InfoHub Logo

Mádenıettaný - bul ártúrli faktorlardyń áserinen adamzat mádenıeti men onyń damý zańdylyqtaryn zertteıtin ǵylym. Mádenıettanýdyń eń keń taraǵan anyqtamasyn sıpattasam –mádenıettiń damýyn retteıtin eń jalpy zańdylyqtar týraly ǵylym retinde túsinilýi. Mádenıettanýdy tarıhtan erekshelendiretin nárse – mysaly tarıhshy úshin faktiniń ózi mańyzdy, al mádenıettanýshy úshin sol nemese basqa ýaqytta mádenıettiń neni bildirgeni mańyzdy. Mádenıettaný adamdardyń birlesken qyzmeti men ómiriniń mańyzdy jaǵyna basa nazar aýdarady jáne bul ony áleýmettanýdan erekshelendiredi. Mádenıettaný jaratylystaný ǵylymynan jasandy nysandar men prosesterge nazar aýdarýmen erekshelenedi. Eger áleýmettik fılosofıany jeke jáne áleýmettik bolmystyń maǵynasy týraly ǵylym retinde mysalǵa alyp qarasam,áleýmettik bolmystyń oqıǵalyq – belsendilik mazmuny týraly tarıh retinde usynatyn bolsam, onda mádenıettaný mádenı - tarıhı tıptiń formatıvti elementterin de, mazmunyn da bildiretin osy bolmystyń naqty tarıhı formalarymen aınalysady dep esepteımin. Mádenıettanýdyń qoǵamdaǵy róline keler bolsam,mádenıettaný qoǵamnyń rýhanı prosesinde úlken ról atqarady. Mádenıet mádenı ólshemderdiń negizgi qozǵaýshy kúshteriniń biri bolyp tabylmaıtyn ishki problemalar men qaıshylyqtarsyz damı almaıdy. Mádenıettiń áleýmettik ómirmen baılanysy, ony adamnyń shyǵarmashylyq jáne áleýmettik is – áreketiniń prosesi retinde túsiný obektıvti jáne burynnan belgili shyndyq bolýy. Qoǵam mádenıet pen áleýmettik qatynastar arasyndaǵy qaıshylyqtardy jeńip, olardyń birligin únemi qalpyna keltirip qana ómir súre alady jáne jemisti damı alady dep sanaımyn. Árıne, belgili bir mádenı zańdardy eskere otyryp, mádenıettiń ilgerileýin eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq ómirindegi ózgeristerden ajyratýǵa bolmaıdy. Mádenıet-bilim berý, ózin-ózi tárbıeleý jáne, týa bitken aqyl-oı jıyntyǵy. Qoǵamda ómir súretin adam kóptegen áleýmettik, moraldyq, ekonomıkalyq jáne basqa da baılanystar men deldaldar júıesinde. Bul baılanystar kóbinese etıket erejelerimen retteledi. Mádenıet, ádette, adam áreket ete alatyn jáne qajet bolatyn sheńberdi anyqtaıdy dep aıta alamyn. Mádenıet adamnyń otbasyndaǵy, mekteptegi, óndiristegi, kúndelikti ómirdegi jáne t. b. minez-qulqyn retteıdi, óıtkeni onda tyıymdar júıesi bar. Osy erejeler men tyıymdardy buzý qoǵamdastyq belgilegen jáne qoǵamdyq pikirdiń kúshi men ınstıtýsıonaldy eskertýdiń ártúrli nysandary qoldaıtyn belgili bir sanksıalardy qoldanady. Qazirgi mádenıettaný tek mádenıetti ǵana emes, sonymen birge ómirdiń basqa salalaryn da zertteıdi, tarıh, áleýmettaný, fılosofıa, antropologıa, lıngvısıka jáne psıhologıa sıaqty ǵylymdarmen qıylysady. Mádenıettaný-kúrdeli qurylymy bar keshendi ǵylym. Ǵylymı pán retinde mádenıettaný HH ǵasyrdyń basynda qalyptasty. Meniń oıymsha bul ǵylymnyń ómir súrý kezeńinde mádenıettaný degen ne ekenin túsiný birshama ózgerdi. Bastapqyda ol adamzat órkenıetteri týraly ǵylym retinde qarastyryldy, búginde bul mádenıet damýynyń jalpy zańdylyqtaryn zertteıtin ǵylym.

Mádenıettanýdyń maqsattary men mindetterin atap ótsem,bul ǵylym kóptegen máselelerdi sheshedi. Olardyń ishinde eń mańyzdylary:

• mádenıetti, onyń mánin, mazmuny men negizgi fýnksıalaryn tolyq, dál jáne tereń túsindirý;
• mádenıettiń paıda bolýy men damýy týraly suraqtarǵa jaýap izdeý;
• jeke mádenı qubylystar men prosesterdi zertteý;
• adamzat mádenıetiniń jekelegen aspektilerin zertteıtin basqa ǵylymı pánderden bilimdi biriktirý;
• mádenıetti zertteý ádisteri men quraldaryn qurý;
• mádenı prosesterdegi adamnyń rólin anyqtaý;
• ónerden, dinnen, fılosofıadan jáne basqa salalardan alynǵan mádenıet týraly bilimdi jalpylaý;
• ár túrli mádenıetterdiń damýyn jáne osy prosestiń syrtqy jaǵdaılarǵa táýeldiligin zertteý.

Mádenıettanýdyń negizgi maqsaty-mádenıetti zertteý jáne ony túsinýdi qamtamasyz etý. Osy maqsatqa jetý úshin mádenıet faktileri, jeke mádenı qubylystar arasyndaǵy baılanys, ártúrli mádenıetterdiń dınamıkasy zertteledi. Sondaı-aq belgili bir mádenı qubylystardyń paıda bolýy men damýyna ákeletin prosestermen, mádenıetterdiń túrleri jáne olarǵa tán fýnksıalarmen aınalysady.

Qazirgi tańda mádenıettaný salasy boıynsha jumys jasaıtyn mamandar mádenıettanýshy maman ıeleri bolyp tabylady. Bul mamandyqtyń artyqshylyqtary men jan-jaqtylyǵy meni qýantady. Kóptegen jyldar boıǵy tarıhy bar osy sala boıynsha bilim alý jáne jumys jasaý adamnyń rýhanı dúnıetanymyn baıytyp,mádenıet pen tarıhty zertteýge qyzýǵyshylyǵyqty arttyrady. Sondyqtan da mádenıettaný salasy men mádenıettanýshy maman ıelerine jyl saıyn suranys kóbeıýde dep oılaımyn.

Maqala avtory - Sharapqyzy Damıra. «Ál-farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti», «Fılosofıa jáne Saıasattaný fakúlteti», «Dintaný jáne Mádenıettaný kafedrasy»,  «6B03102 -Mádenıettaný» bilim berý baǵdarlamasy, 2 kýrs stýdenti.

Óndiristik tájirıbe jetekshisi - Esbolova Móldir Áýeltaevna.

---