InfoHub Logo

Temir joly joq, kólbegen, qıyrsyz keń betpaq dalaly Qazaqstanǵa áýe kemesiniń kerek ekenin birde jazyp etkenbiz.

Áýe kemesi degenimiz aspanǵa ushatyn aeroplan.

Aeroplan atan túıemen alty aı júretin jerge alty saǵatta jetedi. Bir sheti men bir sheti alty aılyq jol, bir sheti men bir shetindegi qazaqtary birimen-biri qatynasa almaıtyn Qazaqstanǵa oıdy, qyrdy, taýdy-tasty, shóldi, kóldi tyńdamaı, qanaty talmaı, ústine júk artyp qustaı ushatyn áýe kemesi — aeroplannyń óte kerek ekenine eshkim «kerek emes» dep daý qylmaıtyn shyǵar.

Áýe kemesin kúsheıtýge áýeli temir joldary bar Rossıanyń zor qalaly, ónerkásipti aımaqtary da qatty kirisip jatyr. Qazir Máskeýde áýe kemesin kúsheıtý maqsatymen qaýymdar ashylyp, kún saıyn túrli járdemder jınap jatyr. Kúnine áýe kemesine arnalyp qansha járdem jınalyp jatqandyǵy Máskeý gazetterine jarıalanyp otyr.

Máskeýdiń úlgisimen Qazaqstannyń ortalyq bas mekemeleriniń meken qylyp otyrǵan qalasy Orynborda da Qazaqstanda áýe kemesin júrgizip ám ony kúsheıtý maqsatymen qaýym ashyldy. Bul qaýym Qazaqstan áýe kemesine járdem jınaýǵa kirisedi. Qazaqstannyń barlyq qalalaryna áýe kemesine járdem jınaýǵa kirisýge nusqalar jiberdi.

Bul Orynbordaǵy áýe kemesiniń qaýymy biraz aqsha jınady. Ol jınalǵan aqsha bir aeroplan satyp alýǵa tolǵanda, Máskeýden aeroplan alynyp, Qazaqstannyń ıen dalasyna ushyp, ár jerlerine bara bastamaq.

Qazaqstannyń úkimeti otyrǵan qalasy Orynbor. Orynbordan Qazaqstannyń árbir shetki qalalaryna ám ol shetki qalalardan Orynborǵa hat-habar poshtamen bir aı, hat te eki aı, hat te keı ýaqyttarda úsh aılarda da áreń keletin edi. Egerde hat-habar poshta bul aralarǵa aeroplanmen qatynassa, hat-habarlardy Qazaqstannyń qaı túkpirinen bolsa da Orynbor kún jarymdarda alyp otyrar edi. Ám Orynborǵa bermek bolǵan habaryn Qazaqstan shetterindegi qaı qalasy bolsa da kún jarymdarda jetkizip berip otyrar edi.

Úkimetpen, úkimettiń gýbernıa, ýez ám bolystaǵy, aýyldaǵy butaqtary, gýbernıalyq, ýezik, bolystyq, aýyldyq ıspolkomda ám olardyń árbir bólimderi de jyldam, tez habarlasyp, qatynasyp otyrsa, halyqtyń qaı isi bolsa tez túzelip, áldenip jónge salynyp, halyqtyń túrli butaqty sharýashylyǵy turmysy ońdalyp keter edi. Halyqtyń, úkimettiń isteri ońalǵan soń ol halyqtyń óner-bilim isteri de tezirek dúrildep, gúldenip alǵa basyp keter edi.

Jaqyn arada Qazaqstannyń ortalyq bas mekemeleri bir aeroplan alýǵa aqsha shyǵardy. Ol aqsha keshikpeı Máskeýge jiberilip, Máskeýden bir aeroplan alynbaq. Bul aeroplan Qazaqstannyń tuńǵysh aeroplany bolady.

Jáne Qazaqstannyń áskerı komısarıatyna Máskeýdegi jalpy Rossıa keńes quramasynyn áskerı bas mekemesi bir aeroplan bermek boldy. Sóıtip Qazaqstanda jaqyn arada eki aeroplan bolmaq. Biraq bul ıen jalpaq Qazaqstanda eki aeroplan eshnárse bolmaıdy. Qazaqstanǵa eń az bolǵanda gýbernıa basyna birden, ekiden aeroplan kerek. Qazaqstannyń árbir gýbernıasy tez aqsha jınap, tez arada birden, ekiden aeroplan alýlary kerek. Máselen, jibergen poshtalary eki aı, úsh aılarda áreń keletin Semeı, Aqmola, Bekeı gýbernıalaryna bir-birden aeroplan alý qıyn nárse emes. Jalǵyz-aq bul iske gýbernıada otyrǵan azamattar muryndyq bolyp, bastap, ózderi jumylyp kirisse, lezde-aq bolatyn is. Adam balasy isteımin dep shyndap kirisse, qandaı qıyn nárse bolsa da istemeı qoımaıdy.

Gýbernıalar aeroplanǵa aqsha jınaý kerek. Bul týraly bizdiń gýbernıalardaǵy gazetterimiz de jazyp, halyqty bul iske qatty, jalyqpaı shaqyrýlary kerek.

Jan-janýardyń tirshiligine kerek azyqty qan tamyrlary arqyly denege taratyp otyrady. Memleket dene mysalynda bolǵanda, sol memlekettiń qatynasý, habarlasý mekemeleri qan tamyry esepti bolady.

Qan denege jyldam, tez ýaqytynda tarap otyrsa, tán salamat bolady. Qan birtúrli álsiz tarap otyrsa, bógelip tarap otyrsa, tán salamat bolmaıdy, keseldi aýrý bolady. Tán zaǵıf bolady ám aqyrynda aýyr turmysqa shydaı almaı álsiz keseldi aýrýdan óledi. Bul ýaqytqa deıin Qazaqstan memleketi álsiz, aýrý tán mysalynda bolyp keledi. Eldegi túrli bassyzdyq, túrli tártipsizdik sol aýylmen, elmen, úkimettiń arasynyń jóndi qatynas, habarlastarynyń bolmaı kelgendiginen.

Halyqtyń úkimettiń jaıy osy halde bara berse, ol halyq halyq bolyp, memleket atanyp otyrýy óte qıyn, óte qaýipti nárse. Qazaqstannyń bolashaǵyn oılaǵan azamat Qazaqstannyń turmysyn basqa ónerli halyqtardyń turmysyna jaqyndastyrýǵa tyrysý kerek. Aldyńǵy túıesi úkili, qyrǵaýyldy, qyzyl-jasyldy kilem japqan, shaıqalsa sý tógilmeıtin syrǵaly, jorǵaly, qarqaraly, sáýkeleli sulýlar jetektegen qońyraýly kóshterdiń zamany etti. Ol qaıta kelmeıdi. Ol qaıta kelem dese de keregi joq.

Endi halyq — halyq bola alady, egerde aeroplandy, temir joldy, avtomobıldi, elektrli, soqaly, mashınaly, zaýytty, fabrıkti bolsa ǵana. Qysqasy, Qazaqstannyń ár gýbernıasy aeroplan alýǵa aqsha jınap, tez ushatyn bolýlary kerek.

Qaı gýbernıanyń serke bolýyn kútemiz!

1923 jyl

---