InfoHub Logo

(Bir qurdas týraly hat)

Men taǵy da maıdanǵa bet aldym. Bizdiń elden shyqqanymyzǵa biraz ýaqyt boldy. Jaqsy soldat urys izdeıdi degendeı, bizdiń polktyń jigitteriniń kóńili kóterińki. Jol boıy ándetip keledi.

Bir buryshqa jaıǵasyp planshetimnen eski kartany alyp, maıdannyń aýyr kúnderin kóz aldymnan ótkizdim.

Bul kartany tótennen kórgen adam nesine áýre bop muny tastamaı júr eken dep maǵan kúler edi. Óıtkeni birinshiden, eskirip, tozyp bitse, ekinshiden, qaryndash tımegen, shımaılanbaǵan saý jeri joq. Keıbir jerinde okop, pýlemet, pýshkalardyń topografıalyq belgisi jazylǵan bolsa, keıbir jerlerinde taktıkalyq syzyqtar, rotanyń qaıtyp, qaı jermen nemisterge qarsy urysqa bet alǵan joldary, jaýdyń bet alysy, taǵy - taǵylar. Tek bul ǵana emes, keıbir jerlerinde urysta erlikpen qaıtys bolǵan joldastardyń aty, keı jerde bolashaq áńgimeniń taqyryby, keı jerde bir aýyz, jarym aýyz óleń de kezdesedi. Munyń barlyǵy da naǵyz qıynshylyq ýaqytta, ómir men ólimniń arasynda jazylyp, syzylǵan nárseler. Sondyqtan bul kartany meniń áskerı kúnderim dep atasam da qate emes. Bul kartanyń betindegi árbir pýnkt, árbir úı, árbir saı meniń kóz aldymda naq búgingideı elesteıdi. Qan tógip, ólim attap kúresken jer nege sonsha ystyq. Mine, bizdiń jan qıa urysyp, talasqan jerler meniń osy eski kartamnyń betine jazylǵan. Sondyqtan men úshin qundy karta.

Qartanyń betindegi 116,7 degen sıfr kezge túsedi. Bul. shtabtyń urys aldyndaǵy «azan shaqyryp» qoıǵan bıiktiń aty. Osynyń oń jaq baýyryndaǵy atqyshtar okoby tabylǵan belginiń ústindegi titiregen qolmen jazylǵan «Meniń qurdasym» degen eki sóz meni talaı qıalǵa, oıǵa shomyltty. Sondyqtan búgin áńgime osy qurdas týraly bolsyn.

Qazylǵan qara jer talaı ret - aq jan saqtap júr ǵoı. Mine, sol batyrdyń saýytyna aınalǵan jer, biz úshin urysta osy atqyshtar okoby boldy. Men bul okopta jalǵyz ózim ǵana edim. Avtomatty ekinshi ret oqtaýǵa ishime qaraı tartyp ala bergenimde, janyma júgirip kelip, jata qalyp ata bastaǵan jaýyngerdi kórip qýanyp kettim. Men onyń bet ajaryna nazarymdy salǵanym joq: Uryc ýaqytynda kisiniń bet ajary ózgerip ketetinine qaramastan, tanys adam bolsa, aıyrasyń ǵoı. Tek bir namys, jeńis úshin jan ushyrǵan ezimdeı bir joldas shyǵar degen sezim bıledi de, pálendeı oǵan mán bere qoıǵanym joq. Urysta janyńda joldas bolsa, kóńilge medet. Sondyqtan ba, álde adamnyń adamǵa mahabbatynyń áseri me, álde ólsem kórim bir bolsyn degendik pe, áıteýir okopty bir-birine jaqyn qazýǵa tyrysasyń.

Ol, múmkin, armıada birge kyzmet etken, bolmasa mektepte birge oqyǵan joldas bolýy, álde qulyndaı oınap birge ósken týǵan aǵań álde súıegi birge naǵashy, jıen ekeni ázirshe málim emes. Bizdiń kózimiz avtomattyń prıseli arqyly jaýda boldy. Bir-birimizge bet burýǵa ýaqyt bolmady. Bizdiń bir-birimizge til qatysýymyzdyń ózi sen tur, men atam degenmen ǵana bastaldy. Óıtkeni oqty únemdeý kerek. Bizdi bir-birimizge birtindep bergen suraq, oǵan qaıtarǵan jaýap tanystyrdy. Sóıtsek, bir okopta eki qurdas — bir Otannyń, bir tilekti jurtshylyqtyń taǵdyry úshin oq atyp otyr ekenbiz. Tek ol bulbuly saıraǵan Kýrsk jerinde, orys semásynda týypty' da, men kazak semásynda týyppyn. Onan sońǵy ekeýimizdiń ómirimiz bir-birimizge uqsas. Aqyry kelip bir okopta tabystyq.

Osy okopta ótten on segiz saǵat, ondaǵan jyldarǵa sozylǵan dostyqtaı-aq bizdi jaqyndastyrdy. Biz qushaqtasyp dos boldyq. Oqtyń qadirin urysta ǵana bilesiń ǵoı. Ekeýmiz de oqty qoıyn-qonyshymyzǵa, qapshyqtarymyzǵa toltyryp alǵan ekenbiz. Eki qapshyqty ortaǵa qoıyp, ol maǵan: «Shymkenttiń, Jezqazǵannyń dorbasyn ashyp qondym», — dep kúlimsiredi. Qapshyqtardyń aýzyn ashyp bolyp, Shymkent pen Jezqazǵannyń sonaý myńdaǵan shaqyrym jerden meniń okoptarymmen kelip jalǵasatynyn bilip aıtady - aý qurdas degen maqtanyshqa kóńilim bir ósip qaldy. Shymkent, Jezqazǵannyń záýlim qabyrǵasyna arqamdy súıep otyrǵandaı boldym.

Sol jaqtan atys kúsheıe bastady. Bizdiń ústimizden oq jaýyndap jaýdy. Burylyp qurdasyma qarasam jaraly bolypty. Qansyratyp álsiz dene esh nársege shamasy kelmeı,-suq qoly qybyrlap avtomattyń serippesin qozǵalta almaı jatyr. Men de qyzýmen bilmeppin, denem aýyrlaı bastady. Jaraly bolǵanymdy sezdim. Men qurdasymdy ózime tartyp, basyn súıedim. Jaralaryn bıntpen oraǵannan keıin ol kózin ashyp, áýeli maǵan, onan jan-jaqqa kózin saldy. Birtindep esi kire bastady. Sóıtti de meniń moınymnan qushaqtaǵysy keldi. Men ony bosattym. Ekeýmiz birimizdi birimiz súıemeldep, keıinirek túsip jatýǵa ornymyzdan qozǵalǵanymyzda, kózimiz jaraly denemizden aqqan qanǵa tústi. Jas adamnyń qany qyp-qyzyl bola ma, álde bizge solaı kórindi me, órttep qyp-qyzyl. Keıde meniń keıde onyń denesinen bıntke syımaı kezekpe-kezek tamshylaǵan jastan, bir jerge kóz aldymyzda qosylyp aqty da turdy. Ádildiktiń anasy bolǵan qara jer, men úshin jaýǵa umtylǵan balalarymnyń qany qarǵa-quzǵynǵa jem bolmasyn degendeı, ózine sińirip, ishine tartyp alyp jatty. Ýa, qara jer, senen beregen, senen ádil kim bar! Tirshilikte anadaı qamqorshysyn, tirshilikpen qoshtasqan kúnde de adamnyń súıegi shashylyp jatpasyn dep ózińniń jalpaq denemmen jabasyń dedik biz aldymyzdaǵy qan tógilgen okoptan kózimizdi almaı turyp. Keıin bizdiń shepke úshinshi rotanyń jigitteri kele bastady. Biz birimizdi - birimiz súıemeldep saıǵa kettik.

Men qurdasymnyń týǵan jerindemin. Onyń týyp-ósken jeri osy aradan eki shaqyrymdaı ǵana jol. Júrek sonsha alyp-ushyp qýandy. Ózim týǵan Arqada án salyp kele jatqannan keıin emespin. Bul jeli maıda, jeri baı Qyrym, Ialta, ne bolmasa ataǵy álemdi jarǵan Moskva emes, kishkene ǵana selo. Bul mańdaǵy jergilikti adam tek shirkeý bolsa bolǵany? 10-12 úıdi de selo dep ataıtyn ádeti. Maıdanda meniń qurdasym osy óziniń týǵan jeri týraly birneshe ret eske alyp, áńgime etti. Ol týǵan jerin uly jer dep ataıtyn. Ol ony ataqty qalalardan kem kórmeıdi. Ol úshin bul ári qala, ári port, ári dúken, ári jumys kabıneti sıaqty bolatyn. Bul jerde týdy. Bul jerde óziniń altyn balalyq shaǵyn ótkizdi. Dúnıedegi orny bólek albyrt jastyq shaq úshin osy jerde bastaldy. Ol osy jerde jan bolyp edi. Óıtkeni.osy jerde ǵana óziniń ári kishkentaı, somy men birge, ári úlken ómiriniń tizginin qolyna alyp, uzaq saparǵa, ómir saparyna qadam basty. Ol osy jerdegi sóıleýdi, kúlýdi, jylaýdy, qýanyshty, renishti, súıýdi, qaıǵyrýdy úırendi. Ol osy óziniń týǵan jerinde adam degen úlken ataqqa ıe boldy. Sondyqtan da týǵan jeri úshin umytylmaıtyn, júrekten oryn alǵan bir munara.

Zýlaǵan oqtyń, yshqynyp ishin tartyp ushqan mınanyń, snarádtyń astynda, okopta, zemlánkede neler tátti syrdy ortaǵa salyp, áńgimelesken kúnder bir-birimizdi onsha jaqsy bilýge sebepshi boldy. Meniń týyp-óskeniń jerim, onyń týyp-ósken selosy bir birimizge tanys. Til arqyly men onyń selosyn ózimizdiń aýyldan kem bilgenim joq. Qaı jerde qandaı úı, qandaı jol, qandaı kólik baryna deıin bilemin. Búgin qurbymnyń týǵan selosy meniń kóz aldymda, tek eki-aq shaqyrym júrgen soń dosymnyń selosyna jetemin. Men bul selony túgel aralaýym kerek. Dosymnyń týystaryn, dostaryn izdeýim kerek. Ásirese meniń anamnan aınymaıtyn dosymnyń Kart anasy meniń kóz aldymda, maǵan degen onyń kóz a.asy daıyn turaryna da sóz joq. Týǵan balasy úshin «qulynym», «balam» degen dúnıede joq bıik teńeý tapty. Arqadaǵy qazaqtyń anasy sıaqty, ana qazir meni qarsy almaq.

Júregim alyp ushady, ilgeri júre túsem.

«Eh, proklátye nemsy!» — dedim men orysshalap, qaınaǵan qannyń áserimen. Ádeıi izdep kelgen qurdasymnyń týǵan jeri meni sonsha kúıindirdi. Búl seloda ne bir tiri lap, ne bir bútin úı qalmapty. Shirkeýdiń tek qabyrǵasy ǵana tur. Órtenip, qıraǵan úılerdiń tek jurtynyń ana orny bar. Keıbir úılerdiń soraıyp - soraıyp saýqalǵan peshteriniń moıny ǵana kórinedi. Qırap, kúl-talqany shyqqan selony esi aýǵan adamdaı shyr kóbelek aınaldym da júrdim.

Meniń kelip toqtaǵan jerim shetten sanaǵanda 17 úıdiń qarsysyndaǵy qart terek boldy. Ǵasyrlar boıy jasaǵan qarıanyń da ómiri bitipti. Jaýyz nemister kimniń túbine jetpeı jatyr. Ortasynan qaq bólinip túsken, qart terektiń joǵarǵy jartysy sulap jatyr. Ol keýdesiz adamdy eske túsiredi. Qurdas bul qart terek týraly, bul úı týraly maǵan neshe ret áńgime shertti deseńizshi. Bul úı bir sulý qyzdyń úıi edi. Qurdastyń aıtýynsha, selodaǵy birinshi sulý — sol qyz. Tipti ondaı sulýdy aýdannan, qaldy oblystan tabý qıyn. Ol qatardaǵy jastardyń biri bolyp júrip, osy sulýdyń júregine ot tamyzyp, sulýdyń súıgeni Degen muratqa qoly jetken. Dúnıedegi bir bıik altyn juldyz — jastyq mahabbatyna ekeýi de birden qol sozyp, talpynǵan edi. Ol qońyr salqyn keshterde osy terektiń túbinde sulýdy kútip, kezdestiretin. Bul qarıa terek olardyń mahabbatynyń, olardyń baqytynyń, olardyń lapyldaǵan jastyǵynyń kýási edi. Eń sońǵy ret maıdanǵa keterde osy terektiń túbinde ol sulýyn súımedi me, burańdap sulý osy qarıa terektiń túbinde kútemin degen ýádeni berip, onyń moınyna asylmady ma? Sóıtip meniń qurdasymnyń mahabbatyna, ýádesine kýá bolǵan qarıa búgin jaraly bolypty. Terek jansyz. Biraq óziniń ushyp túsken joǵarǵy jartysyna qaramastan keýdesin kótere «ǵasyrlar boıy Rossıada uzaq ómir súrip edim, jaýyz nemistiń qolynan jaraly boldym» degendi aıtyp turǵan sıaqty. Oıyń qaınap - qaınap ketedi, «aqqan sýǵa bir tosym bar» degen sóz eske túsedi.

Órtengen selonyń kóshesimen bir aq saqaldy kart keledi. Ol syltyp aqsaıdy. Kózi de kórýden qala bastaǵan, qolynda skrıpka. Ol skrıpka tartady. Osy selonyń tragedıasy skrıpkanyń qylynda sıaqty. Bir qaıǵyly mýzyka jaraly selonyń kóshesin jańǵyryqtyrady. Zarly mýzyka keıde údep yshqynsa, keıde baıaý ǵana yńyrsyǵan únmen júrekti eljiretedi. Qart árbir kóshede, árbir úıdiń ornynda ár túrli kúı tartatyn sıaqty. Men shydap tura almadym. Aıańdap, qartqa qaraı júrdim. Men oǵan sálem berdim. Ol qolyn mańdaıyna qoıyp maǵan qarady da: «Neǵyp júrgen jansyń, qaraǵym?» — dep surady. Men jónimdi aıttym. Ol jylap qoıa berdi. Sóıtsem, qurdasymnyń ákesi eken.

Biz kóp sóılestik. Ol fashısen kórgen qıanattarynyń bárin aıtty. 60 jyl boıy qartaımaǵan ol, 6 aı nemisterdiń tepkisinde qartaıǵandyǵyn aıtty. Ómirinde skrıpka ustap kórmegen qart, qaıǵy-qasiretten mýzykant balanyń skrıpka arqyly ǵana shertip tarqatatynyn aıtty...

Men qurdasymnyń súıgen sulýyn kórgim keledi. Ne kerek, nemister jas arýdy óziniń Otanyn, elin súıgendigi úshin darǵa asyp óltiripti. Qart meni sulýdyń qabirine alyp bardy. Qart oǵan arnaǵan qaıǵyly mýzykasyn oınaldy. Men bas kıimimdi alyp, sulýdyń qabiriniń jas topyraǵynan kóz almaı qaradym da turdym. «Balam, — nege qart, skrıpkanyń bir shetin sulýdyń qabirine, bir jaǵyn keýdesine tirep, júginip otyrdy da, meniń oıǵa shomyp ketkenimdi ańdap, — dúnıe degen sheti - qıyry joq jatqan bir alyp, onyń qulashy keń, baýyry jazyq. Sóıtse de sol jalpaq dúnıege syımaıtyn jan týady, sonyń biri myna seniń zamandasyn — qabirde jatqan jas sulý. Bul óziniń ómiriniń taǵdyryn ezi sheshken jan. Bul ózinin. kishkene ómirin ataqty etken jan. Bul jas jannyń qysqa ómiri kóp jyl ómir súrgen uzaq ómirge bergisiz. Senderdiń zamandaryń jaýyngerlik zaman. Jaýyngerlik saǵatta týyp, jaýyngerlik kúnde kúreske tústińder. Aldarymda qulashyn jaıyp senderdi izdep kele jatqan bir ýy sáýleli tań bar. Ol senderdiń qan tógip, qaıyspaı qarysqan kúresterińniń nátıjesi — jeńis týy. Bul tań úshin talaı shatyrlar aǵarar, talaı keýde qandalar, talaı jas ómirin qıar. Keleshek úshin bar qýanyshyn, kúlkisin kúreske jumsaǵan senderdiń isterińdi talaı-talaı ǵasyrlar sóz qylar. Senderdiń armandaryń, senderdiń oı - senimderin keleshektiń júreginde toqtalyp, tilinde jyr bolar. Skrıpka jyry — syrly jyr, skrıpka jyry — muńdy jyr. Mine, qartyńnyń skrıpkasy maıdandaǵy qan keship, qylysh salysqan ulynyń, qabirdegi janyp turyp lap etip sengen sulýdyń arasyndaǵy urlanǵan mahabbatty jyrlaıdy. Sol mahabbattyń armanyn, sol jastardyń zaryn skrıpkanyń qyly barlyq dúnıege jar salady», — dep sózin toqtatty da, qart skrıpkasyn syńsytyp taǵy tartty. Jalǵyzynyń súıgeni qabirdegi sulýdy óziniń zarly mýzykasy arqyly kórden alyp jerge, jerden alyp kekke kúımen kóterdi.

Men keıin qarttan qyzdyń týystary qaıda dep suradym.

Suraı kórme, shyraǵym, meniń balama da bilmeımin dep jaýap ber, — dedi ol.

Men ań-tań qaldym. Qart qoınynan aq jibek oramalǵa oraǵan qalyń dápterdi usyndy maǵan.

Qurdasyna ber, shyraǵym, súıgeniniń sálemdemesi.

Men qartpen qoshtasyp selony araladym. Ún-tún joq ıesiz selo eziniń til jetkisiz tragedıasyn arqalap qala berdi. Bul — qurdastyń týǵan jeri. Muny ol shyn janymen súıetin edi. Kúni boıy aýyzdan tastamaı áńgimeleıtin edi. Búl jer kópti kórgen qarıa, onyń ata-anasynyń mekeni edi. Ol ylǵı bul jerdi esinen shyǵarmaıtyn. Árbir qıyn kezeńniń ózinde onyń kóz aldyna sulý selo, aq kóńil ata, butaǵyn jaıǵam terek, kúlimdegen symbatty qyz turatyn edi. Endi ol úshin ne qaldy? Ol endi ne istemek? Sýyq habar eshqashan da jatpaıdy. Muny ol estıdi ǵoı. Múmkin ol búl sýyq habardy shabýylda, bolmasa qorǵanysta estir. Ol óziniń týǵan jerinde osynsha aıýandyq jasaǵan fashıserdi kózben kórer, sonda ol ne ister, ne aıtar...

Qurdas, seniń týǵan jerin qorlyqtyń zárin kórgen. Ol seniń maqtanyshyń, tiregiń edi. Onda seniń týystaryń, dostaryń, joldastaryn týyp, ósip edi. Solar úshin óshińdi al! Men qurbylarymdy jınap alyp, seniń jas sulýyńnyń qabirine alyp bardym. Biz seniń súıgen sulýyńnyń qabiriniń basynda turmyz. Tisimizdi qaırap biz seniń namysyń úshin kúresemiz. Senimen birge esh alysamyz dep sert berisemiz. Biz de sendeı jaspyz, biz de sen de adambyz. Bizdiń de sen sıaqty týǵan jerimiz bar, bizdiń de sen sıaqty týystarymyz bar. Bárimizdiń jeńisimiz — jatyp - turyp oılaıtyn bir jeńis. Bizdiń bet alysymyz — Batys. Óshpendilikpen júrip kelemiz. Kel, qurdas, keter qolyńdy kekke, qandy kekpen keter! «Bizdiń sert — jastar serti. Jalyndy sert, óshti birge alamyz dep sertteseıik. Nemisti birge qırataıyq dep sertteseıik!

Asyly, adam óz ómiriniń sýretshisi. Ol ómirdi syrlap boıaýǵa, oǵan ajar, túr berýge, ony áshekeılep órnekteýge enbek etedi. Árbir adam óziniń ómir jolynyń sara, sáýleli bolǵanyn jaqsy kóredi. Onyń oı-tilegi, dem almaı istegen qyzmeti — ómirdiń barometri. Ómir boıy qumyrsqadaı qybyrlap enbek .etken adam dúnıege tereń túsiniktilikpen ózgeshe qaraıdy. Osy jolda ol óziniń oıyn, kúshin, qýatyn sarp etedi de, ómirdi óz taǵynan qulatpaıdy. Týa ómir úshin kúshin. qýatyn, oı-qıalyn jumsap úırengen ol enbekke ábden úırenip alady da, eńbeksiz otyra almaıdy. Sóıtip birtindep adam óziniń ómirin kúnnen-kúnge ónerlep, aıqyshtaı beredi. Ómirine serpilis engizedi.

Meniń kóz aldymda osy adamdardyń biri — meniń qurdasym men onyń ákesi. Nemister órtep - qıratyp ketken úıiniń kirpishin qart qushaqtap turyp, kózine jas aldym áli esimde. Bıshara qartqa kirpish ystyq kórinedi. Óıtkeni ol kirpish onyń tamshylaǵan terimen ılengen, shynymen quıylǵan. Bir kirpish jasap shyǵarý úshin jer jyrtyp topyraq tasý kerek, oǵan qum qosý kerek, ony bitirý úshin sý, kúıdirý úshin ot, kúıý úshin qalyp — osynyń bárin istep shyǵarý úshin ýaqyt kerek. Oǵan taǵattyń bergen qysqa ómiriniń san aýly bir bólimi ilinbek. Sonsha enbek sińirip ómirinen ýaqyt bólgen bir kirpish — tórt qabyrǵaly úıdiń bir kirpishi ǵana bolyp sanalady. Mine, úı salý degen ońaıǵa túspeıdi, adam úısiz otyra almaıdy.

Ol: «Osy ómirimniń ishinde úıdi birneshe salyp, birin-birine qaıtadan túzedim. Sondaǵy oıym meniń úıim táýir bolsyn degen - aq», — deıdi. Rasynda da selodaǵy úılerdiń eń táýiri osy qarttyń úıi edi.

Myna kórnekti sulý úı pálensheniń úıi degende, ol ishinen maqtanyp, óz eńbegine yrza bolmaıtyn ba edi?! Aqyry fashıs kelip qıratyp ketti, fashıs kelip órtep ketti. O, eńbek, eńbek!

Osy ádemi úıdiń bir bólmesin qart balasyna arnap salǵan. Ol maıdanǵa keterde osy bólmeniń bir jaǵy siresken jınaýly kitaptardy, jazylǵan birneshe tabaq qaǵazdardy ákesine tapsyryp ketýine tıisti: «Men onyń ne jazyp, ne oqyp júrgenin túsinemin be? — deıdi qart. — Kúni-túni qolynan kitap pen qaryndash túspeıtin. Jastaıynan kitap ústinde talaı tańdardy kózben atqyzatyn. Onyń kim bolǵysy kelgenin, ne jazyp júrgenin tolyq aıta almaımyn. Óıtkeni onyń qıaly meniń ol týraly biletinimnen áldeneshe ret joǵary edi. Tek jazyp júrgen nársesin aıaqtaı almaǵany maǵan anyq. Ol osy kitaptardy, osy jazǵandaryn janyndaı saqtaıtyn edi. Maıdanǵa ketip bara jatyp, týǵan áke degen sózdi aýyzyna alyp maǵan saqtaýǵa tapsyryp edi. Jaýyz nemister oıyn bárin órtep ketti», — dep qaıǵyrdy qart.

Jas jigittiń jazǵandary eńbeginiń álipbıi ǵoı. Sol eńbegińdi otpen óshirmek bolǵan eńbektiń jaýy fashıserge ne aıtasyń.

Meniń qolymdaǵy qart bergen dápter jas aqynnyń pochtalarynan bir úzindi: ne basy, ne aıaǵy joq. Shetiniń otqa sharpylyp kúıgeni — ert ishinen bir adal qolmen

alynyp shyqqandyǵyn aıtyp tur. Bul — qabirdegi sulýdyń súıgenine jibergen sálemdemesi. Sondyqtan dápter ishinen kezdesken sulýdyń hatyn kóshirip alýym kerek. Múmkin alda tirshilik bolsa kerek bolar.

«Janym!..

«Janym!» degen sóz bizdiń zamanda ersi bolǵanmen, odan artyq sóz taba almaı, janym dep jazdym. Qazir sóz salmaqtaýǵa da ýaqyt joq. Buryn hat jazýǵa da ýaqyt joq deıtin edik, oılap tursam, onyń bári beker eken, búgin ǵana ýaqyt joq dep aıtýǵa tolyq pravom bar. Meniń ýaqytym shynynda joq. Men búl hatty sońǵy ret jazyp otyrmyn. Menen budan keıin hat ala almaısyń. Meni eki saǵattan keıin nemister darǵa aspaq. Men qazir sýyq shoshalada, elim aldyndaǵy ómirimniń mınýttaryn keship otyrmyn. Meniń kishkentaı ómirim jańa ǵana bastalǵanyna qaramastan, janyp turyp, lap etip sóngen shamdaı óshpek. Men onymen endi múlde qoshtaspaqpyn. Meniń jaqyndaryma da menimen birjola qoshtasýǵa týra keledi.

Maıdaǵy jas gúldeı jaıqalǵan ómirdiń bulaı qaıǵynyń qushaǵynda bitetinin kim bilipti? Men jańa ǵana mektep tabaldyryǵyn attaǵan joqpyn ba, men keshegi oınaǵan qýyrshaqtardan qansha uzadym? Jańa ǵana talpynyp jaryq, kere bastaǵanda, kóktep óse bastaǵanda, sóıtken jas ómirdiń osyndaı aýyr ólimmen tiresýine tań qalamyn.

Janym, solaı da bolsa mende bir-aq arman bar sıaqty. Ol tek senimen qoshtasa almaı ketip bara jatqandyǵym. Biz bir bıik shyńǵa qol sozyp turǵan sıaqty edik. Biz keleshekten qushaq jaısań jetpesteı, úlken baqyt kútetin sıaqty edik. Biz ózimiz súıgen eldiń bir iri qyzmetkerleri, kórnekti adamdary bolýdy armandap edik. Biraq oǵan jetpedik. Nemis fashıseri ákelgen soǵys, soǵys ákelgen ólim. Biz bir-birimizdi súıip, bir mahabbatqa eki júrekti jalǵap edik. Aqyry shyn mahabbat bizdi aldamady, ol óziniń bet alysynan jańylmady. Ol óziniń ólimnen kúshti ekendigin kórsetti. Men ólimniń aldynda otyrsam da meniń kez aldymda shıratylǵandardyń, qyl arqany, bolmasa men jalǵyz baryn jatatyn qarańǵy qabir emes, sen turǵan sıaqtysyń. Seniń maǵan degen mahabbatyńnan turǵan tárizdi.

Men ózimdi qyzyl jaýyngerdiń súıgeni dep sanaımyn. Men seni, sen súıip qorǵaǵan eldi súıgendikten, ózimniń týǵan ákemniń ólimine sebepshi boldym. Meniń qolym týǵan ákege tez bardy. Ol nemisterdiń qulyna aınaldy. Nemis úshin qyzmet istep, óziniń jeke basy úshin búkil jurtshylyqty, eldi satty. Ol adamshylyqtan shyǵyp fashıske aınaldy. Nemis basyp alǵan jazyqsyz selonyń jaýy menen buryn sol boldy. Eldiń kegi úshin attanǵan partızandardyń sońynan túsken jaý sol boldy. Sondyqtan men ony óz qolymmen óltirip, seni men meniń elimniń kúresshilerin ólimnen saqtap qaldym. Seniń jaýyńnyń qyzy sanaǵandyqtan seniń betińe qaraý, eldiń betine qaraý, jer basyp; jan bolyp júrý men úshin qıynǵa soqty.

Mahabbat meni kúresshiler qataryna kóterdi, ol kúres jolyna, jaýyzdyq torym buzyp shyǵýǵa maǵan ál berdi. Men shıraqpyn. Meniń keýdemde ólim aldyndaǵy bir zor maqtanysh bar. Ol — baı tabıǵattyń maǵan syıy tartqan mahabbaty. Ol menimen birge. Men súıýmen birge boı jasasam, súıýmen kúreske ensem, súıýmen ólip bara jatyrmyn. Onyń kúshi qandaı ólimnen de basym. Men ony uly mahabbat, Otanǵa degen mahabbatpen jalǵastyrdym. Bizdiń shynaıy taza mahabbatymyzdy fashıs kir qolymen bylǵamasyn dep qol jetpes shyńǵa alyp shyqtym.

Janym! Dúsirlep bireýler kele jatyr, ázireıildiń jolyn jaıpaýǵa shyqqan nemister bolýy kerek. Jaza bersem sóz taýsylmaıtyn sıaqty. Biraq amal ne?.. Seniń myna bir dápterińdi órt ishinen alyp shyqtym. Ózimiz jazyp birneshe kóshirip jazǵan dápterler kitaptarmen birge órtenip ketti. Qosh, janym, men jan bolyp kelgen úlken dúnıe ezinin, men sıaqty kishkentaı múshesine áldenege beresili bolsa, dúnıeden alǵan sybaǵam boıyn, kel qushaǵyma, armansyz tirshilikte bir súıeıin!

Jazyqsyz jastyq, taza mahabbat úshin kek al fashısen, óltir nem...»

Asyǵysta jazylyp aıaqtalmaǵan hat kóz aldyma ólim arqalap sýyq, shoshalanyń esigin kelip ashqan nemisti elestetti. Men odan jerkenemin. Ólim aldynda súıgenimen tildeskisi kelgen jas sulý da elestedi, men ony aıaımyn. Saǵat saıyn týǵan selosyn, súıgen sulýyn ańsaǵan qurdasty elestetedi meniń júregim. Ózimizdeı jastardyń kirshiksiz mahabbaty jaýyzdyqpen kúresýge urysqa shaqyryp turǵandaı.

Myna qaıǵyly selo keshe bizdiń Arqadaǵy aýyldarǵa uqsas edi, qabirdegi sulý Jibek pen Saranyń sińlileri — Arqanyń arýlaryna uqsas, skrıpka tartqan qart bizdiń Jákeńniń zamandastary, aqsaqal — bizdiń ákemizben uqsas edi. Keleshekti ańsaǵan qurdas bizdiń jarqyldaǵan jas jigitterden aınymas pa! Aqyry nemis kelip selony jer betinen japyryp ketti. Sulýǵa ólim, qartqa qaıǵy, mahabbatqa oq atyp ketti. Ólim teńdep soǵysqa attanǵan nemisterdi batysta toqtatpaǵanda, osy áreketterdi Arqa da kóretin edi-aý. Qan tógip, batysta kúresip, shyǵysty qorǵaǵan bizdiń Arqa jigitteriniń eńbegi zaıa ketpepti - aý degen oı keldi maǵan.

Údere kóship bizdiń polk ilgeri júrip otyrdy. Meniń qurdas týraly oıymdy shashyna aq kirgen qart polkovnıktiń: «Polk, shıre shag!» — degen komandasy bóldi. Maıdanǵa ketip bara jatqan árbir jankúıerdiń kóz aldynda osyndaı oqıǵa, basynda osyndaı oılar bolýynda sóz joq. Qart polkovnıktiń komandasyn durys dep qabyl alǵandaı, polk jaýyngerleri aıaqtaryn shıraq alyp, batysqa qarap asyǵa júrdi.

Biz ilgeri júrdik. Bizben birge jaýǵa degen ushy qıyry joq kek ishine sımaı, jaýǵa attanǵan sulý qyz, kart júregimen jaýdy qarǵaǵan skrıpkaly qarıa, jaýdyń qıanatyn kórgisi kelmegen qonaqjaı Saryarqa kele jatqandaı boldy. Bul soǵys jaýyzdyqqa qarsy attanǵan mahabbattyń joryǵy sıaqtandy. Biz asyǵa ilgeri júrdik.

Batys maıdan, 1942 j. Sentábr.

---