InfoHub Logo

Bizdiń elde (Taldyqorǵan óńirin aıtamyn) Ýálıhan Nurqasymov deıtin kisi bolyp edi. Jýrnalıs. Gazet-jýrnaldarǵa maqala, feletondar jazyp, sońyna kóbine “Ý.Shyńǵysuly” dep qol qoıatyn. Biz de o kisini syrtynan ámise solaı ataıtynbyz, qatarlas júrgen úlken-kishi zamandas, qalamdastary da ony osy laqap aty arqyly jaqsy biletin. Otan soǵysyna qatysyp, aman qaıtqany bar, boıshań kelgen, denesin udaıy tip-tik ustap júretin, bir kórmege kelbetti azamat edi.

Alǵash ret men Ýákeńniń aty-jónin radıo arqyly estidim. Birde “Mal ıesi” dep atalatyn radıospektakl tyńdap jatyp, keıipkeriniń biriniń aty Myńteńge eken, soǵan eleń ete túsip edim, ózine qarsy sóılegen abysyndarynyń biri oǵan: “Atyń Myńteńge bolǵanymen, ózińniń bir teńgelik qunyń joq eken ǵoı!” — degen sózin estip, áńgimeniń aıaǵyn kútkenmin. “Sizderdiń tyńdaǵandaryńyz Ýálıhan Nurqasymovtyń “Mal ıesi” atalatyn radıopesasy” dep habarlady dıktor. Uzyna boıǵy sulbasy bolmasa, pesanyń oqıǵasyn umytyp qalyppyn, al Myńteńge degen keıipkeri bar avtorynyń esimi este qalyp qoıypty.

... 1959 jyldyń sońyn ala “Lenınshil jas” gazetine qyzmetke shaqyryldym da, Almatyda oqyp júrgen Tursynzada Esimjanov arqyly (ekeýi de bir aýdannan eken) sol kisiniń ózimen de tanysqan edim. Aramyzdaǵy múshel jas aıyrmashylyǵyna qaramaı, tez til tabysyp, aǵaly-inilideı aralas-quralas bolyp ketkenbiz. Astyńǵy ernin jymqyryp alyp (nasybaı atatyn edi), oqta-tekte shyrt túkirip qoıatyn da, Ýákeń áńgimeniń tıegin aǵytatyn edi kelip. Kisini kúldirmese otyra almaıtyn. Biz de ol kisiniń jasy úlkendigin syılap, aıtqanyn eki etpeı júrdik-aý deımin...

Bir jyldan keıin men áldene sebeppen aýylyma qaıttym da, Ýákeńnen kóz jazyp qala bergenmin. Biraq uzynqulaq jatqan ba, syrttaı estip júrdim, baıaǵy bizdi úıine ertip aparyp tanystyrǵan, Almaty restorandarynyń birinde daıashy bolyp isteıtin kerbez de kórikti Tursyn jeńgemizben dám-tuzy jaraspaı ajyrasyp ketipti. Ózi Qaraǵandy ma, Qostanaı mańy ma, áldebir aýdandyq gazette istep júr, deıtin biletin jigitter.

Aýylǵa qaıtyp oralyp, aýdandyq gazet redaksıasynda qyzmet istep júrgen kúnderdiń birinde, aqsham men ekintiniń arasynda bizdiń úıge qańǵalaqtap Ýálıhan aǵamyzdyń ózi kirip kelgeni ǵoı. Qasynda qyzyl shyraıly, ádemishe kelinshek bar. “Alyp qashyp kelemin”, — dep kúbir etti Ýákeń.

Qazaq qaı meımanyna ket dep keýdesinen ıterer edi. Tórimizge shyǵaryp, kútip aldyq. Yqylas-peıilimizdi aıaǵan joqpyz. Ol kezde áke-sheshemniń kózi tiri kezi, boıdaq jigitpen, sol kisilerdiń qolynda edim.

Ýálıhan aǵam sıaqty meniń ákem de soǵysqa qatysqan adam. Ol da naǵyz nasybaıshynyń ózi. Bir-birine nasybaı shaqshalaryn usynyp, op-ońaı til tabysyp, shúıirkelesip kete berdi. Ýákeń sózdiń maıyn tamyzady. Qaı-qaıdaǵy qysyr áńgimeniń tıegin aǵytyp, ázil-ájýa degendi sýdaı sapyrdy. Ákem bolsa-bolmasyn, Ýákeń aýyz ashsa boldy, ishek-silesi qata kúlip: “Óı, Sáken, mynaý aǵań bir qyzyq adam eken ǵoı!” — dep máz bolady.

Ýákeń bizdiń úıde úsh-tórt kún jatty. Alǵashqy kelgen kúni-aq tanystyrǵan — qasyndaǵy qaratorynyń ádemisi derlikteı sulý kelinshegin meńzep: “Baıaǵydan qumartyp júrgen ǵashyǵym edi, baıynan ajyratyp, alyp qashyp kelemin!” — degen.

Keıin onymen de birde qosylyp, birde ajyrasyp júrgende:

Hanshaıym deıtin qatyn bar,
Kórseńder ony — atyńdar!

— deıtini de sol áıel bolatyn.

Edáýir jyldardan soń Taldyqorǵan oblysy qaıta qurylyp, óz aldyna derbes shańyraq kóterdi de, biz Ýákeńmen sondaǵy oblystyq “Oktábr týy” atalatyn gazet redaksıasynda qaıtadan tabysqanbyz.

Ýákeń áli de sol baıaǵydaı eken. Otyrǵan jeri áńgime, júrgen jeri kúlki. İshýdi de, so qurǵyrdyń sońyna túsýdi de jek kórmeıtinge uqsaıdy. Biraq gazet jumysyna shógel, qaı jerde júrip jazyp tastaıtynyn bilmeısiń, kún saıyn ázil-ospaǵy aralas feletony burqyrap shyǵyp ta jatady. Kez kelgen ujymǵa sýdaı sińip, tastaı batyp júre beretin Ýákeń jergilikti gazetter úshin shyn mánindegi taptyrmaıtyn kadr edi. Amal ne, araq deıtin qurǵyryń da ókshelep qalmaı qoıǵany ǵoı!

Sol kinásin de ózi jaqsy biledi, sodan da qyzmetke ornalasarda aryzdy eki túrli etip jazady eken. Birinde qyzmetke alý jóninde, ekinshisinde aıy-kúnin kórsetpeı, qyzmetten óz erkimen bosatýdy suranatyn kórinedi. “Munyńyz ne?” — degen redaktorǵa: “Keı-keıde iship ketip, jumysqa salaqsyǵandaı kezim bolsa, sózińizdi shyǵyn etip, eskertip jatpaı-aq “óz erkimen ketti” dep jumystan shyǵara salyńyz!” — deıtin kórinedi.

Ýálıhan aıtty deıtin bir shýmaq, jarym shýmaq ázil-ospaq óleńder, ájýa-mysqyl aralas birqaqpaılar kóp-aq edi. Ádeıilep jınap-terip júrmegesin birazyn umytyńqyrap ta qalyppyn. Meniń ózime de bir kúni úıge erteletip kelip, qasymda aýyldan kelgen kisiler bar edi, solardyń kózinshe: “Saǵan shyǵarǵan óleńimdi tyńdashy, — deı turyp:

Surasań rýymdy Qarakereı,
Bul kúnde aýyl baı da, qala kedeı.
“Assalaýmaǵaleıkúm!” — dep jetip kepsiń,
aýyldan bir-eki qoı ala kelmeı, —

osyny kelimdi-ketimdi aǵaıyndaryńa aıta júrersiń, maǵan qalamaqysyn jaqsylap tóleseń boldy”, — dep te bir kúldirgeni bar edi.

Ym-bap-bap, ymbap-bap,
Syra ketti-aý qymbattap,
Burynǵydaı tań atpaı
Júre almaısyń bulǵaqtap, — deıtini de;

Orys áıelge úılenip:
Qutylsam dep boryshtan,
Qatyn aldym orystan, — dep te;

ózi aıyqpas dertke tap bolǵanda úırenshikti ázil kúlkisinen jazbaı:

Jasyrmaımyz — rakpyz,
jasymaımyz biraq biz! — deıtin de osy Ýákeń bolatyn.

Ol kezde qalada isteıtin ıntellıgensıa ókilderin erkine qoımaı naýqanshylyq kezinde kolhozdar men sovhozdardyń jumysyna aparyp salatyn ádet bolýshy edi. Sondaı bir zorlyqpen qala irgesindegi kolhozǵa “kómekke” barǵan redaksıa qyzmetkerleri “aqmaǵambetten” biraz silteńkirep jiberip, olary jurt kózine túsedi de, arty aıǵaı-shý, abyroısyz áńgimege aınalady. Redaksıadaǵy partıa uıymynyń hatshysy da naǵyz shash al dese, bas alatyn ásire belsendiniń biri bolsa kerek, eldi biraz dúrliktire shý shyǵaryp, aqyry bulardyń isi qalalyq partıa komıtetiniń búro májilisinde qaralatyn bolypty. “Bóriniń aýzy jese de qan, jemese de qan”, aldymen sózge iligetin, árıne, Ýákeń. Onyń ústine túkirigi jerge túspeı dúrildep turǵan sosıalızmniń tusy.

Qalalyq partıa komıtetiniń sol kezdegi birinshi hatshysy Fedotov pa, Fedorov pa, jón biletin orys azamaty eken, búro úst inde sol Ýálıhannan:

— Araqty kópten ishesiz be? — dep surapty.

Ýákeń sózden tosylǵan ba:

— Qazaq degen halyq, tegi, erterekte araq ishpegen ǵoı, ólkemizge orys aǵaıyndar qonystanǵaly ony da úırenip aldy. Bizdiń aýylda da buryn orys joq edi, araq ta ishpeıtinbiz. Tyń kóteremiz dep orystar kelgeli, solarǵa qosylyp men de ishetin bolǵanmyn, — deıdi ǵoı mizbaqpaı.

Orys hatshy kózimen sher shuqyp kúle beripti de, búro májilisin taratyp jiberipti.

— Ýákeń, sóıtip te bárimizdi tónip kelgen bir páleden qutqaryp jiberip edi, — deıtin sol áńgimeniń ishinde bolǵan kisiler.

---