InfoHub Logo

Sovet aqyndary halyqtarymyzdyń ózara dostyǵy men aýys-túıis aralasy jaıly shabyttana kep jyrlaǵandyqtan bul salada olardyń ushqyr qıaly sharlamaǵan oı túkpiri joq. Keıde tipti qarmaýǵa kelmeıtin baǵzy bir fantasıkalyq sıfrlar oıyńa oralatyny qyzyq. Ásirese, qanattas, qatar jatqan respýblıkalar jaıly oılaǵanyn ylǵı solaı shyǵady. Qyrǵyz, túrkimen, tájik ne ózbek jerinen kóterilgen ylǵal-býdyń neshe tonnasy saǵat saıyn bizge jetedi eken, — dep te oılaısyń. Jaz aılarynda bal arasy arqyly kún saıyn neshe tonna gúl shyryny bir respýblıkadan ekinshige tasymal bolyp jatqanyn da bilgiń keledi.

Toqtaýsyz ara-qatynastyń osy sıaqty zańdylyǵyna uǵym ábden daǵdylanǵan sebepti de, óz respýblıkań jaıly ózge týysyńa aıta bastasań, sol ózi kóp onsha «dúnıe ashý» (otkrytıe) bola qoımaıdy. Jáne sol jańalyq degenniń ózin dosyń senen buryn bilip, senen buryn-aq súısine quptap otyratyny qyzyq. Qazaq ádebıetiniń Ózbekstandaǵy aptalyǵy kezinde jasalyp magnıtkamyz jaıly sóz qozǵaýymyz-aq muń eken, zaldan ala topy kıgen bir ınjener jigit:

— Onyń birinshi prokaty bizdegi bolat qorytý zavodyna kelesi kúni-aq kelip jetti,— degeni ǵoı. Oǵan aıtamyz dep turǵan jańa habardy sol jigittiń ózinen qup alǵanymyzdy biz bir-aq sezindik. Túrkimenstanda da dál osyndaı jaǵdaı boldy. Gýrevtegi munaı óńdeý zavody týraly aıtqaly kele jatqan sózimizdi aýzymyzdan qaǵyp alyp, qatardaǵy bir jumysshy túrikmen:

— Bizdiń osy balań zavodymyz dal sonyń kúndelik jeteginde keledi, - dedi.

— Toqtańyz, solaı ma edi ózi,— dep ańyryp turýǵa ǵana týra keldi. Al, Almatynyń kilem toqý arteli Ashhabad fabrıkasynyń bir fılıaly dese bolǵandaı eken. Mundaǵylar fabrıka tirshiliginiń, bári-bárin kórip kelgen bizden beter jetik baıandap otyr. Mundaı mysaldar ushy-qıyrsyz. Máselen, men bıylǵy daqyl dalasynyń jaılaryn nemese onyń myńnan bir mysaly O.Qozybaevtyń jaýapkershiligindegi Amankeldi óndiris basqarmasynyń bıyl memleketke 15,5 mıllıon put astyq tapsyrǵanyn taǵy da bir habar etip jazsam, ózi bilip otyrǵan osy jaıǵa taǵdyrlas tájik dosym tańdana qoıar ma?.. KPSS Ortalyq Komıtetiniń noıabr Plenýmynda barshaǵa belgili bolǵan bul sıpatty habardar onyń da kókiregine uıalaǵan-aq shyǵar. Sol sıaqty eńbekte namys týyn kóterýshi Nadejda, Tursynoılardyń alpys ekinshi jyly nemen aıaqtalǵany maǵan da maǵlum. Ol ol ma, tipti bıylǵy bizde bolǵan qýańshylyq pen qıyn kúresten bastap, sýretshiler isindegi ara-kidik aqaýlyqqa qynjylǵanymyzǵa deıin baýyr-týystyń barshasyna aıan. Ótken jyldyń óndirgeni men aldaǵy jyldyń búdjetine deıin alaqanymyzda. Qarapaıym tilmen aıtqanda, birimizdiń qarjy-qarajatymyzdy da ekinshimiz bilip otyramyz.

Sońǵy jyldyń ishinde bizdiń respýblıkamyzda japan túz esebinen jaıly qonys bolǵan jer qansha deseńshi!.. Aıtýǵa ǵana ońaı, ańyzdan kórkem, áserli osynaý alyp shyndyqqa kúllimiz kýámiz. Komýnızm saltanatyna baǵyshtalǵan bul ózgeristerdi Qazaqstandyqtar ǵana emes, bárimiz-aq saǵat saıyn sezinip otyrdyq. Aıta berseńiz, beıbit damýdyń bul prosesterin Karıb teńizi mańyndaǵy kúızelis kúnderi de bir mınýt toqtata alǵan joq.

Ózgeris demekshi, sol ózgeristerdiń zor bireýi — alǵashqy adam jaıly aıta ketsem deımin. Buryn «alǵashqy adam» degen ataýdyń ózi jabaıylyqty ańǵartýshy edi Baıtaq qazaq jerinen, barlyq adam atynan kosmosqa shyrqap shyqqan keshegi jigitter de táýlikter boıy planetadan bólek turmys shekkeni úshin alǵashqy adamdar ataldy. Biraq munyń maǵynasy baǵy zamannan beri qalyptasqan uǵymǵa qarama-qarsy, ıaǵnı bular adamzat armanynyń shynynan shyrqap asqan alǵashqy adamdar aı, juldyzǵa bizden góri bir taban jaqyn jandar. Ia, XX ǵasyrdyń alpys ekinshi jazy kosmostyń da adam men adamdy ózara sóılestirgen, oryssha sóılestirgen, oryssha áserli bir án shyrqatyp, dýetke sahnalyq etken shaǵy boldy. Sóıtken kosmos perzentterin de Qaraǵandy dalasy qabyl aldy. Joǵaryda aıtylǵan shyndyq hıkaıalary jaıly án-kúı, ásem bı molshylyǵy da barshamyzǵa ortaq aıan. Kremldegi sıezer saraıynan san-tarapqa maǵlum bolǵan, «Qazaqstan dastany» atalǵan keshegi bir kezekti konsertimiz esterińizde shyǵar.

Qasıetti Moskvaǵa, Lenınniń óz qasyna baryp óner kórsetý dástúri muny da úlken shejirege engizip aldy. Sol mártebeli sahnada saıraýshy bul shaqtyń bulbuly ózine deıingi muńdar zamanynyń muńlyǵyn «ol meniń apam edi deıtini bar-aý!.. Osynaý teteles eki urpaqtyń aralyǵyn qandaı alshaqtyqpen teńeseńiz de balamy tabylmaıtyn kórinedi (Kóterile bilgen kisige kosmos ta bir-aq saǵat...)

Osy maqalada qyryq jyl jasaǵan SSSR-diń bizdiń aýyldaǵy eń bergi jylynan ári qaraı áli shyǵa almaı otyrmyn. Jáne osynaý sońǵy jyldyń asa suńǵaq boıyna usynǵan qolym mańyp baryp, jete almaı jatqandaı sezinemin. Ol zańdy da shyǵar: ǵasyr ishinen ǵasyr bastalǵan jyl ǵoı bul. Uly Oktábrden bergi qus jolyndaı saırap jatqan jarqyn jolymyz, dańqty jyldarymyz byltyr ǵana dúnıege kelgen komýnızm Programmasyn Otan ana qursaǵynda jetildirdi. Biz ol jyldarda uly sımfonıanyń prologyn jyrlappyz. Endi halyqtyń materıaldyq jáne rýhanı azyǵyn odan beter mol óndirýdiń der shaǵynda otyrmyz. Elimizdiń endigi tutyný qabileti kóp-kóp óskendigin Syrdarıanyń ózi de sezine bastaǵandaı. Ol da bekerge lepirmeı, baryn baısaldy jumsaýǵa bet alypty... Mundaı qubylysty sezine qalǵan saıyn «dúleı tabıǵat dúıim jurt talabynyń quly» dep, myń mártebe aıtqanyńa jalyqpaısyń. Alyp kemege alys sapar laıyq dep orys halqy dál-aq aıtqan.

— Sovettik Sosıalıstik respýblıkalar Odaǵyn dereý quraıyq. Ol bizge qajet-aq

Bul sıtata emes, jan saraıynda jaıly saqtalǵan Lenın sózi.

SSSR. Bul ataýdy birinshi aıtqan adam Lenın.Óıtkeni avtory da Lenın.

Eldik, teńdik, baýyrlastyq, qulsyz, qojasyz qudiretti eńbek, baqyt yryzdyǵyn tepe-teń bólip tutyný, tutas tulǵa bolyp, bar tamyrǵa bir júrekteı ortaq ortalyq jasaý — jańaǵy uly ataýdyń ishinde bári-bári túgel bar-aý osynyń!

Apat, qasiret degenińiz mańynan júrmes alyp tulǵa, menmendigi jáne joq memleket — aq tileýli jan bitkenniń arqa súıeýi, ustazy da bolǵan uly derjava! Seniń adresińe de bireýler birdeńe demek bolady-aý... Buǵan deıin de bizdiń kerýen talaı-talaı údere kóship, buralqy ıtterdiń qansha biri úrip-úrip qala bergen. Sony umytqysy kelgenderge sóz de shyǵyn.

Aǵanyń astamshylyǵyn da kórmeı, teteles emes-aý, teń ósken bizder ózgeden artyǵyraq bilemiz bul memlekettiń qadirin.

Qazaqta burynǵy «qandy-kóılek» dostar «ólmeı ajyraspaıyq!» deıdi eken. Jaqsy-aq aıtylsa da, osy naqyl bul kúnderde eskirdi. Bizdiń ólsek te ajyraspaǵan ónegemiz bar: qara jerdiń qoınynda qurbanymyz da qushaqtasyp birge jatyr.

Bizderdi «komýnızmniń quldary» deýshilerge jaýap daıar. Biz olarǵa «Dúnıede komýnızm ıdeıasyna janyn baǵyshtaǵan adamnan artyq, odan baqytty kim bar ózi — dep, tike, tikesine qaraımyz. Týǵan kúninen bastap adamnyń jan-tánin iritip-shiritip bastaıtyn býrjýazıanyń saldaqy tártibi sadaǵam ketsin, demes pe edińiz. Jemsaýym tolyq kúıde dúnıe saldym, armansyzbyn deıtin bankırdiń ózi qarǵys arqalap óledi eken. Al naǵyz adam qarǵalý, laǵynat arqalap ketý úshin týmasa kerek edi

Qolymyzben qaıtadan jaratyp jatqan jerimiz — gúl báısheshek desek, biz sonyń shyrynyn muqıat jınaýǵa jaralǵan bal arasy bolamyz. Uly ıdeıalymyz — qunarly jerge sepken dán desek, biz soǵan nár berer jerdiń móldir bulaq, kóktegi ylǵal bý bolamyz. Sóz basynda aıtylǵan osynaý ylǵal bý men bal arasy sıaqty, bizder úshin de eshqandaı shekara bolǵan emes. Otan jerinde omarta bireý-aq biz úshin, dán-yryzdyǵy, dám-sybaǵa bireý-aq

Beıbitshilik, eńbek, bostandyq, teńdik, baýyrlastyq pen baqyt — mine, bular qudaı sybaǵasy da emes, qul sybaǵasy da emes, sovet halyqtarynyń saǵat saıyn alyp otyrǵan úlesi, sosıalısik: sıstemanyń yryzdyǵy. Aq peıildi adam bitkenniń bári alaqan jaıyp, osy yryzdyqty kókten kútkenin qoıdy. Kúrsinbeı buǵaý buzyp, kúresker jolyna túsken qansha bir qara, sary násilder SSSR marshrýtyna mańdaı túzedi.

Bul zamanda SSSR men Kún — egiz. Eger qazirgi qasıetti de, qaterli tusta egizdiń biri joq bolsa, ekinshisi bul planetada sózsiz sóner edi.

1964 jyl.

---