InfoHub Logo

Top – top. Qaz-qaz basqan eki aıaq – tas jolmen ilgeri júrip bara jatyp – qalt toqtady. Ádette shalqasynan ashyq úlken jarma qaqpa búgin tıeginen baılanyp jabyq tur. Ol kidirip, daǵdaryp qaldy. Top, ekinshi aıaǵyn kóterdi, top. Sosyn, qapylys topyldap qaıta júrip bara jatty. Báteńkeniń jerge tıgen dybysy qumyǵyp shyǵady. Top. Jópeldemede topataıdy qaǵyp, súrinip ketti, aldyna tizerleı qulady. Ádemi topy aqyryn syrǵyp, basynan sypyrylyp tústi.

Jerden sozalańdap turyp, eńseli dýalǵa túsinbeı kóz saldy. Qarsy aldy tegis boıama, ásem syrlanǵan bıik taqtaılar. Beldik temir bekitip tastaǵan – zildeı, tastaı berik darbaza. Tystan áredik jaıdarman topyrlap ótip bara jatqan top-top balalardyń erteńgi aýa raıyn topshylaǵan maıda, jarqyn daýystary estiledi. Kóne topografıany, qadim zamandy áńgime qylady. Ertedegi ýaqyt, ótken dáýirde – jahanda tynymsyz kún kúrkirep, naızaǵaı jarqyldaıdy. Daýyldap, borap jaýǵan burshaq tolastamaıdy, ǵalamdy jańǵyryqqan kúshti dabys kómip ketedi, tus-tustan álemdik tasqyn quıylyp, topan sý keń baıtaq jazyq óńir qyr dalaǵa ańdyzdap qaptap, dúnıejúzin sel basqan desedi. Jaıma-shýaq kúlki, shat únder birsin-birsin alystap, joıylyp barady. Ol irkilip, aınalasyna zer aýdaryp, abaılap tóńiregin sholdy.

Qymbat tastarmen kestelep shımaılaǵan topy Close-Up mólsherinde irilene kórindi. Red One júzin sıpaı jyljyp kıimine toqtady da, eski báteńkesine aýysty, sosyn shuǵyl taıqyp, sheginip ketti. Kadrda dala kelbeti ashyldy, móldirep jalpy keskin shyqty. Álsiz ún, kómeski sybdyr, kúńgirt dybys tegis jańǵyryp anyq jazylady.

Ol teris aınaldy. Úıdiń qalqasynda qasqyr quıryq qaraǵaılar manaýrap qalǵyp tur. Jibekteı samal tóńirekti maıda sharpyp, ıis maıy tanaýdy jaryp murynǵa keledi. Jel aýyp, yqtasyn ózgerse, qolqany atqan áldeqandaı osy bir ádemi hosh ıis aspanǵa ushady. Áýege shaýyp, baılaýly maldaı sheshiledi. Sympyldap kógaldy saıdan qanat qaqqan top-top kók ala úırek sekildi, qyshqyltym shaıyr burqyrap kóterilip, jan-jaǵyna molynan tógiledi. Ár injý-marjan tamshy úzilgen monshaqtaı shashylyp, shúıgip yrǵyn jutqan keýdeni toltyrady. Qapyryq shaharda qapalap, tynys izdep topyrlaǵan jurt saǵyz maıyn simirip, rahattanyp ıistiń dámin alady.

Kóshede ersili-qarsyly sapyrylysqan halyqtyń qaraǵaı aýasynan omyraýy keńip, saraıy ashylyp ketkendeı – aq kókiregindegi umytylmaǵan jazǵyturym sazy kóńilinde qaıta shyrqalady. Keshe, kóktemgi aspanda júzgen kúmis aıda – peıishtiń tórinde shalqyǵandaı aýnap – qazdaı qalqyp edi. Mıýaly baý-baqshadan jupar ańqyp, kele jatqan jazdyń lebi kómeıdi qapqan bolatyn. Bar adamdar, shynymen, baqytty edi. Qazir shilińgir ystyq, shildeniń orta-sońy, laq súmbile basy. El toqyrap qońyr kúzdi tosady. Mızam, aqyrap, – sosyn, alasapyran qaýys, qara sýyq boqyraýdy birtúrli samarqaý, únsiz, nemquraıdy kútedi.

Esik ashylyp, bosaǵadan ıt kórindi. Áýeli kúshik júgirip shyqty. Sońynan jetektegi, tanadaı, salqy tós, tarǵyl dúregeı attady. Tumsyǵyna shaqtap tumyldyryq, moınyna ásemdep qarǵy baý taǵyp qoıypty. Qaıysty tilip, taspalap kesip, órip te, túıip te jasaǵan, quraǵan, baılaǵan qalyń bylǵary ústinen jarqyratyp temir júrgizip, torlap úlken ıttiń tula boıyn tumshalap tastapty. Baýǵa shyǵyrshyqtalǵan jyltyr shynjyrdyń tizbektelgen árbir jeke túıini júrip kele jatqanda, kókten shashyrap túsken sáýleden jaltyldap, oqta-tekte oınap ketkende – qanjardyń júzindeı jarqyldaıdy. Kúshik eki qulaǵy salpıyp aldyna jetip keldi. Montany jáýdirep, beıkúná qarady. Áýpildep eki-úsh márte úrip qoıdy. Sodan keıin – jaýtańdap, shoqıyp otyrdy, shalt qozǵalyp, lepil qaqty. Tynyshtyqty buzyp sháýildep, taǵy áldeneshe dúrkin qaıtalap úrdi. Eligip, jelpinip, óz shýyna – ózi dúrlikti. Mań tóbetteı mańǵaz qydyryp, kerenaý mańǵan, taıynshadaı haıýanǵa dúrk ilese jóneldi.

Shetki, oqshaý kireberisten qolyna shólmek ustaǵan bir jas jigitti baıqady. Orta jolda toqtap, konágyn názik rúmkasyna syzdyqtatyp quıdy da, tartyp jiberdi. Qarsy aldyna qas qadap, joq izdep sál turdy.

Kúz bastalǵanda, Almatyda ózine-ózi qol jumsaıtyndar qaptaıtyn edi.

Byltyr Fýad avtomobılin kópirden qulatyp ómirden ketken-di, qysta úpti bólmesinde Qamarıa tuńshyǵyp óldi, Álisher tań aldynda búkil qoljazbalaryn órtep, Marfýǵa kelgenshe, óz úıinde eleń-alańda asylyp qaldy, úkideı Muqtar qulazyǵan Medeý shatqalynda dosyn baılap qoıyp, qorada ózin-ózi qapylys atyp tastady. Fýad – ótkeli kóp Saın kóshesimen kele jatyp – Shalápınge jetkende, kópirdiń arnasyn qatty jyldamdyqpen ózi soǵyp, jıektep qoıǵan qorshaýlaryn byt-shyt qıratyp, buzyp-jaryp tómenge kóligimen bir-aq qarǵypty, til tartpastan ketipti deıdi kórgender. Jazyqty ajaldan ıt batpaqtap, at súrinedi.

Ol bordúrge tize búkti. Báteńke topyldap qasyna jetti.

Men sharshadym. Ómir bir-aq baǵytpen bir-aq márte júretin avtobýs quralpy, talaı adam jol-jónekeı qaraýytqan aıaldamalardan túsip qaldy. Olar qaıda ketti, álde sol aıaldamalarda tur ma áli, bilmeımin, áıteýir ómirdiń endi sol aıaldamalarǵa qaıtyp soqpaıtynyn bilemin. Naq osy sát bárin saǵynamyn. Men ǵana. Basqa – basqany saǵynady. Sondyqtan, tiri bolýym kerek, erteń kim olardy saǵynady, tek men ǵana.

Pák júzine renjip qarady.

Nesine asyǵasyń, ekeýimiz de erteń aıaldamalardyń birinde qalamyz, múmkin, birge, álde – eki bólek, bir-birinen qashyq, baǵyt-baǵdarynan aıyrylǵan qos aıaldamada. Taǵdyrdyń salýy, ǵumyrdyń máni, tirshiliktiń muraty, amal neshik, qaza. Iá, Táńirdiń qudireti – buıryq jibermeıdi. Bilesiń be, qaraq, álemde, Pollı aıtýynsha, otyz alty sújet bar. Horhe Lýıs Borhes “Tórt mezgil” degen ataqty týyndysynda, nege ekeni belgisiz, otyz altyny azaıtyp, yqshamdap tórt sújetti ǵana aldymyzǵa kóldeneń tartady. Menińshe, alasapyran dúnıeni beıneleıtin jeli baıany, shyǵarma arqaýy ekeý-aq, ókinishke qaraı, sheksizdik tárizdi egiz bastaýdan turady: juptyń bireýi – jarlyq shashqan Qudaıdyń bar ekendigin keıipteıtin jasampaz hıkaıat túri, syńary – Qudaıdyń joq ekendiginen azap shegetin beınetqor kitaptyń mazmuny. Túr qashanda túrlenedi, mazmun eshqashan ózgermeıdi.

Únsizdik ornady.

Biz qalalardy aldaǵy ǵumyrymyz úshin turǵyzamyz, biraq olar zırattar qusap sońymyzdan qalyp jatady. Shaharda taza bolmys, tabıǵı kelbet joq, qoldan somdalǵan, tirshilik ataýlyǵa qarsy, óli qubylys, kent – rýhanı keńistikte mádenıetti sheńberlep aınalǵan jasandy serik. Qala, zady, qashanda túpnusqa emes. Úıler – alǵashqy shyn qystaýlardyń, tas úńgirlerdiń kómeski beınesi, shala kóshirmesi. Shaıyrlardyń jyrǵa qosqany beker, jalǵan madaq, arzan ataq, tastaq kóshe, teginde, essiz qumarlyq, toıymsyz ynsap, qanaǵatsyz ashkózdiktiń mekeni.

Eptep jel soqty. Maıda qońyr omyraýyn samaldady. Ol sózin jalǵastyrdy. Daýysy birtúrli jaryqshaqtanyp shyqty.

“Budyraıǵan eki shekeli, Muzdaı úlken kóbeli, Qary unymy sultandaıyn júristi, Adyrnasy shaıy jibek oqqa kiristi, Aıdasa qoıdyń kósemi, Sóılese qyzyl tildiń shesheni, Ustasa qashaǵannyń uzyn quryǵy, Qalaıylaǵan qasty ordanyń syryǵy, Bıler otty bı sońy, Bı ulynyń kenjesi, Býyrshynnyń buta shaınar azýy, Bıdaıyqtyń kól jaıqaǵan jalǵyzy, Bulut bolǵan aıdy ashqan, Munar bolǵan kúndi ashqan, Musylman men káýirdiń Arasyn ótip buzyp dindi ashqan Súıinishuly Qaztýǵan!!!”

Qaztýǵandy aıtqanda, sózi qatty estildi.

“Sere, sere, sere qar, Asty kileń, ústi muz, Kún-tún qatsa jibimes, Men kólikke qosymdy artqanmyn, Kómbideı arý jalarǵa Kúrekteı muzdy tońdyryp, Kirmembes aýyr qolǵa bas bolyp,” – dep bir toqtady ol.

Kenet aıqaı saldy:

“Kúńirenip kún túbine jortqanmyn!”

Ol zor daýystan dir etti.

“Dúnıeniń basy saıran, túbi oıran, Ozar soıdy bu dúnıe Azaýlynyń

Aımadet Er Dospambet aǵadan”, – dedi ol, – Aý, qaıdasyń, Rabıý-Sultan-Begim, Jaýhar-Hanym, Ǵaıyp-Jamal-Sultan-Begim, Toqtar-Begim, Aqqozy-Bıke, Jaǵan-Bıke, Hocha-Patshaıym, Jaǵym-Hanym. Kózime bir kórinshi, Anar, Janar, Gúlmıra, Sáýle, Bota, Aınur, Ásem. Shirkin, Marjan, Shynar, Elmıra bir kóriner kún bar ma.

İlgeri basty. Kózine súıir tumsyq yqsham torǵaı ilikti. Jupyny qus sharbaqshada qonyp otyr. Tez qozǵalyp, shalt qımyldaıdy. Ushyp, tómen tústi de, nannyń qıqymyn, kúnbaǵardyń dánin terip ketti. Qýnaq áreketi júzine kúlki úıirdi. Tosyn, jópeldemede qarashyǵy tarydaı, sýyq janary tiktele qadalǵanda, asyly, boıy muzdap sala berdi. İshinde qımyl-áreket júrip jatqan Red One obektıvi qaharmannyń shaǵyn beınesin Medium Long Shot mólsherinde túsirdi. Qoń torǵaıdyń qasynan arshyn tós kepter paıda boldy. Ýaqıǵany ańdyǵan kóz endigi kezek nazaryn jańa obrazǵa aýdardy. Aq qaýyrsyndy, tóbesinde sálde tárizdi kekil shashaq bar, úlken jemsaýly, quıryǵy uzyn, tegi, erteginiń quddy ásem kógershini, qaharmany sekildi. Camera keıin sheginip, kepter Full-Length Shot kóleminde pishindeldi. Tar aýlany jiti baqylaǵan áınek oqta-tekte kóldeneńdep shyrqaý bıikten jarqyraǵan altyn kúnge shaǵylysady.

Úıden moınyna torqa salǵan qara tory ádemi kelinshek shyqty. Toryqqan ajarynda tobylǵy tús qamyryq, solǵyn shyraı, jaqsy úmitten kúderin úzgen qapa bar. Ol báteńkesin súırete qozǵaldy. Súıretilip úsh-tórt qadam basqan soń, aıaqkıimin jeńil kóterip, topyldatyp shuǵyl júrdi. Kóp uzamaı, kóńilin tory ala muń jaýlaǵan qapadar sulýdyń aldynda turǵan. Áıel tize búgip júresinen otyrdy. Sosyn, ony eki qolynan ustap, aq quba júzine den qoıyp, synaqty, muqıat qarady, qorqynysh túnep, úreı qonǵan álpetin birshama uzaq qyzyqtady.

Qoryqpa, – dedi ol qamyryǵa sóılep, – talaısyz, baqsyz meniń de kóńil-kúıim joq.

Azdap qaýip oılady. Jatsynyp, keıin sheginip bara jatyp – ezýine kúlki úıirildi.

Durys.

Áıel ózine qaraı tartty. Ne derin bilmeı, tosylyp, birsypyra bógeldi.

Qaıta qushaqtap, meıirlene qushty. Endigi kezek saf kúlkisin únsiz tamashalady. Ol kenet ishqusa nazaryn, tostaǵandaı ádemi, jasqa toly kózin, tosyn júdep, sýy qaıtqan temirdeı jasyp, kúırep synǵan túrin kórdi. Daýysyn shyǵaryp, jylaǵysy keldi. Tosyrqap, keıin shegindi.

Sher saǵynyshtan qorǵaıtyn torǵaýyt tárizdi, ýaıym-qaıǵy tirshilikti tún meńdep, túnek basqandaı qaraıtyp, dúnıeni áldebir basqa, qarabarqyn túske boıap jiberedi, sonda únemi qamyǵyp, qaıǵy shegip júrip pende beıqam sherge úırenip, mashyqtanyp ketedi. Zady, beınet daǵdyǵa aınalady. Ádetke sińedi, kóńil dánigedi, jany qunyǵady.

Kezdeısoq, bóten kelinshek egilip, solqyldap jylady. Apaq-sapaq zaýal shaqta emes, beısaýat mezgil, qapersiz, qamsyz ýaqyt bordaı ezildi. Qabyrǵasy sógilip, ózegin órt shaldy, jigeri qum bolǵany – namysyn shoqtaı qarydy. Entigip, alqynyp baryp toqtady.

— Búgin Nıger zeńgirden qus sekildi quldap, jyraqta topshysy syndy.

Tunyq, moıyl kózderimen mańaıyn sholyp ótti de, kenet júzi qaıta tunjyrap betine tik qarady. Tanadaı jarqyrap, ushqyn shashqan janary ottaı eken. Kúlimsirep edi, kelinshek te ezý tartty. Qapyda, irgeden tereze ashylyp, ishten jas bozbala jigit kórindi.

Zerıza qaıda, — dep surady ol, — qunttap saqtaǵan zerıza qaıda?

— Dúr, gaýhar, merýert, aqyq, zúbarjat, jaqut, luhlý, tabas, lal.

Batıa she.

Qobdıshadaǵy ma?

Iá.

Bilmeımin.

Qosh bol, Nıger-Patshaıym.

Ferdaýsı, qosh, meni umytpa, qashanda jadynda tut.

Seni, Nıger-Sultan-Begim, máńgilik esimde saqtaımyn.

Jas bozbala jigit jylap turdy. Aǵash tereze qaıyra jabyldy. Áıel dýalǵa taqap, jarma qaqpadan taǵy bir esik tapty. Qosalqy esikti ashyp, tabaldyryqtan syrtqa attady. Ar jaqta turyp:

— Saǵan bolmaıdy, — dedi.

Kóńildengen áıelge qarap, taǵy jyly kúlimsiredi.

Úıden shyqpa, — dedi Nıger-Patshaıym, — alysqa uzap ne tabasyń, biz bilmeıtin jaqtarda da eshteńe joq.

Topsalary jaılap, baıaý qozǵalyp, esik temir jaqtaýlaryna shýsyz, aqyryn soǵyldy.

Biraq, qalada ǵana ómir bar, kóshege shyq, aqjoltaı batyr, — dedi áıel syrtta topylaıy damyl-damyl toqyldap uzap bara jatyp.

Ol bir-eki attap, sońyna burylyp qarady. Túrli kólemde, Detail, Close-Up, Medium Close-Up, Close Medium, Medium Long Shot, Full-Lenth Shot, Long Shot aıada mólsherlenip Focus birneshe márte ózgerdi.

Mol jaz dalaǵa syımaı tur. Dýaldan, qaraǵaılardan, órim tastardan mezgildiń ystyq taby ańǵarylady. İrgeden tasyǵan maýsym tóńiregin jaılap, qorshaýlardan tógilip, syrtqa aqtarylady. Jaz saýmalap esikten kirip, terezeden syǵalaıdy. Tulymshaǵy jelbirep, úı-úıden quntaqty bala sekildi júgirip shyǵady da, dańǵyldardy, býlvarlardy aralap, úkideı jelkildep kete barady. Kóshe-kóshedegi gúlzarlardan esedi, sharpyǵan qyzýy tramvaı relsterinen baıqalady. Yssy qaýdyraq shóp, qańsyǵan taqtaı qoralar, eńseli, bıik ǵımarattardan soǵady. Qum basyp, ańqa quryp, shól keptirip, tańdaı keýip, jalyn atyp qatalatady.

Dúr Almaty, sóıtip, bir kúni dúrligip — dúldúldeı dúrkirep — dúrkin-dúrkin saýdyrap nóserge shomylady. Ii qanyp, qunary baıyǵan saýmal aýa kempirqosaqtanyp jibekten oramal tartady. Teginde, jańbyry kóp jyldary qala ózenderi tabanyna ıirilip tas baılanady. Serýenge shyqqan jas almatylyqtar sý qaıtqanda tastardy aýdaryp, tospalardan oıda joqta birdeńe taýyp alýǵa dámelenedi.

Ózine úńireıip qarap turǵan Camera obektıvin kórdi. Kúlimsiredi. Shildeniń jaıma-shýaq kúnderi, jazǵy mol baqyt – túgel syıǵan kúlki – shynydan toqtamaı, úrdis tóńkerilip ótti de, tórtkil kadrda ádemi móldirep, Close-Up mólsherinde tamasha, ásem kestelendi. Kenet bir áıeldiń ashyq qońyr daýysy ekeýara tynyshtyqty buzdy:

Kenesary-Naýryzbaı!

Tizbektelgen kadrlar tasqyny qalt toqtady. Red One júzinde – kúlgen sábıdiń aıaýly beınesi qaldy.

26 qańtar, 2011 jyl, Almaty

---