InfoHub Logo

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Fılologıa fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti Nıarova Janbópe Ómirbekqyzy
Qazaqstan tarıh kafedrasynyń dosenti Djoldybaeva Ý.M

Egemendi Qazaqstannyń rámizderi táýelsiz memleket ıdeologıasynyń, onyń tarıhı damýynyń, oı-órisi men fılosofıasynyń negizgi baǵyttaryn beıneleıdi, olar qazaq halqynyń azattyq pen táýelsiz damý jolyndaǵy san ǵasyrlyq armanynyń iske asýy emes pe? Olar qazaqstandyq demokratıanyń memlekettik ıdeıasyn, jalpy adamzattyq qundylyqtar men gýmanısik ıdealdarǵa umtylýyn aıqyndaıdy.

Elimiz Táýelsizdikke qol jetkizýge deıin qıyn joldan ótti, qalyptasýdyń qıyn kezeńderin bastan ótkerdi. Jeńis pen jeńilistiń osynaý qıyn jolynda talaı tarıhı oqıǵalar boldy. Al memleketimizdiń táýelsizdigin, bostandyǵyn kórsetetin memlekettik rámizder – Tý, Eltańba, Ánuran egemendiktiń bal dámin sezindirýmen qatar sol bir kezeńderdi eske túsirip turady. Memlekettik rámizder kórkem beıneler ǵana emes, sonymen qatar memlekettik táýelsizdikti júzege asyrý ıdeıalary. Atap ótkendeı, olar bul ıdeıanyń adamdardyń oılary men sezimderine enýine yqpal etedi. Ár el ózderiniń memlekettik rámizderin maqtan tutady. Biraq týǵan elińniń eltańbasy, týy men ánurany qandaı ekenin bilip qana qoımaı, olardyń máni men mańyzyn túsiný qajettiligi joǵary. Al ol úshin olardyń tarıhy, bul memlekettik rámizder qalaı paıda bolǵany, ǵasyrlar boıy qandaı joldan ótkeni týraly túsinik bolýy kerek.

Bizdiń rámizderimiz bir-birimen ózara baılanysty. Olar bir-birin ishinara tolyqtyryp turady.

Qazaqstan Respýblıkasynyń týy

Rámiz degenimiz – belgili bir nnárseni óz qalpynan ózge,  janama sıpattap kórsetýden týatyn syrtańba, estetıkalyq sanat, shartty belgi.

1992 jyldyń 4 maýsymy Qazaqstan tarıhyndaǵy aıtýly, mártebeli kún boldy. Táýelsizdigimizge aıaq basqan kezeńde Nursultan Ábishuly Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń týy týraly», «Qazaqstan Respýblıkasynyń eltańbasy týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik ánuranynyń mýzykalyq redaksıasy týraly» Zańǵa qol qoıyp, memlekettik rámizder dúnıege kelgen edi. 1992 jyly 11 jeltoqsanda Memlekettik ánurannyń mátini bekitildi, sózi 1992 jyly 4 maýsymda bekitilgen bolatyn. Memlekettik rámizder týraly ereje sońynan 1996 jyly 24 qańtarda aıqyndaldy.

Qazaqstan Respýblıkasy týynyń avtory – Sháken Nıazbekov. Týdyń bir túste bolýy birlikti bildirse, kók tús qazaq halqynyń ulttyq reńki dep sanalǵan. Kún bolsa – ol energıa kózi, baılyqtyń nyshany. Kúndi beıneleý elemizdiń adamı qundylyqtardy joǵary qoıyp, jas memlekettiń jasampazdyq kúsh-qýatyn, seriktestik pen yntymaqtastyq úshin álemniń barlyq eline ashyq ekenin bildiredi dep oılaımyn. Týdaǵy búrkit beınesi – erkindiktiń, táýelsizdiktiń, tynyshtyq pen birliktiń sımvolyna aınalǵan. Qyran qus árqashan bıikte, erkindikte qanatyn keń jaıyp samǵaıdy emes pe? Sol sekildi elimiz de ár kez bıikten, shyńdardan kórinip, qanaty talmaı, ashyq aspanda qulashyn keń sermeýi mańyzdy. Týdyń sabynyń tusynda qazaqtyń ulttyq «Qoshqar múıiz» oıýy salynǵan. Meniń oıymsha, dál osy tusta qazaqylyqtyń taǵy bir márte ıisi shyǵady. Osy bir kestelengen ásem oıý týǵa ózindiń bir erekshelik bildirip, tarıhymyzdyń, ádebıetimizdiń mańyzyn bildirip turǵandaı.
Kók týdyń jelbiregeni –
Janyma qýat beredi.
Talasqa tússe jan men tý,
Jan emes maǵan keregi –
Kók týdyń jelbiregeni, - dep aqyn Almas Ahmetbekuly jastardy Otandy súıýge, naǵyz tárbıege shaqyra bildi.

Qazaqstan Respýblıkasynyń eltańbasy

Táýelsiz Qazaqstannyń jańa eltańbasynyń avtorlary – Jandarbek Málibekov pen Shot-Aman Ýálıhanov. Eltańbanyń negizine shańyraq alynǵan. Shańyraq elimizdiń birtutastyǵyn, Otannyń ot basynan, shańyraqtan bastalatynyn beıneleıdi. Bizdiń halyq úshin shańyraq árqashan kıeli sanalǵan. «Shańyraq – bıik, kerege – keń bolsyn» degendeı, elimizdiń eńsesi bıik, aspany ashyq, qushaǵy qashan da keń bolsyn degen tilek jatyr dep te oılaımyn. Búginde osy bir shańyraq astynda 130-dan astam ult ókilderimen birge yntamaqta, dostyqta, tatý-tátti ómir súrip kelemiz. Shańyraqty aınala ýyqtar shanshylǵan. Ol ómir men shýaǵyn shashqan jylýdaı. Oń men sol jaqta ornalasqan ańyzdardaǵy qanatty pyraqtar bolsa, jas urpaqtyń samǵaý bıigi, shyǵar shyńdary, ylǵı damýdy sýrettese, onyń altyn qanattary astyqty, eńbekti, berekeni bildiredi. Avtorardyń biri J. Málibekov eltańbadaǵy joǵarǵy úsh úlken qanatty úsh júzdiń halqy degen maǵynada jasapty. Al onyń astyndaǵy úsh kishkentaı qanat – sol úsh júzden taraǵan qazirgi urpaq. Bes buryshty juldyz eltańbanyń táji ispetti. Bul juldyz árbir adamnyń jol silteıtin jaryq juldyzy bolsyn degen nyshanmen qoıylǵan. Eltańbanyń dóńgelek nysanda bolýynyń ózi shyǵys qazaqtarynyń asa qurmetinde, óıtkeni dóńgelek nysan ómir sheksizdiginiń belgisi. Eltańba jalpy 36 qurylymdyq elementten turady. Sáýletshilerdiń shyǵarmashylyq izdeniske toly úlken eńbekteriniń jemisi osyndaı máńgi ómirdiń belgisin ómirge ákeldi.

Qazaqstan Respýblıkasynyń gımni

Gımn – tý men eltańbanyń poetıkalyq mýzykalyq balamasy. Qazaq eliniń dalasy astyqqa toly, ar-namysty ejelden joǵary qoıǵanyn birinshi shýmaqtan bilemiz. Qanshama qıyn kezeńdi bastan keshirgenimizben, tirligimizden birligimiz artqan halyq ekenimiz, eli men jeri úshin otqa da, sýǵa da túsetin ultjandy azamattardyń kóp ekenin túsinemiz. Gımnniń sóziniń ózindik tereń maǵynasy bar. Gımnniń alǵashqy avtorlary – kompozıtorlar M. Tólebaev, E. Brýsılovskıı, L. Hamıdı, aqyndar M. Álimbaev, Q. Myrzalıev, T. Moldaǵalıev, J. Dáribaeva. 2007 jyly 7 qańtarda jańa gımn «Meniń Qazaqstanym» qabyldandy. Onyń  áýeniniń avtory – Sh. Qaldaıaqov, sóziniń avtorlary – J. Nájimedenov, N. Nazarbaev. Bul jalyndy áýen júrekte patrıottyq sezim men Otanǵa degen mahabbatty oıatady. Gımn oınaǵanda qolymyzdy júrek tusyna qoıýymyz da tegin emes. Bul degenimiz gımndi jan júregimizben sezinýimiz. Gımn – patrıottyq sezimniń belgisi.

Elbasynyń jarlyǵymen 2007 jyly 4 maýsym Memlekettik rámizder kúni bolyp bekitilgen bolatyn. Munyń ózi Memlekettik rámizderge degen shynaıy qurmet belgisi.

Qoryta kelgende, memlekettiń tólqujaty ispetti rámizderdiń quny men mańyzy joǵalmaýy tıis. Otanymyzdy, rámizderimizdi, elimiz ben jerimizdi qurmetteý, ár tasyna deıin ardaqtaý – barsha azamattyń paryzy. Mádenı muralarymyzdyń óz mańyzyn joǵaltpaýy – tikeleı bizderge, ıaǵnı eldegi azamat pen azamatshanyń ony túsinip, qasterleýine baılanysty. Bizge qalǵan árbir muranyń mańyzy erekshe. Onyń qunyn ketirmeı keleshek urpaqqa jetkizý de bizdiń paryz.Memlekettik rámizderimiz búgingi tańda elimizdiń egemendigi men tuǵyry bıik táýelsizdigimizdiń birtutastyǵyn beıneleıtin, halyqtyǵymyzdyń berik negizi ispettes. Táýelsizdiktiń araılaǵan aq tańy qazirgi kúndegi rámizderimizdiń aıqyn kórinisi.

Tarıh qoınaýynda jatqan egemendi el, derbes tili men ulttyq mádenıeti qalyptasqan táýelsiz, erkin el bolyp, tarıhı sahnadan oıyp oryn alý úshin talaı jyldardy artqa tastadyq. Táýelsizdik Qazaqstan tarıhynda 1992 jyly  elimiz egemendi memleket atanyp, jańa rámizderin bekitti. Mine,sol kúnnen búgingi kúnge deıin táýelsizdiktiń qushaǵyndaǵy elimizdiń rámizderine 30 jyl tolyp otyr. 30 jyl zeńgir kókpen talasa jelbiregen kók týymyzdyń astynda halqymyz tatý-tátti ómir súrýde.

Memlekettik rámizderimizdiń qataryn - tý, eltańba, ánuran tolyqtyratyny bárimizge málim. Kók baıraqty týymyz birlik pen tutastyǵymyz sondaı-aq erkindik pen bostandyǵymyzdyń belgisi. Eltańba-kúlli halyqty bir shańyraq astynda asyl muratty men rýhanı baılyǵyn jáne de ultymyzdyń jasymas jigeri men qaıratynyń dáleli. Ánuran- jurtshylyqtyń rýhyn kóterip, barsha qazaqtyń keýde kernep,boıyna rýh pen ultshyldyqty jıyp aıtatyn rámizderimizdiń biri de biregeıi.

Memlekettik rámizderimiz ulttyq rýh, ulttyq bolmys jáne ulttyq sanamyzdyń negizgi beınesi. Tuǵyry bıik táýelsizdigimizdiń kórinisi.

---