InfoHub Logo

Men saǵan esirtki jaıly aıtyp beremin...

HHİ ǵasyrdyń eń aýyr derti-jasóspirimderdiń esirtkige táýeldiligi bolyp otyr. Álemde jasóspirimder arasynda sýısıd boıynsha 3 oryndamyz, jylyna 4000 jýyq adam óz-ózine qol jumsaıdy. Ańǵaryp qarasańyz munyń artynda da sıntetıkalyq esirtki jatyr. Qazirgi tańda álemde esirtki paıdalanýshylardyń sany 200mln jetken. Al elimizdegi jastardyń 60% esirtkige táýeldi. Sondaı-aq álemde esirtkiden kóz jumǵandar sany boıynsha elimiz 33 orynǵa turaqtady.

 Osyndaı kórsetkishterden keıin túrli suraqtar týyndaıdy. Esirtkiniń qandaı túrleri bar jáne zıany qandaı? Jasóspirimderdiń esirtkige táýeldiligi neden týyndaıdy? Sonymen qatar Esirtkimen ustalǵan jasóspirimderge zań qandaı jaza qoldanady?  

Esirtki- júıke júıesine áser etetin, sezgishtik qabiletinen aıyratyn jáne jansyzdandyratyn zıandy ónim. Esirtkini eń alǵash, zertteý jumysyn júrgizý úshin grek emshisi Gıppokrat qoldanǵan. Esirtki kóptegen memleketterde ártúrli túsindirmelermen berilgen. Ǵylymǵa súıensek bul termın ádette esirtki analgetıkter dep atalǵan apıyny bar zattarǵa nemese opıoıdtarǵa jatqyzylady. Bul aty jaman nárseniń de kóptegen túrleri bar. Olar: toksıkomanıa, marıhýana, geroın, kokaın, ekstaz t.b.. Egerde osy termınderdi bir jerden estiseniń ol jerden aýlaq bolyńyz. Sebebi, jasóspirimderdiń esirtkige táýeldi bolýy óz ortasynyń durys bolmaýynan. Iaǵnı, belgili bir jasóspirimder ortasyna, esirtkiniń shyrmaýyna túsken adam qosylyp, olarmen dostasyp alady, keıinen basqalaryna esirtkini tutynyp kórýdi usynady. Mine osydan keıin jasóspirimderdiń árqaısysy elikteýshilikpen, bireýi qyzyq kórýmen, bireýi oıyndaǵy máselelerden arylý úshin dep qoldanady. Al bul jaǵdaıdan keıin adam birden esirtkige áýes bolyp qalady.

Sondaı-aq adamdar esirtkige áýes bolýynan psıhologıalyq jáne fızıkalyq aýyr jaǵdaıǵa ushyraıdy. İshki aǵzalary buzylyp, qan qysymy nasharlaıdy, qalshyldaý, dirildeý sekildi ustama aýrýlarǵa shaldyǵady. Nashaqorlyqpen aınalysqan adam 5 jyl ishinde kóz jumýy ábden múmkin.

Elimizde osy máselege baılanysty «Esirtki, psıhotroptyq zattar, sol tektester men prekýrsorlar jáne olardyń zańsyz aınalymy men teris paıdalanylýyna qarsy is-qımyl sharalary týraly» 1998 jylǵy 10 shildedegi №279 zańynda baıandaǵan. Sondaı-aq, esirtkimen ustalǵan nemees ony aınalymǵa túsirgender úshin, QR QK-niń 250, 259, 260, 262-264 jáne 266 baptary boıynsha belgilenedi. Elbasymyzdyń «Qazaqstan -2030: Barlyq Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatynyń artýy, qaýipsizdigi jáne hal-ahýalynyń jaqsarýy» atty strategıalyq halyqqa joldaýynda: «Esirtkini jetkizgeni jáne taratqany úshin qatań jazalaý qajet...» dep el qamy úshin kúreskeni taǵy bar.

Esirtkiniń shyrmalyp shynjyryna,

Esi adasyp ketpedi me, qansha myna

Ómirińdi jaqsartý óz qolyńda

Qamshynyń sabyndaı-aq ǵumyryńda.

Jalpy, eldegi keleńsiz, keri áreketterdi qalypqa keltirýge bárimiz birge jumyla atsalysýymyz qajet. Birlik bolmaǵan jerde eshqashan is bitip, ońalmaıdy. Sondyqtan elimiz úshin, ózimiz úshin, bolashaǵymyz úshin kúresýimiz kerek. Ol úshin jasóspirimder kóp paıdanylatyn áleýmettik jelilerge jaqsy men jamandy salystyra jetkizý, ár aımaqta sporttyq oıyndar uıymdastyrý, nashaqorlyqqa salynyp, keıinnen onyń durys emes ekendigine kóz jetkizgen adamdardan suhbat alý. Eń bastysy- jasóspirimder men jastardy jaqsy ádetterge baýlyp, jaman nárselerden boılaryn aýlaq ustaýdy eskertip otyrǵan jón. Bári de óz qolymyzda!

#ÝPNDPKZO

№69 orta mektebiniń 10-synyp oqýshysy
Ádilova Merýert               

---