InfoHub Logo

«Eńbekshi qazaqtyń» aldyńǵy nómirlerinde jalpy Eýropadaǵy baılar bılep otyrǵan memleketterdiń bárinin de sońǵy ýaqytta Keńestik Rossıaǵa qandy qara pyshaqtaryn oqtala bastaǵandaryn jazyp edik. Kúlli Eýropanyń memleketterine bas bolyp otyrǵan — Anglıa úkimeti.

Jer júzinde qaı memleket, qaı úkimet, qaı halyqtyń baılary, myrzalary óte jaýyz dep biletin kisiden bireý surasa, jer júzindegi eń obyr, ózimshil memleket, eń jaýyz, zalym, eń obyr, ózimshil úkimet Anglıa der edi.

Anglıanyń bul «súıkimdi» sıpattary jańa ǵana málim bolyp otyrǵan sıpat emes.

Bul jer-dúnıedegi jalpy álemge talaı zamannan beri qaraı málim bolyp kele jatqan «súıkimdi» sıpattar.

Óziniń obyrlyǵynyń arqasynda jeti teńizdiń ortasyndaǵy Anglıa timtinip júrip, jer-sý kezip júrip, óner-bilim retinde erte týyp, kesh qalǵan kúnshyǵys halyqtarynyń 500 mıllıondaıyn ózine baǵyndyryp alyp, qandy tyrnaqty sheńgeline ustap alyp, 500 mıllıon adamy bar álsiz elderdiń qandaryn basqasha soryp otyr.

Bul sorylyp otyrǵan elder: Mysyr, Úndistan, Blıjstan, ám basqa kúnshyǵys halyqtary. Toıymsyz qulqynyna bul elderdiń qany az bolǵan soń Anglıa sol kúnshyǵystaǵy Túrkıa, Aýǵanstan, Persıa halyqtaryn túrli retpen, túrli syrty sulý aram aılalarymen meńgerip, kerip áketip, sońǵy jyldarda ábden birte-birte jumsaq tabandy tyrnaqtaryn batyryp, sheńgeldep alyp bara jatqan soń, kúlli kúnshyǵys halyqtary Anglıanyń bul jaýyzdyǵyna qarsy bas kóterip, qozǵala bastaǵan.

Jalpy zorlyqqa qarsy Keńes úkimeti Rossıada ornaǵannan beri, árıne, eń birinshi jaýy — Anglıanyń myrzalary bolǵan, eń birinshi qarsy kúresetini — Anglıa úkimetiniń saıasaty bolǵan. Anglıa úkimeti Keńes úkimeti Rossıaǵa ornaǵan kúnniń erteńinde-aq jalpy zorlyqtyń kórin qazatyn úkimettiń týǵanyn kóre sala, Keńes úkimetin qulatýǵa amaldaryn qura bastaǵan, jaýyzdyqtaryn júrgize bastaǵan.

Keńes úkimeti sózimen ǵana Anglıanyń quldyǵynda ezilgen jalpy kúnshyǵys halyqtaryna ara tústi. Osyny kórip, 5 jyldan beri Keńes úkimetin qurtýǵa túrli pálelikterin júrgizip kelip, eshteńe isteı almaǵan soń, jaqyn arada ártúrli pálelerdi jipke tizip, Keńes úkimetin yzǵarly túrimen qorqytyp «pálendeı isterdi iste, áıtpese men seni jaý dep sanaımyn, onda maǵan ókpeleme!» — dep sóz (nota) salǵan.

Ol sózderine Keńes úkimeti óziniń qan tókkizýge ám qan tógýge qarsy belgili pıǵylyn bildirip, onyń izdegi otyrǵan qaýpine

Soqtyqpaý úshin orynsyz bolsa da, jolsyz bolsa da, Anglıanyń keıbir sert qoıyp suraǵan orynsyz aqylaryn bermek bolyp, biraz «iste» degen isterin istemek bolyp jaýap qaıyrǵan.

Qazaqtyń maqaly bar, «buǵa berseń, suǵa beredi» degen. Sonyń kórindeı, Keńes úkimeti Anglıa úkimetiniń ilik izdegen jaýyz myrzalarymen soǵysyp ketip, jarty mıllıon adam balasynyń qanyn tógýden qashyp, jaýymyzdyń keıbir orynsyz suraǵandaryn bergenin kórip, Keńes úkimetin mysyqtyń aıaǵyndaı tabany jumsaq, tyrnaǵy qandy qolymen arqaǵa qaǵyp qoıyp, taǵy da qulqynyn keńirek asha túsip, Keńes úkimetine taǵy da ekinshi sóz (nota) salyp otyr.

«Buraýdyń da suraýy bar...», jaýyzdyqtyń da ólsheýi bolý kerek.

Anglıanyń buǵa bergenge suǵa berýine kóne beretin Keńes úkimeti joq.

Anglıanyń ekinshi sózine Keńes úkimeti tıisti jaýabyn taǵy da qaıyryp otyr.

Anglıanyń salyp otyrǵan ekinshi sózi de (notasy da) ám oǵan qaıyrǵan Keńes úkimetiniń ekinshi jaýap notasy da «Eńbekshi qazaqtyń» ár nómirinde basylyp otyr.

Keńes úkimetiniń tireýi — beri bolsa Rossıa eńbekshil taby, ári bolsa jalpy jer-dúnıe eńbekshil taby, kimniń durys, kimniń teris ekenin kórip otyr.

Eńbekshil taby Anglıanyń aýyzdyqsyz ketken jaýyzdyǵyna jol bere bermes.

1923 jyl

---