InfoHub Logo

Almatydan erteńgi saǵat onda shyqqan jolaýshy tasıtyn qarashy GAZ-51 mashına Narynqolǵa bet alyp zýlap keledi. "Kórtoǵaıǵa kire asfált bitip, tas jol bastaldy. Júginiń jeńildiginen be, mashına shorshaqtaı beredi. Mashınada bar bolǵany tórt-aq adambyz. Ekiqabat jap-jas orys áıeli, eki stýdent, redaksıanyń shuǵyl tapsyrmasymen kele jatqan men.

Qys. Kegenge kelsek, alaı-dúleı boran eken. Asqanaǵa biraz aıaldap, saǵat tórttiń shamasynda júrmekshi boldyq.

— Balonyńnyń bederi bitipti, onyń ústine ebiń de joq eken. Baıqa, taksıshi! Marýsá búgin ashýly, óshin alyp júrmesin. Aıaǵy aýyr áıel bar eken. Birimizdi birimiz súırelep biz ázerge astyq — degen shopyrlardyń eskertpesine bizdiń shopyrymyz qulaq aspady.

— Marýskamen burynnan tanyspyn, birdeme ǵyp kelise jatarmyz, — dep, ol jolǵa shyqty.

Qar aralas boran uıtqyp tur. Mine, "Marýsányń taýy" dep atalatyn jumbaq asýǵa da jaqyndadyq. Boran jolǵa qar úrlep tastapty. Mashına yshqyna tartyp, yńyrsyp keledi. Shopyr bir jyldamdyqtan bir jyldamdyqqa aýystyryp tynym tappaıdy.

Asýdyń ortan beline kelgende, mashına qaqaldy da qaldy. Bizder jerge túsip, dalbasalap, ıterip kómektesken bolyp edik, onymyzdan nátıje shyǵar bolmady. Kún keshkirip barady, boran áli tolastar emes. Ári jaq beri jaqta qylt etken qara kórinbeıdi. Mysy quryǵan shopyr amalsyzdan keri qaıtpaqshy bolyp mashınany shegindirip edi, bir de bederi qalmaǵan jalańash balon syrǵanap bardy da, jol shetindegi ombyǵa túsip, shońqıyp otyrdy da qaldy. Oǵan da shúkir, áıtpegende mashına aýdarylyp, saıǵa túsip, byt-shyty shyǵatyn edi.

Másele qıynǵa aınaldy. Osy boranda Kegenge qaraı keri jaıaý barýǵa múmkin emes. Aıaǵy aýyr áıeldi qaıttik?! Yza kernegen shopyr: "Tfý! Vot tebe... Marýska!" — dep, mashınany shyr aınalyp júr. İster aılasy joq

Ymyrt jabylaıyn dedi. Ne isteý kerek? Kenet ulyǵan borannyń arasynan qoı qaıtarǵan shopan úni sańq ete tústi. Qaıdan shyqqanyn ańǵarmaı da qaldyq. Álden ýaqyttan keıin biz turǵan joldyń oń jaqtaǵy qyrqasy ústine qaraıyp bir salt atty shyqty. Eki stýdent — úsheýmiz qosyla aıǵaıǵa bastyq. Qas-qabaǵyn qar japqan shopan qasymyzǵa keldi.

Jaǵdaıymyzdyń jaısyzdyǵyna kózi jetken ol anaý turǵan qyrqanyń astynda qystaýy bar ekendigin, qoıdyń shubyryndysyna túsip týra júrsek, úıge aparatyndyǵyn aıtyp, kidirmeı qaıtyp ketti. Maly ıesiz kórinedi.

Biraz kúttik te, shopyrdan basqamyz shopan úıine tarttyq. Bar kıimdi shopyrǵa qaldyrdyq. Ol mashınany ıesiz tastaǵysy kelmedi.

Qystaýda úp etken jel joq. Qı ıisi ańqyp tur. Bir-eki ıt abalap bizge qarsy júrip edi, shopan jekirip tastady. Itter kinásin moıyndaǵandaı, quıryqtaryn bulǵap, tym-tyrys bola qalysty.

Qoıyn jańa qoralap bolǵan shopan bizdi úıge ertip kirdi. Shopan úıi jyp-jyly. Temir peshtiń ústindegi mys sháýgim syzyltyp án sap tur. Buryshta, oshaqtaǵy qara qazanda, as qaınap jatyr. Kımesheginiń quıryǵy arqasyn túgel japqan etjendi shesheı tór aldyndaǵy júkten tekemet alyp edenge tósedi de, tórletińizder degendeı ısharat bildirip, ózi sál eńkeıip, keıin shegindi. Belaǵashta aspaly sham ilýli.

— Bıylǵy qystyń nyshany jaman, — dep, shopan ishigin sheship bosaǵaǵa ildi de, basyndaǵy túlki tymaǵyn alyp, esikti ashyp turyp, kire beristegi bólmege silkip-silkip jiberdi. Sharýasyn jaıǵap, peshtiń túbine kelip otyryp, qyzdyryna bastady. Sol qolynyń saýsaqtary joq dop-domalaq. Domalaq judyryǵyn saý qolymen syǵymdap jylytyp otyr. Qabaǵy túksıgen, oraq muryn, seldir saqal, eńgezerdeı adam eken. Boıy jylyp, bir esinep aldy da:

— Jol bolsyn, azamattar? Qaı jaqqa bet alyp barasyńdar? — dedi.

Biz jónimizdi aıttyq.

— Bir táýlikten asyp barady, kún ashylar emes. Ásirese búgin tym qaǵynyp ketti. Mana, túske jýyq on mashına birin biri súırep, qar kúrep ázer degende asyp edi, senderdiń nege senip osy boranda asýǵa kelgenderińe tańdanyp otyrmyn. Qashan jol tazalaıtyn traktor kelgenshe turǵandaryń turǵan. Shopyrlaryń qaısysyń?

— Ol mashınasyn ıesiz tastaǵysy kelmedi, — dedim men.

— Báli, mashınasyn qasqyr jeı me onyń?! Olaryń úsip óleıin degen eken. Endi jol ashylǵansha eshqandaı qatynas joq. Odanda bireýiń atqa minińder de ertip kelińder, bostan-bosqa ólip qalar.

Shopannyń aqylyn jón kórdik, stýdentterdiń bireýi atqa minip, shopyrǵa ketti.

Shaı keldi. Ózi de ázer turǵan bolý kerek, kidirmeı shopyr da kep qaldy. Ol esikten kire: "Vot, Marýska nepýtevaıa, ızmenıla, otomstıla mená", — dep, belgisiz Marýsány jazǵyra keldi. Ylǵı oryssha sóılegisi kep turatyn qýqyl stýdent bárimizden buryp:

— Za chto ona tebá?.. — dep shopyrǵa qarady.

— Za to, chto kogda-to moı drýzá ee, na etom perevale... — dep, orys áıeline bir qarady da, alaqanymen aýzyn basa qoıdy. Ol Marýsá taýy týraly burynnan aıtylyp kele jatqan bádik qaýesetti qaıtalamaq bolǵanyn bárimiz de túsindik. Onyń uzyn yrǵasy bylaı edi.

Sovet úkimetiniń alǵashqy jyldary bolsa kerek, qys aılarynyń birinde jańadan uıymdasyp jatqan kolhozdarǵa bes-alty mashına aýylsharýashylyq saımandaryn ákele jatyp, osy asýda bir kún aıaldap qalypty-mys. Shopyrlarda azyq-túlik, araq kól-kósir bolǵan kórinedi, iship-jep, qashan jurt kep jol tazartqansha jata beredi. Aralarynda Marýsá atty orys kelinshegi bolypty-mys. Masaıyp alǵan shopyrlar Marýsáǵa bilgenin istep, aqyry úsip óldi degen syltaýmen asýǵa jerlepti-mys. Sodan beri, ásirese qysta, asýda borandy kún bola qalsa, shopyrlar: "Marýska ashýlanyp qalypty, óshin alyp jatyr", — deıtin kórinedi. Sodan bastap osy taý Marýsányń taýy dep atalyp ketipti-mys. Taǵy sol sıaqty árkim ár saqqa júgirtip, ár túrli jańǵyrtyp aıtqanyn men buryn da talaı estigen edim.

Bizdiń shopyr da sony qaıtalaǵysy kelip edi, aramyzdaǵy orys áıelinen ımendi bilem, auzyn jaba qoıdy. Bul qaýeset shopanǵa da belgili bolýy kerek, biraq ol tıtteı de ezý tartqan joq. Kerisinshe, ózara jymyńdasqan stýdentter men shopyrǵa qarap: "Já, balalar, orypsyz yrjaqtamańdar! Sýyqtan keldińder, onan da sháı alyńdar, — dep, renjigen keıip bildirdi. Shopyrǵa qarap: — Ne znaesh, zrá ne boltaı!" — dep zekip tastady. Onyń orys tilinen habary mol ekenin túıip qaldyq Shopyr shopandy sóıletkisi keldi me: "Aty chto, znaesh chto lı?" — dep edi, shopan: "Ia ne tolko znaıý, a byl svıdetelem", — dep qalsyn, orys tilin barynsha óz aksentimen sóılep.

Eleń ete tústik. Shopan saýsaqsyz dop-domalaq sol qolynyń judyryǵymen mańdaıyn bir sıpap:

— Bul taýdyń tarıhy dál senderdiń estigenderińdeı emes, balalar. Basqadan estigen qaýesetke orynsyz sene berý — daraqylyq — dedi shopan.

— Ty, starına, davaı po-rýsskıı rasskazyvaı, — degen shopyrdyń eskertpesine ol: "Eı, batyr, qoıa turshy", — dep, qolyn bir-aq siltep, uzynsonar áńgime bastady. Biraz tyńdap, shopyr jigit uıyqtap ketti.

Ákemniń ózimen birge týǵan janashyr jaqyny joq bolatyn. Terin syǵyp júrip tapqan azyn-aýlaq sharýasyn retimen ustap, eshkimge alasy-beresisiz óz kúnin ózi kórgen adam edi. Bir jyly qysta elge jut kelip, qolda bar ýaq jandy soıyp aldyq ta, al bir bıe, bir sıyrymyz, qanshama tyrtysqanymyzben, kóktem shyǵa kóteremge shaldyǵyp, aqyry ólip tyndy. Atalas degen aýqatty aǵaıyndarymyz, qoldan sharýa ketken soń, syrt aınalyp sala berdi. Aǵaıyndardan kóńili qalǵan ákem sheshem ekeýmizdi ertip, qonys aýdaryp, Qaqpaqtaǵy kazak orystarǵa baryp jalshylyqqa ornalasty.

Shahov Tımofeı bizge jaman qaramady. İsher asqa taryqtyrǵan joq. Sovet ókimeti ornaǵansha, kop jyl boıy sonda turdyq. Sonda júrip baldyr-buldyr orys tilin de úırendim. Jańa ókimet ornaǵannan keıin qojaıynymyz bir túnde zym-zıa ǵaıyp boldy. Qaıda, qalaı ketkenin bilmeımin. Áıteýir, esimde qalǵany, qambasyn órtep, qoradaǵy nán ógizderin óltirip jolǵa túsipti.

Kimniń el, kimniń jaý ekenin bilmeıtin alasapyran ýaqyt. Bizdiń aýyl shekaramen shektes boldy da, arly-berli sapyrylysyp ótip jatqan júrginshilerdi jıi kóretinbiz. Bálendi pándi tonap, túgendi óltirip, bálen aýyldy shaýyp ketipti degenderdi jıi estıtinbiz. Ártúrli elementter bolyp jatqan qarbalas kez.

Bir kúni ákem: "Esiń barda eliń tap demekshi, qatyn, bolmaıdy. Qalaı-qalaı emes, ólsek te el shetine baryp óleıik. Qan quıyp, qara jamylyp ketpegen edik qoı, áıda, tarttyq aýylǵa", — dedi.

Elge keldik. Munda da bas-aıaǵy joq bir dúrbeleń. Bireýler qashyp ketip, bireýler bosyp kelip jatyr eken. Áıtse de jańa ókimet saı-saıdy, túbek-túbekti qýalap qanys etip, bytyrap ketken qazaqtyń bir jerge basyn qurap-aq qalǵan eken. Tipti jıyrma-otyz tútini bar aýyldarǵa "Yntymaq", "Birlik", "Tegistik" dep at qaıyp ta úlgiripti. Biz de "Yntymaq" dep atalatyn atalas aǵaıyndarymyz turǵan aýylǵa baryp qarasha úıimizdi tiktik. Aýylda kúńde bir jańalyq. Kúnde jınalys. Kúnde bir ókil.

Bir kúni meni kelip jatqan kóp ókildiń bireýi shaqyryp alyp: "Sen batyraqtyń balasy ekensiń, osy aýyldaǵy komsomoldardyń biri bolasyń, — dedi de, eskiliktiń qaldyqtarymen qazaqshylyqty tastamaı, artelge kirmeı júrgendermen qalaı kúresetinidimdi túsińdirdi. — Biletindi keıin alasyń kedeı taptyń jastaryn komsomolǵa tart", — dedi.

Tún edi. Áke-shesheme eshnárse aıtqanym joq úıge kelip qısaıa kettim.

Ne isterimdi, neden bastarymdy bilmeı, tań atqansha dóńbekship, tań aldynda qatty uıyqtap ketken ekem:

— Qutty bolsyn. Balań ókimet bolypty dep esittik, — dep dabyrlasyp jatqan aýyl úıdiń áıelderiniń daýysynan oıanyp kettim. Degenmen búrkene túsip, jata berdim. Álden ýaqyttan keıin dalada sharýasyn rettep, kúrk-kúrk jótelip júrgen ákem kirip: "Táıt, ári! Ókimeti nesi?! Peri soqqan ba?!" — dedi. Kórshimiz Toqbergen kárıanyń pysyq kempiri birdeme dep túsindirmek bolyp edi: "Sapyldama, eı, sen qatyp! Ókimet seniń oıynshyǵyń ba!.. Súrinip júrip ókimetti qaıtedi eken, — dedi de, — tur, eı, ókimet!" — dep, quıryǵyma aıaǵynyń ushymen nuqyp qaldy.

Qıpalaqtap otyryp kıindim de, syrtqa shyqtym.

Ókilge bergen ýádem boıynsha, qyzyl otaý jaqqa aıańdadym. Barsam, aýyldyń bar belsendileri sonda otyr eken. Ókil olarǵa meniń laýazymymdy tanystyryp jatyr. Shóp shabýǵa kóliktiń tapshylyǵy sóz boldy da, belsendiler artelge kirmeı otyrǵan jekemenshikterden kólik alýǵa bólindi. Meniń úlesime de bir-eki úı tıdi.

Saqanyń úıine jaqyndaǵanymda, esiktiń aldynda kúıbeńdep bir nárse istep júrgen Qalyp shesheıdi kórdim de, qaqpanyń syrtynda toqtaı qaldym. Meni baıqap qalǵan Qalyp shesheı maǵan ojyraıa bir qarap, etegin sol qolymen qymtaı ustap, esigine umtyldy.

— Sheshe, Moldekeń úıde me? (Saqany aýyldyń bári Moldeke deıtin).

— Neǵylaıyn dep ediń? Úıde.

— Arteldiń shóbin shabýǵa kólik jetpeı jatyr.

— Jetpese, neǵyl deısiń, Moldekeńdi arbaǵa jegeıin dep pe ediń? Ári júr, ári! Teksiz neme! Ártilińmen ádirá qalǵyr.

Taǵy birdeńelerdi aıtyp, dolylanyp úıine qaraı umtyldy.

— Sheshe, meni ókil jiberdi. Báribir kólikterińizdi alamyz, — deýim muń eken, Qalyp shesheı etegindegi shópshegin shashyp jiberip, men turǵan qashaǵa qaraı dalbańdap týra umtyldy.

— Má! Má, aldyń mynaýymdy! — dep, saýsaǵynyń arasynan qos barmaǵyn birdeı shyǵaryp, tumsyǵyma taqap jatyr. Kempir qoıar bolmaǵannan keıin, yza kernep, kókireginen sál ıterip jiberdim. Sol-aq eken Qalyp shesheı júresinen otyra ketti de, judyryǵymen jerdi túıip:

— Oıbaı, Moldeke, oıbaı! Oıbaı, balaqtaǵy bıtti baskqa sekirtip... — dep, topyraqty ýystap shashyp jatyr. Qolynda julyǵyn jamap otyrǵan másisi, belinde kisesi, basynda ter sińgen jeńil taqıasy, butynda tizesi alǵa umtylǵan maıly teri shalbary bar, jotasy sál eńkishteý, aıyr saqal Saqa qarıa aýlaǵa shyǵyp:

— Áı, ant urǵan! Kimdi joqtap otyrsyń? — dep kempirine jekirip tastady.

— Oıbaı, Moldeke-aı, balaqtaǵy bıt... — deı bergende, Moldekeń Qalyp shesheıdiń ıyǵynan julqa tartyp turǵyzyp, jelkesinen bir túıip jiberdi. Doly shesheı jym bolyp, estiler-estilmes birdeńelerdi mińgirlep, shashylǵan shópshegin etegine qaıta terýge kiristi.

Moldekeńmen ákem qurdas adamdar edi. Biraq dáýleti tasyp, shalqyp turǵan Moldekeń meniń ákemdeı qurdasy baryna namystanatyn sıaqty bolyp kórinetin maǵan. El syılaǵan Moldekeńdi meniń ákem de "Moldeke, Moldeke" deýden árige bara almaıtyn. Al Moldekeń bolsa, jıyn toılarda: "Eı, sasyq! Óı, meshel!" — dep qaljyńdaǵansyp, asa taıaǵymen ákemniń búıirinen túrtip, qyrǵyz órme qamshysymen tartyp ketetin. Jınalǵan jaǵympaz jurt: "Jaryqtyqtardyń ázili de jaqsy", — dep máz bolysatyn. Tabaq tartylǵanda Moldekeń ákemniń qoltyǵyna kirgen maǵan: "Má, quldyń balasy", — dep qulaq usynatyn. Men alýdan qorqyp buǵa túsetinmin. Jol-jónekeı kezdese qalsa. da: "Meshel. Ákeń qaıda eı, quldyń balasy?" — deıtin.

Zamannyń aýmaly-tókpeli kezinde Moldekeń týystaryn, mal-dúnıesin áldeqaıda attandyryp sap, ózi shaǵyn sharýasymen ǵana dúnıeniń túbin baǵyp otyrǵan shaǵy edi bul. Minekı, sol Moldekeńmen betpe-bet turmyn.

— Al, myrza, azamat bolǵanyńdy kórip turmyn. Shesheńdi uryp jyǵýǵa jarap qalǵan kórinesiń. Maqul, maqul..

Ómirinde ashylyp bir kúlmeıtin Moldekeńniń kekesindi bolsa da sál ezý tartqanyn ańǵaryp, júregim ornyna tústi. Moldekeń qaqpany ashyp, úıge ertip kirdi.

Álginde ǵana menimen janjaldasyp, ashyǵy áli basylmaı júrgen kempirine maǵan sýsyn ákelýdi tapsyrdy. Qalyp shesheı syrly aıaqpen birińdi qurt qatqan arpa kójeni aldyma salq etkizip qoıdy da, bosaǵadaǵy syrmaqty alyp bir-eki silkip, qaıta tósep, dalaǵa shyǵyp ketti.

Jáı-japsardy menen surap qanyqqan Moldekeń: "Al, buıymyńdy aıt endi", — dedi.

Kólik máselesin aıtqanym sol eken, manadan bergi jaıdary, momaqan Moldekeń sińirli saýsaqtarymen jaǵamnan mytyp ustady da, qynynan kezdigin sýyryp, keńirdegime taqap:

— Shalyp jibereıin be, ıttiń kúshigi! — dep alqymymdy ezip-ezip qaldy. Qarttyń qoly áli qaıratty eken.

— Atataı, men emes. Atyńnyń keregi joq. Meni ókil jiberip edi... — dep jalbaryndym. Qıt etsem, sur kezdik qıyp jiberetindeı kórindi.

— Ókilińmen qosyp eneńdi... Bar! Ekinshi bul mańǵa jýýshy bolma, ıttiń kúshigi! — dep esikten bir-aq atty. Álginde ishken kóje keńirdegime kep loqsyp-loqsyp jiberdim.

Ókilge baryp shaǵynýdy ar kórdim de, týra úıge tarttym. Bolǵan oqıǵany, Moldekeńnen kórgen jábir-jalamdy ákeme jasyrmaı aıttym.

— Óı, jasyq týǵan shirik! Seniń ókimet bolǵan neńdi aldy. Tur ári súmireımeı! – dep, meni ertip Moldekeńdikine bettedi.

Ákem bara-aq mamada baılaýly turǵan býrylǵa jarmasty. Qalyp shesheı úıge bir kirip, bir shyǵyp qarǵysyn jaýdyryp júr. Ákem ekeýmiz býryl bestini qaqpadan atyp shyqqanymyzda ǵana Moldekeń esik aldynda turyp:

— Qudaıdan jetsin, dońyz, saǵan! Ókimet bop emise tursań turdyń, turmasań, isim senimen bolsyn sonda! — dedi.

— Mal dep, mal túbińe jetip otyrǵanyn bilemisiń, sen zántalaq. Aq patshań kelip ajyratyp alǵansha, býryldy arbaǵa jege turamyz. Shydamasań, jarylyp ól! Shamań kelse, alyp kór qane, — dedi de, ákem tarta berdi. Nege ekenin, Moldekeń ákeme betteı almady. Býryldy aparyp artelge tapsyrdym.

Birneshe kúnnen keıin Moldekeńniń úı ishi bir túnde ǵaıyp boldy.

Býryl bestiniń ylańy ońaı bolmady. Ony sońyra estirsińder. Áńgime Marýsá týraly edi ǵoı, endi soǵan oralaıyn. Bul bir aıtsa taýsylmaıtyn, uzynsonar áńgime. Barynsha toq eterin aıtýǵa tyrysarmyn.

— Al, komsomol myna shúıke baspen sóıleseıikshi, — dedi birde arteldiń bastyǵy Bızekeń jergilikti sheber dombaılap jasap salǵan uzyn sákiniń ústinde otyrǵan, qolynda temir qobdıshasy bar, betin kún qaqtap kúreńitken qara kózdi qyzdy ıegimen nusqap, — doqtyr kórinedi, sheshekti emdeıtin, (sol jyly aýylǵa sheshek kelip, balalardy baýdaı qyrqyp jatqan).

Manadan jymıyp únsiz otyrǵan qyz:

— Aǵaı, men shúıkebas emespin. Meniń atym Marýsá, — dep qalsyn. Ústel basynda aıylyn jımaı otyrǵan Bızekeń dereý eńsesin kóterip alyp:

— Óı, aınalaıyn, men seni...

— Iá, men oryspyn. Orys kórmep pe edińiz? Nege shúıkebas deısiz?

Bızekeń ábden sasty, áıtse de:

— Qoı, balam, renjime... keshir... Manadan beri nege osylaı demeısiń? Men sıaqty túleıge áý bastan-aq qazaqshalaı bermeısiń be? Al endi jaǵdaıyńdy baıanda, qaraǵym, — dedi.

Marýsá Esiktidegi atam zamannan beri turatyn sharýanyń qyzy eken. Almatydaǵy bir jyldyq dárigerlik kýrsty bitirip, gýbernıalyq komsomol komıtetiniń tapsyrmasymen birer jylǵa osynda kelipti.

Marýsáǵa em-domyn jasaý ońaıǵa túspedi. Aýyldyq sovettiń predsedateli, arteldiń bastyǵy, taǵy sondaı aýyl belsendileri kómekke kelip qana bul sharýa jónge keltirildi. Sábılerdi qalaıda ajal auzynan alyp qalýǵa Marýsá baryp salyp baqty.

Kúnder ótip jatty. Álde basymyzǵa aýyr kún túskende orys arasyna baryp jan saqtaǵanymyzdan ba, álde Marýsányń qazaq tilin ana tilindeı biletindigi sebep boldy ma, ol bizdiń úıdi jatsynbady. Jıi-jıi kelip týrdy. Biraz ýaqyt bizdiń úıde turdy da. Biraq úıimizdegi búldirshindeı jyp-jınaqy, tap-taza qyz aldynda meniń jaǵdaıym múshkil boldy. Meniń ebedeısiz júris-turysyma, qımyl-qylyǵyma ol ylǵı qarap turatyndaı bolyp kórinetin maǵan. Onyń aldynda ózimdi qorsynatyn edim. Ac ishkende de buryshymdaı apyryp-japyratyn qomaǵaılyǵymdy tyıýǵa týra keldi. Qysqasy, qyz aldynda ózim qyz bolyp mazam ketti. Ásirese kıimimnen qorlanatyndyǵymdy suramańyz. Butymda saýys-saýys syrmaly shalbar, jalańash etimde qara sátennen sheshem tikken, terden jyltyrap ketken jeıde. Bári de eshnárse emes-aý, jylqynyń pushpaq terisinen ákem jasap bergen shoqaıdyń qorlyǵynyń ótkeni-aı. Kıiz baıpaqtyń syrtynan kıgen shoqaı yssy kúnde aıaǵymdy terletip, birtúrli kúlimsi ıis shyǵarýshy edi. Kóbinese jatar aldynda, qashan Marýsá jaıǵasyp alǵansha, úıge bir kirip, bir shyǵyp, ol uıqyǵa ketti-aý degen kezde qumandaǵy sýdy syrtqa aparyp, aıaǵymdy sháıip jalańaıaq úıge enip, qymsyna qısaıa ketemin.

Ózgeniń qatarynda ózińniń jadaý halińdi jasyratyn birde-bir súıenishtiń joqtyǵy namysyńa qadalǵan tikenek eken. Adam ózinin; muqtajdyǵyn ózinen ilgeri turǵan ózgeniń aldynda ǵana sezine me deımin. Bardy qanaǵat tutyp, joqqa jol izdemeıtin bizdiń otbasy endi ǵana, jaqsynyń jarshysyndaı bolǵan so bir qyz aldynda óz turmysynyń kúıkiligine kózi jetkendeı. Ol bar jerde ánsheıindegi ashýshań ákem de aýzyn baǵyp, jýası qalady. Ac iship otyrǵanda anam baıǵus ta Marýsáǵa bir, maǵan bir urlana qarap, jıi úhilep, ózeginen jalyn atady. Sirá, áp-ádemi, tap-taza kıingen qyzdyń qataryndaǵy meniń músápir usqynymdy kórip, ishteı tynady ǵoı deımin. Al Marýsá bolsa, ol qý qyz, bizdiń osynaý jaǵdaıymyzdy sezip, qalaıda bizdi yńǵaısyzdandyrmaıyn degendeı, ózin barynsha qarapaıym, barynsha kishipeıil ustaýǵa tyrysady. Asty ózi túsirip, tipti júre kele sheshemniń kımeshek kóılegin jýyp, maıly ishekshe aınaldyrady. Al men óz kóńilimde ol qyzǵa degen bir qupıa súısinis qurmet baryp eshkimge sezdirgim kelmeıtin. Shirkin, Marýsá tabıǵaty bólek jan edi!

Qys tústi. Ózderiń de kórip otyrsyńdar, bul mańnyń qaısy qys emes, naǵyz jeti aǵaıyndy jut. Bir kúni aýyldyq sovettiń predsedateli kelip:

— Komsomol myna Marýsá dári-dármek bitip qaldy deıdi. Saryjazǵa aparyp, kamendatýradan dári-dármek alyp qaıtsyn. Shanańdy jek te, baryp qaıtyńdar, – dedi.

Aýyldaǵy qondylaý at Býrylǵa shana jektik te, Kegen basyp, Saryjazǵa attandyq. Osy Jylyqolattan myna turǵan Saryjazǵa tike tartýdyń yńǵaıy kelmedi. Sýyqtan shanaǵynan shyqqan qarasýda seń júrip, ótkel bermeıtin boldy. Kegenniń kópiri arqyly barýǵa týra keldi.

It arqasy qıandy basyp, qıyr aınalyp, Saryjazǵa el orynǵa otyra keldik. Jolda at shaldyryp, aıandap degendeı. Ertesinde mynadaı bir qyzyq boldy. Qashanda qaz-qatar baılaýda turǵan, jonynan shybyn domalap túskendeı soldattardyń atyna qarap qyzyqtap tur edim:

— Saǵı, Caǵı! — degen Marýsányń daýsyn estidim. Ol jeńil júgirip keldi de, bir keńsege ertip bardy.

Keńse ishindegi orta jastaǵy jip-jińishke áskerı adam aıaq-basyma bir qarap, bireýdi shaqyrtyp aldy. Onyń qolynda bir ýys kilti bar, meni ertip aldy da, terezesiz úıdiń esigin ashyp, kir degendeı ısharat bildirdi. Júreksinip, tiksinip qaldym.

— Qoryqpa, jigit, kir, kir, — dedi, kirdim. Ol da kirdi. Teńimen jatqan kıimderdiń arasynan birinen sholaq aq ton, birinen qabýly shalbar, birinen syrt jeıde, qoıshy, áıteýir, nesin aıtasyń, eń aıaǵy ish kıimge deıin alyp, — endi kıin! — demesi bar ma.

Atam kórsetpegen mundaı jaqsylyqqa tańdanǵanymmen, aqyry kıinip úlgirdim. Aıaǵymnan basyma deıin sý jańa. Álgi adam meniń shoqpyttarymdy aıaǵymen ysyrdy da, ońasha buryshqa úıip qoıdy. Kókten túskendeı aıaǵymdy ázer basyp, komandırdiń keńsesine qaıta oraldym. Marýsá ornynan atyp turyp: "Oh, ty, okazyvaetsá kakoı Saǵıjan!" — dep balasha máz bop, beldigimdi túzep, tumaǵymdy durystap, o jaǵyma bir, bu jaǵyma bir shyǵyp sekirip júr. Komandır temekisin burqyratyp basyn shaıqap, kúlimsirep otyr. "Ana kisige rahmet aıt", – dep, Marýsá qulaǵyma sybyr etti. "Rahmet, spasıba", – deýge tilim ázer keldi qýanǵanymnan.

Marýsá qolyndaǵy dári-dármegi taýsylǵanda anda-sanda aýdanǵa baryp qaıtyp turatyn. Sondaı bir saparynda aýyldaǵy Sapar komsomol ekeýin osy asýda bandylar ustap alyp óltirip ketti. Ekeýiniń denesin Qyrǵyzsaıdan kele jatqan jolaýshylar aýylǵa ákep tapsyrypty.

Al osy taý — marqum Marýsáǵa qazaq tabıǵatynyń tartqan máńgi syıy. El-jurttyń qoıǵan eskertkishi. Bul taý — Marýsányń taýy. Jaqsy ómirdiń alǵashqy qarlyǵashynyń máńgilik mekeni. Qasıetti esimdi qadirleı bilý kerek. Ony bylapyt sózben bylǵamasa bolar.

Bul oqıǵadan soń, birneshe jyldan keıin, kolhozdyń bir qora qoıyn aldym da, osy taýdan qystaý saldyrdym. Sol qystaý–osy. Tuńǵyshym osy kolhozda mal dárigeri, nemerem bar.

— Jazýshy balam, eski kózderdiń qatary sırep barady...

Bul áńgimeni bir senderge emes, osy ómirimniń ishinde myń adamǵa aıtqan shyǵarmyn deıim, amal ne, bu jurt baıaǵy bir bádik qaýesetti áli qaıtalaı beretin kórinedi. Jazǵyń kelse, osyny jaz. Halyq bilsin. Áldekimderdiń taratqan beıpil aýyz qaýesetine senbesin. Marýsá taýynyń tarıhy osy, – dep, qart ornynan turdy. Bárimiz syrtqa shyqtyq.

Aspan ashyq Boran tynypty. Tún shyńyltyr eken, aıaz lebi kúıdirip tur. Qoıshynyń mań tóbetteri appaq qyraýǵa oranyp, tumsyqtaryn tósine tyqqan qalpynda myńq eter emes.

Saǵı qart yqtasynda baılaýly turǵan atyna qora ústinde birdeńelerdi aıtyp, shóp tastap júr.

— Kárıa, álgi bandalardyń jaǵdaıy ne boldy? — dep suradym attyń qasyna baryp, tóbedegi Saǵıǵa qarap.

— E, olar tıisti jazasyn alǵan. Shekarashylar qashqyndardy ustap ákelip, halyq olarǵa qatal úkimin shyǵarǵan, — deı saldy.

Ertesinde traktor tús aýa keldi. Oǵan deıin bizdi Saǵı kárıa asýdyń soltústik bıik jotasyndaǵy jalǵyz qabirge ertip apardy. Qabirdi qorshaǵan temir sharbaqtan bólek dáneńe kóre almadyq. Sharbaqty aq qarǵa shanshı salǵan sıaqty, sirá, qabir áldeqashan jer bolyp ketse kerek.

— Týǵan, ólgen jylyn jazdyryp bir qulpytas ornatýymyz ǵoı, — dep edim, kárıa qabirden kóz almaı:

— Ie, sol tasyńdy qoıshy, balam. Jurt ne dese o desin, áıteýir, osy taý Marýsányń taýy dep máńgi atalatynyna men senemin. Budan artyq eskertkishtiń keregi ne? — dedi.

Traktor mashınamyzdy kezeńge shyǵardy, biz kárıamen qosh aıtysyp kete bardyq. Áýdem jer uzaǵannan keıin, mashına terezesinen artyma qarasam, kárıa qabir basynan áli ketpegen eken...

---