaǵy ózimniń elgezek, kórseqyzarlaý, qyzbalaý minezim edi.

Keshkilik qatarlas júretin eki-úsh jigit bolyp, janqaltamyzda birer shólmek shampanymyz bar, aýdan ortalyǵyndaǵy ashanaǵa kirgenbiz. Ol kezdegi úlken-kishi demeı jurttyń bári bas suǵatyn jalǵyz ǵana qoǵamdyq tamaqtaný orny sol jer edi. Bir stoldyń basyna dóńgelene jaıǵasyp, qaınar bulaqtaı burqyldaǵan aq kóbik shampannyń tyǵynyn aspanǵa atyp jatyrmyz. Bizge taıaý kelesi bir stolda qalasha kıingen, keskin-kelbetteri de bizdiń aýyldyń qyzdarynan ózgesheleý eki boıjetken otyr eken. “Qyzdar, bizge qosylmaısyzdar ma, birge otyraıyq”,— dep solarǵa til qatpaımyn ba, ózim de qarap otyrmaı. Olar jaýap bere qoımaǵan soń, qastaryna baryp ta, ózimshe djentelmendik jasap, jalynǵan bop jatyrmyn ǵoı. Al myna qyzdar miz baǵar emes, sol siresken betterimen oryndarynan turyp, sypaıy bas ızesýdiń ısharasyn jasady da esikke bettedi. Betime keler kim bar dep jerge syımaı júretin jıyrma bestegi kezimiz. Beıtanys qyzdardyń kópe-kórneý kózge ilmeı, jik-japar bolǵanyma da qaramastan mensinbeı ketkenderine júnim jyǵylmasa da, “jynym” kelip: “Áı, qyzdar-aı, osy qylyqtaryńa áli-aq ókinetin bolasyńdar ǵoı!” — dep sońdarynan daýystaı sóılegen qalpymda, sol jerde sompıyp qala bergen edim.

Súrboıdaq jigittermiz. Biz ǵana emes, sulý qyzdardyń ózderi de bizdi kórse qylmyńdaı qalyp, kúlmeńdeı túsip turar edi.

Ertesine keńsedegi stol basynda qaýyrt bir jumyspen otyr edim. Tanaýymnan shanshylyp, jan-jaǵyma qaraýǵa da mursham bolmaı jatqan. Tynymsyz ashylyp-jabylǵan esik jaqqa da burylyp qoımappyn.

Redaksıanyń jaýapty hatshysy bolyp isteıtin Serik degen jigit kelip:

— Sáken, seni oblystyq komsomol komıtetiniń hatshysy Ahmetova (aty-jónin tolyq aıtty-aý deımin, famılıasy — osy, atyn umytyp qalyppyn) neǵyp izdep júr? Seniń de kabınetińe bir kirip shyqty, baıqamadyń ǵoı deımin,— dep tur.

— E-e, qyz izdese — jaman ba, bálkim ǵashyq bolyp qalǵan shyǵar,— deımin men de kerilip-sozylyp.

Oıymda eshteńe joq, qapersiz edim.

— Aýdandyq komsomol konferensıasy bolady ǵoı, soǵan kelipti,— dep Serik taǵy pysyqtap qoıdy.

Men de komsomol komıtetiniń pleným múshesimin, konferensıa delegaty da edim. “E, bopty!”— dedim de, jaıbaraqat qala bergenmin.Týra sol sátte aýdandyq partıa komıtetinen telefon shalyp, Kúrdekeńniń meni ózine tyǵyz shaqyrtyp jatqanyn habarlasyn. Oıymda dáneńe joq, taıaq tastam jer, jetip-aq bardym. Birinshi hatshynyń kabınetinde buryn da birer ret bolǵanym bar, bilemin.

Kúrdekeńniń qabaǵy susty eken, qol bergen joq. Qarsysyndaǵy qos kreslonyń bireýin ıegimen nusqap: “Otyr!”— dedi.

Otyrdym. Kúrdekeń sol bir qabaǵynan qar jaýa qatýlanǵan qalpynda:

— Chto ty natvorıl? — dep suraqty oryssha qoıyp, tyqsyryp ala jónelgeni.

İshim qylp ete qaldy. “E, báse! Tań atpaı meni neǵyp izdep júr desem, ol qyzdardyń sońynda osyndaı pálesi bar ma edi” — degendi lezde oılap úlgerdim de:

— Kúrdeýbaı Mátenbaıuly, bárin de ishim bilip tur. Ózim-aq sizge eshteńesin búkpeı, túgin jasyrmaı túgel aıtaıynshy, tyńdańyzshy!— dep jatyrmyn.

Kúrdekeń bas ızedi. Men de aǵymnan jaryla aqtala kettim. Eshteńeni jasyrǵan joqpyn. Bolǵan isti bolǵanynsha shyp-shyrǵasyz túgel aıttym. “Bar bolǵany — ádemi qyzdar eken ózderi, qaljyńdasyp, tanysqym kelgeni ras edi”,— dep bitirdim sózimdi.

Kúrdekeńniń júzi jylıyn dedi. Meniń sońǵy sózime tipti jymıǵandaı da boldy.

— Maǵan kelip-ketti ol qyzdar. Biri oblystyq komsomol komıtetiniń hatshysy, ekinshisi sondaǵy taǵy bir laýazymy úlken qyzmetker qyz kórinedi. “Sizdiń aýdanda bazbuzarlar kóp eken, tipti ózin-ózi ıntellıgentke balaıtyn redaksıa qyzmetkeri Sáken Imanasov degen jigit, araq iship, ashanada júredi eken. Kirip-shyqqan adamdarǵa soqtyǵyp, mazalaryn alatyn kórinedi, kózimizben kórdik,— deıdi.

— Men senimen sóılesýge, qyzdardyń aıtqany ras bolsa, sazaıyńdy berýge ýáde etip edim. Qasyńdaǵylar kim edi?

Men sál tosylyp baryp, aqyry adalyna kettik qoı, endi nesin jasyraıyn dedim de, qasymda bolǵan jigitterdiń attaryn jipke tize túgel atap berdim. Olardyń bári de jas ta bolsa jaqsy isterimen, ónege-úlgisimen kózge túsip júrgen, aýdannyń betke ustar derlik belsendi azamattary edi.

— Jaraıdy, bara ber,— dedi Kúrdekeń. — Tek endigári kóldeneń kók attyǵa soqtyqpaı, jaıyńa júretin bol.

Kúrdekeńniń ashýlanǵan kezde orysshaǵa basyp jiberip, kóńili túskende maıyn tamyza taza qazaqsha sóıleıtinin el aýzynan estip-bilip júrýshi edim. Keıin, aralasa kele oǵan ózimniń de kózim ábden jete túsken.

... Endi mine, bir redaksıada qyzmet isteıtin Qastek Baıanbaev ekeýmizdi qosarlap shaqyryp otyr. Bul da tegin emes-aý degendeı, ishte áldene bir kúdik te bar. Biraq jýyq arada búldire qoıǵan da eshteńemiz joq sıaqty. Nede bolsa bara kóreıik dep, aıtylǵan ýaqytynda júreksine baryp, sol kisiniń aldynan tabylǵanbyz.

Kúrdekeńniń júzi jyly eken. Bizdi jaıdary jymıyp qarsy aldy da, qarsy aldyndaǵy aq dákemen tystalǵan keń qoltyq jumsaq oryndyqtarǵa teńdeı bólip otyrǵyzdy. Hal-kúı surady, odan-budan áńgime qozǵady. Ol kezde mundaı jaıma-shýaq áńgimeniń de artynda taǵy ne bar dep qıpaqtap otyratyn ádetimiz bolýshy edi. Bizdiki sol jaǵdaı. Biraq hatshynyń úninde zil joq edi, aǵynan jarylyp otyrǵany ańǵarylady.

— Ekeýińdi ádeıi shaqyrtyp otyrmyn. Jazǵandaryńdy oqyp júremin, unaısyńdar,— dep, ájeptáýir kópshik qoıa sóılep, áriden oraǵytyp keldi de, kenet maǵan burylyp: “Sáken, seni jurt tákappar, tipti búrokrat dep júr. Myna ózińdeı Qastekke qarashy. Syp-sypaıy. Áriptessińder, dos-jar jigitter kórinesińder, osy Qastekten úlgi almaımysyń”,— dep bir toqtaldy.

“Iá”,— dep bas ızeı salýyma da bolar edi, biraq men:

— Apyr-aı, Kúrdeýbaı Mátenbaevıch, meniń qaı jerimde búrokrattyq tur. Búroktaryńyz osy Qastektiń ózi emes pe, mine, osy otyrǵan túrine de qarańyzshy, tyrsıady da otyrady ǵoı,— dep shyr-pyrym shyqqany.

Qastekti bilmedim, sózin bólip, qarsy shyqqanymdy Kúrdekeń jaratpaı qaldy. Júzi kúreńitip, qataıa tústi de:

— Osylardy aıtýǵa shaqyrym edim. Esterińde júrsin, al saý-salamat bolyńdar, — dep bizdi qatqyldaý únmen shyǵaryp saldy.

Aýpartkom esiginen syrtqa shyǵa Qastegimniń de talaǵy tas aırylsyn:

— Osy seniń mende neń bar, eı? Meni qospasań sózińniń dámi kirmeı me? Óz jónińdi bilip, tynysh nege otyrmaısyń?!— dep dúrse qoıa berdi.

Birdeńe dep ýáj aıtpaq edim, ári qaraı tyńdamaı, qolyn bir siltedi de, ol da jónine kete bergen.

Kúrdekeń 1968 jyly densaýlyǵyna baılanysty dep (áıteýir partıa konferensıasynda solaı aıtyldy) oblystyq partıa komıtetine qyzmetke aýysty, partıalyq komısıanyń (sondaı da bir laýazym túri bolǵan) tóraǵasy bolyp. Sol qyzmetinde júrgende de meni arnaıy shaqyryp alyp, birer ret áńgimeleskeni bar.

— Sáken, bul jańa jer, jańa orta. Ár sóz, árbir áreketińe abaı bolýyń kerek. Seniń aýzyńnan shyqqan kez-kelgen sóz Imanasovtyń jeke pikiri emes, oblpartkomnyń sózi bolyp qabyldanady. Osyny esińde saqta. Alakóldegideı birde ursyp, birde aqyl aıtyp júretin Mujyqov endi tabyla qoımas, ózińe óziń myǵym bolmasań bolmaıdy. Samokontrol degen bolady,sony umytpa,— dep edi aǵalyqpen. Sirá, meniń qulyqsyzdaý tyńdap otyrǵanymdy sezip qaldy ma, sóz aıaǵyn ádettegisinshe oryssha aıaqtap edi.

Taǵy birde oblystyq komsomol komıtetiniń 40 jyldyq pa, álde 50 jyldyq pa, merekelik plenýmy bola qaldy da, soǵan men de shaqyrylǵan edim. Sál keshigip qalyppyn. Kún ystyq edi. Oblys ortalyǵyndaǵy Mádenıet saraıynda ótip jatqan jıynǵa penjegimdi ıyǵyma jelbegeı jamyla salyp, jurt sońynan kirgenmin. Men kire bere orkestr áıgili “Internasıonaldy” quıqyljyta oınap qoıa berdi de, eldiń bári oryndarynan turdy. Men de solarǵa qosylyp kóppen qatarlasa qalǵanmyn.

Úzilis kezinde meni Kúrdekeń izdep taýyp, ymdap qana qasyna shaqyryp aldy da:

— Sáken, partıa gımni oryndalyp jatqanda sen nege penjegińdi jelbegeı jamylyp turasyń? — dedi júzi kúreńite qalyp.

— Aǵa, men... úlgermeı,— dep, áldeneni mińgirledim-aý deımin. Álde ázildedim be eken, anyǵyn aıta almaımyn.

Qasymyzǵa kelip, qaljyńdaspaq bolǵan taǵy bireýlerdiń orynsyz kıligýin de, meniń jaýabymdy da jaratpaı qalǵan Kúrdekeń basqa sóz aıtpastan qabaǵyn túıe kilt burylyp kete berip edi.

Sol kezde me, álde odan sál keıinirek pe, esimde joq, birde osy óńirge belgili azamat, boıynyń uzyndyǵyna baılanysty úlken-kishiniń bári “poltora qazaq” dep ataıtyn Seıdesh Muqametshınmen áńgimelesip otyryp sol Kúrdekeń:

— Osy bizdiń Sákenniń partıaǵa degende emeshegi úzile qoımaıdy-aý deımin, qysqasy, baıqaımyn, ý nego k partıı dýsha ne lejıt, — depti men týraly. Sol sózin Seıdesh te búkpesiz ǵana eshbir ózgerissiz maǵan aıtyp kelip edi. Ótirik dese, kózi tiri ǵoı, ózi aıtsyn.

Kúrdekeńniń ózi bolsa komýnıstik partıaǵa jan-tánimen sheksiz berilgen adam ekendiginde sóz joq edi. Kóp ishinde ózin-ózi ustaýy, salmaqty minezinen be, bizge sol 1963 jyldardyń ózinde egde tartyp qalǵan mosqal adamzat bolyp kórinetin Kúrdekeńder sonda bar-joǵy otyz bes-otyz alty jastaǵy jigit eken-aý! Bizden bar bolǵany on jastaı ǵana úlkendigi bar eken.

Jaryqtyq jaqsy adam edi, elýge de tolmaı, júrek talmasynan qaıtys bolyp ketti...

---