InfoHub Logo

Bizdiń aýyl Tentek ózenniń shyntaq sıaqtana ıile bitken keńdeý bir qoltyǵyna suǵyna kirip jatyr edi. Mamyr aıynyń sońyn ala telegeı teńiz sý tasyp beretin de, arnasynan asyp tógilgen ózen tartyla kelip, qaıta jónge kóshkende jaǵalaýdyń bári, aýyl mańy túgeldeı oıdym-oıdym kólshikterge aınalatyn. Bizge kereginiń ózi de osy. Ala jazdaı shalpyldatyp, sol sýlardan shyǵý degendi bilmeýshi edik. Kúzge qaraı qap-qara bolyp qaıystaı qatqan kileń shıborbaı balalar otqa qaqtap alǵandaı "pisip" shyǵamyz. Jaz boıy úı mańyn kórý degen joq, tirligimiz túgeldeı sol mańda ótedi dese de bolǵandaı.

Jar astynda shomylyp jatqanbyz. "Áı, anaý kim, eı?" — dedi julyp alǵandaı chechen balasy Sulanbek.

Jarqabaq ústinde "táıt!" dep qalsań tura qashýǵa daıyn eliktiń laǵyndaı bolyp eki kózi badyraıyp, qulaǵy qalqıǵan aryq qara bala túr. Sýǵa túskisi keletin bolýy kerek, biraq "aýyl ıtiniń quıryǵy qaıqy" dep, bizden seskene me, kim bilsin, taıap kelýge bata almaı, seltıip turyp qalypty.

"Ýáıt" dep men umtylyp qalamyn. Ol bir sekirip túsip, árirek baryp turady. Meniń de batyldyǵym jar basynan ári uzaýǵa jetimsiz bolsa kerek, taıap barýǵa dátim shydamaı, taıqı bere úıirime qaıta kelip qosylamyn.

Osy "oıyn" eki-úsh kún boıyna qaıtalanyp júrdi.

Aýylymyzda úlken-kishiniń bári syılap ári yǵysyp júretin, ózi on saýsaǵynan óneri tamǵan zerger de sheber Sháken deıtin kisi bolyp edi. Aǵashtan túıin túıetin usta. Báıbishesi Shárip ekeýiniń qashan bolsyn úı mańynda kúıbeńdep júrgenin kóretinbiz. Tynym alyp otyrý degendi bilmeıtin. Aýyldyń shetin ala ornalasqan úıiniń aýlasy qaı qashan muntazdaı bolyp turady. Basqalardyń aýlasy ybyrsyp, kúl-qoqysynyń shańy aspanǵa shyǵyp jatqanda, bulardan kúnine úsh ret sý seýip sypyratyn qora-qopsysynyń mańy kóldeneń qyltanaq joq tap-taza bolatyn da turatyn. Bal al ary joq edi, sodan ba álde, Sháken atamyz kisige sýyqtaý ma edi, áıteýir, ol úıdiń tóńiregine biz de kóp jýı bermeıtinbiz.

Sol Sháken atam sýda shomylyp júrgen meni saýsaǵymen ymdap shaqyryp aldy. Qasynda álgi men urynǵym kelip júrgen qalqan qulaq qara bala bar.

— Áı, Sáken, — dedi Sháken atam. Betinde sheshek daǵy bolýshy edi, jaqynnan kórgende solary badanadaı bolyp tipti anyq kórinedi eken, júzi de sýyq emes sıaqty. — Áı, Sáken, mynaý Serik degen bizdiń úıge jekjat bala edi. Munyń ákesi de seniń ákeń sıaqty basqarma. Sen buǵan eshkimdi tıiskizbeı, qasyńa ala júr. Birge oınańdar, joldas bolyńdar, — dep tapsyryp jatty. Báıbishesi Shárip apam da qyzyl kúreń baýyrsaqtaryn Serik ekeýmizdiń aldymyzǵa tógip, jik — japar bolyp júr.

Aıtýǵa aýzyń áreń barady eken, búgin qarap otyrsam, mine, sodan beri de elý jylǵa jýyq ýaqyt ótipti. Bul kúnde Talapker atalatyn sol aýyldyń ár jerde tóbe-tóbe bolyp orny ǵana qalǵan. Sháken atam da, Shárip apam da bul dúnıede joq. Serik ekeýmizdiń dostasýymyzǵa dáneker bolǵan sol bir izgi jandardy jarty ǵasyrdan soń baryp, endi eske túsirip otyrmyn...

Serik jyl saıyn bizdiń aýylǵa eki-úsh dúrkin kelip ketedi. Sháken atamyzdyń (naǵashysy eken) úıinde qolbala bolyp uzaq júrip qaıtady. Bir — birimizge baýyr basa kele jup jazbastaı dostasyp aldyq. Ol da meni, chechen dosymyz Sulanbekti arqalanyp, endi eshkimnen qoryqpaı, qoqılana túskendeı. Áıtse de jaratylysynda ımenshek balaǵa uqsaıdy. Men keıde aýyldas balalarmen jóndi-jónsiz Qyzylkeńirdektesip, tipti tóbelesip te qalyp júrem. Sondaıda Serik dos bolyp maǵan bolysýdyń ornyna, kózderi baqyraıyp, tizeleri dirildep, "qoı, qoılap" arashalap álek bolýshy edi.

Ol ózi mektepke de erte barǵan ba, nemene, áıteýir onjyldyqty menen buryn bitirip, bir kúnderi bizdiń aýylǵa birjyldyq maldárigerlik mektebin támámdap, kádimgi "qulashtaı kók qaǵazy" bar mal mamany bolyp keldi. Soǵystan buryn sondaı oqýdy bitirgen meniń ákemniń qaraýyna Serik keldi me álde jalana jetken jas maldárigerdiń qol astyna ákem ótti me, onshasyn anyq bilmeımin, áıteýir, ekeýi az kúnder ishinde ámpeı-jámpeı tez til tabysyp, ákeli-balaly adamdardaı jup jazbaı birge júretindi shyǵardy. Óz ákemniń endi menen góri Serikti es tutyp, ońasha kóbirek syr asha sóılesip júretinderiniń kýási bolyp, qyzǵana da qyzyǵa qarap qoıatyn edim. Serigim de kópe-kórneý mańǵazdana basatyndy shyǵarypty. Eresek adamsha óktem sóıleı bastaǵan.

Men jetinshi klastan soń birer jyl toǵanbasy bolam dep, orta mektepti keshigińkirep bitirgen adammyn. Serik álgindeı "maldárigeri" bolyp "dúrildep" turǵanda men mekteptiń sońǵy klasynda oqıtyn edim. Aýylda shaǵyn ǵana kitaphana bar. Onda tehnıkým bitirip kelgen, jasy bizden kóp úlken bola qoımaýy kerek, Sholpan degen qyz isteıdi. Seriktiń maldy qalaı emdep júrgenin kim biledi, tek qolymyz bolsaı qalsa boldy, salyp uryp aýyl kitaphanasyna baramyz. Qasym Amanjolovtyń óleńimen "aýyra" bastaǵan shaǵymyz, bárimiz birigip sol aqynnyń "Ańqaý Júsip" atty pesasyn sahnaǵa ázirledik. Kim qaı keıipkerdi oryndaǵany qazir esimde joq, tek oıynymyzǵa aýyl turǵyndarynyń úlken-kishisi túgel rıza bolyp júretinin umytqan joqpyn.

Ekeýmiz birigip aýdandyq, oblystyq gazetterge maqala jazamyz. Olarymyz keıde jarıalanyp ta júredi. Bir ret áıelinen ajyrasqan aǵaıymyzdy synap feleton jazyp, ony redaksıa jergilikti jerge tekserýge jiberip, aǵaıdyń da, aǵaıymyz tastap ketken áıeliniń de bizge qatty renjigeni de este qalypty. Onda nemiz bar deseńizshi!

Men mektep bitirer jyly Serik taǵy da joq bolyp ketti. Sóıtsem, Almatydaǵy maldárigerlik — zootehnıkalyq ınstıtýtqa baryp túsken eken. Sóıtip, biraz jyl aramyz ajyrasyp qalǵan.

1959 jyldyń eń sońǵy kúnderinde men "Lenınshil jas" gazetiniń redaksıasyna qyzmetke keldim de, kóp uzamaı Serikti ózim izdep taýyp aldym. Álgi túsken ınstıtýtynyń oqýyn ortalap qalypty. Ózi turmysqa beıimdelip te alǵan ba dep qaldym. Men ájeptáýir tanymal jas jýrnalısiń jalaqysyn alamyn, qalamaqydan da quralaqan emespin. Sonda da aıdyń aıaǵyna deıin aqsham jetpeı, sońǵy eki-úsh kúnge taq — tuq bolamyn da qalamyn.

Sondaıda Serikti izdep tabamyn ǵoı amalsyz. "Ólgen sarttyń qoınynda ystyq kúlshe" degendeı, onyń tóseginiń bas jaǵynda turatyn qobdıshasynan quryǵanda qatqan nannyń bir tabasy tabylady. Sony qytyrlata shaınap, qantsyz qara sháıdi soraptaımyz da, qarynymyz qampıǵan soń, baryp, áýeleı ushyrar áńgime bastalady. Qyz-qyrqyn, qyzyq izdep kóshege shyǵamyz.

Ol ózi kisige aqyl aıtqysh — aq. Ázir ekeýmiz de alpystan astyq. Soǵan qaramaı, kezige qalsaq, aman-saýlyqtan soń maǵan aqyl aıtyp, "úıretip-aq" jatqany. Kóbi bir qulaǵymnan kirip, bir qulaǵymnan shyǵyp jatqanynda sharýasy joq, úırengen ádetinen bir jańylmaıdy. "Oý, Serik — aý, seniń aqylyńmen júrsem, men Sáken emes, saǵan uqsaǵan basqa bireý bolyp shyqpaımyn ba?" — dep yzalanyp, alaquıyn ashýǵa basatyn shaǵym jıi ushyrasyp turady.

Sol bozbala kezimizde tıyn-teben taqa taýsylǵan kúni jataǵyna izdep barǵanda da dosym: "Aqshany únemmen uqsata bilý kerek. Eń aldymen ózińe jaqsy kostúm — shalbar alyp, shyrttaı kıin. Sodan keıin bizge qalta túbi qaǵylǵanda emes, aqshań bar kezde de bir kelip ketýdi umytpasańshy", — dep aqyl aıtar edi. "Jaraıdy" dep ýáde beremin de, jataqhanadan shyǵa bere ýádemdi "tars esimnen shyǵaryp" alatyn edim.

Ol 1963 jyly ınstıtýtty támámdap, sol kezdegi irgeli sharýashylyq "Beskólge"bas maldárigeri bolyp taǵaıyndalǵan joldamasyn qaltasyna basyp bir-aq oraldy. Onda men aýdandyq gazette qyzmet istep júrgen bolatynmyn. Seriktiń astyna qabyrǵasynda "Veterınarnaıa slýjba" degen maıly jazýy bar taqtaı qorapty kók jeńil avtomashına buıyrdy. Ózin bilmeımin, buǵan men qatty qýandym. Óıtkeni kóbine jaıaý-jalpy sabylyp el aralaıtyn jýrnalıs úshin avtokólikten artyq ne bar, sol kólik jan dosynda bolsa, saǵan budan artyq baqyttyń keregi ne! Jumysynan qoly qalt etse boldy, keıde shopyryna, keıde ózine aıdatyp, alys — jaqyn demeı, aýyl-aýyldy kezip zymyratamyn da júremin. Myń jerden maldárigeri bolǵanymen, jany ádebıetke qumar Seriktiń ózi de ket ári emes, gazet jumysy, jýrnalıs romantıkasy oǵan da qyzyq, sondyqtan tartynbaıdy, keıde ózi de maqala jazyp, mal aralaýdan bosaǵan keziniń bárin menimen birge redaksıada ne bizdiń úıde ótkizedi.

Bir-birimizge qaraılap, bizder keshirek baryp úılengen jigittermiz. Seriktiń bir qabat taza kıimi árdaıym bizdiń úıde (aýdan ortalyǵynda) ilýli turady. Ottonnan qaıtqandaǵy saýys-saýys qalyń ton, beshpetin sypyryp tastaıdy da, muntazdaı kıinip, sheltıip shyǵa keledi. Ekeýmiz bı alańyna ne klýbtaǵy kınoǵa baramyz. Seriktiń sol sekemshil, úrkek qalpy. Áldeneden júreksinip, jigitter bolmasa, qyz jaǵyna kóp jolaı almaı júredi. Men ony biraz ıkemdep, ózim quralpy qyzdardyń birqatarymen tanystyryp ta kórdim. Ne Seriktiń juǵymy joq, ne ol qyzdardy ózi jaqtyrmaıdy, áıteýir, aramyzda ol jip taǵar boıjetken kópke deıin ushyrasa qoımaı, salt bas, sabaý qamshy júrip aldy.

Serik ekeýmizdiń ákelerimiz de dos bolatyn. Qazirgi Úsharal qalasyndaǵy úıimizdi salarda ákem Seriktiń ákesi Ómirhannyń eski qonysyn eki-úsh eshki berip "satyp" alǵany esimde. Úı janynda sol Ámirhan ákemizden qalǵan shaǵyn ǵana alma baǵy bar edi. Kóbine biz sol baq ishinde otyryp aýqattanatynbyz, sonda saıalap demalamyz.

Birde baq ishinde kitap oqyp jatyr edim, entigip, eki ıininen demalyp Serigim jetti. "Júrshi, júrshiniń" astyna alyp, qoıar da qoımaı meni kóshege alyp shyqty. Onda dóńkıip bir júk mashınasy tur eken. Kabınasynda úki balapanyndaı úreılene úrpıip sap-sary bir jas qyz otyr. Qymsynyp, janarymen jer shuqı beredi. "Osy qyz bizdiń keńsharda býhgalter, alsam dep júrmin, saǵan tanystyrýǵa ákeldim", — dep sybyrlap úlgerdi Serik.

Kabınaǵa syǵylysa tıelip alyp, bárimiz kólge tarttyq. Jolshybaı taǵy basqa joldastar, qurby qyzdar ileskeni esimde. Demalys qarsańy edi, eki-úsh kún ońasha kól jaǵasynda bolyp, Serik pen Shaızahandy ázirshe nekesiz "úılendirip" alyp qaıttyq. Araǵa eki-úsh aı salyp, qazan aıynyń basynda dúrildete toı ótkizip, Shaızahandy Tolǵanbaı áýletine kelin etip túsirgen bolatynbyz. Toı basqarý, uıymdastyrý jumysyn, asaba, sahılyqty túgel ózim atqaryp, ekeýi ábden úı bolyp, aıaqtanyp ketkenshe basy-qasynda júrdim desem de bolady.

Sol kezdegi ımany tógilgen, úlkender túgili, bizdiń ózimizden qymsyna qysylyp turatyn saryúrpek Shaızahandy búgingi tolyp pisken, bes bıeniń sabasyndaı bolyp yrǵala baıaý basatyn Shaızahan hanym edi deseń, áı, kim bilsin, kóp adam sene de qoımaýy múmkin-aý!

Biz bir top boıdaq jigit buryn da Seriktiń úıine kóp jınalatyn edik, topyraǵyń torqa bolǵyr Zeınep sheshemiz eshqashan keldiń — kettiń demeıdi, bary bolsa, aldymyzǵa tosyp, qanshamyz kelsek te qabaq shytpaı, alalamaı qarsy alyp, jyly kúlip shyǵaryp salatyn. Endi tipti jaqsy boldy. Saýsyldap kelip kún-tún demeı sol úıge túsemiz, tústenemiz, qona jatyp kerildese keńes quramyz.

Shaızahan onda qonaǵyn tońteris qarsy alý degendi bilmeıtin. Emen-jarqyn ekpindeı basyp, dos úıine erkin kiretin bir tamasha kúnder edi-aý ol da!

Jylǵa tolar — tolmasta kelinshegi Serikke torsyq sheke ul taýyp berdi. Atyn ákesi Dıdar dep qoıdy. Qazir ishki ister mınıstrliginde jaýapty qyzmet atqaryp júrgen maıor Tolǵanbaev sol Dıdar.

Dıdardan keıin de Shákeń jedeldete eki-úsh perzentti domalata saldy da, endi bir úıdiń salıqaly báıbishesi ekeni esine tústi — aý deımin, biz sıaqty surboıdaqtardyń aldyna túsip alyp burynǵydaı domalaı berýdi ábes kórgendeı syńaı tanytatyn yńǵaı baıqatty. Biz de eptep aıaǵymyzdy tarta bastadyq.

Men aldymen Taldyqorǵan, odan keıin Almaty turǵyny bolyp kettim de, endi kúnde emes, aılap, jyldap baryp kórisetindi shyǵardyq. Serik "Yntaly" atalatyn sovhozdyń dırektory boldy. Ol kezdegi sovhoz dırektorlarynyń túkirigi jerge túspeıdi, aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys. Bir qaýym eldi bir ózi ıirip jýsata bastaǵan soń, Serik dosymnyń da minezi ózgergen bolar, qatyp — pisip aınalasyna aqyra ámir berip júr me eken, kóreıin dep, bir kúni ádeıilep izdep bardym.

Qasynda birge júrip, eki-úsh kún boldym. Shaızahannyń jyly — jumsaǵyn jep, shaıyna qanyp alǵan soń, dosym ekeýmiz sovhozdyń fermalaryn, egistigin, jaıylymyn aralaımyz. Serik eshkimge aqyryp-baqyrmaıdy. Saýynshylardyń shelegin ózi qoldasa kóterisip, bireýiniń júgin túsirisip, bireýdiń atyn jegisip, áıteýir aralaspaıtyn iske aralasyp-aq júrgeni. "Baı bolǵanda baqyryp bola ma?" degendeı, aqyryp — shaqyrmaıtynyn durys degende de, álgindeı elpildek qylyǵyna ishim jylymaıdy. "Áı, dál munysy dırektordyń qylyǵy emes-aý", — dep oılaımyn da qoıamyn ishteı. El ishinde muny durys uǵa bermesi anyq. Keıin ol "Kóktuma" sovhozyna dırektor bolyp barǵan kezde ketken bastyqtyń shopyry: "Burynǵy dırektor tańǵy altydan qaqpasynyń aldynda turmasań, eki aıaǵyńdy bir etikke tyǵyp, kókendi kózińe kórsetýshi edi, myna kisi saǵat segizde meni ózi oıatyp alady, bir jaqsy adam eken!" — deıtin bolypty Serik týraly.

Sol joly men dosyma:

— Saýnasy, haýyzy bar keń bir monsha saldyrtyp qoısańshy, oqta-tekte jolymyz túse qalǵanda jýynyp-shaıynyp, rahattanyp qalatyn, — dedim.

— Ýáı, degeni — aı! Monsha saldyram dep domalaq aryzdyń astynda qalar jaıym joq, páleden mashaıyq, osy eski monsha da jýynýǵa jaraıdy, — dep azar da bezer bolyp, mańyna darytpaǵan.

Men muny dosymnyń ejelden týa bitti úrkektigine balaǵam da qoıǵam.

Ol eshqashan ózinen dárejesi úlken basshylardyń bireýine qarsy kelip, jel jaǵyna shyǵý degendi bilip kórgen emes. Baıaǵy vetvrach bolyp júrgen kezinde ol ekeýmizdiń qysqy jolmen qyrdan qalaǵa qaraı quıǵytyp kele jatyp, omby qarǵa belshesinen batyp jatqan jalǵyz jeńil "Gazıkke" tap kelgenimiz bar.

— Oıbaı, Kúrdekeńniń mashınasy ǵoı, júr, bolysyp jibereıik! — dep Serigimniń degbiri ketti.

Kúrdekeńdegeni aýpartkomnyń birinshi hatshysy Kúrdeýbaı Mujyqov edi.

"Basqa jolmen aınalyp kete bereıik te, rasıasy bar, aýdan ortalyǵy tıip tur ǵoı", — degen meniń sózime boı bermeı, Serik álgi mashınany shyǵarysýǵa ketti. İle-shala tútúgińkiregen Kúrdekeń biz mingen mashınanyń men otyrǵan jaǵyndaǵy esigin julqı ashyp, sálem berýge ıkemdelgen meni zekire jerge túsirip aldy da:

— Ana kúrekti al da, kúre qardy! — dep buıyrdy.

Qar kúrep jarytpasymdy ol kisi jaqsy biletin. Biraq Seriktiń elpildep alǵa túsip, meniń siresip mashınada otyryp qalǵanymdy unatpaǵan syńaıy bar, sony kórsetip qoıǵysy kelgen be dep tujyrdym da, aıtqanyn oryndaýǵa kiristim. İshteı óz dosymnyń osynaý jalpaqshesheıligine renjip te qoıam.

Keıin sovhoz dırektory bolǵandyǵy bir oqıǵany Serik ózi áńgimelep bergen. Bul kezde túkirigi jerge túspeıtin

Rahmetolla Mahmetov deıtin kisi aýpartkomnyń birinshisi. Jurtty yqtyryp, úreımen bılep alǵan. Betine jan balasyn qaratpasa kerek. Serikke jyly qabaq kórsetip, jýyrda dırektor jasaıtynyn kúni buryn aıtyp júripti. Birde jaılaýǵa tikushaqpen qonaqtaryn qydyrtyp ketken Mahmetovty áýejaıdan Serik qarsy alýǵa tıisti bolady da, áldene sebeppen keshigip qalady. Bul baryp jetkende Mahmetov, qasynda syrttan kelgen meımandary bar, tikushaqtan túsip, sál-pál mashına kútip qalsa kerek.

— "Jatyp — jalynyp keshirim suraı júrip, mashınama áreń mingizdim — aý, — dep áńgimeleıdi Serik ol oqıǵa týraly. — Áýejaı men aýdan arasy 5-6 shaqyrym. Jik-japar bolyp jalynǵanyma qaramaı, Mahmetov jer-jebirime jete tıisti deısiń kelip. "Endi atańnyń basy dırektor bolasyń, jaralǵaly tabany jer ıiskep kórmegen Rahmetollany jaıaý júrgizgeniń úshin áli sazaıyndy tartqyzam", — dep, birer ashshy boqtyqty da aralastyryp jiberse kerek.

— Mashınańdy toqtata qoıyp, quıryqqa bir teýip aıdap shyqpadyń ba? Erkeksiń ǵoı, — deımin Serikti qaırap.

— Áı, qoıshy, sen de qaıdaǵyny aıtady ekensiń, saǵan áńgime aıtyp otyrǵan mende de es joq, — deıdi Serik maǵan keıip.

Bul onyń ımenshektigi me, bolmasa kónbistigi me, o jaǵyn anyq kesip aıta almaımyn. Tek úlkenge de, kishige de qatty sóılep úırenbegenine kúni búginge deıin kýá bolyp kele jatqandardyń birimin.

Seriktiń "Kóktuma" sovhozynda dırektor bolyp júrgen kezinde, qasyma Sabyrhan Asanovty alyp, arnaıy aýnap — qýnap qaıtýǵa izdep bardym. Obaly ne, Serik Jabyq taýynyń Oıjaılaý atalatyn asa sulý qoınaýyna qos kıiz úı tikkizip, as ázirleıtin arnaıy adamdar bólip, bizdi tikushaqpen ózi aparyp ornalastyrdy. Jeliniń bir basynda qulyn, bir basynda bota degendeı, eki bıe, bir túıe baılatty. Úsh-tórt retki tamaǵymyzǵa deıin bizdiń tábet — talǵamymyzǵa laıyq ázirlenedi. Seriktiń ózi kún aralatyp kelip, hal-jaǵdaıymyzǵa qanyǵyp turady. Qurdastyǵyma baǵyp, temekim taýsylsa da, túnde tońyp shyqsam da dosymdy "qabaq shyta" qarsy alyp, keıde jerden ala, jerge sala "ursyp" ta alamyn. Bir kúni Sabyrhan da:

— Serik — aý, alma, bádiren sıaqty kókónis bolmaı, qur etke ǵana qarap qaldyq qoı bul. Jemis-jıdek jaǵyna da yjdaǵatty bolsańshy. Onyń ústine, men shyǵarda úıde azyq — túlik te taýsylyp qalǵan sıaqty edi, birer qap un jiberte sal dep ámir ete óktem sóıledi.

— Jaqsy, jaqsy, Sáke, bári de bolady, — dep Serik bas ızeı kelisip jatyr.

Men shydamaı ketip:

— Oý, Sabyrhan, men bolsam, qyryq jyldyq dostyǵymdy buldaımyn, jumaqqa jetelep kirgizip jiber demeseń, ázirge ishkeniń aldynda, ishpegeniń artynda, myna sózińe túsinbedik qoı, — deımin.

— Qaıdan bileıin, sen ursyp jatqan soń, meniń de qaqym bar shyǵar dep qalyppyn, — deıdi Sabyrhan aqtalyp.

— Oqasy joq, meıman ǵoı, kóterem ǵoı bopsasyn, — dep Serik miz baǵar emes.

Bul kónterilikti túsingen de bar, túsingisi kelmeı, teriske joryp kúlip júrgender de bar, qaıtersiń.

Aýylǵa qatysty meniń barlyq sharýam qashanda Seriktiń moınynda. Sonaý bir jyly nemere inim úılenip, kelinniń jekjattary keledi ǵoı quda bolyp. Qyz bergen jaqtyń "óktemdeý bolatyn ádeti. Ondaıda artyq-kem sóz de aıtylmaı qalmaıdy. Biz jaqtan ondaı sózdiń bárin Serik kóterip alypty. Keıinnen tete qaryndasym Ǵaını:

— Apyr-aı, seniń aralaspaǵanyń qandaı jaqsy boldy, shamdanyp, shataqtasyp ta qalýyń múmkin edi. Serik aǵam báriniń de tilin tapty ǵoı, áıteýir, — dep súısine áńgimelegeni de esimde.

Bireýge tym kónterli, keı tusta jasyqtaý sıaqty bolyp kórinetin Seriktiń bir qyryn qazbalaı nege aıtyp jatqanymdy oqyrman jurt osydan soń ózi-aq tarazylar.

Toqsanynshy jyldardyń basynda jer-jerde "Qazaq tili" qoǵamdary qurylyp, táp-táýir mártebeli uıymǵa aınalǵany belgili.

Ol kezdegi aýdandaǵy halyqtyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy, aýpartkomnyń búro múshesi Serik Tolǵanbaev qasyna aqyn inisi Ahmet Kendirbekovty qosyp alyp, sol til qoǵamyn quryp, ózi tóraǵa bolady. Bul jaqtan men: "Sol elde ádebıetshi, tilshi, jýrnalıs degender quryp qalǵan ba, vetvrachty til qoǵamyna tóraǵa etip!" — dep tıisem ǵoı baıaǵy. Osynyń aldyndaǵy bir kitabyma:

"Men — aqyn, sen vetvrach,
Almatydan jettim ash.
Men saǵan kitap syıladym,
A ty mne etti dash!" —

dep qoltańba bergenim bar edi.

Onyń birin eleń qylyp jatqan Serik joq. "Qazaq tili" qoǵamynda kóp-kóp jumystyń basynda júrdi. El ishindegi ańyz-áńgimelerdi jınap-terip, "Qazaq ádebıeti", "Ana tili" gazetterinde jarıalatty. Osy óńirde buryn ótken, kezinde Áset, Sámet tóre sıaqty belgili aqyndarmen jarysa el kózine túsken Arap aqynnyń muralaryn jınap, jarıalaýǵa da muryndyq bola bildi. Menimen saparlas bolǵan marqum Ádilbek Abaıdildanov, Sabyrhan Asanov, Tutqabaı Imanbekovter, qazirgi Qasym Qaısenov, Tumanbaı Moldaǵalıev, Qabdesh Jumadilov, Qastek Baıanbaev, Qaırat Jumaǵalıev, Rafael Nıazbekov, Yrym Kenenbaev sıaqty qalamgerlerdiń árqaısysy Seriktiń úıinde berisi birer kún, árisi aptalap jatyp qaıtqan edi. Serik solardyń bárimen til tabysyp, quraq usha qoshametpen, qurmet kórsetip júrdi. Qazir de birazymen aralas-quralas bolyp kele jatqan jaıy bar.

Osydan biraz jyl buryn Qazaqstan Respýblıkasy Halyq depýtattyǵyna saılanǵanym bar. Saılaý aldyndaǵy bar sharýanyń basynda Serik júrdi. Meni tań atpaı: "Uıyqtaýǵa kelip pe ediń", — dep, "tur — turdyń" astyna alady da, aýyl — aýyldy, mekeme keńselerin aralatyp, ekeýmiz kúni boıy alashapqan bolamyz da júremiz. Tap bir men emes, ózi depýtat bolatyndaı — aq, saılaý ótkenshe tynym kórgen emes. Keıbir kezdesýlerde men: "Meni qoıshy, saılamasańdar da túgim qurymaıdy, Almatyma qaıtarmyn aman-esen, bárinen myna Serikke obal bolatyn boldy!" — dep ázildep te qoıyp júrdim. Ol ne istese de aqyryna jetpeı qoımaıtyn, jaqsy maǵynadaǵy ólermendikpen kiriser edi bar iske. Keıde artyq ketip, orynsyz aqyl aıtyp, "saqalyn boıap" ta jiberetini bolyp turady. "Osy sen nege el qusap óıtpeısiń, búıtpeısiń?" — dep maǵan da tıisedi kelip. "Nege men elge uqsaýym kerek, el maǵan uqsasyn!" — dep men de kergımin. Amaly quryp, Serik ondaıda qoldy bir siltep jónine ketedi.

Aýdan ishinde ol aralaspaıtyn jumys bolmaıdy. Jýyrda bir telefon soqsam, úıinde joq eken. "Qaıda júr?" — desem, Shaızahan:

— Mektep oqýshylarynyń aýdandyq aıtysy ótedi eken, qazylaryna basshylyq etip, mádenıet saraıynda júr, — deıdi.

— Aýdanda veterınardan basqa óleń túsinetin bir jibi túzý adam tabylmap pa sonsha? — deımin men.

— Tabylmaǵany ǵoı, áıtpese, seniń dosyńa basshylardyń qolqa salyp nesi bar, — deıdi Shaızahan da shirenip.

Ol ylǵı ǵana boıynda áıteýir bir jylt etip baıqalar daryny bar adam kórse boldy, sonyń qasynan tabylyp, qolynan kelgenshe kómegin usynyp, járdemdeskisi kelip quraq ushyp — aq júrgeni.

Osydan otyz-otyz bes jyldaı buryn bizdiń elge qaıdan kelgeni belgisiz, jaldanyp, kolhozdar men sovhozdardyń keńsesin bezendirip, ártúrli plakat, uran, sýretter salyp júretin Volodá atty áýesqoı sýretshi paıda boldy. Ol eshkimge til qatyp sóılemeıtin, mylqaý adamdaı tuıyq, ózi jumys istep júrgen klýb sahnasynda uıyqtaı salyp, baspanasyz tirlik keshipti. Sony baıqap qalǵan Serik úıine kirip kelip, baryn aýzyna tosyp, qaıda barsa, qasynan qaldyrmaı, ertti de júrdi. Volodányń ulty kim, qujaty bar ma, qaıdan keldi, qaıdan shyqty — onyń birin suraǵan emes. Áıteýir Seriktiń jelimdeı jabysqan sol sýretshisi bizdiń jaqta eki-úsh jyl júrgenin bilem.

Qazirdiń ózinde óleń jazatyn jastar kórse, Almatydaǵy maǵan alyp kelip, gazetter arqyly tezirek tanystyr dep tapsyryp, murnyma sý jetpeı júrgende mazamdy alyp ótetini bar. Alakól óńirinde turatyn aldy qyryqtan asqan Sovethan, Tezekbaı, Berik sıaqty jigitterdiń kitabyn shyǵarysýǵa, jazǵandaryn jarıalaýǵa jan sala kirisip, jumyssyz qalǵandary bolsa, basshylar arasyna dáneker bolyp júgirip júrgeni. Keıde men soǵan jatyp kelip yzalanam. Alakól jastarynyń "Aqqýly aıdyn" kitabyn bastyrtty, bir kúni sony "maqtap resenzıa jaz" dep maǵan alyp kelgeni esimde. "Qaıdaǵyny aıtady ekensiń!" — dep, kónbegem.

Ol, bir jyl boldy, Alakól memlekettik qoryǵyn qurý jolynda shaýyp júr. "Kól quryp barady, ań men qus azaıyp barady!" — dep jar salyp, úkimet keńseleriniń biraz esigin qaqty — aý deımin. Daýlasty, dáleldedi, aqyry qoryq júıesi qaǵazǵa túsirilip, qarjylandyrylyp, qazir jumys isteı bastady. Ózi sol qoryqtyń ákimshilik jaǵyn da, ázirge ǵylymı jaǵyn da jalǵyz basqaratyn bastyǵy.

Bul ózi bir ósken áýlet. Seriktiń bul kúnde árqaısysy bir qaýym el bolyp ketken Seıdesh, Sálim, Ǵalym atty inileri, Ǵalıa, Ázıa, Baǵdat esimdi qaryndastary bar. Olar da shetinen elge tanymal, jurt aýzyna ilikken abyroıly jandar. Báriniń aýzyna qarap, qyt-qyttaı qaıyryp Serik júredi ortalarynda.

Jýyrda jolyqtym. Janarynda muń, qabaǵynda kirbiń bar sıaqty.

— Ne boldy? — deımin abyrjyp.

— Áı, myna Dastannyń (nemeresi) qoly kúıip qalypty. Dárigerge qaratyp júrmin. Jazylmaı tur, — deıdi.

— Oý, biz bala kezde otqa da kúıdik, shoqqa da tústik, aman kelemiz ǵoı, jazylar, — deımin.

Ol meniń sózimdi tyńdap tur ma, joq pa, belgisiz, abyrjýly qalpy bas ızegen bolady. Jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı, taǵy biraz kún aq ter, kók ter bolary anyq.

Meniń elý jyl jup jazbaı birge kele jatqan dosym Serik Tolǵanbaev osyndaı adam. Ara-tura tájikelese ketip, kerisip te qalamyz. İle — shala: "Yryldarsyń — qappassyń, menen jaqsy tappassyń", — dep qaıta tabysyp jatamyz.

Qazir ol alpys degen jasynda, Shaızahan hanymy qasynda Alakólde el qatarly turyp jatyr. Turyp jatqan joq, el dep, jer dep, sol baıaǵy jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeıtin qalpynda shapqylap júrip jatyr.

— Aman júre ber, ańqyldap qalǵan adal dos! — deımin men oǵan.

1998 jyl

---