InfoHub Logo

Myqty aqynǵa aldymen sóz eredi. Ol sóz kóbine-kóp jýsań ketpeıtin, jaısań keppeıtin maıly kúıedeı qap-qara jalaly, báleli bop keledi. Joq nárseni bar etip badyraıtyp qoıady. Sypsyńdap adymyn ashtyrmaıdy. Timiskilep artynan qalmaıdy.

Ol sózder tek kúıe bop jabysyp qana qoımaıdy, birde basyn jaryp, kózin shyǵaratyndaı soıyl men shoqparǵa, endi birde shynjyryn úzip keterdeı abalap umtylǵan qyzǵanyshtyń qutyrǵan qyzyl ıtine aınalady. Ol soıyl men shoqpar ala júgiretinderdiń shań-shuń aıqaıyna aıqaı ústep, bir silteýden qalmaı byrt etip synyp túsetin kepken shybyq sermeıtinder de, ol qyzǵanyshtyń qyzyl ıtine ózderiniń shaptyǵyp sháýildeıtin qandenin qosatyndar da tabyla ketedi. Betin shymshyp jyp-jyp etetin ósekteri men qulaq sarsyltar gý-gý áńgimeleri taǵy bar...

Ol endi otyrsa opaq, tursa sopaq bolady. Onyń endi tyrnaǵynyń asty, kir bolmasa da, kúnde kir! Onyń endi túımedeı ǵana bir qylyǵy túıedeı bop kórinedi. Onyń endi sańqyldap sóılegenin de, jarqyldap kúlgenin de kóre almaıdy. Kóre almaıdy emes-aý, kótere almaıdy.

Apyr-aý nege bulaı?! Ol baıǵus sonshalyqty ne jazyp qaldy. Onyń aıtqany halqynyń muńy, joqtaǵany halqynyń joǵy emes pe edi? Bar aıyby, mynaý beı-bereketi qashqan jalpaq jurtty jarasylymdylyqqa, jaqynyn da jaý kórip jaǵalasyp jatatyn úderisken qaýymdy úılesimge, sondaı-aq ádildik pen adaldyqqa shaqyrǵany ma? Nege bulaı? Onyń bir-aq jaýaby bar. Óıtkeni ol — úlken árippen jazylatyn Talant! Al talant eshýaqytta, esh jerde keshirilmeıdi. Sondyqtan da ony, jas bolsyn, jasamys bolsyn, bári bir, áıteýir kórge tyqpaı tynbaıdy. Olardyń tipti ony kórge tyqqannan keıin de jandary jaı taba qoıýlary ekitalaı...

Árıne, qoǵamda bıshigin olaı da siltep,bylaı da siltep ústemdik etip otyrǵan ıdeıalogıanyń ondaı talant ıesimen qarym-qatynasy sál ózgeshe bolyp keledi. Aldymen ony túrli aıla-tásilmen aldarqatyp mańdaıynan bir sıpap, arqasynan eki qaǵyp ózine ıkemdemek bolady. Sermese semserine, siltese soıylyna aınaldyrýǵa barynsha kúsh salady. Qurǵan tuzaǵyna túsirmek bop, ártúrli aıla-sharǵyǵa barady. Aldaıdy. Arbaıdy. Álbette, talant ıesi de et pen súıekten jaralǵan pende! Sondyqtan olardyń sol bir qurǵan tuzaǵy men qaqpanyna túsip qalatyn kezderi bolmaı turmaıdy. Biraq asaý júrek, bostan talant buǵan ǵumyr boıy qalaı shydas bermek. Onyń, qalaı bolǵanda da, aýyq-aýyq qurǵan tuzaqty qıyp, qurǵan qaqpandy qaýsatyp ketetin kezderi az bolmaıdy. Sondyqtan da oǵan ústem ıdeıalogıa únemi senimsizdikpen qaraıdy. Tıisti úlesinen qaǵady, kókireginen ıteredi, aıaǵynan shalady, bosaǵa jaqqa yǵystyryp kemsitedi, keketip, muqatyp baǵady...

Endi onyń ár óleńin, ár sózin, ár sóılemin qaldyrmaı, qadalyp oqıtyn bolady. Jaı kózben oqymaıdy, lýpamen oqıdy. Tipti lýpamen emes-aý mıkroskoppen zerttep úńiledi. Óıtkeni ol óleńder men sózderdiń arǵy astarynda, túkpir-túkpiri men qaltarys-qýystarynda asa kesapatty juqpaly aýrýlar taratatyn mıkrobtar men vırýstardan myna qoǵamdy bılep-tóstep otyrǵan ústem ıdeıalogıa aıyqpas dertke, jazylmas keselge shaldyqsa qaıtpek?! Aqyry, úńireńdep qaıta-qaıta úńilip júrip laǵnet atqyr sol bir qaterli vırýstar men mıkrobtardy tabady. Tabady! Sonan keıin-aq aqynnyń kúni kún bolmaıdy. Endi abalap umtylyp balaqtan tartatyn pendelik qyzǵanyshtyń qyzyl ıtine, ústem ıdeıalogıanyń arpyldap kep týra alqymnan alatyn taıynshadaı-taıynshadaı alpaýyt tóbetteri qosylady. Al onyń sońy nemen tynatyny aıtpasa da túsinikti...

Meniń asa iri, asa zor shet el aqyndarynyń , sondaı-aq ózimizdiń qaıtalanbaıtyn qadaý-qadaý aqyndarymyzdyń ótken ómirleri men taǵdyrlaryna qaıta-qaıta úńile júrip uqqanym osy boldy. Árıne, ár aqynnyń ótken ómir joly da, taǵdyr-talaıymy da ár basqa. Biraq jınaqtap kelgende osyǵan saıady.

Osyndaı taǵdyrdy basynan ótkizgen, qıly-qıly tirshilik keshken aqyndardyń biri, sóz joq, Qasym Amanjolov der edim.

Qarap otyrsaq, Qasym Amanjolov ta taǵdyryn tálkek etken qatal zamannyń talaı-talaı táshpishi men quqaıyn kórýdeı-aq kórgen eken. Onyń sońynan, álgi joǵaryda aıtyp ótkendeı surqıa sóz de , zymıan sóz de ergen. Qasym aqynnyń qyl tuzaqqa da, temir qaqpanǵa túsken shaqtary da, aıaq asty bop tabanǵa taptalǵan kezderi de az bolmaǵan. Ony keıde arǵy jaǵy túpsiz qulama tyǵyryqqa tirep, keıde tártipke kóne qoımaǵan tentek baladaı buryshqa da turǵyzǵan. Aıaýsyz synalǵan. Eshbir kinásiz moraldyq kemsitýshilik pen rýhanı qýǵyn-súrginge túsken.

Ádette aqyn dúnıeden ozǵannan keıin onyń sońynda ólmes óleńderimen birge ańyz qalady. Qasym Amanjolov týraly aıtylatyn ańyzdar da az emes.

Sonyń biri, jurttyń bári, biriniń aýzyna biri túkirip qoıǵandaı,qaıtalap aıta beretini, onyń elden erek shataq bolǵany. Minezi sál nársege shart ketetin shamshyl, shálkes eken. Shamyna, aryna tıgen adammen, kim ekenine qaramaı, “qap bálem, keıin bir oqsatyp retin keltirermin-aý” demesten, dál sol jerde shat-shálekeıi shyǵyp ustasa ketetin kórinedi. Tipti jyǵylsa da shaptan tirep jatyp alady eken. Eshkimdi basynan attatpaǵan, eshqandaı sózdi basynan asyrmaǵan. Tars etkizip atqan, qarsh etkizip shapqan. Iilý, búgilý degendi múlde bilmegen, shatyrlaǵan naızaǵaı qusap shart synǵan. Ózi de “bult bolyp arpalysam, jalyn sharpyp” degen ǵoı. Mundaı minezge ıe aqynǵa qyspaǵy da, qystalańy da kóp, kim-kimdi de maneken sıaqty qatyryp-semdirip qoıatyn qatygez qoǵamda ómir súrý qandaı qıyn bolǵan deseńizshi?!

Onyń ótken ómir jolyna kóz salsań, Qasym Amanjolov bul tirlikke tek qıyndyq kórý úshin, tek jábir-japa shegý úshin kelgen sıaqty. Ol “ózge emes, ózim aıtam óz jaıymda” degen sózdi tekke aıtpapty. Shynynda da Qasym Amanjolov óleńderin oqyp otyryp onyń búkil soqtyqpaly joldary men ótkelekti ómirbaıanyn túgelge jýyq kóz aldyńa elestetýge bolady. Ol tutastaı óleń- — ómirbaıan. Ómirbaıan bolǵanda da, ózi ómir súrgen qoǵammen, ýaqytpen, zamanmen, adamdar taǵdyrlarymen tamyr-talshyqtaryna deıin birge órilip ketken ómirbaıan.

Onyń “Balalyq shaqtan bir eles” dep atalatyn uzaq óleńin bar bolmys-bitimińmen egilip-ezilmeı, alqymyńa judyryqtaı tas turyp qalǵandaı tyǵylyp, keýdeńe óksik keptelgendeı demikpeı oqı almaısyz.

Ol bul óleńinde aǵasy Taıjannyń on bir, óziniń alty jasynda tul jetim qalǵanyn, ekeýiniń qanshama azapty da mehnatty kúnderdi bastarynan keshkenderin sherlene baıan etedi. “Qasqyrdaı úıge túsken ashtyq jetti. Aradan qaryndasty alyp ketti. Bezdirip qusty uıadan, jasty úıinen, elsizde ebelekteı tentiretti” deıdi ol. Qos jetimniń barar jer , basar taýy qalmaıdy. Qol ushyn sozyp, baýyryna basar, pana bolar eshkim joq.

Jolaýshy duǵa oqyp jaıaýlaıtyn,
Qaljyrap kele jatqan uzaq joldan,
Dozaqtaı túsi sýyq beıitter de
Bizderge áke úıindeı meken bolǵan.
Beıýaqta ne beıitten, ne qorǵannan,
Bizderdi kórgen jandar esten tanǵan,
“Oıpyr-aı, Taıjanbysyń, saıtanbysyń”, —
Degen sóz el aýzynda sodan qalǵan.

Qandaı qıyn, qandaı aýyr taǵdyr! Basqasha qalaı aıta alasyń?! Áıtpese, quıtaqandaı eki balanyń tún ishinde tentirep eski qystaýlar men beıitterdi pana etip júrgenderin kóz aldyńyzǵa elestetip kórińizshi. Bul kóriniske endi siz kúni boıy jer oshaqtyń janynan júrgizbeıtin “qoqılanǵan myrzanyń” qorlyǵy men bastaryna “shymshýyrmen salyp qalatyn” qatygez áıelderdiń zábirin qosyńyz. Janyń jylap, júregiń qaq aırylady!

Býyny bekimeı, súıegi qatpaı jatyp-aq osynshama zábir men qorlyqty, osynshama zobalań men zorlyqty kóp kórgen ol, japaq-japaq etken jaltaq, ishten tepse de yńq demeıtin ynjyq, aýzynan sózi, ústinen bózi túsken solbyraıǵan sorly bop qalmaıdy. Ásili, arǵy tegi tegeýrindi, myqty bolsa kerek. Qaıta, qysqashtaı qysqan sol bir qıyndyqtardan qyl shylbyrdaı shıyrshyq atyp shıratylyp, kórikten qyzaryp shyǵyp, balǵa men tóske taptalǵan som temirdeı shyńdalyp ósedi.

Aqyn erjetti. Eseıdi. Ustaǵan jerinen aırylmaı tyrmysyp, tastaı tistenip júrip alǵa, tek alǵa umtylyp baqty. Oqý oqydy, toqý toqydy. Oń-solyn tanydy. Jan-jaǵyn barlady. Kúnderdiń kúninde qıyr shet, qıan túkpirdegi Oraldan bir-aq shyqty.

Árıne, biz bul maqalamyzda aqynnyń ómirbaıanyn tizbelep shyqqaly otyrǵan joqpyz. Bizdiń maqsatymyz múlde basqa: onyń óleńin taný. Óleńi arqyly, múmkindigimiz jetkenshe, aqynnyń rýhanı keskin-kelbetin, rýhanı symbat-ajaryn, rýhanı bolmys-bitimin ashý.

Bul turǵydan qarasaq, Qasym Amanjolov ádebıetke o basta, bizdiń uǵymymyzǵa ábden sińisti bop ketkendeı, ot shaınap,shoq túkirip emes, sulýlyqqa eren yntyzar, mahabbatqa asa qushtar bop kelipti.

Aqynnyń otyzynshy jyldar ishinde jazylǵan “Sulýdyń symbatyn” oqyp kórińizshi. Ony kenet ǵajaıyp qubylys kórgendeı tańdanbaı, sheker sorǵandaı tańdaı qaǵyp tamsanbaı oqymaý múmkin emes.

Qara kóz, qıylǵan qas, jazyq mańdaı,
Alma bet, aqsha júzi nur tamǵandaı.
Qyr muryn, oımaq erin,merýert tis,
Beıne maqpal, qyzyl til sheker baldaı;
Tógiler ıyǵyna qara shashy,
Jibekteı júz qulpyrǵan damyl almaı;
Kúmbezdeı jarqyraǵan moıyny bar,
Tamaǵy kún shalmaǵan aq torǵyndaı;
Tik ıyq, súmbil bilek, kerbez keýde,
Qos emshek aq tósinde qos almadaı...
Myqyny tar,qıylǵan qypsha beli —
Buralǵan beıne názik prýjınadaı;
Bóksesi dóp-dóńgelek qyzyqtyrar,
Jup-jumyr kirshiksiz aq sany qandaı;
Kúlkildep baltyr eti, eki aıaǵy —
Túp-túzý mergenderdiń myltyǵyndaı.
Esh min joq kóz toıǵysyz syrt tulǵasy
Zakazben mramordan quıylǵandaı.

Pa, shirkin! Bul óleńdi oqyǵan, áıtpese tyńdaǵan erkebulan jas jigittiń osynshama sulýlyqtan basy shyr aınalyp, júregi keýdesine sımaı atqaqtap, sanasy sarsań bolyp, esinen aırylardaı nemese otqa túskendeı kúıip-janyp, al ábden qartaıyp máýjirep qalǵan shalyńnyń kúnde qalǵan kónekteı keýip qalǵan tamyrlaryna yp-ystyq qan júgirip ketpes pe?! Árıne, bul óleń — bar dúnıeni umyttyryp esalań kúıge túsiretin, erik bermeı ketetin esirik qumarlyqty qozdyratyn, ıaǵnı haıýandyq ınstınktiń quly ǵyp jiberetin erotıka da, adamdyq ar-uıattan jurdaı, ıman degennen múlde ada tyrjalańash parnografıa da emes. Bul óleń — sulýlyqtyń tylsym da sıqyrly qýat-kúshin bar bolmysymen ashyp kórsetetin, qunyǵa eliktirip, elittiretin, onyń ózińdi de, kózińdi de arbap alatyn keskin-kelbeti men ajaryna degen yntyzarlyqty oıatatyn óleń.

Osy tustaǵy Qasym Amanjolov óleńderi kileń bir uıyǵan sútteı úılesilimdilik pen quıylǵan kúmisteı jarasylymdylyqtan turady. Áýen men áýezge, maqam men sazǵa toly ol jyrlardy oqyǵanda besiktegi perishte náresteniń gýilin, japyraq ushynda úzilip keterdeı bop mólteńdegen tańǵy shyq dirilin, samalmen aqyryn ǵana teńselgen quraq sybdyryn, sol quraq balaǵyn shymyrlap sıpap aqqan bulaq syldyryn, appaq tamaǵy saıraǵan bulbuldyń kómeıindeı bop búlkildep turatyn sulýdyń sybyryn, áýelep ushqan aqqý qanatynyń sýsylyn jan-tánińmen sezingendeı bolasyń. Onyń bári Qasymnyń oıy men boıyndaǵy, tilegi men júregindegi kirshiksiz taza , sonymen birge belgisiz qupıa keńistikke asyǵyp alyp-ushyp talpynyp turǵan uly mahabbattan týyndap jatady.

Dál bir jigit jar súıse, men súıeıin,
Jalyny ǵoı mahabbat jan-júıeniń.
Mahabbatsyz qan salqyn, dene jansyz,
Mahabbatsyz jany joq dúnıeniń.
Túsinbeıdi-aý keı adam mahabbatty,
Oǵan, sirá, mahabbat — gúl sıaqty,
Úzip aldy, ol taqty, bul da taqty,
Gúli soldy, tastady, boldy uıatty.
Joq! Mahabbat gúl emes, jannyń kúıi,
Tabıǵattyń adamǵa tartqan syıy,
Keıde beıne kúısandyq, bilseń oına
Onyń da bar Do, Re, Mı...Sol, Lá, Sıi.

Mahabbatty osynshalyqty qorǵashtap, oǵan osynshalyqty báıek bop, ony osynshalyqty asqaqtatqan, onym tylsym tabıǵaty men tuńǵıyq bolmysyn tanyp-bilgen, sáýlesine shomylyp, nuryna shalqyǵan aqyndar bul dúnıede bar-aq shyǵar-aý , biraq olar óte sırek bolsa kerek.
Men álginde úılesimdilik pen jarasymdylyqty aıtqanda óleńniń túrlik syrtqy poshymynan shyǵatyn alıterasıalyq nemese dybys úndestikterin emes, onyń ishki mán men mazmunynan, qan tamyrlaryńdy kernep bara jatatyn ystyq jumbaq qýatynan týyndaıtyn qupıa quıylysty meńzegen bolatynmyn. “Meıli aspannyń bulty kep bassyn meni, jarq etermin kúndeı bop kórsem seni, qart bolsam men sen úshin jasarar em, tiriler em eger de bolsam óli” dep mahabbatty ózegi órtenip, emirene aspanǵa kóterip áspettegen aqyn, ony aıaq asty etip, mazaq pen tálkekke aınaldyryp, erikkenniń ermegi etip jiberetinderge ólerdeı jany qas.

Qara túndi jamylyp
Qaıda kettiń qaıqańdap.
Tynym tappaı sarylyp,
Sharshadyń-aý baı tańdap.
Túnde jortyp sendelmeı,
Baı izdeseń bazar bar.
Ekaterına kelgendeı
Qatar turyp... qarsy alar.
Bir kúndikke bireýin
Tabarsyń da tastarsyń.
Súıte-súıte sulýym
Bul dúnıeni lastarsyń, —

dep kebirge ósetin kekire shópteı kermek, tozǵan taýdyń azǵan eteginen alynatyn ashýtastaı ashshy mysqylmen túırep, odan bezinip jıirkenedi.

Myna ómirden tilińnen bal sorǵalap, jan júregińdi altyn shýaqqa bólep, bolmys-bitimińdi jarqyldaǵan, jaltyldaǵan sáýlege orap jiberetin sulýlyqtyń sıqyrly symbatynan kózdiń jaýyn alatyn úılesim men sózdiń nári men qunaryn quıatyn jarasymdylyq izdep sharq urǵan, oǵan shań qondyryp, tozań túsirgendermen búkil jan-dúnıe, bar tabıǵatymen aıaýsyz kúres ashatyn aqynnyń qyzyqty da shyjyqty sol bir sátteri bir-aq kúnde aıra-jaıra bop, oıran-botqasy shyqty. Soǵys bastaldy. Aqyn maıdanǵa attandy.

Bizdiń soǵys jyldary týraly jyrlar desek, esimizge aldymen Qasym Amanjolovtyń esimi túsetini belgili. Ol tekten-tek bolmasa kerek. Óıtkeni soǵys stıhıasyn dál Qasym Amanjolovtaı orasan qýatpen, alapat burqanyspen bergen birde bir qazaq aqyny joq desek, oǵan eshkim de renjı qoımas. Taǵy da ol óleńder, ózindik kórkemdik qýatymen, ekpindi bula jaratylysymen álemdik deńgeıdegi shyrqaý bıikke kóterilgen óleńder. Túk te asyryp aıtyp otyrǵam joq. Men óz basym soǵys taqyrybyna jazylǵan orys aqyndarynyń óleńderin bylaı qoıǵanda, soǵystyń ot-jalynynyń qaq ortasynda, boraǵan oǵynyń dál astynda júrgen, onyń búkil taýqymeti men aýyrtpalyǵyn óz bastarynan ótkergen eýropalyq Qarsylyq (Soprotıvlenıe) aqyndary fransýz Pol Elúar, cheh Vıtezslav Nezval, vengr Dúla Iıesh, serb Radovan Zagovıch, ıtalándyq Salvatore Kvazımodo, polák Iýlıan Tývım jáne basqalarynyń shyǵarmalarymen bir kisideı etene tanyspyn.

Keıbireýleriniń shyǵarmalaryn aýdardym da. Olar tula boılarynan qan sorǵalap túrǵan, ári qaharly, ári qaıratty óleńderdi dúnıege keltirgen asa iri tulǵalar! Qasym Amanjolovtyń soǵys týraly jyrlary, eger jerine jetkize aýdarylsa, solardyń qaq ortasynan oıyp turyp oryn alatynyna meniń tıtimdeı de kúmánim joq. Bárimiz baıaǵydan jatqa biletin myna joldarǵa nazar tikteńiz:

Qudiret kúshi jer jahannyń
Qanatyn ber qyran qustyń,
Ashýyn ber arystannyń,
Júregin ber jolbarystyń!
Kúlli álemniń ashý, kegi
Orna meniń keýdeme kep!
Jaý jolyna atam seni
Bomba bol da jaryl júrek!

Qudaı-aý, netken doly, netken qaharly, netken susty, netken yzaly, netken surapyl kúsh bul?! Aqyn ishinde alapat magma býlyǵa qaınap, tasyp-tógilip, otty burqaq bop atylyp jatqandaı. Tula boıynan ot shashyraǵan mundaı qýatty óleńmen soǵys týraly jazylǵan qaı aqynnyń óleńi ıyq tirestirip shendese alar eken?!

Joǵaryda soǵys stıhıasyn dál Qasym Amanjolovtaı bergen qazaq aqyny joq degenimiz de, ol jyrlar álemdik deńgeıge kóterilip ketken degenimiz de bostan bos, áıteýir aıtyla salǵan sóz emes ekenin, oǵan myna tómendegi joldardy oqysańyz-aq kózińiz burynǵydan da jete túsedi.

Aınala jaý yrsyl qaǵyp,
Aıdahardaı kóterdi bas,
Keıde ilezde qyzyp janyp
Dúnıedegi bir uly aıqas.
Zil-zala bop jer men aspan,
Soqty uıtqyp oq borany:
Qan kilkite qara tastan,
Tútkiledi keń dalany;
Túsirgendeı kóktiń mıyn
Zirkildedi zeńbirekter,
Estigendeı dozaq kúıin
Kórden ytqyp shyqty ólikter!

Aqyn júreginen qyp-qyzyl jalyn bop atqylap, shapshyp shyqqan bul joldardy sen “pa, shirkin” dep tamsanyp, bas shaıqap ta, “netken ǵajap” dep tamsanyp qol soǵyp ta tyńdaı almaısyń. Óıtkeni ot quıyny uıtqyp, oq borap jatqan tozaq kúıin estigendeı, zirkildegen zeńbirektermen birge seniń de basyń zirkildep, qara tastyń ózinen kilkildep qan aǵyp, alyp dalańdy júndeı tútip túte-túte etken bul sumdyqqa shydaı almaǵan ólikterdiń ózi jer astynan ytqyp shyǵyp jatsa qalaı óıtpeksiń?! Óıtkeni sen de asty ústine túsip ala quıyn alasapyran dúnıeniń ishine kirip jutylyp kettiń...

Qalaı bolǵanda da Qasym Amanjolov ol qaharly soǵystyń quryshtan quıylǵandaı berik, tastan qashalǵandaı aıqyn, kisi shoshyrlyq sumdyq sýretterin jasaǵan aqyn.

Quıryǵy altyn snarád, oqtar,
Kezip júr kókti damylsyz ushyp.
Keýdeńe kelip qonýǵa qumar,
Tumsyǵy súırik qadala túsip...

Kórdińiz be, Qasym aqyn ólim alyp keler altyn quıryqty snarádtar men oqtardyń kim-kimdi bolsa da suqtana qaratatyn sulý músinin jasaǵan. Meniń oıymsha, eger Qasym Amanjolovqa ajal-sumnyń symbaty men keskin-kelbetin sýretke aınaldyr dese, ol ony tula boıyn jalbyraǵan jún menen túk basqan alba-julba, kózi shaqshıǵan, tisi aqsıǵan albasty qubyjyq keıpinde emes, muz sıaqty móp-móldir kókpeńbek, nemese qańtardyń qaryndaı appaq, biraq yzǵary men yzbary betine teýip turǵan sup-sýyq sulý etip salar edi!

Qasym Amanjolovtyń soǵys taqyrybyna jazǵan jyrlaryn áńgime etkende onyń “Darıǵa, sol qyzyn” attap ótýge de, aınalyp ótýge de bolmaıdy. Olaı etý kúná balar edi. Bul óleń — alaǵaı da bulaǵaı, astań-kesteńi shyǵyp, ishek qaryny aqtarylyp jatqan, qan sasyǵan dúnıeniń ishinde jazylǵan mahabbat gımni ǵoı.

Óńimde me edi, túsimde me edi,
Kórip em ǵoı bir armandaı qyzdy...
Bir názik sáýle kúlimdep edi
Surapyl soǵys soqty da buzdy.
Sapyrdy daýyl, tebirendi teńiz,
Týlady tolqyn, shaıqaldy shyń-quz.
Qyp-qyzyl órttiń ishinde júrmiz,
Qaıda eken, qaıda, darıǵa, sol qyz?!

Qandaı jankeshti mahabbat! Ómiri men taǵdyry bir tal qylǵa ilinip, kez-kelgen sátte kókteı qıylyp ketetin kezde de, qutyrǵan qyp-qyzyl ottyń ishinde júrip te “qaıda eken, qaıda, darıǵa, sol qyz” dep úzdige, ańsar qushtarlyqpen sóıleý úshin de asa zor qýat pen orasan jiger, úlken júrek kerek shyǵar. Bul jyr — máńgi ólmeıtin erjúrek mahabbat jyry!

Soǵys, árıne, óleńdi esik-terezeńdi qymtap, jaılasyp, jaıǵasyp otyryp jazatyn jer emes. Onyń otsyz, oqsyz jaı kúniniń ózi asyǵys-úsigis, abyr-sabyr. Biraq jazatyn adamǵa óleń degen de jazylmas dert qoı, jer tańdamaıdy, jaǵdaı izdemeıdi. Janyńdy jegideı jep, qurttaı talap degbirińdi qashyryp bitedi. Eń bir qıyn, qystalań shaqta da, tipti birer shýmaq bolsa da óz-ózinen ekspromt bop quıylady, fragment bop túse qalady, etúd bop elp etkizedi, epızod bop kestesin tógedi... Sonyń bárinde aqyn minezi, aqyn kózqarasy, aqyn psıhoogıasy kórinis tabady. Meıli ol óleń kóńil men kózdi qatar arbaıtyndaı sylanbaı-aq qoısyn, meıli ol óleń qulaqqa quıqyljyp quıylatyndaı sazǵa ıe bolmaı-aq qoısyn. Jurtty sendirerdeı shyndyǵy bolsa, jetip jatyr. Onyń Áshim degen óleńin oqyp kóreıikshi:

Oıbaı, mynaý
Malǵun fraý!
Nege maǵan kóz qysad,
Qaǵyp qasyn?!
Deıdi de Áshim
Syǵyp jasyn
Esine alyp
Óziniń Jámılasyn.

Rakýrsy durys qoıylmaǵan fotoaparat túsirgen sýret qoı bul. Kedir-budyry, olpy-solpy jeri badyraıyp-aq kórinip tur. Biraq osy bir segiz-aq jolda qanshama gáp bar. Qandy qasap ishinde júrse de adaldyǵy men ar-ojdanyna tıtteı de qylaý túsirmegen Áshimniń ańǵal minezi men Jámılasyna degen kirshiksiz mahabbaty, sertteı berik senimi jatyr.

Soǵys ta bitti. Qasym Amanjolov ta ózgelermen birge, týǵan jerge, ǵumyr boıy ańsaǵan Almatysyna oraldy. Onyń ár buryshyn bir meken etti. Biraq kúni keshe ǵana Otanyn qorǵap, órt ishinen shyqqan qaısar jaýynger aqyn óziniń týǵan eline, keń dúnıege sımaı qor boldy. Qyńsylap qyr sońynan qalmaıtyn timiski turmys degen bále de aqyndy ábden turalatyp bitti. Boıyn jazdyrmady, adymyn ashtyrmady. Aınalasynyń bárine sózimen ot laqtyryp júretin tarpań aqynǵa tıisti oryndar tyjyrynyp, jek kórip qarady. Onyń ústine ókpesin shurq tesik etip jep jatqan qurt aýrýy taǵy bar. Oǵan endi osynyń bárimen qasqaıa júrip kúresýge týra keldi. Qasym Amanjolov osy bir tusta bir maıdannan shyǵyp, ekinshi maıdanǵa kirgendeı kúı keshti...

Bárimiz jaqsy biletin “Berseń ber, bermeseń qoı, baspanańdy, sonda da tastamaspyn astanamdy; óleńniń otyn jaǵyp jylytarmyn ózimdi, óleńimdi, jas balamdy” degen shaǵynyp, jalynýdan, jylap-syqtaýdan ada, ári takappar, ári ójet joldardy jazbas buryn da

Quzǵa salǵan qyrannyń uıasyndaı,
Ushpaqtaǵy sofynyń qujyrasyndaı,-
Elesteıdi baspana , Almatynyń
Keń qoınyna bir Qasym qoıdy syımaı.
Aqyn boldym, jyrladym astanam dep,
Bos júgirip júrmedim bosqa nan jep.
Soldat boldym, saǵyndym, keldim qaıtyp,
Taǵy biraz sendeldim baspana izdep.
Jer suradym, aqyry kúrke salar,
Jer de joq bop shyqqan soń ne shara bar.
Jer surasam — silteıdi zırat jaqqa,
Ólgen joqpyn, qaqym joq olaı barar, —

degen edi.

Keýdesi otty jyrǵa, júregi eli men jerine súıispenshilik pen mahabbatqa toly qaıran aqyndy zırat jaqqa siltep ábden jábirlep, qorlaǵan ǵoı. Ne degen meıirimsiz qatybas, ne degen qaıyrymsyz qatygez zaman deseńizshi!

Sol tusta ǵoı, soǵystan oralǵan jaýyngerlerdiń bári derlik Qasym qusap bas suǵar pana tappaı qańǵyp júrmegen shyǵar-aý?! Ásirese, “aǵa ult” ókilderiniń ortadan oıyp turyp úı alyp jatqany sózsiz ǵoı. Biraq ol kezde, meniń olardan nem kem, nege bulaı dep aıtýǵa til qysqa. Aıtsa, ony ıtjekennen biraq shyǵarýy múmkin...

Oıy ozyq, jigeri sharbolattaı ótkir, narkesken er- azamatqa óziniń qatarynan, qatarynan emes-aý, tipti kóp tómenderden keıin qalý, ıini jyrtyq júdeý, ókshesi tesik jadaý ómir súrý qandaı qıyn. Mundaıda aqyn “Jigittiń kórdik júırik, shabanyn da, ıapyr-aı, bir shaba almaı qalamyn ba? Ústimnen qoıdy-aý túspeı qara tonym kók bórik, kók jaǵanyń zamanynda” — dep nalıdy. Nalıdy da

Men ne jazdym, sonsha sońǵa túskendeı,
Men ne jazdym, munsha qorlyq keshkendeı:
Men ne jazdym, japyraqtaı qýaryp,
Kúlge aınalyp qolamtada óshkendeı!
Men ne jazdym, ómirden qol úzgendeı,
Men ne jazdym, panasyz bop kezgendeı,
Men ne jazdym, alastalyp turmystan
Adamshylyq dárejeden bezgendeı!
Men ne jazdym, boıym jazyp júrmesteı,
Men ne jazdym, qyzyqty ómir súrmesteı,
Men ne jazdym, jurt kórgendi bir kórip
Jurt bilgendi men de birge bilmesteı!
Men ne jazdym, shyǵarmastaı únimdi,
Álde maǵan qyrq deı me eken tilimdi,
Álde meniń júregime sý quıyp-
Óshirmek pe ottaı janǵan kóńilimdi, —

dep kúızele kúıinedi. Egilip sóılegen aqynmen birge sen de egilip, búgilip ketken aqynmen birge sen de búgilip ketesiń. Mańdaıynyń sory bes eli bolǵan qaıran aqynmen birge seniń de qabyrǵań qasapshynyń qolyna túskendeı byrt-byrt sógilip, omyrtqań kútir-kútir omyrylyp bara jatady-aý! Shynynda da baıǵus aqyn sonshalyqty ne jazyp qaldy eken?! Álde ol áldekimderdi tuspaldap

Qarsy aldyńa kelgende sıpaqtaıdy,
Sorly neme ishte aram syr saqtaıdy.
Bir syryńdy bildirseń, ondaı arsyz
Qıratardaı dúnıeni qıpaqtaıdy.
Qaıdan bilsin, búgingi myqty adamdar
Ondaılarǵa jotasyn sıpatpaıdy.
Osy jurt nemenege jyrtaqtaıdy
Túıedeı ǵyp kórsetip tyrnaqtaıdy.
Egerde halyq ózin maqtamasa,
Bos áýre, qatyny ony qur maqtaıdy, —
degeni úshin be? Joq, álde bir bastyqty meńzep
Syrt keskiniń dál burynǵy baıdaısyń,
Aıyrmań tek, sen galstýk baılaısyń.
Eliretin, semiretin jóniń bar,
Qusasyń da, ony qaıta shaınaısyń, —

dep keleke etkeni úshin be? Joq, álde qýanyshqa da, qaıǵyǵa da, bar-bar nársege de kúdik-kúmánmen qaraıtyn bir sorlyny ısharalap

Jylama sen, kúl — deıdi.
Kúlsem, jáne senbeıdi.
Qara ter bop tergeıdi,
Nege kúldiń sen deıdi.
Kúle bilmes — qýyrshaq,
Jylaı bilmes — aqıqat.
Kúlsek, ıakı qaıǵyrsaq —
Bári bolar oǵan jat, —

dep soıyp salǵany úshin be? Bári úshin! Elden erek, oq boıy ozyq talantty bolǵany úshin. Jurttan bólek ójet te órshil bolǵany úshin, ádildikti qaq tilip aıtatyny úshin, tipti án salyp, dombyra men syrnaı tartatyny úshin. Mundaı aqyndy kim keshirsin! Mundaı aqyndy ottan sýyryp ap sýǵa, sýdan sýyryp ap otqa laqtyrý kerek. Taptaý kerek. Janyshtaý kerek. Basyn kótermesin, kókiregin kermesin, kózine kók shybyn úımelesin. Ondaı júgensiz ketken báleni toz-tozyn shyǵaryp tozdyryp, aýzyna zár quıyp azdyryp jiberý kerek. Qalaıda onyń saǵyn da, jaǵyn da syndyrý kerek. Kerek... Kerek... Eń kerektiń ishinde, onyń jan degende jalǵyz jubanyshy óleńderin kereksiz etý kerek.
Qasymdy solaı etken de! Onyń óleńderin túkke alǵysyz etip jerden alyp jerge salǵan. Bir emes, eki emes qaıta-qaıta sóıtken. Qanatyn qaıyrmaq, mańdaıyn aıyrmaq bolǵan. Ólim men ómirdiń arasynda tósek tartyp jatqan kezde de oǵan tynym bermegen. Ondaı qıanatqa qarsy sóz aıtpasa Qasym Qasym bola ma? Sońynan qalmaǵan sondaı bir sumpaıy synshyǵa

Jazǵanymdy jamandap,
Sen tókkenmen jynyńdy,
Men jatqam joq alańdap,
Urdym seniń synyńdy!
Aýyrsam da qajyman,
Quıǵan qaırat- jigermin.
Soryń úshin jazylam,
Aýyzyńdy búrermin.
Qusqan jynyń, iriń kóp,
Qylshyq-qylshyq bir shımaı.
Adam bolar túriń joq
Anańnan qaıta týdyrmaı, —

dep qınala kijinip, ses kórsetedi. Jan-jaǵynan aradaı jabylyp janyn talaǵan ondaı-ondaı sózderden keı-keıde muńaıyp egilip sóılese de, ezilip ketpeıdi. Qasekeńniń ózi aıtqandaı, “soldattyń etigindeı jany siri” bop shyqty. Shydady. Tózdi. Árıne, ol tilin tistep, aýzyn býyp, ózine ózi tyǵylyp tózgen joq. Tartysyp júrip shydady, jaǵalasyp júrip tózdi. “Biz osy dýrakpyz ba, aqynbyz ba?” dep ózine-ózi kúmánmen qarap alyp, sonan keıin “estige aqyn, buzyqpyz aqylsyzǵa” dep ózin-ózi jubatyp júrip tózdi.

Biraq qansha tózgenmen úzdiksiz tamǵan tamshy da tasty tespeı me, tolassyz janshyǵan salmaq ta temirdi maıystyryp, maıyrmaı ma?! Olardyń qasynda ol bar bolǵany et pen súıekten jaralǵan pende balasy ǵoı. Qıanat kórgen jany kúıinedi ǵoı. Aýrý meńdegen táni kúıreıdi ǵoı...

Deı turǵanmen, esh ýaqytta da ne báseıýdi, ne tómendeýdi bilmegen, kórgen azap pen mehnattan basy shyńyldap, ábden qajytqan dertten kókiregi syryldap jatyp ta, eń sońǵy óleńderiniń birinde

Ejelden erke bulan Qasym edim,
Bulqyna tasyp edim, basyp edim.
Júzim — jaz, kóńilim — kóktem keń peıildi
Jaqsynyń júregine ǵashyq edim; —
degen ójet te ór Qasym ǵoı ol..

---