InfoHub Logo

Esirtki – estigende janyń túrshigip, atynan-aq qorqa bastaıtyn álem dertine aınalǵan ýdy qoldanýshylar arasyndaǵy «juqpaly aýrý» der edim. Bir adamdy ǵana ýlap qoımaı, bútindeı otbasynyń shyrqyn buzatyn zıandy nársege nege ekeni belgisiz keı azamattar táýeldenip, adam tanymastaı ózgeredi. Otbasy, ata-ana, bala-shaǵa, dostaryn ýly zatqa aıyrbastaýǵa daıyn turady.

Ózimiz bilip, estip júrgendeı, esirtki – adam ómirindegi eń qaýipti nárse. Adam balasyn essizdikke ákelip, jolynan taıdyrady. Sondyqtan da esirtki  qazirgi tańda  ózekti másele bolyp keledi.

Esirtkiniń taralýy 1840 jyly Anglıa eliniń alkogólge tyıym salý  zańymen baılanysty. Iaǵnı, alkogóldiń ornyna opıým tabletkalary satylymǵa shyqty. Keıin bul órkendep, satylym kóbeıe bastady. Sol kezde shamamen Anglıanyń 5 paıyzy sol tabletkalardy turaqty qoldanǵan. Alaıda, halyq eki topqa bólindi. Bireýi buny qoldasa, al ekinshisi qarsy boldy.  

Esirtkilik zattarǵa daǵdylanǵandar nashaqorlyq-narkomanıa aýrýyna tap bolady. Kóbinese bul aýrýmen jasóspirimder aýyrady. Árıne, tek jasóspirimder emes, sonymen qatar eresek adamdar da bul qatarda bar. Esirtkige táýeldilik birden bastalyp ketpeıdi. Ony alǵash qoldanǵannan keıin psıhıkalyq táýeldilik paıda bola bastaıdy. Al, keıin fızıkalyq táýeldilik týyndap, adam túbegeıli «essiz esirtkige» qul bolady.

Bul nársege áýestený bir ǵana sebepten bola qoımaıdy. Onda kóptegen sebepter men saldar bolýy múmkin. Kóbine aldanyp nemese eliktep nemese qoryqqannan tutynyp ketetindikten, jasóspirimderge qaýip kóbirek tónedi.

Jasóspirimder bolsa áli álemniń qandaı ekenin bilmeıtini sózsiz. Bireýge eliktep ne ómirdiń oń-solyn ajyratyp úırenbegendikten, osyndaı «buralań»  jolǵa túsedi. Aldymen olar jáı dámin kórýge jáne ne ekenin bilýge qoldanady. Biraq, keıinnen bul úlken táýeldilik pen essizdikke ákeledi.

Oılanyp qarasaq, adam óz aqshasyn óziniń basty baılyǵy – densaýlyǵyn qurtýǵa jumsaıdy.         

Jasóspirimderdiń bul jolǵa túsýiniń taǵy bir sebebi – ata-ananyń ýaqytyly kóńil bólip, tárbıe bermegeninen de bolady. Bala psıhıkasynda ózine degen senimsizdik pen ózgeniń qamqorlyǵyna muqtajdyǵy kórinis tabýy da ǵajap emes.  Eger de ata-ana durys tárbıe bermese, ne balanyń ómirin qadaǵalamasa bala osyndaı áreketke barary sózsiz. Taǵy da bir sebebi – balanyń ortasy, dostary. Nashar orta esirtkige ıtermelep, bireýdiń ómirin qurtýy múmkin. Esirtkiniń zıandy jaqtaryn aıtpasa da belgili.  

Bul máseleniń aldyn alý joldaryna toqtala keteıik. Eń bastysy, esirtki ómirge eshqandaı jaqsylyq ákelmeıtinin, densaýlyqty qurtatynyn túsiný. Eger de bala túrli úıirmelerge qatysyp, oıyn bólse, onda onyń bundaı jaman nársege túsýge  oıy da, ýaqyty da bolmaıdy. Jáne de eń bastysy – salaýatty ómir saltyn ustaný. Densaýlyq – basty baılyǵymyz. Sol baılyǵymyzdy zıandy áreketterdi paıdalaný arqyly qurtý durys emes. Odan keıin ony qalpyna keltirý qıyn bolady nemese tipti qalpyna keltire de almaı qalý múmkindigi bar.  Sondyqtan da, ár adam ózinen, óz otbasynan bastap «Esirtkige jol joq!» ustanymyn ustansa, ıgi istiń bastamasy bolar edi. 

#ÝPNDPKZO
Otanbaeva Anel Bolatbekkyzy
Qarmaqshy aýdany, Baıqońyr qalasy
№273 orta mekteptiń 9 «A» synyp oqýshysy

                                                                 

---